1
I./l. Relacja J L 3 5 , k " ^
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora -—>
"I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora —
"II. Materiały uzupełniające relację j/y ^f ^ A ~ H III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. >—
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ---- -
III./5. Inne ---"
V. Nazwiskowe karty informacyjne J/\,,+
VI Fotografie J( 5 ^ ^
2
3
Wojtaszewski Feliks Maksymilian ps."Diał.y" /1 910 ?/, d-ca kompanii w Batalionie *Odra"
i i *
Ur. 1 4.II. 1 910 r. w Pięćmorgach, pow.Swiecie, s. Piotra i Marianny zód. Małkowskiej. Ukończył gimnazjum w Gniewie pow. Tczew. Przed woj- ną mieszkał w Gdyni, przy ul.S»w.'.T ojciecha 9. Służbę wojskową odbył w pułrcu łączności.
W stopniu kaprala brał udział w obronie Gdyni we Wrześniu 1939 r.
Dostał się do niewoli i jako jeniec wojenny nr 15204 był internowany w Stalagu II B na Pomorzu Zach. W 1941 r. został przydzielony do pra
cy w gospodarstwie, w rejonie Baldenburga /Biały Bór/. Od 1942 r. był żołnierzem Sam.Baonu "Odra", dowodzone0o przez'Jana Nowaka ps."Skrzy- dło,r. ’?£ raportu podpisanego przez "Skrzydło", z jesieni 134 3 r. F.M.
Wojtaszewski był d-cą komp. E, najwcześniej utworzonej w baonie i przyjął ps. "Biały". Prowadził szcolenie wojskowe w podległ''ych mu od
działach i kierował grupą wywiadowczą zajmującą się rozpoznaniem sił nieprzyjaciela na obszarze działania "Odry" /Szczecinek, Człuchów, HiaJKto Rozpoznaniem objęte były wsz, aticie loKalne jedn. wojska, policji i żan
darmerii, a także jedn. or0. paramilitarnych oraz grupy "bambrów", które zaopatrzone były w broń i amunicję oraz dysponowały taborem sa
mochodowym. *V systemie organizacyjnym "Odry" najłatwiej dostępne pun
kty zaplanowane były jako miejsca uderzenia metodą zaskoczenia. Pun
kty te miały zostać opanowane przez ./y znaczone do te o0 grupy wypadowe, które po ich opanowaniu i po zdobyciu potrz ebnej ilości broni, zdo
bytymi środkami lokomocji miały zostać przerzucone do oddz. part.
w Borach Tucholskich, z którymi baon utrzymvwał łączność. "T iałyS uczestniczył w nawiązywaniu kontaktu 'Baonu "Odra" z KG AK na przeło-
tt
mie 1943/43 r. 7/i o snę i latem 1944 r. nastąpiły aresztowania żołnie
rzy baonu, w tym również J.Nowaka, aresztowanie "Białego" nastąpiło latem 1944 r. Bliższe okoliczności nie są znane.
J.Nowak, Kryptonim "Odra"...
E.Meller
4
;ł
' ,i
i ) i '*
<A
O l -Ol3 ć> 'y lA I
oA
P e l i k s M a k s y m i l i a n W OJ Tił S Z E W S K I ^ syn P i o t r a Woj tasz ew ski ego i M a r i a n n y z d, Małk o w s k i e j
uro d z o n y 14 lutego 1 9 1 0 r, w P i ę ć m o r g a c h , pow. S w i e c i e / P o m o r z e / w y k s z t a ł c e n i e średnie: G i m n a z j u m w Gn i e w i e ,
przed w o j n ą z a m i e s z k a ł y . Gdyni, u l . S w ,W o j c i e c h a 9
odbył służbę w o j s k o w ą w dziale łączności, stopień k a p r a l ^ brał u d ział w o b r o n i ^ G d y n i we w r z e ś n i u 1939
w z i ę t y jako jeniec woje n n y był i n t e r n o w a n y w S t a l a g u N r II B
> na P o m o r z u Zachodnim, nr jeńca 15 2 0 4
p r z y d z i e l o n y n a s t ę p n i e /'w r . 1 9 4 1 / do pracy n i e w o l n i c z e j u bambra w r e j o n i e B a l d e n b u r g a / b i a ł y B ó r / ,
Ud 1^42 r. żołnierz S a m o d z i e l n e g o uaonu " 0D E 4 1' d o w o d z o n e g o przez kpt. " Skrzydło" / j e n Nowak/.
