Liliowce górnojurajskie Polski pozakarpackiej

(1)

UKD 563.911'1:551.762.3 (438 PolsJ.>:a poz,akarlpacka)

Lidia MA:LINOWSKA

Komunikat ^wstępny

Oel,em

artykułu

jest zwrócenie na liliowce- liczni,e w <osadach górnojurajskich P'Olski Przy

serwacjach

i

badaniach

m'Ogą

one

'Okazać

w

przyszłości ^{'iJ ...}''''-.L''-'C ... -... ... u--'-v'-,---

darni przydatnymi dla

dokładniejszych

biostr,atygrafkznych.

Liliowoe nie

są

dotychczas

szczegółowo W!

Polsce 'Opracowane. Wiado-·

mości O'

nkh czerpiemy z publikacji, w których

najczęśdej

stwier-

dzają obecność

!pojedynczych

ezłonów,

nie

próbując

ich

określić

nawet ro.dzajowo.

Człony łodyg

(trochity) znajdowane

są

w osadach strefy morza otwartego, litoralnego lub sublitoralnego. Znane

są

one w obszarze Polski pozakarpackiej

gł6wni'e

z 'Osadów oksfordu

i

kirn'erydu. Brak ich nato- miast w osadach Btrefy lagunowej, charakterystycznej

wyższ!ej części

górnego portlandu. Trochity

występują

w osadach w ro.zprosze- niu. Niekiedy j:ednak

tworzą

tak

duże

nagromadz,enie

i

to szczególnie w wapieniach,

że

'te os'tatnie

noszą nazwę

krynoidowych.

W\apiem'e krynoidowe

zostały

st'wi,erdzone w Górach

Świętokrzyskkh

w

odsłonięciu Przepaść

kolo

Ćmi!elowa

{L. Malinowska, 1965). Obserwuje

je w

najniższej ezęśei

dolnooksfordzkiej bi'Ohermy

gąbkow,ej.

Wiek tych wapieni

okr,eślony został

na podstawie a:rn'Onitów Cardioceras sp.

(cf. ^COT-

datum S

^'OW

e r b y), Perisphinctes sp. sp., Euaspidoceras

ISp.)

na

wyższą część

dolnego. oksfordu (newiz). W omawianych wapieniach

tkwią

baTdzo liczne, s:ilni'e skalcytyzowane

człony

liliowców i zaliczeni,e ich dO' poszcze- gólnych gatunków

było niemożliwe. W:edług

opraoo.wania

płyt'ek

cienkich wapi,eni krynoidowych z

Przepaści,

które

wykonał

K. Radlicz " ...

człony

liHowców

stanowią

j,ednorodne ziarna kalcytu. Zaznacza

się

w nich relik- towa budowa

wiewnętrzna

w postaci drobnej sia'teczki o oczkach

okrąg

łych.

W oczkach tych,

śr,ednicy

0,01---JO,03 mm niekiedy obserwujte

się

pe- lit klalcyto.wy? wodorotLenki

ż'elaza

lub drobne grudki pirytu. Otwór znaj-

dujący się

w

środku

rbrochitów

wypełniony

jest pelitem kalcy'towym lub kalcytem drobnoziarnistym. Trochity

mają

formy walcowate, nieco wy-

dłużone.

Wymiary

członów: śr'ednic:a

0,98 m'm,

długość

1,7 mm .... ".

O wapieniach krynoidowych wspomina

także

Marek S. (1961)i A.

Łu

ID,ewski (1947) przy omawianiu losadów górnego oksfordu Kujaw.

W praeach J. Samsonowicza (1934) i J. L

ewiń

ski ego (1908, 1912)

wy-

mienione

są

gatunki lilioweów z osadów

górno.ju~ajskich obrzeżtenia

Gór

Kwartalni,k Geolog;k:zny, t. 18, nr 1', 1974 r.

(2)

Liliowc'e g6rnojura:j,skie Polski poz,akaiJ:'packiej

Swiętokrzyskich:

Apiocrinus cf. rO'saceus S

C

h lot h e i m

1,

Millericrinus escheri L

D

r i'O l, Millericrinus cf. hO'fe-1" M e r, Millericrinus sigmerin- gensis

Q

u e n s t e d t, BalanO'crinus subteres G

Q

l d

f

u s s, AcrO'chO'rdO'- crinus insignis T r a u t s c h

Q

l d.

W osadach marglistych dolneg'O kim'erydu w 'Otworze wiertniczym Ci,e-

błowice (6

km na

SE

od Tomaszowa Mazowieckiego)

S. W.

Alexandrowicz

(1971)

stwi'erdza

czł'Ony

liliowców i zalicza je do rodzaju Isocrinus.

