Analiza przewozów towarowych koleją w komunikacji międzynarodowej

Analiza przewozów towarowych koleją w komunikacji międzynarodowej

Warszawa 2020

Misja:

Kreowanie bezpiecznych i konkurencyjnych warunków świadczenia usług transportu kolejowego

Wizja:

Nowoczesny i otwarty urząd dbający o wysokie standardy wykonywania usług na rynku transportu kolejowego

ISBN: 978-83-65709-44-8 Urząd Transportu Kolejowego

Al. Jerozolimskie 134 02-305 Warszawa www.utk.gov.pl NIP: 526-26-95-081

WYDANIE 2 POPR.

dr inż. Ignacy Góra

Prezes

Urzędu Transportu Kolejowego

Szanowni Państwo,

wyniki za poprzedni rok dotyczące przewozów międzynarodowych wskazują na dalszy potencjał rozwoju. W 2018 r. w stosunku do 2017 r. przetransportowano ponad 8 mln ton ładunków więcej, co pozwoliło na osiągnięcie wyniku na poziomie ponad 82 mln ton.

Wykonana przy tym praca przewozowa wzrosła o ponad 3,2 mld tonokilometrów w stosunku do 2017 r. Z roku na rok rośnie wymiana w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku, stąd też istotne jest zapewnienie odpowiednich czasów przejazdu dla połączeń tranzytowych w kierunku wschód-zachód. Należy jednak cały czas mieć na uwadze istotny kierunek północ-południe.

Analizując strukturę przewożonych ładunków w komunikacji międzynarodowej można zauważyć, że w dalszym ciągu dominowały przewozy surowców masowych, takich jak koks, brykiety i produkty rafinacji ropy naftowej oraz węgiel. Wysoki udział w rynku posiadały ładunki ujęte w grupie „pozostałe”, do której można zaliczyć głównie „towary nieidentyfikowalne” przewożone najczęściej z wykorzystaniem kontenerów.

Warto również zwrócić uwagę na znaczny udział w przewozach międzynarodowych chemikaliów oraz rud metali.

Przekazujemy na Państwa ręce publikację dotyczącą przewozów międzynarodowych mając nadzieję, że będzie ona interesującym źródłem wiedzy.

Z wyrazami szacunku

Radosław Pacewicz

Wiceprezes

Urzędu Transportu Kolejowego

Szanowni Państwo,

dla dalszego rozwoju rynku przewozów międzynarodowych istotne jest zapewnienie odpowiednich warunków dla funkcjonujących podmiotów. Ważną rolę w wymianie międzynarodowej odgrywają porty morskie. Dlatego istotne jest zapewnienie dostępności i odpowiedniej przepustowości na trasach do nich prowadzących. W związku z tranzytowym charakterem naszego kraju oraz wzrostem przewozów w relacji Chiny- Europa Zachodnia, dla dalszego wzrostu wymiany międzynarodowej ważna jest rozbudowa infrastruktury na wschodzie kraju. Występuje też potrzeba podjęcia działań na rzecz przeniesienia części ładunków jadących w tranzycie przez Polskę z dróg na kolej.

Zachęcamy Państwa do zapoznania się z przygotowaną przez Urząd Transportu Kolejowego analizą dotyczącą przewozów międzynarodowych.

Z wyrazami szacunku

Spis treści

Wstęp ... 8

Przewozy towarowe w komunikacji międzynarodowej ... 9

Dynamika przewozu towarów wg masy w komunikacji krajowej i międzynarodowej 10 Udział przewozów w komunikacji krajowej i międzynarodowej wg masy i pracy przewozowej ... 11

Średnia odległość przewozu jednej tony ładunku w komunikacji krajowej i międzynarodowej ... 12

Udział przewoźników w komunikacji międzynarodowej wg masy i pracy przewozowej ... 13

Grupy towarów transportowanych w komunikacji międzynarodowej – dane podstawowe ... 14

Dynamika przewozu głównych grup ładunków w eksporcie, imporcie i tranzycie ... 17

Główni partnerzy wymiany handlowej w eksporcie i imporcie ... 19

Główni partnerzy wymiany handlowej w przewozach tranzytowych ... 25

Podstawowe parametry wybranych przejść granicznych ... 28

Parametry sieci kolejowej w Europie ... 29

Rola portów w komunikacji międzynarodowej... 31

Spis rysunków... 33

Spis tabel ... 33

Wstęp

W prezentowanej analizie rynku kolejowych przewozów międzynarodowych przybliżono problematykę funkcjonowania towarowych przewozów międzynarodowych, pokazano dynamikę zmian w eksporcie, imporcie oraz w tranzycie. Szczegółowo omówiono najważniejsze zagadnienia dotyczące segmentu kolejowych przewozów międzynarodowych, min.:

• strukturę podmiotową i przedmiotową przewozów w komunikacji międzynarodowej,

• głównych partnerów wymiany handlowej Polski,

• infrastrukturę punktową i liniową,

• elektryfikację sieci trakcyjnej,

• szerokość torów w Europie,

• rolę portów morskich.

Dokument opracowany został w oparciu o wyniki analiz i badań realizowanych na podstawie danych statystycznych oraz informacji będących w dyspozycji Urzędu Transportu Kolejowego, gromadzonych w ramach monitoringu funkcjonujących na rynku przedsiębiorstw kolejowych. W opracowaniu wykorzystano również inne źródła danych w tym m.in. informacje z systemu e-SEPE (Elektroniczny System Ewidencji Pracy Eksploatacyjnej) utworzonego przez zarządcę infrastruktury PKP PLK S.A.

w celu monitorowania m.in. ruchu pojazdów na sieci, rejestrowania odchyleń od planowanego rozkładu jazdy, badania przyczyn opóźnień pociągów. Ponadto w dokumencie skorzystano z raportów podsumowujących wyniki przeładunkowe portów morskich.