Wg p i s e m n e g o rapo r t u p o d p i s a n e g o " Skrzydło* z jesieni 19 4 3 r.
był d o w o d c ą K o m p a n i i "D", n a j w c z e ś n i e j u t w o r z o n e j ; P r z y j ą ł p s e u d o n i m " B I A Ł Y " .
Jako bardzo aktywny k o n s p i r a t o r p r z e p r o w a d z a ł s z k o l e n i e w o j s k o we w p o d l e g ł y c h mu o d d z i a ł a c h i k i e r o w a ł g r u p ą w y w i a d o w c z ą p r o w a d z ą c ą r o z p o z n a n i ? sił n i e p r z y j a c i e l a na obszarze d z i a ł a nia i->aonu "ODRń" / N e u Stettin, S c h l o c h a u / C z ł u c h ó w / , Rum m e l s - burg; r o z p o z n a n i e m o b j e t e były w s z y s t k i e l o k a l n e jednostki woj- k a , policji i żandarmerii, a także je d n o s t k i orga n i z a c j i p a r a m i l i t a r n y c h oraz g r u p y bambrćw, k ^ ó r e z a o p a t r z o n e były w broń
i amunicję i d y s p o n o w a ł y t a b o r e m s a mochodowym, zapasami paliw itpj
W sys t e m i e o r g a n i z a c y j n y m 'ODRY" n a j ł a t w i e j d o s t ę p n e punkty
spośród w y m i e n i o n y c h j° d n ó s t e k z a p l a n o w a n e były jako punkty ude*»
r żen i a m e t o d ą zaskoczenia. P u n k t y te m iały zostać o p a n o w a n e przez w y z n a c z o n e z góry grupy w-pad o w e , k t ó r e p o i c h o p a n o w a n i u
i zdobyciu potrz e b n e j ilości broni, z d o b y t y m i środkami l o k o m o c j i mieli zostać n a j k r ó t s z y m i drogami p r z e r z u c e n i do d z i a ł a j ą c y c h w odległości o k.60 k m Oddziałów P a r t y z a n c k i c h d z i a ł a j ą c y c h w B o r a c h T u c h olskich, z którymi Baon u t r z y m y w a ł łączność.
C a łość p lanowanej przez d o w ó d z t w o akcji o b l i c z o n a była n i ® tyle na akcję powst a ń c z ą , lecz na akcje samoobrony, zmierzającej do ochrony w i e z i o n y c h w S t a l a g a c h jeńców w o j e n n y c h jak i strze
żonych przez h i t l r o w s k i aparat t e r r o r u n i e w o l n i k ó w p o l s k i c h i obcych s k i e r o w a n y c h do prac p r z y m u s o w y c h w terenie.
"Biały" u c z e s t n i c z y ł w n a w i ą z y w a n i u k o n t a k t u przez a a o n 'ODRa"
z K o m e n d ą G ł ó w n ą A . K , na p r z e łomie l > 4 3 / 4 4 r.
v er te
5
i/i o sną oraz latem 194-4 r, n a s t ą p i ł y a r e s z t o w a n i a żołnierzy
Baonu "ODRii", a r e s z t o w a n y był m,i. kpt. "Skrzydło" / J a n Nowak/, -z -rz ej na ten temat opisuje sam ' S k r z y d ł o 1' w swoim o p r e o o w a n i u p.t. " K r y p t o n i m "ODRi", wyd. i.iON 1986.
a r e s z t o w a n i e "Białego" n a s t ą p i ł o l a t e m 19 4-4. b l i ż s z e o k o l i c z ności nieznane.
6
W o j t a s z e w s k i F e l i k s M a k s y m i l i a n ps " B i a ł y " { 1 9 1 0 - 1 9 4 4 ) , d - c a k o m p a n i i w B a t a l i o n i e " O d r a " .
Ur. 1 4 . 1 1 . 1 9 1 0 r w P i ę ć m o r g a c h pow. S w i e c i e , s y n P i o t r a i M a r i a n n y z d. M a ł k o w s k i e j . U k o ń c z y ł g i m n a z j u m w G n i e w i e pow.