Na obszarze jury

wieluńskiej

w osadach

węglanowych były

znajdowa- ne

człony

liHowców, jednak nile

poświęcano

im

większej

uwagi; mamy

stąd

tylk'O 'Oznaczienia

rodzajow~e:

Millericrinus, Pentacrinus i Eugeniacri ...

nus

(A.

Wierzbowski,

1966). Z

wapieni biohermalnych górnego oksfordu z Rudnik

koło Częstochowy

M.

Wiśniewska-Żelich'Owska (1971) 'Opisała

i

zilustr'Owała

gatunek ApiO'crinus rosaceus c h lot h e i

m)

reprez'ento-.

wany przlez osiem fragmentów

łodyżek,

a R'Oemer

(1870) przedstawił ilustrację

'Okazu t,ego gatunku z osadów górnego 'Oksf'Ordu

Złoteg.o

Potoku.

J. Siemiradzki

(1892) oznaczył

ApiO'crinus mHleri

G ^D

l d f u s s, Pentacrinus desori T h u r m a n n-E t a 11'0 n, Pentacrinus amblyscala- ris T h u r m a n n z 'Osadów .oksfordu i obszaru krakowskiegO'.

W profilach Niecki

Nidziańskiej

Jurki,ewicz, Z. K.o- walczewski, A.

1969) występują

czlony liliowców w osadach

ok1sfordu. T. Niemczy1cka

(1964)

notuje

także

liczne

człony

liliow- z .osadów górnegO' oksf'Ordu w 'Otworach wi,ertniczych wschodniej Polski.

W badani:ach mikrDpaleontolO'gicznych niejednokrotnie nap'Otyka

się

",VY\A"""T'''7"

liliowców

(człony łodyg

lub

płytki

kielicha), lecz do ...

s t er, BalanO'cTinus

nalis

G

a

l

u

,s

s. Balanocrinus crinus o r

i ^:Q

1.

szczegół'Owych badań P'Ożaryska,

mikroskopowych cienkich

K.

Radlicz

(1972) ^Dwystę-

w osadach górnego

vu~4U.U'v."". U.V,L.U;c;j;.V

kimerydu w ot- W profilu otworu

z 'oolitan1i

i

członów

lili'Ow-

G o l d

f

u s s,

rynC'T"''''''7"

stwierdzone amo-

1 Nazwy gatunkowe według ,cyt'OiYV'latnych autorów.

(3)

134

o

I !

-

- -

- - -

4735- - -

) - - -

- - -

- , -

- 0 - -

618,6 '---

1 ^618,8~1= ^{r--- -} ^:

~, ~

: "'194

tJ J'

1'- - -

-~

t1 - - -

~ 619,~~~

~

620Gi----

~ 13+=-

^{0 - -}

'~ 6Zą ~=_=-=- 1:

~

_

-~-_

~ ~.i-_-

~ - - a

621,2 -

~-_

- - o

-

- -

- - -

-- o -- -

~-

- - 622

_f^J ^{_ _ _}

- - '

00008

I I

*

^I

I i

*

I I

I

j

I

ł

~I

^CI)

ⁱ ^!

:~rf

_X^I _X^I

-

_:::::

i ..Q I

X X

i :::s

I

^I ^o

I I

i ' I tlJ

~

^V)

I f

:k

! I I I i

*

I t:

^I

I c::

I I IQ..

! l l I

:k

o

2

~

3 ~.

*

I _I ^O

1<,-

*

I ^I ^Q)

(-.Q

*

ⁱ

l CI)

*

^!

I l

t

i

i I

'c::

I o

X '-

_I _!l.>

I~ .~

Fig. 1. Gatunki lHioWlCów wY'stępują1cych w osadach gór,llojumjskich otwmów wlied- n:]czych Bart,oszy,ce IG-1 i Gołdap IG-1

ISlpec'ie:s of OdnOlidea f,ound DO Oocur in tihe Encoun-

tered in bore holes Ba'rtOislzyce IG-1 and Gołdap

1 - muło'wce; 2 - oolHy; 3 - gąbki; 1 - si:1stones; 2 - oolite,s; 13 - sponges

(4)

LHi,owee g6rnojuraj,skie Polski poz,akao:packiej

nity z rodzaju AtaxiO'ceras

dokładnie definiujące

dolnokimerydzki wiek 'Osadów.

Cechą charakterystyczną

jest to,

ż,e człony

liliowców z 'Osadów dol- nego kimerydu profilu

Gołdap są

mntejszych rO'zmiarów

niż człony

liliow- ców z osadów górnego

oksfo~du

profilu Bartoszyce.

