J.M. Dołęga
"Footnotes on the philosophy of
biology", E. Mayr, "Philosophy of
Science" 36 (1969) : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 7/1, 203-205
cyjnej statystycznej filozofii przyrody. W ydaje się, że sam autor nie ma w tej sprawie określonego poglądu. Autor nie podaje rów nież do w odów na to, dlaczego to ma być „jedyna” filozofia przyrody.
Podane pytania i w ątpliw ości jakie nasunęły się w trakcie czyta nia książki Franooeura, nie tyle obciążają autora, który podjął się trudnego zadania przedstaw ienia syntezy współczesnej w iedzy w przed m iocie ewolucjonizmu w różnych jego aspektach poznawczych, ile w skazują na wielką złożoność i zróżnicowanie tego zagadnienia. Wy m ienieni w e wstępie adresaci książki znajdą w niej w iele informacji, zwłaszcza w aspekcie filozoficzno-teologicznym . M ateriał ten może być rów nież wykorzystany z pożytkiem przy następnych próbach syn tetycz nego ujęcia problemu ew olucji, pod w arunkiem jednak uprzedniego opracowania metodologicznych podstaw takiej syntezy.
J. M. Dołęga
Mayr E., Footnotes on the philosophy of biology, „Philosophy of
Science”, 36 (1969) 2, 197—203
Znany angielski teoretyk ewolucjonizm u, Ernest Mayr, podejm uje w artykule ważne problem y z zakresu filozofii biologii, a w szczegól ności zagadnienie podstaw owych pojęć i praw biologicznych i ich sp e cyficzności i odrębności w porównaniu z fizykalnym i, oraz analizuje stosunek filozofii biologii do filozofii fizyki.
1. Odrębność biologii w ynika z jej przedmiotu badań oraz metod stosow anych w tych badaniach. W ielka złożoność obiektów biologicz nych, ich uwarunkowania historyczne w idoczne m iędzy innym i w sy stem ie genetycznym organizmów, są powodem całkow itej ich różnicy w stosunku do przedmiotu badań fizyki. Specyficzność przedmiotu bio logii determinuje sw oistość m etod stosowanych w tej nauce, co pro w adzi do twierdzenia, że „biologia jest nauką, która stoi w centrum w szystkich nauk” (s. 198). Jest nauką, która skupia głów ne zasady w szystkich nauk i m ożna jej, w ed łu g Mayra przyznać charakter uni
fikujący.
2. Filozofia biologii jest w spółcześnie w ciągłym rozwoju i zyskuje coraz szersze uznanie sam ych biologów. Do niedaw na w iele uogólnień z fizyki przenoszono dość m echanicznie na teren biologii, co prow a dziło niejednokrotnie do nieporozum ień. W iele odkryć nauk biologicz nych, uzyskanych w ostatnich czasach, nie m a praw ie żadnego odpo w iednika w naukach fizykalnych, jest w ięc czym ś charakterystycznym tylko dla nauki o istotach żywych. A nalogicznie m ożna by powiedzieć, że fizyka tak się ma do biologii, jak geom etria euklidesow a do n ie
euklidesow ej. Takie kierunki biologiczne jak w italizm czy redukcjo nizm, nie w yjaśniają adekwatnie biologicznej charakterystyki orga nizm ów i w inny być dzisiaj pomijane. Badanie żywych obiektów nie można sprowadzać jedynie do reakcji chem iczno-fizycznych. Z tych to powodów również i filozofia biologii, opracowująca term iny i pojęcia oraz m etody stosowane w naukach biologicznych, ma charakter odręb ny od filozofii fizyki.
3. Przeddarw inow skie pojęcie gatunku, w ypracow yw ane w oparciu o poglądy bądź Platona i A rystotelesa, bądź esencjalistów i nom inali stów, autor przeciw staw ia pojęcie gatunku, określonemu na bazie p oję cia populacji. U żywa w prawdzie określenia biologicznego* „gatunek”, ale nie ma on nic w spólnego z pojęciam i gatunku w rozumieniu filozo fów przeddarwinowskich.