Fot. UTK

Przewozy towarowe w komunikacji międzynarodowej

W 2018 r. przewozy towarowe w komunikacji międzynarodowej wykonywało 33 licencjonowanych przewoźników. Przetransportowano blisko 82,4 mln ton i wykonano pracę przewozową na poziomie 26,5 mld tonokilometrów. Przewieziona masa ładunków w komunikacji międzynarodowej w stosunku do 2017 r. wzrosła o blisko 8,1 mln ton, a wykonana praca przewozowa o ponad 3,2 mld tonokilometrów.

Rys. 1. Masa przewiezionych towarów w komunikacji krajowej i międzynarodowej w latach 2016-2018

Rys. 2. Praca przewozowa w transporcie towarów w komunikacji krajowej i międzynarodowej w latach 2016-2018

W przewozach międzynarodowych największy wolumen towarów – 49,4 mln ton – przewieziono w imporcie, wykonując przy tym pracę przewozową na poziomie 13,8 mld tono-km. W stosunku

155 155 34 734

27 874 4 462

165 500 41 422

26 729 6 234

167 808 49 438

25 336 7 668

przewozy wewnątrz kraju

import eksport tranzyt

0 100 000 200 000

tys. ton

2018

2017

2016

28 906 058 9 994 751

9 194 220 2 525 140

31 544 770 11 609 311

7 859 514 3 815 434

33 175 370 13 814 885

8 020 987 4 630 789

0 10 000 000 20 000 000 30 000 000 40 000 000

przewozy wewnątrz kraju

import eksport tranzyt

tys.tono- km

2018 2017 2016

do 2017 r. odnotowano wzrost przewiezionej masy o 19,4% oraz wykonanej pracy przewozowej o 19%. W eksporcie przewieziona masa wyniosła 25,3 mln ton, a praca przewozowa - 8 mld tono-km.

W porównaniu do roku poprzedzającego wolumen przewiezionej masy w eksporcie spadł o 5,2% przy jednoczesnym wzroście wykonanej pracy przewozowej o 2,1%. W tranzycie przez Polskę przewieziono blisko 7,7 mln ton towarów, a praca przewozowa wyniosła 4,6 mld tono-km. Odnotowano wzrost przewiezionej masy o 23% przy jednoczesnym wzroście wykonanej pracy przewozowej o 21,4%.

Dla porównania, wewnątrz kraju przetransportowano o 1,4% (ponad 2,3 mln ton) towarów więcej niż przed rokiem oraz wykonano pracę większą o 5,2% (ponad 1,6 mld tono-km).

Dynamika przewozu towarów wg masy w komunikacji krajowej i międzynarodowej

Analizując wyniki komunikacji międzynarodowej można zauważyć, że od 2016 r. dynamicznie rosła masa towarów przewiezionych w imporcie i tranzycie. W tym samym okresie spadły przewozy wykonywane w eksporcie. Przewozy wewnątrz kraju były najmniej podatne na zmiany głównie z powodu bardzo dużego zapotrzebowania na kruszywa ze strony inwestycji infrastrukturalnych na drogach i modernizacji linii kolejowych. Ponadto można było zaobserwować znaczny popyt generowany przez polski przemysł energetyczny.

Rys. 3. Dynamika przewozu towarów wg masy w komunikacji krajowej i międzynarodowej w latach 2009-2018 [2008 =100%]

-6.76%

-18.22%

-12.16%

-18.72%

-19.65%

-21.43% -22.85%

-24.08%

-19.02% -17.89%

-22.27%

-2.53%

10.87%

-5.05% -6.46%

-1.01%

-5.29% -6.89%

11.04%

32.53%

-29.04%

-5.33%

-17.46%

-12.48%

1.46%

-4.86%

-2.85% -1.96%

-5.98%

-10.89%

-47.67%

-18.59%

-19.52% -20.57%

-15.99%

-30.41%

-33.19%

-28.11%

0.43%

23.53%

-50%

-30%

-10%

10%

30%

50%

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

przewozy wewnątrz kraju import eksport tranzyt

Udział przewozów w komunikacji krajowej i międzynarodowej wg masy i pracy przewozowej

W 2018 r. udział przewozów międzynarodowych w przewozach ogółem wyniósł wg masy 32,94%, a wg wykonanej pracy przewozowej 44,38%. W dalszym ciągu dominują przewozy wewnątrz kraju, które stanowią ponad 67% całkowitej masy przewiezionych ładunków. W pracy przewozowej ich udział jest niższy i wynosi 55,6%. Pomimo lokalizacji na przecięciu korytarzy transportowych, ważnej roli Polski w sieci TEN-T oraz dużego znaczenia polskich przejść granicznych w ramach połączeń tranzytowych m.in. Nowego Jedwabnego Szlaku transport międzynarodowy nie jest głównym generatorem przewozów kolejowych w Polsce. Transport krajowy opierał się przede wszystkim na przewozie ładunków masowych. W transporcie międzynarodowym coraz większą rolę odgrywały przewozy towarów skonteneryzowanych.

Rys. 4. Udział przewozów w komunikacji krajowej i międzynarodowej wg masy i pracy przewozowej w 2018 r.

