K
Klliin niicczzn nee k ko on nsseek kw ween nccjjee zzeessp po o³³u u p
po olliiccyyssttyycczzn nyycch h jja ajjn niik kó ów w w
w o ok krreessiiee m meen no op pa au uzzyy
C
Clliinniiccaall ccoonnsseeqquueenncceess ooff ppoollyyccyyssttiicc oovvaarryy ssyynnddrroom mee iinn m meennooppaauussee
L
Leesszzeekk PPaawweellcczzyykk,, BBeeaattaa BBaannaasszzeewwsskkaa,, RRoobbeerrtt SSppaacczzyyññsskkii,, MMoonniikkaa SSeerrddyyññsskkaa
Zespó³ policystycznych jajników jest jednym z najczêœciej wystêpuj¹cych zaburzeñ endo- krynologicznych u kobiet w wieku rozrodczym. Insulinoopornoœæ i hiperinsulinemia jest pod- stawowym mechanizmem patogenetycznym u kobiet z zespo³em PCO, powoduj¹cym zabu- rzenia metaboliczne maj¹ce konsekwencje w okresie menopauzy u tych kobiet. Hiperlipide- mia, cukrzyca, nadciœnienie s¹ czynnikami ryzyka chorób uk³adu kr¹¿enia u kobiet z PCOS.
Dodatkowo, u tych chorych ze wzglêdu na ci¹g³e nieskompensowane dzia³anie estrogenów czêœciej wystêpuje rak endometrium. Postêpowanie profilaktyczne u m³odych kobiet z PCOS pozwala na unikniêcie powa¿nych konsekwencji klinicznych w okresie menopauzy.
(Przegl¹d Menopauzalny 2002, 2: 7–13)
W Wssttêêp p
Zespó³ policystycznych jajników jest jedn¹ z naj- czêœciej wystêpuj¹cych endokrynopatii w wieku roz- rodczymi i wystêpuje u ok. 5–10% kobiet. Rozwój tej choroby wp³ywa w zasadniczy sposób nie tylko na ja- koœæ ¿ycia w okresie rozrodczym, ale równie¿ przy- czynia siê do zwiêkszenia zachorowalnoœci i umieral- noœci w okresie menopauzy. Dlatego bardzo wa¿nym zagadnieniem jest prawid³owe rozpoznanie i wczesne leczenie chorych z hiperandrogenizmem, zmniejszaj¹- ce mo¿liwoœæ powik³añ w okresie perimenopauzy. Ze- spó³ policystycznych jajników u kobiet w wieku roz- rodczym wi¹¿e siê przede wszystkim z zaburzeniami cyklu miesi¹czkowego, niep³odnoœci¹ oraz z proble- mami skórnymi. Jednak¿e u kobiet z PCOS w okresie oko³omenopauzalnym wykazano ponadto zwiêkszon¹ zachorowalnoœæ na cukrzycê typu 2, nadciœnienie, chorobê niedokrwienn¹ serca oraz zawa³ miêœnia ser- cowego i w konsekwencji zwiêkszenie umieralnoœci
w porównaniu do grupy kontrolnej. Wiêkszoœæ do- tychczasowych badañ i opublikowanych opracowañ naukowych obejmuje problemy dotycz¹ce etiopatoge- nezy i leczenia zespo³u PCOS oraz jego wp³ywu na p³odnoœæ kobiet, a za sukces terapeutyczny uwa¿a siê urodzenie dziecka. Niestety, bardzo rzadko zwraca siê uwagê na fakt, ¿e znacz¹ca liczba tych chorych po osi¹gniêciu celu macierzyñskiego uwa¿a siê za wyle- czone i nie zdaje sobie sprawy z póŸniejszych konse- kwencji choroby. Dlatego zadaniem lekarzy jest uœwiadomienie i odpowiednie zapobieganie powik³a- niom póŸnym, które mog¹ wyst¹piæ u kobiet z zespo-
³em policystycznych jajników.