T c z e w . D o w y b u c h u w o j n y m i e s z k a ł w G d y n i p r z y ul. S w . W o j c i e c h a 9 W l a t a c h 1 9 3 3 - 1 9 3 9 p r a c o w a ł w h u r t o w n i w y r o b ó w s p i r y t u s o w y c h . S ł u ż b ę w o j s k o w ą o d b y ł w l a t a c h 1 9 3 1 / 1 9 3 2 w 66 pp, p l u t . ł ą c z n o ś c i w C h e ł m n i e i z a k o ń c z y ł j ą w s t o p n i u k a p r a l a .
W e w r z e ś n i u 1939 r. b r a ł u d z i a ł w o b r o n i e G d y n i . D o s t a ł się H i c z i p n \ j i
d o n i e w o l i i j a k o j e n i e c w o j e n n y n r 1 5 2 0 4 był i*t€ o r n w i*i. ffctmrbl'rtiO id ł, ^ pW tAryri C-vo^vvt_jli
Stalag\i II B n a Pomorzui. W 1 9 4 1 r. z o s t a ł p r z y d z i e l o n y do p r a c y
Łry\ )
w g o s p o d a r s t w i e r o l n y m w r e j o n i e B a l d e n b u r g ( B i a ł y B ó r ^ f T O ó . 1942 r. był ż o ł n i e r z e m Sam. B a o n u " O d r a " , d o w o d z o n e g o , p r z e z k p t J a n a N o w a k a p s ." S k r z y d ł o ", W g r a p o r t u p o d p i s a n e g o p r z e z " S k r z y d ł o "
[Uw. red. .* o d p i s w A P AK] z j e s i e n i 194 3 r. W o j t a s z e w s k i był d - c ą k o m p a n i i D, n a j w c z e ś n i e j u t w o r z o n e j w B a o n i e i p r z y j ą ł p s .
" B i a ł y " . P r o w a d z i ł s z k o l e n i e w o j s k o w e w p o d l e g ł y c h m u ^ d z i a ł a c h i k i e r o w a ł g r u p ą w y w i a d o w c z ą z a j m u j ą c ą s i ę r o z p o z n a n i e m sił
n i e p r z y j a c i e l a n a o b s z a r z e d z i a ł a n i a " O d r y " ( S z c z e c i n e k , A/UjiA
C z ł u c h ó w , M i a s t k o ) . R o z p o z n a n i e m o b j ę t e b y ł y w s z y s t k i e l o k a l n e j e d n o s t k i w o j s k a , p o l i c j i i ż a n d a r m e r i i , a t a k ż e j e d n o s t k i o r g . p a r a m i l i t a r n y c h o r a z g r u p y " b a m b r ó w " , k t ó r e z a o p a t r z o n e b y ł y w b r o ń i a m u n i c j ę o r a z d y s p o n o w a ł y t a b o r e m s a m o c h o d o w y m . W s y s t e m i e o r g a n i z a c y j n y m " O d r y " n a j ł a t w i e j d o s t ę p n e p u n k t y b y ł y z a p l a n o w a n e j a k o m i e j s c a u d e r z e n i a m e t o d ą z a s k o c z e n i a . P u n k t y te rniały z o s t a ć o p a n o w a n e p r z e z w y z n a c z o n e d o t e g o g r u p y w y p a d o w e . Po i c h o p a n o w a n i u i z a g a r n i ę c i u p o t r z e b n e j i l o ś c i b r o n i , z d o b y t y m i ś r o d k a m i l o k o m o c j i g r u p y te m i a ł y b y ć p r z e r z u c o n e do o d d z . p a r t y z a n c k i c h w B o r a c h T u c h o l s k i c h , z k t ó r y m i B a o n
7
fhlf)
u t r z y m y w a ł ł ą c z n o ś ć . " B i a ł y " n a w i ą z a ł k o n t a k t n a p r z e ł o m i e 1 9 4 3 / 4 4 r z K G AK, N a s t ą p i ł o to p o p r z e z s i o s t r z e ń c a ; E d w a r d a M e l l e r a p s ." B o r u t a II", p r a c u j ą c e g o w l a t a c h 1 9 4 3 - 1 9 4 5 j a k o o f i c e r w y w i a d u Obw. A K K r a k ó w M i a s t o . M e l l e r p r z y j e ż d ż a ł k i l k a k r o t n i e z K r a k o w a / m a j ą c m o c n e d o k u m e n t y p o d r ó ż y / v i a B e r l i n d o G d y n i w s p r a w a c h r o d z i n n y c h . T a m w m i e s z k a n i u s w o i c h d z i a d k ó w s p o t y k a ł się z w u j e m F ,M .W o j t a s z e w s k i m , k t ó r y n a " l e w e "