Innym pojęciem biologii w spółczesnej, które przeszło pew ne zmiany, jest pojęcie klasyfikacji. Teoria klasyfikacji oparta na porządku na tury i oczyw istości „istot”, stosow ana zarówno do obiektów m artwych jak i ożywionych, dzisiaj została zastąpiona przez ew olucyjną teorię klasyfikacji, różną od teorii przeddarwinowskich.
Pojęcie przyczynowości w rozumieniu klasycznej m echaniki nie jest dzisiaj szeroko stosow ane w biologii. W dziedzinie tak złożonych sy stem ów, jakim i są organizmy, m ożemy m ówić o przyczynowości tylko w statystycznym sensie. N aw et w spółczesna fizyka przyjm uje niepredy- katywną, statystyczną form ułę przyczynowości.
Zagadnienie teleologii, rozumiane jako zaprogramowanie w szystk ie go do harm onijnego rozwoju w e w szechśw iecie (jest to teleologia w znaczeniu ścisłym ), nie może być opracowywane w płaszczyźnie nauk przyrodniczych. W płaszczyźnie tych nauk m ożemy adekwatnie zam iast terminu „teleologia” używać pojęcia „teleonom ia”.
Znam ienne w biologii jest stanow isko typologa i populacjonisty. Uczony m yślący kategoriam i typologicznym i, to klasyczny biolog z cza sów przeddarwinowskich. W edług niego nauka m usi zajm ować się ba daniem jednostek jedynie w św ietle stałych m odeli czy stałych typów Natom iast populacjonista uznaje jednostkę za konkretną rzeczyw istość, rządzoną w łasnym i prawam i i stanowiącą przedm iot badań, a popula cja jest organicznym zgrupowaniem jednostek. Dla typologa typ jest czymś rzeczyw istym , a w ariacja jest złudzeniem , podczas gdy dla po pulacjonisty typ jest abstrakcją, a jedynie w ariacja jest rzeczywistą. Badania w zakresie nauk biologicznych i m etodologii biologii, szcze gólnie ważne dla poznania natury człowieka, jego przeszłości i przy szłości, mogą służyć za punkt w yjściow y analiz filozoficznych bardziej, niż osiągnięcia fizyki. Stąd w yłania się potrzeba badań filozoficznych nad naturą tego jedynego zjawiska, specyficznego skutku historycznego rozwoju, jakim jest organizm żyw y oraz w łaściw ości złożonych sy ste
m ów. Osiągnięcia biologii ostatnich lat ściśle, zdaniem autora, korelują z pojęciam i uzyskanymi przez fizykę. W spółcześnie filozofia nauki w sw ych rozważaniach m usi objąć nie tylko w yn ik i badań fizyk i i filo zofii fizyki, ale również i osiągnięcia biologii i filozofii biologii.
Sygnalizowane przez autora problem y oraz jego w łasn e stanowisko, godne uwagi, winno być podjęte przez biologów i uwzględnione przez filozofię nauki. Nadto w ydaje jńę, że radykalna różnica m iędzy u jęcia m i fizyki i biologii, podkreślana przez .Mayra, jest dzisiaj zniw elowana przez takie nauki jak biofizyka i biochemia.
J. M. Dołęga
KOM UN IK AT
Informujemy, że przy,A kadem ii Teologii Katolickiej w W arszawie po w stała K o m i s j a d o B a d a ń n a d H i s t o r i ą T e o l o g i i w P o l s c e , która w ydaje m ateriały i opracowania pod w spólnym ty tułem „Textus et Studia Historiam Theologiae Poloniae Medii A e v i Illu
strantia" zawierająca inform acje o polskiej recepcji i kształcie podsta
w ow ych problemów teologii.
W roku 1971 ukażą się pierwsze tomy:
Т. I: Ks. A. L. S z a f r a ń s k i , W. S e ń k o , Tractatus de ^ cr a m e n - to altaris; De crebra communione;
T. II: К. W ó j c i k , J. C z e r k a w s k i, Johannis de Kluczbork Com mentarium in Epistolas S. Pauli, Johannis de Trzciana de n a tura ac dignitate hominis.