C
Ch ha arra ak ktteerryyssttyyk ka a zzeessp po o³³u u P PC CO OS S
Chore z rozpoznanym zespo³em policystycznych jajników cechuj¹ siê:
hiperandrogenemi¹ z klinicznymi wyk³adnikami an- K
Klliinniikkaa NNiieepp³³ooddnnooœœccii ii EEnnddookkrryynnoollooggiiii RRoozzrroodduu KKaatteeddrryy GGiinneekkoollooggiiii ii PPoo³³oo¿¿nniiccttwwaa AAkkaaddeemmiiii MMeeddyycczznneejj iimm.. KK.. MMaarrcciinnkkoowwsskkiieeggoo ww PPoozznnaanniiuu,, kkiieerroowwnniikk:: pprrooff.. ddrr hhaabb.. mmeedd.. LLeesszzeekk PPaawweellcczzyykk
drogenizacji takimi jak: nadmierne ow³osienie o to- pografii mêskiej, zmianami skórnymi z ³ojotokiem,
zaburzeniami miesi¹czkowania o typie rzadkich krwawieñ lub ich wtórnego braku, zaburzeniami owulacji i w konsekwencji niep³odnoœci¹.
charakterystycznym obrazem jajników w ocenie ul- trasonograficznej.
Dok³adny mechanizm patogenetyczny PCOS nie jest w dniu dzisiejszym do koñca poznany, natomiast wiadomo, ¿e u jego podstawy le¿¹ endokrynne zaburze- nia regulacji czynnoœci jajników i w efekcie niew³aœci- wy proces folikulogenezy. W prawid³owym cyklu jajni- kowym dochodzi do rekrutacji kilkunastu pêcherzyków pierwotnych oraz do dominacji i owulacji jednego z nich z nastêpowym utworzeniem cia³ka ¿ó³tego. U ko- biet z zespo³em PCOS dochodzi do nagromadzenia du-
¿ej liczby ma³ych pêcherzyków jajnikowych, w których przewa¿a produkcja androgenów w komórkach tekal- nych, z upoœledzon¹ ich aromatyzacj¹ do estrogenów.
Powtarzalnoœæ zaburzeñ folikulogenezy w kolejnych cyklach objawia siê niemo¿noœci¹ zajœcia w ci¹¿ê.
Jednym z potencjalnych mechanizmów patogene- tycznych tego schorzenia jest insulinoopornoœæ i kom- pensacyjnie wystêpuj¹ca hiperinsulinemia. Od ponad 15 lat prowadzone s¹ badania na temat roli insuliny w rozwoju tego zespo³u. W wiêkszoœci publikacji auto- rzy potwierdzaj¹, ¿e podwy¿szone stê¿enie insuliny jest przyczyn¹ nadmiernej produkcji androgenów. Jednym z dowodów tego faktu jest obserwowany wzrostu wy- dzielania tych steroidów po podaniu du¿ych dawek in- suliny oraz glukozy. W badaniach in vitro zaobserwo- wano równie¿, ¿e stymulacja komórek tekalnych insuli- n¹ zwiêksza produkcjê androgenów [35]. Kolejnym po- twierdzeniem integracji biosyntezy steroidów androge- nych i insuliny jest zastosowanie diety niskokalorycz- nej u chorych z hiperandrogenizmem i hiperinsuline- mi¹, która doprowadzi³a do obni¿enia stê¿eñ tych hor- monów [8, 18]. Jednak¿e jednym z najwa¿niejszych klinicznie odkryæ w tym zakresie by³o zastosowanie w badaniach eksperymentalnych diazoksydu, leku o dzia³aniu hipotensyjnym, ale silnie hamuj¹cego wy- dzielanie insuliny i uzyskanie wtórnego obni¿enia stê-
¿enia androgenów u kobiet z PCOS [28].
Zjawisko insulinoopornoœci w etiologii PCOS zwi¹- zane jest z poreceptorowym defektem dzia³ania insuli- ny i zaburzeniami transdukcji sygna³u w komórce. Do- k³adny patomechanizm stymulacji syntezy androgenów zwi¹zanej z insulinoopornoœci¹ nie jest znany. Wiado- mym jest, ¿e komórki ziarniste, tekalne oraz podœcieli- ska posiadaj¹ receptory dla insuliny i insulinopodobne- go czynnika wzrostu. Mo¿liwe zatem jest, ¿e insulina stymuluje steroidogenezê na drodze interakcji z recep- torem insulinowym i receptorem dla insulinopodobne- go czynnika wzrostu I (IGF-I) oraz równoczesnego po-
budzania jajnika przez LH. Dodatkowym mechani- zmem jej dzia³ania jest hamuj¹cy wp³yw na produkcjê globuliny wi¹¿¹cej hormony p³ciowe w w¹trobie i w konsekwencji podwy¿szenie stê¿enia wolnego, bio- logicznie aktywnego testosteronu oraz obni¿enie pro- dukcji bia³ka wi¹¿¹cego IGF-I (IGFBP-1), co zwiêksza biodostêpnoœæ IGF-I [31]. Mo¿liwy jest równie¿ wp³yw insuliny na enzymy szlaku steroidogenezy, dotycz¹cy dehydrogenazy 3-beta-hydroksysteroidowej, co sprzyja zwiêkszonemu wytwarzaniu androstendionu lub zmniejszenie aktywnoœci aromatazy, która przekszta³ca testosteron w estradiol [13, 23]. Jednak¿e wyniki badañ z ostatnich lat wskazuj¹ na najbardziej prawdopodobny mechanizm, jakim jest zwiêkszenie niezale¿nej od insu- liny fosforylacji kinazy serynowej oraz zmniejszenie fosforylacji kinazy tyrozynowej w receptorze insulino- wym, co prowadzi jednego z kluczowych enzymów ste- roidogenezy P450c17 [29]. Dodatkowo do rozregulo- wania nale¿y podkreœliæ rolê jak¹ prawdopodobnie pe³- ni¹ inne czynniki wzrostu, takie jak TGF-α, VEGF oraz przede wszystkim TNF-α, który pe³ni kluczow¹ rolê w procesach apoptozy komórek.