67.1%

19.8%

10.1%

3.1%

masa ładunków

przewozy wewnątrz kraju import eksport tranzyt

55.6%

23.2%

13.4%

7.8%

praca przewozowa

przewozy wewnątrz kraju import eksport tranzyt

Średnia odległość przewozu jednej tony ładunku w komunikacji krajowej i międzynarodowej

Średnia odległość przewozu towarów w komunikacji krajowej i międzynarodowej wyniosła 238,33 km, o 9,77 km więcej niż w roku poprzednim. W 2018 r. średnia odległość w przewozach wewnątrz kraju wyniosła 197,7 km, o 7,1 km więcej niż w roku 2017. W eksporcie o 22,54 km zwiększyła się odległość przewozów – do 316,58 km. W imporcie nie zanotowano znaczących zmian. Tranzyt charakteryzował się natomiast najdłuższą średnią odległością wynoszącą 603,9 km. Oznacza to spadek o 8,13 km w porównaniu z rokiem wcześniejszym. Istotny wpływ na taki wynik ma tranzyt pomiędzy Czechami i Ukrainą, którego wolumen masy stanowi ponad 12% całego tranzytu, a towary między tymi krajami wozi się średnio na odległość mniejszą niż 400 km. W 2018 r. blisko 82% pociągów uruchomionych na sieci zarządcy PKP PLK S. A. kursowało w relacjach krajowych. Pozostałe 18% stanowiły pociągi międzynarodowe. W przypadku przewozów na terytorium Polski należy pamiętać, że znaczna część jest realizowana na krótkie odległości. Stąd wszelkie zamknięcia torowe i objazdy oddziaływują w większym stopniu na taki przewóz niż w przypadku połączeń tranzytowych na dłuższych dystansach. W wielu przypadkach prowadzone prace remontowe wpłynęły na zmniejszenie przepustowości i wydłużenie czasów przejazdu. Warto pamiątać, że tylko w 2018 r. na sieci kolejowej zarządzanej przez PKP PLK S. A. wybudowano bądź zmodernizowano 1267,9 km torów, 380 przejazdów oraz 113 wiaduktów kolejowych i drogowych.

Fot. UTK

Tab. 1. Średnia odległość (w km) przewozu jednej tony ładunku w komunikacji krajowej i międzynarodowej wg masy i pracy przewozowej w 2018 r.

średnia odległość przewozów

2014 2015 2016 2017 2018 Różnica

2018/2017

218,90 225,14 227,79 228,56 238,33 9,77 przewozy

wewnątrz kraju

176,73 182,55 186,30 190,60 197,70 7,10

eksport 318,95 328,22 329,85 294,04 316,58 22,54

import 282,51 288,64 287,75 280,27 279,44 -0,83

tranzyt 616,00 616,57 565,88 612,03 603,90 -8,13

Udział przewoźników w komunikacji międzynarodowej wg masy i pracy przewozowej

W przewozach w komunikacji międzynarodowej w dalszym ciągu na rynku dominującą pozycję miały spółki grupy PKP. Ich łączny udział na koniec 2018 r. wyniósł wg masy – 63,7%, a wg pracy przewozowej – 62,2%. Wśród spółek, których udział przekroczył 2%, DB Cargo Polska osiągnęła udział wg masy 6,7% oraz w wykonanej pracy przewozowej 8,4%, CTL Logistics 5,5% i 5,8%, Lotos Kolej 3,3% i 4,1%, CD Cargo 3,2%, i 3,2% , Inter Cargo, 2,6% i 4,5% oraz Captrain Polska 2,2% i 2,4%.

Rys. 5. Udział przewoźników w komunikacji międzynarodowej w 2018 r. wg masy (powyżej 1%)

PKP Cargo 50.8%

PKP LHS 12.9%

DB Cargo Polska 6.7%

CTL Logistics 5.5%

Lotos Kolej 3.3% CD Cargo 3.2%

Inter Cargo 2.6%

Captrain Polska 2.2%

HSL Polska Freightliner PL 1.3%

1.3%

LTE Polska 1.3%

Ecco Rail 1.2%

Rail Polska 1.2%

pozostali 6.7%

Rys. 6. Udział przewoźników w komunikacji międzynarodowej w 2018 r. wg pracy przewozowej (powyżej 1%)

Grupy towarów transportowanych w komunikacji międzynarodowej – dane podstawowe

W strukturze towarów transportowanych w przewozach międzynarodowych, podobnie jak w latach poprzednich, znaczący był udział węgla kamiennego. W 2018 r. koleją przetransportowano 22,7 mln ton, podczas gdy w 2017 r. niespełna 18,9 mln ton. Najwięcej węgla kamiennego przewieziono w imporcie. W przewozach międzynarodowych węgla kamiennego na koniec 2018 r. udział importu wynosił 73% (16,6 mln ton), pozostałe 27% (6,1 mln ton) stanowił eksport i tranzyt. Oznacza to znaczny wzrost w porównaniu z 2017 r, kiedy udział ten był na poziomie 58% (11 mln ton). Wzrost importu węgla wiąże się ze zwiększonymi przewozami tego surowca z kierunków wschodnich, zwłaszcza z Rosji.

Wysoki udział w rynku przewozów międzynarodowych miał również transport ładunków zakwalifikowanych do grupy: rudy metali i pozostałe produkty górnictwa i kopalnictwa. W 2018 r. ich udział w łącznym przewozie w komunikacji międzynarodowej kształtował się podobnie jak w 2017 r.

na poziomie 19%. W ramach tej grupy przetransportowano 15,7 mln ton w 2018 r., a w 2017 r.

14,2 mln ton.

W strukturze przewożonych ładunków w komunikacji międzynarodowej duże znaczenie miały również przewozy surowców takich jak koks, brykiety i produkty rafinacji ropy naftowej, węgiel oraz ładunki kwalifikowane jako ,,towary nieidentyfikowalne” obejmujące towary, których nie można przypisać do żadnej z grup ładunków oraz przewożone w kontenerach.

PKP Cargo 49.5%

PKP LHS 12.8%

DB Cargo Polska 8.4%

CTL Logistics

5.8% Inter Cargo

4.5% Lotos Kolej

4.1% CD Cargo 3.2%

Captrain Polska

2.4%

STK 1.5%

LTE Polska 1.3%

Ecco Rail 1.1%

pozostali 5.3%

Tab. 2. Grupy towarów transportowanych w komunikacji międzynarodowej w 2018 r.