p r z e p u s t k i p r z y j e ż d ż a ł do G d y n i z B a l d e n b u r g a . W o j t a s z e w s k i o t r z y m y w a ł p r z y w i e z i o n ą p r z e z M e l l e r a z K r a k o w a t a j n ą p r a s ę d l a
" O d r y " i m a p y s z t a b o w e r e j o n ó w d z i a ł a n i a B a o n u / p o k w i t o w a ł o d b i ó r m a p " S k r z y d ł o " w s w o j e j p o c z c i e d l a K G w y s ł a n e j wy^nane-j z P o m o r z a Z a c h . / . M e l l e r z a b i e r a ł z G d y n i do K r a k o w a p i e n i ą d z e d l a r e d a k c j i tajnych.,, k r a k o w s k i c h c z a s o p i s m / z a c h o w a ł y się p o k w i t o w a n i a w n - r a c h hB i u l . M a ł o p o l s k i e g o i ^ D z i e n n i k a P o l s k i e g o z lat 1 9 4 3 / 4 4 / o r a z p o ś r e d n i c z y ł w p r z e k a z a n i u r a p o r t u " O d r y " d l a K G v i a Insp. K r a k ó w A K , a t a k ż e o d w r o t n i e p r z e k a z a ł m a t e r i a ł y d l a " O d r y " , m . i n . i d e n t y f i k u j ą c e L e o n a H a m e r s k i e g o . W i o s n ą i l a t e m 1944 r. n a s t ą p i ł y a r e s z t o w a n i a ż o ł n i e r z y B a o n u , w t y m r ó w n i e ż k p t J. N o w a k a . A r e s z t o w a n i e " B i a ł e g o " n a s t ą p i ł o l a t e m
1944 r. D a l s z e j e g o l o s y n i e s ą z n a n e .
Nr, w a Ir , V — U.Ą rtT»a » --W-i-QJU5—
H M E d w a r d M e l l e r
8
Edward M e l l e r u l , Z e u s a 14
8 1 -601 G d y n i a - C h w a r z n o
Wpłynęło d n i a --i
3 % / k j Q 4 _
£
G d y n i a , dnia 20 marca 1994
U z u p e ł n i e n i a do biogramu
rfOJTASZaWSKI F E L I K S M A K S Y M I L I A N
1. zawód: z racji u k o ń c z e n i a g i m n a z j u m w G n iewie, pr a c o w a ł jako p r a c o w nik umysłowy na terenie Gdyni w jakiejś h u r t o w n i wyr o b ó w s p i r y t u s o wych, ale n a z w nie pamiętam, p raca trwała od 19 3 3 do 1939 roku, d. służba wojskowa: służbę w o j s k o w ą odbywał w 66 p u ł k u piechoty, w
p l utonie łączności; n i e w i e m w j a k i m m i e ś c i e pułk ten stacjonował, ale wiem, że to było gdzieś na iom o r z u j m i e j s c e to m ożna ustalić.
Służbę w o j s k o w ą uko ń c z y ł w stopniu k a p r a l a
3. jeśli chodzi o raport, p o d p isany p r z e z " S k r z y d ł o " j e s i e n i ą 1^43 r. , a do t y c z ą c y s t r u k t u r o r g a n i z a c y j n y c h u a o n u "Odra", z a ł ą c z a m odpis;
o r y g i n a l n y fraport, pisany o d r e cznie i podpisany: "D-ca .oaT;a±ionu
/-/ Skrzydło", p r z e k a z a ł e m w p a ź d z i e r n i k u 1 ^ 4 3 r.do K o m e n d y G ł ó w n e j łK w Warszawie, k o r z y s t a j ą c ze specjalnej linii łą c z n o ś c i w y w i a d u i»K przy sztabie K o m ś n d y 0 ręgu A K w Krakowie.