Pod wzglêdem profilu hormonalnego zespó³ PCOS charakteryzuje siê:
podwy¿szeniem stê¿eñ androgenów w surowicy, przede wszystkim: testosteronu, andostendionu, de- hydroepiandrosteronu,
prawid³owymi poziomami estrogenów,
obni¿eniem bia³ka wi¹¿¹cego sterydy p³ciowe (SHBG),
podwy¿szonym stê¿eniem lutropiny (LH) i prawi- d³owym folistymulniny (FSH);
insulinoopornoœci¹ i hiperinsulinemi¹;
nieprawid³owym profilem lipidowym.
Dodatkowo u kobiet z PCOS ze wzglêdu na cykle bezowulacyjne stwierdzany jest zazwyczaj niski po- ziom progesteronu.
Z
Za ab bu urrzzeen niia a w wyyssttêêp pu ujj¹ ¹ccee w w zzeessp po ollee P PC CO OS S m
ma ajj¹ ¹ccee w wp p³³yyw w n na a p prrzzeeb biieeg g m meen no op pa au uzzyy O
Ottyy³³ooœœææ
Oty³oœæ stanowi jeden z najwa¿niejszych proble- mów wspó³czesnego œwiata i dotyczy ok. 1/5–1/3 popu- lacji doros³ych. Jest to stan chorobowy polegaj¹cy na zwiêkszeniu iloœci t³uszczów w organizmie (u kobiet powy¿ej 30% masy cia³a). Nadwaga i oty³oœæ s¹ nie tyl- ko efektem dodatniego bilansu energetycznego, ale z³o-
¿onymi zaburzeniami zarówno na poziomie komórek, jak i równie¿ powa¿nymi problemami psychologiczny- mi i psychicznymi. Nadmierna masa jest zwi¹zana
przyczynowo z nadciœnieniem, cukrzyc¹ oraz mia¿d¿y- c¹. Rozró¿nia siê 2 typy oty³oœci: gynoidaln¹, w której odk³adanie tkanki t³uszczowej obejmuje okolicê pod- krêtarzow¹, brzuch, wzgórek ³onowy i przedni¹ po- wierzchniê ud oraz androidaln¹, w której nadmiar tkan- ki t³uszczowej gromadzi siê w okolicy brzucha, na ra- mionach, karku, podbródku i klatce piersiowej.
Czêstoœæ wystêpowania nadwagi i oty³oœci w gru- pie kobiet z PCOS jest szacowana w przedziale pomiê- dzy 35–60% [7]. Opublikowane dane wskazuj¹, ¿e hi- perinsulinemia dotyczy ok. 70–80% kobiet oty³ych i 30% szczup³ych [21]. Tak wiêc wystêpowanie insuli- noopornoœci i wyrównawczej hiperinsulinemii u kobiet z PCOS wydaje siê byæ zwi¹zane z nadmiern¹ mas¹ cia³a. Jednak wg Dunaif, insulinoopornoœæ u chorych z PCOS wystêpuje niezale¿nie od oty³oœci, która jest jedynie czynnikiem pog³êbiaj¹cym komórkowe zabu- rzenia dzia³ania insuliny oraz zwiêkszaj¹cym ryzyko cukrzycy, choroby niedokrwiennej serca i nadciœnienia [11]. Oty³oœæ u kobiet z PCOS jest typu androidalnego, charakteryzuje siê podwy¿szeniem stosunku obwodu talii do bioder (WHR – waist to hip ratio) powy¿ej 0,85. Leczenie oty³oœci w zespole PCOS stanowi bar- dzo wa¿ny element zapobiegania póŸnym konsekwen- cjom zespo³u PCOS.