Wiąże się

tO'

n1ewąt

pli wie z odmilennymi warunkami

życi'Owymi.

Wymrienionewyżej

gatunki lili'OWCÓW stwi;erdzone

w

profilach 'Otwo- rów wiertniczych Bartoszyoe

i Gołdap

.zilustrowano na tab!. I-IV.

Zakład Stra,ty,g1rafii Instytutu Geologic'znego W,a'rszawa, ul. Rakowiecka 4

Nadesłano dni'a 2,5 maja 1973 r.

PiŚMIENNICTWO

ALEXANDROWICZ IS. W. (li9¹711) - (P,r'OIf:Ue iSitratygTlafliczne górnej jury w obrz.eż'e

ndu Gó,r ;ŚWlięrtlokrzys:kkh. Część II - CiebbovV1itCIe klo,ło TlOffi,aiSZJowa Ma- 'zoWlie1clkieg'O. Z. nauk. AlG-H, Inr :2912, Geologia, :nr 14, p. 2,7-39. Kraików.

BIELECKA W. '(1937) - PrlOf:He głębokich 100twOIrów wiertTI!kzy,ch Instytutu Geohy- g!klz:neglQ. 'Magn'Uszew IG 11, :Z. 4, p. 115'9-1612. Warsz/awa.

JURKJIEWI'CZ H., KrQWALC~EW,sKI Z., WIIE)RZBOWSKI A. {19BI9) - Prz,ekrój geo- logiczny pr:zez 100sady pe['msJ~o-meZ!OZloliezne Ni'eckd Nidz,ilańs1ciej. lKwart.

georl., 13, p. 604-61¹6, ;nr 3,. Wlars.z,awa.

LEWINSiI'G J. (1119'0¹8) - Les depóts jur,assiques pre,s :La ,s:tatiion Chęeiny et leur faune.

Bul!. in'tern. Aead. PIOl., p. 40:8>--445. CraC'OIViie.

LEWINSKI J.. (119,1:2) - Utwory jur'aj:skde na z,alcbtodinim zboczu Gór Ś'WliętokrzYlskkh.

Spraw. T,ow. NaUlk. Warsz., 5, p. 5'6¹6C-..5'69. "VlarszaWla,.

ŁU1NI!EiWSKI A. (1'9'4;7) - Cztery głębokJLe ,wilea:'cenia na :Kuj.awa!ch. Billi!. Pań:sltw.

Inst. Geol., 38, p. 2:2-415. Wiars:z,a'i.Via.

MALINOWSKA L. '1:9¹(5) - Biio1bterma gąlb~Qlw,a newizu w oklOJJky ĆmieLowa (pół

noclIlo-wscbJodnlie oibrzeżenie Gór Świętokrzyskich). Biu[. Jnst. Geol., 192, p. 57-86. Warszawa.

MAREK S. (19161) - Budowa g'€lOloglkiznaantykliny WlOjszyc. Kwart. geol., 5, p. 8'319- 85'8, nr 4. !Warszawa

NIE:lVIiCZYCKA T. 1(1191614) - OSIady ffilalmu n:ad górnym Bugiem. Kwarit. g e;ol. , 8, p.

216¹2'--:2180, nr 2. W,ar:s:zlawa.

POZ.A:RYSiKA K. (1970) - Mikrbpa1:eontlologia - kierunki rlQlz:wO'ju li. m,e1:lodykla ba-

dań. Post. !Nauk ,geol., 1, p. 81--,W9, nr 2. 'Wyd. Geol. W,arszawa.

RADLICZ K. {W'n) - Litologia olsadów górniOjurajski:ch w pó~nocnlQ-;w:g,ehodniej Pol- sce. BiuI. Ins't. Geol., 261, p. 55----150. 'Wla,rs,z,awa.

ROEMER F. 1(187.0) - GeoLogie ViOl!1. Ober;schl,eslien. W\flodaw.

SAMSONOWICZ J. (,11934) Obj,aśnlienia do arkusza .opatów ogóLnej mlapy geolo- gicznej Polskli wsklali 1 : l'QIO 000. P,aństw. lnslt. Geol. Warsz:aWla.

SIEiMIRAD!ZKI J. ('189,2) - Fauna [kopalna warstw oxifmdzkich ,i kiimerydzikkh w Pol- sce. Ozęść 2 ,Ś1łimaki, małże, cramietniopławy !i ,szkarłupnie. Pam. Akad.

Umiej., 18, p.913---4143. M,aków.

WIERZBOWSiKI A. (1'91616) - Górny oksford i dolny kimeryd Wyżyny Wi'ełuń:s,k:J1ej.