/D l a w y j a ś n i e n i a podaję, że w l a t a c h 1 9 4 3 - 1 ^ 4 5 p e ł n i ł e m w K r a k o w i e funkcje oficera wywiadu-aK jednego z c z t e r e c h k r a k o w s k i c h p u ł&ów p i e choty A K , kon kre t n i e pułku " C e m e n t / z w a n e g o także O d c i n k i e m I - s z y m - Obwodu h K Kra ków M i a s t o / o kryptonimach: l/l6, później A/a-I, i pod koniec okupacji: 2~iv/a. «5 z w i ą z k u z m o j ą f u n k c j ą m i a ł e m b e z p o ś r e d n i kon t a k t z o f i c e r e m w y w i a d u i»K Obwodu A K Kraków ciasto wzgl. I n s p e k t o ratu Kraków, a także m o ż l i w o ś ć b e z p o ś r e d n i e g o k o n t a k t u z w y w i a d e m K o m e n d y O k r ę g u aK Kraków, ^oprzez ps, "Jastrzębca",
Tą właś n i e drogą, słu ż ą c ą jedynie do p r z e k a z y w a n i a i n f o r m a c j i n a j b a r dziej pilnych, odbywała sie k o r e p o n d e n c j a w s p r a w a c h ^ a o n u " O d r a " , w relacji z K o m e n d ą G ł ó w n ą A K , W m o i m a r c n i w u m z a c h o w a ł e m oryginały pow. k o r e s p o n d e n c j i ./.
4. ko n t a k t y "Białego" w n a w i ą z y w a n i u k o n t a k t u Baonu " O d r a 1 z KG AKf
A' sprawie tej p r z e d e w s z y s t k i m w -1 jaśniam, iż "Biały" był m o i m wujem, po stronie mojej matki, z domu W o j t a s z e w s k i e j , Rodzice "Białego, a moi dziadkowie, m i e s z k a l i trzez c a ł ą w ojnę w Gdyni, żyjąc / j u ż jako
s t a r u s z k o w i e / w bardzo t r u d n y c h w a r u n k a c h , Z tej racji, ja sam, w y p o sażony w ś wietnie spr e p a r o w a n e f a ł s z y w e dokumenty, w y s t a w i o n e przez k o m ó r k ę l e g a l i z a c y j n ą pułku "Cement", j e ź d z i ł e m w i e l o k r o t n i e z K r a k o w a do G d y n i w l a t a c h 1 > 4 1 - 1 9 4 3 p r z y w o ż ą c d z i a d k o m p i e n i ą d z e na życie,
Do m o i c h d z i a d k ó w przyjeżdżał: także na " l e w e p r z e ^ u s t k i " o d 1 9 4 2 roku z pracy przy m u s o w e j w Baldfinburgu / B i a ł y Bór/ mąj wij, M i e s z k a n i e d z i a d k ó w m o i c h w G d y n i stało sie p u n k t e m k o n t a ^ o w ^ m r o d z i n y , a z a r a żeni p u n k t e m łączności w s p r a w a c h 'Odry", p ^ n ^ afc j a w jej spra
w a c h o b e j m o w a ł * k i l k a k r o t n e dos t e w y p r z e z e mnie z K r W a o w a p r a s y p o d - ziemnej, a tak»e z a m ó w i o n y c n przez "udre" map s z t a b o w y c h r e j o n u d z i a łań "Odry", k w i t o w a n y c h n a s t ę p n i e przez "Skrzydło". W r acając do K r a k o wa z a b i e r a ł e m w p ł a t y p i e n i e ż n e od "Odry" na prasę p o d z i e m n ą / k w i t o w a n e n a s t e p n i e w p o s z c z e g ó l n y c h n u m e r a c h B i u l e t y n u M a ł o p o l s k i e g o ^ K i k r a k o w s k i m D z i e n n i k u P o l s k i m z lat 1943 i l > 4 4 / f a także k o n k r e t n e i n f o r m a c j e / w r a z ze z d j ę c i a m i i d e n t y f i k a c y j n y m i / m a j ą c e służyć dla n a w i ą z a n i k o n t a k t u b e z p o ś r e d n i e g o "Odry" z K o m e n d ą G ł ó w n ą ^K. Jak mi wiadomo, k on t a k t ten został z r e a l i z o w a n y z p o c z ą t k i e m roku 1944,
<7 k o n t a k t a c h tych dużą role odegrał w ł a ś n i e "Biały", pop r z e z którego odbywała sie ponadto wym i a n a k r ó t k i c h infor m a c j i s z y f r e m n a k ł a d k o w y m , i n f o r m u j ą c a z a i n t e r e s o w a n y c h o d a t a c h k o n t a k t u w Gdyni, / o r y g i n a l n y s zyfr n a k ł a d k o w a p r z e k a z a ł e m na rece p . d p c . d r -.Zawackiej przy m o i m p i ś m i e z 2 ^.5.1990/.