N
Niieepprraaw wiidd³³oow wyy pprrooffiill lliippiiddoow wyy
U kobiet z PCOS, w odniesieniu do populacji ogól- nej, czêœciej stwierdza siê nieprawid³owy profil lipido- wy, charakteryzuj¹cy siê podwy¿szonym poziomem cholesterolu ca³kowitego, LDL i trójglicerydów, przy obni¿onym stê¿eniu HDL [36]. Jest to g³ówny powód zwiêkszonego ryzyka zachorowalnoœci na chorobê nie- dokrwienn¹ serca, zawa³ miêœnia sercowego, nadci- œnienie oraz cukrzycê [16, 39, 41]. Wiadomym jest, ¿e nieprawid³owy profil lipidowy jest zwi¹zany z proble- mem oty³oœci. Dodatkowo jednak hiperandrogenizm stanowi istotny element w wyst¹pieniu lub nasileniu tych zaburzeñ. Ponadto hiperinsulinemia w zespole PCOS jest czynnikiem nasilaj¹cym zaburzenia lipido- we, przede wszystkim doprowadza do podwy¿szenia trójglicerydów i zwiêkszenia ryzyka chorób serca.
Dostêpne publikacje na temat profilu lipidowego u kobiet z PCOS s¹ zró¿nicowane, zarówno pod wzglê- dem grup badanych kobiet, jak równie¿ analizowanych parametrów. Porównuj¹c chore z zespo³em PCOS z po- pulacj¹ zdrowych kobiet wykazuj¹ one bardziej atero- genny profil lipidowy [27, 38]. W niektórych opraco- waniach autorzy na pierwszym miejscu podkreœlaj¹ podwy¿szenie poziomu trójglicerydów i obni¿enie stê-
¿enia HDL oraz zwracaj¹ uwagê na prawid³owe stê¿e- nia cholesterolu i LDL u kobiet z PCOS [26, 43]. W in- nych badaniach dzielono grupê z PCOS na kobiety z prawid³ow¹ i nadmiern¹ mas¹ cia³a. U kobiet z hiper-
androgenizmem, zarówno szczup³ych, jak i oty³ych stwierdzono nieprawid³owe wartoœci profilu lipidowe- go w stosunku do zdrowych kobiet z porównywaln¹ mas¹ cia³a [16, 24]. Obserwowano tak¿e ró¿nice w stê-
¿eniach lipidów w obrêbie populacji chorych z PCOS.
Kobiety z nadmiern¹ mas¹ cia³a mia³y du¿o gorsze wy- niki ni¿ szczup³e [7, 24]. Wiêkszoœæ badañ dotycz¹- cych profilu lipidowego u kobiet z zespo³em PCOS do- tyczy chorych w okresie rozrodczym. Bardzo ma³o jest opracowañ tego problemu u kobiet po menopauzie.
Dalghren wykaza³ pogorszenie stê¿enia trójglicerydów u pacjentek z PCOS w wieku 50–61 lat w porównaniu do okresu 40–49 lat i do grupy kontrolnej [9].
Niezwykle intryguj¹cym problemem pozostaje py- tanie czy nieprawid³owe wyniki badañ lipidowych u chorych z PCOS zale¿¹ tylko i wy³¹cznie od nad- miernej masy cia³a, czy te¿ przede wszystkim od wspó³wystêpuj¹cej insulinoopornoœci i hiperinsuline- mii. Najbardziej prawdopodobnym wyjaœnieniem wy- daje siê jednak stwierdzenie, ¿e insulinoopornoœæ i hi- perinsulinemia wp³ywa na nieprawid³owy poziom lipi- dów w PCOS, a oty³oœæ jest jedynie dodatkowym, nie- zale¿nym czynnikiem obci¹¿aj¹cym [25].