Grupy towarów

eksport import tranzyt

masa praca

przewozowa masa praca

przewozowa masa praca przewozowa tys. ton tys. tono-km tys. ton tys. tono-km tys. ton tys. tono-km

Ogółem ^{25 336,2} 8 020 987,5 49 438,3 13 814 885,4 7 668,2 4 630 789,3 produkty rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa,

rybactwa i rybołówstwa 699,1 235 990,8 1 491,4 340 556,3 188,4 114 719,0

w tym zboża 191,2 62 152,2 305,5 78 587,7 4,2 2 447,0

węgiel kamienny, brunatny, ropa naftowa

i gaz ziemny 4 942,5 635 406,1 16 969,3 4 257 070,9 1 633,6 1 072 717,0

w tym węgiel kamienny 4 547,9 526 475,0 16 562,1 4 234 171,2 1 580,0 1 040 505,8 rudy metali i pozostałe produkty górnictwa

i kopalnictwa 2 755,5 1 276 244,3 11 273,8 4 070 170,6 1 642,2 823 771,3

w tym

rudy żelaza 167,6 110 125,9 7 542,9 3 369 590,8 1 332,3 655 339,2

kruszywo, piasek, żwir, gliny 809,2 396 417,7 2 663,7 405 368,3 1,7 726,0

produkty spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe 337,9 99 149,9 652,8 74 358,8 8,3 4 029,6 wyroby włókiennicze i odzież, skóry i produkty

skórzane 2,0 656,3 23,5 1 384,5 0,2 78,3

drewno, wyroby z drewna i korka (bez mebli), wyroby ze słomy, papier i wyroby z papieru, wyroby poligraficzne oraz nagrania dźwiękowe

667,5 202 749,2 1 019,6 169 967,8 202,8 125 414,4 koks, brykiety, produkty rafinacji ropy naftowej,

gazy wytwarzane metodami przemysłowymi 6 040,6 2 442 384,5 4 424,5 862 193,2 310,7 200 036,5 w tym produkty rafinacji ropy naftowej 372,3 173 047,7 2 634,1 577 921,5 179,1 120 784,0 chemikalia, produkty chemiczne, włókna sztuczne,

wyroby z gumy i tworzyw sztucznych, paliwo jądrowe

2 775,1 954 216,6 2 573,2 668 698,0 292,6 180 347,5

wyroby z pozostałych surowców niemetalicznych 199,7 68 088,6 336,3 26 409,5 14,2 9 488,0

w tym

cement, wapno, gips 113,1 47 325,4 306,6 23 731,0 0,0 0,0

pozostałe materiały budowlane 53,2 11 247,7 7,3 707,8 6,9 4 164,0

metale, wyroby metalowe gotowe

(z wyłączeniem maszyn i urządzeń) 1 667,8 521 128,2 3 024,8 937 201,6 981,3 576 034,9 maszyny, urządzenia, sprzęt elektryczny

i elektroniczny 96,9 38 402,8 88,7 3 927,8 8,5 6 290,1

sprzęt transportowy 391,1 115 247,5 501,1 125 531,0 178,5 110 986,8

meble, pozostałe wyroby gotowe 42,8 17 106,9 27,6 2 613,9 0,9 943,1

surowce wtórne, odpady komunalne 173,2 37 439,9 612,3 173 448,0 17,4 11 782,0

przesyłki listowe oraz paczki i przesyłki kurierskie 0,0 0,0 0,2 2,6 0,0 0,0

puste opakowania 455,1 159 192,9 258,8 60 827,8 169,9 105 929,0

towary mieszane, bez spożywczych 159,3 19 560,2 290,9 31 350,9 59,4 27 762,2

towary nieidentyfikowalne 3 864,6 1 177 754,0 5 715,6 1 975 095,2 1 959,0 1 260 363,0

pozostałe towary 65,5 20 268,9 153,9 34 076,9 0,2 96,6

W eksporcie najwięcej przetransportowano ładunków takich jak koks, brykiety i produkty rafinacji ropy naftowej, z udziałem 23,8% wg masy i 30,5% wg pracy przewozowej oraz węgla (kamiennego i brunatnego) – odpowiednio 19,5% i 7,9%. Wysoki udział w rynku posiadały ładunki ujęte w grupie

„pozostałe”, do której można zaliczyć głównie „towary nieidentyfikowalne” oraz wszystkie towary, których udział w rynku kształtował się poniżej 1% (np. wyroby włókiennicze; maszyny, urządzenia, sprzęt elektryczny i elektroniczny; meble, pozostałe wyroby gotowe). Warto również zwrócić uwagę na znaczny wolumen chemikaliów z udziałem ok. 11% wg masy i 11,9% wg pracy przewozowej oraz rud metali - odpowiednio 10,9% wg masy i 15,9% wg pracy przewozowej.

Rys. 7. Struktura towarów eksportowanych w komunikacji międzynarodowej w 2018 r.

Jeśli spojrzymy na przewozy w imporcie, to najwięcej przetransportowano węgla (kamiennego i brunatnego) z udziałem 34,3% wg masy i 30,8% wg pracy przewozowej. Istotną grupą ładunków w imporcie były również rudy metali – odpowiednio 22,8% i 29,5%. Węgiel brunatny i kamienny do Polski trafiał najczęściej z Rosji a rudy metali z Ukrainy.

Rys. 8. Struktura towarów importowanych w komunikacji międzynarodowej w 2018 r.