5. k w e s t i a m a t e r i a ł ó w źródłow' ch w g m o n o g r a f i i J , N o w a k a " k r y p t o n i m Odra"
.V o p r a c o w a n i u ty m / w y d a n i e M O N 1 9 8 6 / brak jest infor m a c j i o ź r ó d ł a c h
9
informacji autora. Z r e s z t ą o p r a c o w a n i e to ma c h a r a k t e r wspomnieli.
P o r ó w n u j ą c treść oprac o w a n i a Jana N o w a k a z t r e ś c i ą rapo r t u kpt. -
"Skrzydło" z jesieni 1943. d o s t r z e g ł e m szereg n i e ś c i s ł o ś c i ą na któr.. z w r ó c i ł e m uwagę pena R e d a ktora u o g d a n a C h r z a n o w s k i e g o . m o i m p i s m e m z 22.XI.1>>2. Wydaje mi się, że byłoby c e l o w y m s k o n f r o n t o wanie d a n y c h p r z e d s t a w i o n y c h w o p r a c o w a n i u o j akim mowa z danymi na temat "Udry", jakie z n a j d u j ą się w Okręgowej K o m i s j i cade-ria Z b r o d ni H i t l e r o w s k i c h w Koszalinie. ^sobą w ę z ł o w ą dla r o z s t r z y g n i ę c i a r o z m a i t y c h w ą t p l i w o ś c i dot. s t r u ± k t u r y orgainz a c y j n e j a a o n u "Odra"
może okazać sie osoba Leona Ham e r s k i e g o , która w y m i e n i a n a jest w i e l o k ro t n i e w o p r a c o w a n i a c h J.Nowaka.. ni o t J)ane dot. Leona H a m e r s k i e g o p r z e k a z y w a ł popr z e z m o j ą osobę dla celów k o n t a k t ó w z KG- i*K mój wuj
" B i a ł y " .
W iele d a n y c h dot. 'Odry" posiada w r e s z c i e sam p R e d a k t o r C h r z anowski, k t ó r e m u jeszcze w roku 19^8 p r z e k a z a ł e m dla % z e u m S z t u t h o f n i e k t ó g e
oryginalne do k u m e n t y odnoszące sie do sprawy Odry /m. i. właś^ie^raport«.
kpt. k r z y d ł o z 1943 r. jak i B i u l e t y n k a ł o p o s k i j&K z K r a k o w a z 1 9 4 3 r p o t w i e r d z a j ą c y w p ł a t y na prasę p o d z i e m n ą d o k o n a n e przez "Baon Odra"/.
Oczywi ś c i e gotów j e s t e m służyć d a l s z y m i moimi o d p o wiedziami, czy w y j a ś n i e n i a m i d o t ^ c z ą c y c m i tej o r y ginalnej sprawy Baonu Odra".
Z p o w ż a n i e m
10
11
II
W ojtaszewski Feliks M aksymilian, ps “Biały” (1910-1944),dca kom panii w B atalionie
"Odra”
Ur. 1 4 I I 1910 r w Pięćm orgach pow. Świecie; syn Piotra i M arianny z d. Małkowskiej.
Ukończył gimnazjum w Gniewie pow. Tczew. Do wybuchu wojny mieszkał w Gdyni przy ul. Św. Wojciecha 9. W latach 1933-1939 pracował w hurtowni wyrobów spirytusowych.
Służbę wojskową odbył w latach 1931-1932 w 66 pp, plut. łączności w Chełmnie i zakończył j ą w stopniu kaprala.
We wrześniu 1939 r. brał udział w obronie Gdyni. Dostał się do niewoli i jako jeniec wojenny nr 15204 był więziony w Stalagu II B w m. H am m erstein (obecnie Czarne na Pomorzu). W 1941 r. został przydzielony do pracy w gospodarstwie rolnym w rejonie Baldenburg (Biały Bór pow. Człuchów). Od 1942 r. był żołnierzem Samodzielnego Baonu
“Odra” , dowodzonego, przez kpt. Jana Nowaka ps.” Skrzydło” . W g raportu podpisanego przez “Skrzydło” [uw. Red.: odpis w AP AK] zjesieni 1943 r. Wojtaszewski był dcą kompanii D, najwcześniej utworzonej w Baonie i przyjął ps. “Biały” . Prowadził szkolenie wojskowe w podległych mu pododdziałach i kierował grupą wywiadowczą zajm ującą się rozpoznaniem sił nieprzyjaciela n a obszarze działania “O dry” (Szczecinek. Człuchów , M iastko).