C
Chhoorroobbaa nniieeddookkrrw wiieennnnaa sseerrccaa uu kkoobbiieett zz P PC CO OSS
Wykazano, ¿e chore z PCOS okresie menopauzy maj¹ 7,4-krotnie wiêksze ryzyko choroby niedo- krwiennej serca oraz 7-krotnie wy¿sze szanse na prze- bycie zawa³u serca [10, 33]. Wild przeprowadzi³ anali- zê u 102 kobiet w wieku oko³omenopauzalnym z bóla- mi zamostkowymi i u 52 spoœród nich wykazano nie- prawid³owy obraz w koronarografii. Wœród tych cho- rych znacz¹co wiêcej prezentowa³o cechy hiperandro- genizmu, mia³o cukrzycê oraz nadciœnienie ni¿ w gru- pie porównawczej. Dodatkowo chore z nieprawid³o- wym wynikiem koronarografii mia³y podwy¿szony stosunek WHR 40. Inne du¿e badanie kobiet w okresie menopauzy wykaza³o korelacjê pomiêdzy ultrasono- graficznym obrazem jajników typowym dla zespo³u PCOS a stopniem nasilenia choroby niedokrwiennej serca [5]. Dodatkowo Guzick wykaza³, ¿e w grupie ko- biet z PCOS w obrazie ultrasonograficznym têtnicy szyjnej gruboœæ warstwy wewnêtrznej jest wiêksza ni¿
u kobiet zdrowych [15].
N
Naaddcciiœœnniieenniiee uu kkoobbiieett zz P PC CO OSS
Nadciœnienie, którego patogeneza jest równie¿ œci- œle zwi¹zana z nieprawid³owym aterogennym profilem lipidowym wystêpuje u 39% kobiet PCOS w okresie menopauzy w porównaniu do 11% w grupie kontrolnej [9].
N
Niieettoolleerraannccjjaa gglluukkoozzyy ii ccuukkrrzzyyccaa
Upoœledzona tolerancja glukozy i cukrzyca to 2 sta- ny chorobowe czêsto powi¹zane z zespo³em policy- stycznych jajników. Wykazano 10-krotnie zwiêkszone ryzyko zachorowania na cukrzycê typu 2 u kobiet z PCOS w okresie menopauzy [32]. W badaniu pro- spektywnym przeprowadzonym u 254 chorych z PCOS u ok. 40% zaobserwowano upoœledzon¹ tole- rancjê glukozy lub cukrzycê w porównaniu do 5%
w grupie kontrolnej [22]. Badania na du¿ej populacji kobiet z PCOS wykaza³y u ponad 16% z nich rozwój cukrzycy typu 2 w okresie menopauzy w porównaniu do ok. 2,3% w grupie kontrolnej [10]. Dodatkowo u chorych z rozpoznan¹ cukrzyc¹ ci¹¿ow¹ relatywnie czêsto wystêpowa³ zespó³ policystycznych jajników [17]. Badania Conna na populacji chorych z cukrzyc¹ typu 2 wykaza³y u 82% kobiet ultrasonograficzny ob- raz jajników charakterystyczny dla PCOS, a u 52% ce- chy kliniczne hiperandrogenizmu [6]. Nale¿y podkre- œliæ, ¿e nietolerancja glukozy i zwiêkszone ryzyko roz- woju cukrzycy wystêpuje przede wszystkim u kobiet z PCOS i wspó³istniej¹c¹ insulinoopornoœci¹ i hiperin- sulinemi¹.
Z Zeessppóó³³ X X
Czêœæ kobiet z zespo³em PCOS charakteryzuje siê nadwag¹ lub oty³oœci¹ o typie brzusznym oraz insuli- noopornoœci¹, nadciœnieniem i nieprawid³owym pro- filem lipidowym, a w szczególnoœci podwy¿szonym stê¿eniem trójglicerydów. Wszystkie powy¿sze cechy s¹ charakterystyczne dla zespo³u X, który objawia siê najwiêkszym ryzykiem zwiêkszonej umieralnoœci [34]. Z tego wzglêdu niezmiernie wa¿ne jest popra- wienie insulinoopornoœci, obni¿enie hiperinsulinemii oraz poprawienie profilu lipidowego u tych chorych.
Mo¿na to osi¹gn¹æ poprzez stosowanie diety niskoka- lorycznej, zwiêkszonej aktywnoœci fizycznej i w kon- sekwencji zmniejszenie masy cia³a. Z drugiej strony niezbêdne jest zastosowanie leczenia farmakologicz- nego, np. metformin¹ (pochodna biguanidów), która nie tylko obni¿a stê¿enie insuliny oraz poprawia insu- linowra¿liwoœæ, ale tak¿e wywiera korzystny wp³yw na profil lipidowy [14, 19, 20, 30, 37].