23.84% 19.51% 16.70% 10.95% 10.88% 6.58% 2.76% 2.63% 1.80% 1.54% 1.33% 0.79% 0.68%

30.45% 7.92% 15.88% 11.90% 15.91% 6.50% 2.94% 2.53% 1.98% 1.44% 1.24% 0.85% 0.47%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

koks, brykiety i produkty rafinacji ropy naftowej węgiel kamienny i brunatny pozostałe chemikalia rudy metali wyroby metalowe produkty rolnictwa drewno,wyroby z drewna i korka puste opakowania sprzęt transportowy artykuły spożywcze wyroby z surowców niemetalicznych surowce wtórne

masa praca

34.32% 22.80% 12.74% 8.95% 6.12% 5.20% 3.02% 2.06% 1.32% 1.24% 1.01% 0.68% 0.52%

30.82% 29.46% 14.83% 6.24% 6.78% 4.84% 2.47% 1.23% 0.54% 1.26% 0.91% 0.19% 0.44%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

węgiel kamienny i brunatny rudy metali pozostałe koks, brykiety i produkty rafinacji ropy naftowej wyroby metalowe chemikalia produkty rolnictwa drewno,wyroby z drewna i korka artykuły spożywcze surowce wtórne sprzęt transportowy wyroby z surowców niemetalicznych puste opakowania

masa praca

W tranzycie w 2018 r. najczęściej przewożono ładunki ujęte w grupie „pozostałe”, do której można zaliczyć głównie „towary nieidentyfikowalne” przewożone najczęściej z wykorzystaniem kontenerów. W 2018 r. przewozy te posiadały udział w rynku 26,5% wg masy i 28% wg pracy przewozowej. Warto również zwrócić uwagę na wysoki wynik w transporcie rud metali i węgla kamiennego i brunatnego.

Rys. 9. Struktura towarów w tranzycie w komunikacji międzynarodowej w 2018 r.

Dynamika przewozu głównych grup ładunków w eksporcie, imporcie i tranzycie

W 2018 r. w eksporcie wzrosła masa przewozów w grupach: towary nieidentyfikowalne – o 29,9%, rudy metali i produkty górnictwa i kopalnictwa – o 18,9% oraz koks i brykiety - o 1,1%. Według wskaźnika pracy przewozowej wykonanej w 2018 r. na sieci kolejowej największą dynamikę miała wykonana praca przy przewozie: towarów nieidentyfikowalnych – o 29,3%, węgla kamiennego, brunatnego, ropy naftowej i gazu ziemnego – o 19,5% oraz koksu i brykietu – o 18%.

W 2018 r. w stosunku do 2017 r. w imporcie największą dynamikę wzrostową przewiezionej masy towarów oraz wykonanej przez przewoźników pracy odnotowano w transporcie: towarów nieidentyfikowalnych (o 62,2% i 53,5%) oraz węgla kamiennego, brunatnego, ropy naftowej i gazu ziemnego (o 51,5% i 52%). Jedynie w przypadku chemikaliów i produktów chemicznych odnotowano niewielki spadek masy i pracy przewozowej w obu przypadkach wyniósł on ok. 1,5%.

W 2018 r. dynamicznie wzrastały przewozy w tranzycie. Zarówno pod względem przewiezionej masy, jak i wykonanej pracy przewozowej w większości głównych grup ładunków można było zaobserwować dwucyfrowe wzrosty. Największą dynamikę osiągnęły przewozy chemikaliów i produktów chemicznych oraz węgla kamiennego, brunatnego, ropy naftowej i gazu ziemnego.

26.45% 21.42% 21.30% 12.80% 4.05% 3.82% 2.64% 2.46% 2.33% 2.22% 0.23% 0.19% 0.11%

27.98% 17.79% 23.16% 12.44% 4.32% 3.89% 2.71% 2.48% 2.40% 2.29% 0.25% 0.20% 0.09%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

pozostałe rudy metali węgiel kamienny i brunatny wyroby metalowe koks, brykiety i produkty rafinacji ropy naftowej chemikalia drewno,wyroby z drewna i korka produkty rolnictwa sprzęt transportowy puste opakowania surowce wtórne wyroby z surowców niemetalicznych artykuły spożywcze

masa praca

Rys. 10. Dynamika przewozu głównych grup ładunków w eksporcie w 2018 r. w stosunku do 2017 r.

Rys. 11. Dynamika przewozu głównych grup ładunków w imporcie w 2018 r. w stosunku do 2017 r.

2.05%

-44.59%

19.54%

18.03%

-9.58%

-14.50%

29.32%

-5.21%

-28.95%

18.88%

1.05%

-8.59%

-9.09%

29.90%

OGÓŁEM

węgiel kamienny, brunatny, ropa, gaz

rudy metali, produkty górnictwa i kopalnictwa

koks, brykiety

chemikalia, produkty chemiczne

metale, wyroby metalowe

towary nieidentyfikowalne

praca przewozowa masa

19.00%

52.03%

5.50%

16.27%

-1.51%

28.59%

53.46%

19.35%

51.48%

7.01%

2.40%

-1.55%

21.10%

62.23%

OGÓŁEM

węgiel kamienny, brunatny, ropa, gaz

rudy metali, produkty górnictwa i kopalnictwa

koks, brykiety

chemikalia, produkty chemiczne

metale, wyroby metalowe

towary nieidentyfikowalne

praca przewozowa masa

Rys. 12. Dynamika przewozu głównych grup ładunków w tranzycie w 2018 r. w stosunku do 2017 r.

Główni partnerzy wymiany handlowej w eksporcie i imporcie

Głównymi partnerami Polski w eksporcie w 2018 r. były Niemcy, Czechy, Austria, Słowacja, Chiny, Włochy, Indie oraz Ukraina. Przewozy z Polski do Niemiec wyniosły 6 474,9 tys. ton i stanowiły ok. 25,6% ogólnego wolumenu masy ładunków transportowanych w eksporcie. Przewozy te dotyczyły głównie produktów kopalnictwa: żwiru, wapna i kamienia.