Acta geo;1. pol., 16, p. 11217-1193, n.r 2. ;Wars:za:wa.

W.rŚNIEWSiKA-ZELICHOWiSKA M . .(11971) - FaUlna bi'oherm jur:aj,sl~k:h w.RudnliJtatch pod Częs:tochową. BiuI. In,st. He'Ol., 243, p. 5-63. ,Wia,rsz:aWla.

(5)

Streszczenlie

JIH,n;HH MAJIllHOBCKA

BEPXHEIOPCKHE nOJThmI1 KPOME ^KAPllAT

Pe3IOMe

B CTaTI,e aBTOp CTaBITT :u;eJIbIO 06paTITTh BHHMaHIIe Ha KpITHOH,n,eH, KOTophle B 60JIhmOM KOJIffieCTBe BCTpelfaIOTCH B BepXHeIOpCKITX OTJIO)KeHIUix I10JIhmIT KpoMe TeppITTOpITIT KapnaT.

KpITHOH,n;eIT B IIoJIbme ,n;o CITX nop ,n;eTaJIbHO He HCCJIe,n,OBaHhI. I'bBecTITH 0 HITX B3JlThI H3 rry6JIH- Ka:U:IT:i1:, aBTophI KOTOPhIX lfaII(e B.cero OTMeqaIOT Ham'Pflfe OT,IJ,eJIhHhIX cerMeHTOB, He IThITa.aCb onpe,n;eJIHTh ,n;aJKe HX pop:. CerMeHTbI cTe6JIeH (TpOXHThl) BCTpelfaIOTCH B OTJIO)KeHRHX OTKpbITOrO' MOPH, JIITTOpaJIhHOrO RJIH cy6JIITTOpaJIbHoro. Ho OHH OTCYTCTByroT B OTJIO)KeHHHX JIaryH, xa- paKTepHbIX p:.JlSl BbIcmeH lfaCTH BepXHero nOpTJIaH,n,a. 06hI'IHO TpOXHThI paCCe&HhI B OTJIO)KeUHHX.

TOJIbKO HHor,n;a OHH o6pa3yroT TaKITe 60JIbmITe CKOTIJIeHITH, oco6eRHo B H3BeCTRHKax, KOTophle MO)KHO Ha3BaTh KpITRoH,n,eITBhIMH.

Lid:1a MALINOWStKA

THE UPPER JURASSIC CRINOIDEA IN THE EXTRA-CARPATHIAN AREAS OF POLAND

Summary

The pur:po,se of the presentart1cle is to pay attention to Or[J1!Oiidela found to occur abundantly in the Upper JurastSic deposits withill1 the Extra-Carpathian areas of Poland. Sto fiar, ,the C[,linoidea have not beell1 wlOr1>;:<ed out lin det'ail. Information

OIl1 these fauna ['.epre;sentatives is g,enerrally taken flr'om publitcaitions 'jen whitch authorrls frequently 'emphasize their presence only, mainly as single 'crinoid stems, w;ithout giving any an[mma'tionon thek g'eneria. The rrnembeTs of ISiterns (trocMtes) 'are found in thedeposiits loif the ,open, littolral or fsub:Litt.orlal .sea. They absent, howe-

VeT, in the depOisits of Ithe lagooil1,al zOll1e, !So ,characte[':istk of the UIPiPelf patr't of the Uppen:- Por'tlandian. The tr,oehites usually Oc,cur 'as slCIattered individuals; at pilace's~

h{)wever, they make iStUchenformous accum u:1atio'l1s , lPartkularrly fin limestoll1es, that these deserve a iname - 'cdtnoidal limestones.

'TABLICA I

A - Czlony li'liowcow Z profilu otworu w,iertrl1i,czego GOfdap IG-I, glE~ib. 473,50 m Stems 'Of Crlinoidea ,in the pro[,He Q1f .the bore hole Goldap IG-I, depth ·473,50 m 1 - Balanocrinus pentagonaLis (Goldfuss); 2 - B. d. pentagonalis (Gold-

B

uss); 3 B. giUieroni Loriol; 4 B. subt.eres (Muns,ter); 5 - B.

teroides (Q u ens t e d t)

1:iHowc6w z profllu otwQ['u wiertnkz1eglO Bartoszyce IG-I, ^gl~b.618,20 m stems of Or:inoidea ,in the profile IOlf the bore holLe BaTtcszY1ce IG-I, depth 6,18,20 m

1 - Balanocrinus subtero,ides (Q u en IS t e d t); 2 - B. pentagonalis CG 10 1 d - f us s)