N
Noow woottw woorryy
U kobiet z zespo³em policystycznych jajników, w zwi¹zku z przewlek³ym brakiem owulacji i nie- obecnoœci¹ ochronnego dzia³ania progesteronu oraz jednoczeœnie ci¹g³ym pobudzaniem b³ony œluzowej macicy przez estrogeny mo¿e dochodziæ do przerostu endometrium oraz rozwoju raka endometrium. Utrud- nieniem w interpretacji ryzyka zachorowalnoœci na raka endometrium jest wielka heterogennoœæ zespo³u
PCOS, dodatkowe wystêpowanie oty³oœci i insulino- opornoœci, s¹ elementami które mog¹ znacz¹co zmie- niaæ czynniki ryzyka. Z tego wzglêdu bardzo wa¿na jest profilaktyka, polegaj¹ca na wczesnym leczeniu kobiet z tym zespo³em i stosowanie terapii hormonal- nej estrogenowo-gestagenowej, zapobiegaj¹cej prze- rostom b³ony œluzowej macicy. U kobiet, u których nie jest wdro¿one leczenie hormonalne co 6 mies. po- winno byæ wykonywane badanie ultrasonograficzne z pomiarem gruboœci endometrium. Zale¿noœæ pomiê- dzy zespo³em policystycznych jajników a rakiem sut- ka nie zosta³a dotychczas udowodniona. Równie¿
zwi¹zek pomiêdzy zespo³em PCOS a rakiem jajnika jest niejasny. Ewentualny wzrost ryzyka zachorowa- nia na tego raka upatruje siê w przypadku d³ugotrwa-
³ego leczenia lekami stymuluj¹cymi jajeczkowanie, ale s¹ to dane nie do koñca potwierdzone [2].
N
Noow wee ddoonniieessiieenniiaa
Niezwykle interesuj¹cym zagadnieniem jest prze- bieg kliniczny zespo³u policystycznych jajników przed okresem menopauzy. W 2000 roku ukaza³a siê praca Eltinga, który wykaza³, ¿e u kobiet z zespo³em PCOS po 42. roku ¿ycia dochodzi do pewnej regula- cji cykli miesi¹czkowych. Prawdopodobnie dochodzi do wytworzenia innego modelu równowagi pomiêdzy inhibin¹ B a FSH [12]. Ponadto zaskakuj¹cym wyda- je siê byæ opisane przez Wintersa obni¿enie stê¿enia testosteronu u kobiet z PCOS w okresie przedmeno- pauzalnym [42].
P
Po od dssu um mo ow wa an niiee
Rozpoznanie zespo³u policystycznych jajników u m³odej kobiety niesie za sob¹ znacz¹ce zwiêkszenie ryzyka chorób uk³adu kr¹¿enia, cukrzycy oraz prawdo- podobnie raka endometrium. Na podstawie obecnej wiedzy najwa¿niejszym wydaje siê zminimalizowanie tego ryzyka poprzez w³aœciwe postêpowanie od po- cz¹tku rozpoznania tej jednostki chorobowej.
Najistotniejszymi elementami tego dzia³ania wyda- j¹ siê byæ:
monitorowanie masy cia³a oraz leczenie nadwagi i oty³oœci,
wykrywanie insulinoopormoœci i hiperinsulinemii oraz jej leczenie farmakologiczne,
badania skryningowe w kierunku nietolerancji glu- kozy oraz cukrzycy,
badania skryningowe kobiet z PCOS w kierunku nadciœnienia,
badania profilu lipidowego i leczenie jego zaburzeñ,
leczenie zaburzeñ owulacji lub odpowiednia terapia hormonalna w wieku rozrodczym.
P
Piiœœmmiieennnniiccttwwoo
1. Adashi EY. Intraovarian peptides. Stimulators and inhibitors of follicular growth and differentiation. En- docrinol Metab Clin N A 1992, 21, 1-17.
2. Balen A. Polycystic ovary syndrome and cancer. Hum Reprod 2001, 7, 522-5.
3. Barbieri RL, Makris A, Randall RW, et al. Insulin stimulates androgen accumulation in incubations of ova- rian stroma obtained from women with hyperandrogenism. J Clin Endocrinol Metab, 1986 62, 904-10.
4. Barbieri RL, Makris A, Ryan KJ. Insulin stimulates androgen accumulation in incubations of human ova- rian stroma and theca. Obstet Gynecol 1984, 64, 73S-80S.
5. Birdsall MA, Farquhar CM, White HD. Association between polycystic ovaries and extent of coronary artery disease in women having cardiac catheterization. Ann Intern Med 1997, 126, 32-5.
6. Conn JJ, Jacobs HS, Conway GS. The prevalence of polycystic ovaries in women with type II diabetes mel- litus. Clin Endocrinol (Oxf) 2000, 52, 81-6.
7. Conway GS, Honour JW, Jacobs HS. Heterogenity of the polycystic ovary syndrome: clinical endocrine and ultrasound features in 556 patients. Clin Endocrinol 1989, 30, 459-68.