Ważną grupą ładunków transportowanych do Niemiec były ponadto węgiel, rudy metali i metale oraz chemikalia, produkty chemiczne, włókna sztuczne, wyroby z gumy i tworzyw sztucznych oraz paliwo jądrowe. Warto zwrócić uwagę także na wysoki poziom (4 159,5 tys. ton) eksportu do Czech. W tym przypadku przewozy dotyczyły głównie węgla kamiennego, koksu, metali i wyrobów z metali. Do tego kraju transportowano ponadto chemikalia i produkty rafinacji ropy naftowej.

Systematycznie rosnący poziom przewozów do Chin zasługuje na szczególną uwagę. Polska już nie jest dla Chin tylko krajem tranzytowym, łączącym Azję z Europą Zachodnią. Nasze wyroby, zwłaszcza dobra luksusowe cieszą się coraz większym zainteresowaniem wśród chińskich odbiorców. Większość wymiany pomiędzy Polską i Chinami jest realizowana z wykorzystaniem transportu morskiego, ale rola wykorzystania lądowych gałęzi wzrasta wraz z rozwojem takich inicjatyw jak One Belt One Road (Nowy Jedwabny Szlak). Przewozy z i do Chin realizowane są głównie przy wykorzystaniu kontenerów.

Oprócz Chin warto spojrzeć na obroty w eksporcie do Indii. Kraj ten jest ważnym odbiorcą koksu z Polski. Ponadto do Indii w mniejszej skali trafia również węgiel kamienny.

21.37%

42.90%

16.44%

4.60%

72.84%

14.54%

16.57%

23.00%

36.99%

18.15%

14.24%

66.79%

16.14%

22.08%

OGÓŁEM

węgiel kamienny, brunatny, ropa, gaz

rudy metali, produkty górnictwa i kopalnictwa

koks, brykiety

chemikalia, produkty chemiczne

metale, wyroby metalowe

towary nieidentyfikowalne

praca przewozowa masa

Tab. 3. Główni partnerzy wymiany handlowej w eksporcie wg masy i pracy przewozowej w 2018 r.

(udział powyżej 1%)

Kraje

Kraje

tys. ton tys. tonokm

ogółem 25 336,19 ogółem 8 020 987,50

Niemcy 6 474,85 Niemcy 2 388 872,36

Czechy 4 159,49 Czechy 623 766,53

Austria 1 813,04 Indie 576 150,98

Słowacja 1 434,47 Chiny 542 453,00

Chiny 1 242,19 Włochy 484 313,81

Włochy 1 043,26 Słowacja 379 770,47

Indie 942,71 Maroko 261 877,00

Ukraina 909,09 Węgry 205 306,52

Węgry 629,51 Hiszpania 187 273,53

Holandia 497,79 Ukraina 186 132,70

Maroko 431,91 Holandia 179 209,52

Hiszpania 394,47 Wielka Brytania 179 150,86

Wielka Brytania 381,42 Austria 146 813,53

Rosja 329,96 Szwecja 111 617,72

Rumunia 310,54 Brazylia 110 549,23

Szwecja 307,30 Białoruś 107 414,92

Białoruś 305,60 Belgia 94 569,00

nieokreślony 1 524,65 Rumunia 84 053,18

Pozostali 2 203,96 Rosja 81 747,01

nieokreślony 460 340,55

Pozostali 629 605,07

W 2018 r. import odbywał się głównie z Rosji, Ukrainy, Niemiec, Białorusi, Czech oraz Chin. Import z Rosji do Polski wyniósł 13 504,5 tys. ton i stanowił ok. 27,3% ogółu masy ładunków trafiających do naszego kraju transportem kolejowym. Przewozy z Rosji dotyczyły głównie węgla kamiennego.

Kolej ze względu na swój potencjał przewozowy jest główną gałęzią transportu tego surowca.

W zdecydowanie mniejszym zakresie import z Rosji dotyczył chemikaliów oraz paliw płynnych.

Drugim pod względem wymiany handlowej partnerem Polski w imporcie była Ukraina. Z Ukrainy do Polski przetransportowano 9 269,13 tys. ton. Główną grupą ładunków były rudy żelaza oraz produkty kopalnictwa, a więc żwir, kamień oraz wapno.

Ważnym partnerem Polski w imporcie były Niemcy, z których trafiło do naszego kraju 4 942,8 tys. ton ładunków. Z Niemiec importowano przede wszystkim metale i wyroby gotowe z metali, produkty rafinacji ropy naftowej, sprzęt transportowy, chemikalia oraz nawozy.

Tab. 4. Główni partnerzy wymiany handlowej w imporcie wg masy i pracy przewozowej w 2018 r.

(udział powyżej 1%)

Kraje

Kraje

tys. ton tys. tonokm

ogółem 49 438,29 ogółem 13 814 885,35

Rosja 13 504,51 Ukraina 2 953 829,78

Ukraina 9 269,13 Rosja 2 634 740,55

Niemcy 4 942,79 Niemcy 1 349 121,47

Białoruś 4 309,46 Chiny 733 421,25

Czechy 1 905,54 Białoruś 669 553,89

Chiny 1 857,66 Australia 581 314,22

Słowacja 1 122,22 Stany Zjednoczone 518 229,46

Australia 1 045,37 Brazylia 492 020,64

Brazylia 788,39 Czechy 417 182,74

Stany Zjednoczone 708,42 Słowacja 341 075,19

Litwa 636,08 Holandia 169 663,56

Austria 539,76 Litwa 163 206,57

Holandia 535,86 nieokreślony 1 983 305,20

nieokreślony 5 398,83 Pozostali 808 220,84

Pozostali 2 874,26

Fot. UTK

Ładunki do Polski trafiały głównie z kierunków wschodnich. Z trzech państw: Rosji, Ukrainy i Białorusi w 2018 r. do Polski trafiło 27 083 tys. ton ładunków, co stanowiło blisko 55% ogółu przetransportowanej masy w imporcie. W przypadku zarówno eksportu, jak i importu, Polska była ważnym partnerem dla Niemiec i Czech. Eksport do tych krajów wyniósł odpowiednio 6 474,9 i 4 159,5 tys. ton. Analizując sam eksport ważnymi partnerami wymiany handlowej była Austria i Słowacja. Do krajów tych przewieziono 1 813 i 1 434,5 tys. ton ładunków.