R ozpoznaniem objęte były wszystkie niem ieckie lokalne jednostki wojska, policji i żandarm erii, a także jed n o stk i org. p aram ilitarn y ch oraz grupy “bam brów ” . które zaopatrzone były w broń i amunicję oraz dysponowały taborem samochodowym. W systemie organizacyjnym “Odry” najłatwiej dostępne punkty były zaplanow ane jako m iejsca uderzenia metodą zaskoczenia. Punkty te miały zostać opanowane przez wyznaczone do tego grupy wypadowe. Po ich opanowaniu i zagarnięciu potrzebnej ilości broni, zdobytymi środkami lokomocji grupy te miały być przerzucone do oddz. partyzanckich w Borach Tucholskich, z którymi Baon utrzymywał łączność. “Biały” nawiązał kontakt na przełomie 1943/1944 r z KG AK. Nastąpiło to poprzez siostrzeńca, Edwarda M ellera ps.”Boruta II” , pracującego w latach 1943-1945 jako oficer wywiadu Obw. AK Kraków Miasto. M eller przyjeżdżał kilkakrotnie z Krakowa (mając mocne dokumenty podróży) via Berlin do Gdyni w sprawach rodzinnych. Tam w mieszkaniu swoich dziadków spotykał się z wujem F. M.
W ojtaszew skim , który na “lewe” przepustki przyjeżdżał do Gdyni z B aldenburga.
Wojtaszewski otrzymywał przywiezioną przez M ellera z Krakowa tajną prasę dla “Odry”
i mapy sztabowe rejonów działania Baonu (“Skrzydło” pokwitował odbiór map w swojej poczcie dla KG wysłanej inną drogą z Pomorza Zach ). M eller zabierał z Gdyni do Krakowa pieniądze dla redakcji tajnych, krakowskich czasopism (zachowały się pokwitowania w li
rach “Biul. Małopolskiego” i "Dziennika Polskiego” z lat 1943/1944) oraz pośredniczył w przekazaniu raportu “Odry” dlaK G via Insp. Kraków AK, a także odwrotnie przekazał materiały dla “Odry”, m. in. identyfikujące Leona Hamerskiego. W iosną i latem 1944 r. nastąpiły aresztowania żołnierzy Baonu, w tym również kpt. Nowaka. Aresztowanie “Białego” nastąpiło latem 1944 r. Dalsze jego losy nie są znane.
AP AK, T .: M e 11 e r E. (siostrzeniec Wojtaszewskiego), W o j t a s z e w s k i F. M.
A K na Pomorzu...
Edward Meller
223
12
%
JENIEC W O JE N N Y NR 15204
Po ukończeniu gimnazjum w Gniewie został po kilku latach przerwy w nauce żołnierzem 66 pułku piechoty w Chełmnie. Po przeszkoleniu i awansie do stopnia kaprala otrzymał przydział do tamtejszego plutonu łączności. W dyspozycji wojska pozostawał przez dwa lata. Podczas wojny mianowano go dowódcą kompanii w Batalionie „Odra".
Feliks M aksym ilian W ojtaszewski, ps. „Biały” urodził się 14 lutego 1910r.
m Pięćm orgach, koło Jeżew a, pow iat Świecie. D o czasu rozpoczęcia w ojny m ieszkał w G dyni przy ul. Św. W ojciecha 9. Przez sześć lat p raco w ał fizycznie w hurtow ni arty k u łó w spirytusow ych.
W e w rześniu 1939r. rozkazem m obilizacyjnym został p ow ołany w szeregi obrońców Gdyni.
Z niew ielką kontuzją nogi d ostał się do niewoli, stając się jeń cem w ojen
nym , uw ięzionym w Stalagu IIB, gdzie obecnie znajduje się znane więzienie w Czarnem , daw niej H am m erstein.
W 194 lr. przydzielono go do przym usow ej pracy w niem ieckim g o spodar
stwie, na terenie Białego Boru daw niej: B aldenburg. Dzięki rekom endacji kpt.