8. Crave JC, Fimbel S, Lejeune H, et al. Effects of diet and metformin administration on sex hormone- bin- ding globulin, androgens, and insulin in hirsute and obese women. J Clin Endocrinol Metab 1995, 80, 2057-62.
9. Dahlgren E, Janson PO, Johansson S, et al. Polycystic ovary syndrome and risk for myocardial infarc- tion. Acta Obstet Gynecol Scand 1992, 71, 599-604.
10. Dahlgren E, Johansson S, Lindsted G, et al. Women with polycystic ovary syndrome wedge resected in 1956 to 1965: a long-term follow-up focusing on natural history and circulating hormones. Fertil Steril 1992, 57, 505-13.
11. Dunaif A. Insulin resistance and the polycystic ovary syndrome: mechanism and implications for pathogene- sis. Endocr Rev 1997, 18, 774-800.
12. Elting MW, Korsen TJM, Rekers-Mombarg LTM, Schoemaker J. Women with polycystic ovary syn- drome gain regular menstrual cycles when ageing. Hum Reprod 2000, 15, 24-8.
13. Erickson GF, Garzo VG, Magoffin DA. Insulin-like growth factor-I regulates aromatase activity in hu- man granulosa and granulosa luteal cells. J Clin Endocrinol Metab 1989, 69, 716-24.
14. Glueck CJ, Wang P, Fontaine R, et al. Metformin-induced resumption of normal menses in 39 of 43 (91%) previously amenorrheic women with the polycystic ovary syndrome. Metabolism 1999, 48, 511- 19.
15. Guzick DS, Talbott EO, Sutton-Tyrrell K, et al. Carotid atherosclerosis in women with polycystic ovary syndrome: initial results from case-control study. Am J Obstet gynecol 1996, 174, 1224-32.
16. Holte J, Bergh T, Berne C, Lithell H. Serum lipoprotein lipid profile in women with the polycystic ovary syndrome: relation to anthropometric, endocrine and metabolic variables. Clinical Endocrinology 1994, 41, 463-71.
17. Holte J, Gennarelli G, Wide L, et al. High prevalence of polycystic ovaries and associated clinical, endo- crine, and metabolic features in women with previous gestational diabetes mellitus. J Clin Endocrinol Me- tab 1998, 83, 1143-50.
18. Kiddy DS, Hamilton-Fairley D, Bush A, et al. Improvement in endocrine and ovarian function during dietary treatment of obese women with polycystic ovary syndrome. Clin Endocrinol (Oxf) 1992, 36, 105-11.
19. Kolodziejczyk B, Duleba AJ, Spaczyñski RZ, Pawelczyk L. Metformin improves hyperandrogenism and hyperinsulinemia in women with polycystic ovary syndrome. Fertil Steril 2000, 73, 1149-54.
20. Kolodziejczyk B, Spaczyñski R, Kubiaczyk B, et al. Effects of metformin therapy and weight loss in obe- se women with polycystic ovary syndrome (PCOS). Polish Journal of Gynecological Ivestigations 1999, 3, 141-46.
21. Lanzone A, Fulghesu AM, Andreani CL, et al. Insulin secretion in polycystic ovarian disease: effect of ovarian suppression by GnRH agonist. Hum Reprod 1990, 5, 143-49.
22. Legro RS, Kunselman AR, Dodson WC, Dunaif A. Prevalence and predictors of risk for type 2 dia- betes mellitus and impaired glucose tolerance in polycystic ovary syndrome: a prospective, controlled study in 254 affected women. J Clin Endocrinol Metab 1999, 84, 165-9.
Summary
Polycystic ovary syndrome (PCOS) is the most common endocrine abnormality of pre- menopausal women. It has been established that hyperinsulinaemia is a fundamental distur- bance in many women with polycystic ovary syndrome and has significant metabolic effect that could have an impact after the menopause. Women with a history of PCOS have higher levels of several cardiovascular risk factors including hyperlipidemia, diabetes, hyperten- sion. Additionally, endometrial cancer, due to unopposed estrogen action is more common in patients with polycystic ovary syndrome. Early prevention and treatment of PCOS patients may avoid many serious postmenopausal consequnces.
23. Magoffin DA, Weitsman SR. Insulin-like growth factor-I stimulates the expression of 3ß-hydro- xysteroid dehydrogenase messenger ribonucleic acid in ovarian theca-interstitial cells. Biol Reprod 1993, 48, 1166-73.