Rys. 13. Mapa wymiany handlowej Polski w głównymi partnerami w Europie - eksport i import w 2018 r.

W ostatnich latach widoczny jest wzrost udziału ładunków transportowanych przez przewoźników bez znajomości kraju docelowego, bądź rodzaju przywożonego ładunku. Najczęściej związane jest to z ładunkami transportowanymi drogą morską i trafiających do Polski przez porty. Przewoźnicy kolejowi zapewniają jedynie transport na odcinku od portu do miejsca wyładunku.

W analizie informacji z systemu e-SEPE przygotowano macierz ruchu dla najbardziej istotnych połączeń kierowanych przez wybrane przejścia graniczne. Na podstawie zebranych danych przedstawiono przewozy w eksporcie i imporcie. W przypadku przewozów w relacji Niemcy-Polska widać, że ładunki głównie transportowane są przez przejście w Kunowicach. W Polsce ładunki najczęściej trafiają do Poznania, Swarzędza, Gądek i Kutna. Widoczna jest również rola Zdzieszowic, gdzie zlokalizowane są zakłady koksownicze oraz Rykoszyna, gdzie znajduje się jedna z większych kopalni kruszyw. W macierzy nie zostały uwzględnione połączenia realizowane do stacji położonych w obszarze portów morskich, które często stanowią relacje tranzytowe. Dane te potwierdzają, że średnia odległość przewozu w imporcie i eksporcie dla terytorium Polski jest stosunkowo niewielka. W systemie e-SEPE nie odnotowano istotnej liczby połączeń pomiędzy wschodnimi obszarami Polski z przejść granicznych z Niemcami i Czechami. Podobnie jest również w przypadku zachodnich obszarów i przejść z Litwą, Białorusią czy Ukrainą.

Rys. 14. Macierz ruchu tras pociągów w komunikacji międzynarodowej przez wybrane przejścia graniczne z Niemcami i Czechami (główne trasy zrealizowane w 2018 r.

wg systemu e-SEPE)

Ze wschodu do Polski trafiają głównie ładunki masowe, które dystrybuowane są po przeładunku w głąb kraju. Znaczna część pociągów z przejścia granicznego w Kuźnicy dociera do terminala Krex w Czuprynowie koło Kuźnicy Białostockiej (województwo podlaskie) oraz Bufałowa leżącego na linii nr 923 (województwo podlaskie, powiat sokólski). W przypadku pozostałych przejść widoczne są także relacje intermodalne do terminali w Swarzędzu i Gądkach (województwo wielkopolskie), w Łodzi Olechowie (województwo łódzkie) realizowane z Małaszewicz (województwo lubelskie).

W przypadku transportu ze wschodu widoczny jest również transport drewna i produktów pochodnych – np. trasy zrealizowane między Braniewem a Olsztynem (województwo warmińsko- mazurskie, czy Siemianówką (województwo podlaskie) a Szczecinkiem (województwo zachodniopomorskie).

Rys. 15. Macierz ruchu tras pociągów w komunikacji międzynarodowej przez wybrane przejścia graniczne z Rosją, Litwą, Białorusią, Ukrainą i Słowacją (główne trasy zrealizowane w 2018 r. wg systemu e-SEPE)

W przewozach międzynarodowych zwraca uwagę wysoki udział importu do Polski ze Stanów Zjednoczonych oraz Australii – odpowiednio 99,3% i 97,7%. Przewozy ze Stanów Zjednoczonych i Australii do Polski obejmowały głównie wysokosiarkowy węgiel kamienny. W przewozach kolejowych pomiędzy Polską, a krajami wschodnimi dominował również import, który stanowił w komunikacji z Rosją 97%, Ukrainą 94,1%, Białorusią 86,2% oraz Litwą ok. 86%. Przewozy z krajów wschodnich to głównie transport węgla kamiennego, rud żelaza i minerałów.

W eksporcie zwraca uwagę wysoki udział wymiany z Marokiem 98,6%, Hiszpanią 96,4% oraz Indiami 96,1%.

Rys. 16. Udział eksportu i importu w przewozach pomiędzy poszczególnymi krajami (wg kraju nadania i odbioru przesyłek) w 2018 r.

Główni partnerzy wymiany handlowej w przewozach tranzytowych

Analizując dane dotyczące tranzytu zauważyć można, że największy wolumen masy przetransportowano z Ukrainy do Czech oraz z Rosji do Czech. W 2018 r. w przewozach tranzytowych pomiędzy tymi krajami przewieziono koleją odpowiednio 951 tys. ton i 810 tys. ton, co stanowiło ok. 23% masy całego tranzytu przez Polskę. Wpływ na tak wysoki wynik miały przewozy ładunków głównie masowych. Z Ukrainy do Czech transportowano przede wszystkim rudy metali celem dalszej obróbki w procesie hutniczym.

Jeśli chodzi o przewozy z Rosji to tranzyt dotyczył głównie węgla kamiennego, rud metali oraz w mniejszej skali produktów rafinacji ropy naftowej oraz chemikaliów. Warto zwrócić uwagę na przewozy z Kanady i tranzyt na Słowację i do Czech. W przewozach na Słowację dominował transport węgla. Surowiec, który trafiał z Kanady do Polski, a następnie przewożony był na Słowację charakteryzował się wysoką kalorycznością pozwalającą zaliczyć go do czołówki paliw stałych o najwyższej wartości energetycznej. W przewozach tranzytowych z Kanady do Czech transportowano głównie rudy metali i metale do hut w Czechach oraz węgiel.