C liliowic6w z pifiOd'UU otwOIrU wiertni1czego Bart'olszyoe IG-l, gl~b. m Stems of Crdnoidea the p'l"ofile of the bore hole IG-l, depth 618,80 m

1 - Ba,lanocri.nus subteroides (Q u ens t e d t); 2 - B. pentag'Onalis (G <0 1 d- f us s)

Pow. (en1.) 8 X

(6)

Kwart. geOll., nr 1, :974 r. TABLICA I

_Lidia MALINOWSKA - Lil:io'Wce g6rnoj:urajs:kie !Polski poza,karpackiej

(7)

TABLICA II

D - Czlolny lilioWlcow Z pro[lilu ·otworu wiiertnkz.ego Ba1rtoszyce IG-1, gh~b. 618,60 m St·ems of CrinlQidea lin the ,profile of hore ho~e BartolSiZyce IG-1, depth 618,60 ID 1 - Ba;lanQlcrinu.s subteroides (Q u en is t e d t); 2 - B. pentagolnaLis (G 0 1 d- f U'S s); 3 - B. {;ubteres (M ti n S t e r)

E C:zlony liHo'Wcow z pT·ofilu ,otW{JIfU wiertniezego BartolSzyce IG-l, gl~b. 619,40 m Stems of Cif'i;nolidea .in the profile of bOTe hole Bartolszyce IG-1, depth 619,40 ID

1 - Balanocrinus subteroides (Q u en is t e d t); 2 - B. subteres (M ti n 'S t e r) F - CzlolilY Hliowlc6w z prorfiilu otwolru wiertinkzeg'o Barto:s.zy.ce IG-1, gl~b. 619,80 m

Stems '0'£ Crinoide:a in the profile 'olf the bore hO[le BaTtoszyce IG-1, depth 6¹19,80 m

1 - Bala,nocrinus penta.gonalis (G <old f u is s); 2 - B. subteres (M ti n IS t e r) ~

3 - B. subteroides (Q u ens t e d t) p.ow. (enl.) 8 X

(8)

Kwart. geoL, nr 1, 1974 r. TABLICA II

Lidia MALLNOWSKA - Liliowce gOl'nojurajskie Polski pozatkarpackiej

(9)

T A(BLICA III

G - Cz~()ny li:liorwc6w z pro£i1u ·otworu wiertniC'zeg,o Bartoszyce IG-l, gl~b. 620,00 ID

SterolS IQ:f Cr,inOlide:a in the profile of the bore hole Bairtoszyce IG-l, depth 620,00 m

1 - BaLanocrinus pentagornarLis (G'O 1 cl f us s); 2 B. sub teres (M

u

n s t e r) ~

3 - B. subteT'oides (Q u ens t edit) Pow. (enl.) 8 X

(10)

Kwart. geol., nr 1, 19'74 TABLICA HI

Lidia MALINOWSKA - LHiowce g6rnojurajskie ,Polski pozakarpackiej

(11)

TABLICA IV

H - Czlony IHiowc6w gatunku Balanocrinus subteroides (Q u e in s t e d t) 'Z prD- filu IOtWO'rU wiertniczego Bartolslzyce IG-II, gl~b. 620,30 m

Stems ,of CrinlOildea IOf the spec:ies Balanocrinus subteroides (Q u ens t e d) in the profile ,of the bore hlole BartOlSlzy'ce IG-I, depth 620,30 m

I - Czlony 1:iUOIWc6w z gatunku Balanocrinus subteroides (Q u ens t e d t) 'Z profilu otworu wiertnitczego Barto'Szy!ce IG-l, gl~:b. 62,1,20 m

Stems IOf Cr'inoidEla of 'Vhe spedes Balanocrinus subteroides (Q u ens te d t) in the pr,of:ilte 'olf the bore ihoJeBarltlOls,zy,ce IG-I, depth 6211,20 rn

K - Czlony liliowcow !Z prlO1:i'1u otworu Ba'rtoszyce IG-l, gl~b. 6¹22,30 m

Stems of Cr!inoidea tin the proflne of the bore hole Bartoszyce IG-l, depth 622,30' m

1 - BaLanocrinus pemt.agonalis (Go 1 d f us s); 2 - B. subtero£des (Q u e n- s t e d t); 3 - B; sUlbteres (M ii n s t er)

Pow. (en!.) 8 X

Zdj~cia wykonala D. Oleksiak w Pracowni Fotografii Naukowej IG

Photographs 'by D. Oleksiak, Laboratory of Scienti1fic Photography, Geological Institute

(12)

Kwart. geol., nr 1, 1974 r. TABLICA IV

Lidia MALINOWSKA - Lilio'Wce gornojurajskie P,olski pozakar'packiej