24. Mahabeer S, Naidoo C, Norman RJ, et al. Metabolic profiles and lipoprotein lipid concentrations in non-obese and obese patients with polycystic ovarian disease. Horm Metab Res 1990, 22, 537- 40.
25. Mather KJ, Kwan F, Corenblum B. Hyperinsulinemia in polycystic ovary syndrome correlates with increased cardiovascular risk independent of obesity. Fertil Steril 2000, 73, 150-6.
26. Mattson LA, Cullberg G, Hamberger L, et al. Lipid metabolism in women with polycystic ova- ry syndrome: possible implications for an increased risk for coronary heart disease. Fertil Steril 1984, 42, 579-84.
27. Meirow D, Raz I, Yossepowitch O, et al. Dyslipidaemia in polycystic ovarian syndrome: diffe- rent groups, different aetiolougies. Hum Reprod 1996, 11, 1848-53.
28. Nestler JE, Barlascini CO, Matt DW, Steingold KA, Plymate SR, Clore JN, Blackard WG.
Suppression of serum insulin by diazoxide reduces serum testosterone levels in obese women with po- lycystic ovary syndrome. J Clin Endocrinol Metab 1989, 68, 1027-32.
29. Nestler JE, Jakubowicz DJ. Decreases in ovarian cytochrome P450c17 alpha activity and se- rum free testosterone after reduction of insulin secretion in polycystic ovary syndrome [see com- ments]. N Engl J Med 1996, 335, 617-23.
30. Nestler JE, Jakubowicz DJ, Evans WS, Pasquali R. Effects of metformin on spontaneous and clomiphene-induced ovulation in the polycystic ovary syndrome. N Engl J Med 1998, 338, 1876- 80.
31. Nestler JE, Strauss JF. Insulin as an effector of Human Ovarian and Adrenal Steroid Metabolism.
Endocrinol Metab Clin North Am 1991, 20, 807-21.
32. Norman RJ, Masters L, Milner CR, et al. Relative risk of conversion from normoglycaemia to impaired glucose tolerance or non insulin dependent diabetes mellitus in polycystic ovarian syndro- me. Hum Reprod 2001, 16, 1995-98.
33. Rajkhowa M, Neary RH, Kumpatla P, et al. Altered composition of high density lipoproteins in women with the polycystic ovary syndrome. J Clin Endocrinol Metab 1997, 82, 3389-94.
34. Reaven GM. Pathophysiology of insulin resistance in human disease. Physiol Rev 1995, 75, 473-86.
35. Smith S, Ravnikar VA, Barbieri RL. Androgen and insulin response to an oral glucose challen- ge in hyperandrogenic women. Fertil Steril 1987, 48, 72-7.
36. Talbott E, Clerici A, Berga SL, et al. Adverse lipid and coronary heart disease risk profiles in young women with polycystic ovary syndrome: results of a case-control study. J Clin Epidemiol 1998, 51, 415-22.
37. Velazquez EM, Mendoza S, Hamer T, et al. Metformin therapy in polycystic ovary syndrome re- duces hyperinsulinemia, insulin resistance, hyperandrogenemia, and systolic blood pressure, while facilitating normal menses and pregnancy. Metabolism 1994, 43, 647-54.
38. von Eckardstein S, von Eckardstein A, Bender HG, et al. Elevated low-density lipoprotein- -cholesterol in women with polycystic ovary syndrome. Gynecol Endocrinol 1996, 10, 311-8.
39. Wild RA, Applebaum-Bowden D, Demers LM, et al. Lipoprotein lipids in women with andro- gen excess: independent associations with increased insulin and androgens. Clin Chem 1990, 36, 283-9.
40. Wild RA, Grubb B, Hartz A, et al. Clinical signs of androgen excess as risk factors for coronary artery disease. Fertil Steril 1990, 54, 255-9.
41. Wild RA, Painter PC, Coulson PB, et al. Lipoprotein lipid concentrations and cardiovascular risk in women with polycystic ovary syndrome. J Clin Endocrinol Metab 1985, 61, 946-51.
42. Winters SJ, Talbott E, Guzick DS, et al. Serum testosterone levels decrease in middle age in wo- men with the polycystic ovary syndrome. Fertil Steril 2000, 73, 724-9.
43. Wortsman J, Soler NG. Abnormalities of fuel metabolism in the polycystic ovary syndrome. Ob- stet Gynecol 1982, 60, 342-45.
A
Addrreess ddoo kkoorreessppoonnddeennccjjii
Klinika Niep³odnoœci i Endokrynologii Rozrodu Katedry Ginekologii i Po³o¿nictwa
Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu ul. Polna 33
60-535 Poznañ