Ja n a Nowaka, ps. „Skrzydło” W ojtaszew ski w 1943r.
O trzy m a ł nom inację na dow ódcę
k o m p an ii „D”, k tó ra p o w s ta ła w b a talio n ie d o w o d zo n y m przez N o w ak a w pierw szej kolejności. Sym bol „D” su g eru je, że g łó w n y m zadaniem k o m p an i m o g ły b y ć p rzy g o to w an ia d o d z ia ła ń d y w ersy jn y ch . B rak je d n a k inform acji, czy p o d o d d z ia ł te n o d e g ra ł znaczącą rolę w o p e ra c ja c h sp e c ja l
n y ch n a te re n ie P om orza G dańskiego. O d tej c h w ili kpr. rezerw y W o jta
szew ski zaczął p o słu g iw a ć się p se u d o n im e m „B iały”. D o jeg o w ażniejszych zad ań n ale ż a ło p ro w a d z e n ie sy stem aty czn y ch szkoleń w o jsk o w y ch w p o d o d d ziałach . K iero w ał p o n a d to g ru p ą o p eracy jn ą, zajm u jącą się ro zp o zn a
n iem s ił nieprzyjaciela, w szczególności n a te re n a c h M iastka, Szczecinka,
149
13
C złuchow a, C hojnic i T u ch o li. In w ig ilacją o b jęto w szystkie n iem ieck ie
%
form acje m ilitarn e i policyjne.
W yw iad dalekosiężny korzystał rów nież z sieci w łasn y ch agentów , którzy dostarczali inform acje nt. N iem ców prow adzących gospodarstw a rolne i posia
dali na w yposażeniu b roń i am unicję. Prow adzono ścisłą rejestrację ludności pochodzenia niem ieckiego, która d y sp o n o w ała w łasn y m i środkam i transportu.
Na m apach sztabow ych Batalionu „O dra” pojaw iły się punkty w skazujące, gdzie należy w pierw szej kolejności dokonać ataku na ludzi i obiekty, w przy
padku otrzym ania odpow iedniego rozkazu. M iejsca te m iały strategiczny charakter i dlatego m iały być opanow ane przez specjalnie do tego celu przygo
tow ane grupy wypadoiue. Ich zadaniem było
Przejęcie m agazynów broni
i środków transportu, leków, arty k u łó w żyw nościow ych oraz m undurów . W szystko to należało jak najprędzej przez kurierów dostarczyć oddziałom partyzanckim na terenie Borów Tucholskich, z którym i Batalion „O dra”
u trzym yw ał ścisłe kontakty.
Pod koniec 1943r. W ojtaszew ski za p ośrednictw em siostrzeńca E dw arda Mellera z K rakow a naw iązał kontakt z K om endą G łó w n ą AK. Meller, ps.
„Boruta II” b y ł w tym czasie oficerem w yw iadu AK, pracującym dla O bw odu Kraków, przez co m ó g ł dzięki dokum entom legalizacyjnym dość sw obodnie przem ieszczać się po terenie okupow anego kraju. Często więc, ja d ą c przez Berlin d o cierał na W ybrzeże okrężną drogą. W m ieszkaniu konspiracyjnym w G dyni spotykał się z W ojtaszew skim , który na um ów ione spotkania przyjeż
dżał nieraz z pow iatu św ieckiego, jad ąc na W ybrzeże przez C złuchów , Biały Bór i Miastko. Celem tych spotkań by ło m.in.
Przekazyw anie konspiracyjnej prasy
m ap sztabow ych oraz pieniędzy na dalszą działalność organizacyjną. Ze środków tych finansow ano w ydaw nictw o takich m.in. czasopism, jak: Biuletyn M ałopolski i D ziennik Polski, które by ły terenow ym i organam i prasow ym i Armii Krajowej. K anałem tym przerzucano rów nież m eldunki i spraw ozdania
„Odry" dla K om endy G łów nej AK.
150
14
W połow ie 1944r. gestapo iu w yniku daw no zaplanow anej akcji przeprow a
dziło m asow e aresztow ania członków Batalionu „O dra”. W pierw szej kolejno
ści do w ięzienia trafił ich dow ódca kpt. Nowak, ps. „Skrzydło”. Kilka miesięcy później ten sam los spotkał M aksym iliana Feliksa Woj tasze wskiego, ps. „Biały”.
To b y ł ostatni ślad jego życia.
151