0.74% 2.33% 3.01% 5.93% 13.82% 14.05% 18.35% 39.86% 42.52% 52.68% 59.92% 63.02% 70.91% 71.33% 72.41% 80.65% 93.57% 94.40% 96.08% 96.43% 98.57%

-99.26% -97.67% -96.99% -94.07% -86.18% -85.95% -81.65% -60.14% -57.48% -47.32% -40.08% -36.98% -29.09% -28.67% -27.59% -19.35% -6.43% -5.60% -3.92% -3.57% -1.43%

-120%

-80%

-40%

0%

40%

80%

120%

eksport import

Warto także zwrócić uwagę na przewozy z Chin. Dla towarów transportowanych z tego państwa Polska jest ważnym krajem tranzytowym na trasach do Niemiec, Francji czy Włoch. W 2018 r.

w przewozach tranzytowych Chiny-Niemcy przetransportowano blisko 450 tys. ton ładunków, podczas gdy w 2017 r. przewieziono ok. 379 tys. ton. Przewozy tranzytowe z Chin do Europy Zachodniej prawie w całości realizowane były z wykorzystaniem kontenerów. Należy spodziewać się, że Polska ze względu na swoje położenie geograficzne (najłatwiejsza droga lądowa z Azji do Europy Zachodniej) wykorzysta trend światowy i transport intermodalny przez nasz kraj będzie nadal wzrastał.

Tab. 5. Główni partnerzy wymiany handlowej w przewozach tranzytowych w 2018 r.

(udział powyżej 1%)

Kraj załadunku

Kraj wyładunku

masa Kraj

załadunku

Kraj wyładunku

praca przewozowa

tys. ton tys. tonokm

ogółem 7 668,20 ogółem 4 630 789,33

Ukraina Czechy 950,75 Rosja Czechy 478 991,18

Rosja Czechy 809,60 Ukraina Czechy 373 440,00

Niemcy Białoruś 602,40 Niemcy Białoruś 353 217,70

Kanada Słowacja 457,03 Chiny Niemcy 309 939,00

Chiny Niemcy 448,56 Kanada Słowacja 309 598,07

Kanada Czechy 422,32 Kanada Czechy 282 904,34

Mozambik Słowacja 333,62 Mozambik Słowacja 228 333,00

Rosja Niemcy 305,74 Rosja Niemcy 149 465,12

Niemcy Rosja 222,09 Niemcy Rosja 145 352,31

nieokreślony Czechy 215,19 nieokreślony Czechy 136 360,65

Czechy Rosja 205,01 Czechy Rosja 121 559,43

Brazylia Czechy 179,27 Słowacja Rosja 109 282,00

Stany

Zjednoczone Czechy 151,58 Brazylia Czechy 108 902,44

Słowacja Rosja 151,38 Stany

Zjednoczone Czechy 96 852,15

nieokreślony Słowacja 141,02 nieokreślony Słowacja 86 844,00

Czechy Stany

Zjednoczone 119,86 Brazylia Słowacja 86 646,59

Rosja Słowacja 112,40 Rosja Słowacja 78 154,00

Brazylia Słowacja 110,42 Czechy Stany

Zjednoczone 68 278,23

Białoruś Czechy 100,49 Białoruś Czechy 64 372,24

Stany

Zjednoczone Słowacja 91,86 Stany

Zjednoczone Słowacja 62 850,00

Czechy nieokreślony 90,22 Chiny Holandia 60 301,56

Chiny Holandia 84,17 Rosja Węgry 57 904,03

Rosja Węgry 83,82 Czechy nieokreślony 54 052,65

Pozostali 1 279,39 Białoruś Słowacja 50 125,00

Pozostali 757 063,63

Najwięcej połączeń tranzytowych odbywa się w relacjach pomiędzy wschodem a zachodem. W 2018 r.

w tranzycie pomiędzy Rzepinem a Małaszewiczami wytrasowano ponad 3 tysiące pociągów. Często pociągi międzynarodowe są trasowane najpierw jako pociągi w ruchu granicznym (np. z granicy w Kunowicach do Rzepina oraz z Terespola do Małaszewicz) ze względów technicznych, np. zmiany parametrów sieci trakcyjnej czy też szerokości toru. Następnie zarządca infrastruktury trasuje je jako pociągi wykonujące przewóz przez terytorium kraju. W procesie trasowania istotne są też warunki współpracy zarządców poszczególnych krajów, stąd w analizie przedstawione zostały dane o pociągach faktycznie przejeżdżających przez terytorium Polski w ramach trasy określonej z zarządcą infrastruktury. Pociągi tranzytowe z Małaszewicz do Rzepina obejmowały najczęściej przewozy do ośrodków logistycznych w Niemczech np. w Duisburgu. W 95% przejazdów trasy w relacji Małaszewicze – Rzepin dotyczyły przewozów intermodalnych realizowanych m.in. w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku.

W 2018 r. oprócz połączeń pomiędzy Małaszewiczami a Rzepinem istotne były przewozy między stacją graniczną w Zebrzydowicach a stacją Korsze, zlokalizowaną w pobliżu przejścia granicznego w Skandawie, skąd następnie pociągi trafiały do Obwodu Kaliningradzkiego. Większość przewozów była związana z branżą motoryzacyjną i świadczona na potrzeby zakładów produkujących samochody KIA w Żylinie.

Kolejną istotną relacją były połączenia pomiędzy Zebrzydowicami a Małaszewiczami, które kształtowały się na poziomie 800 tras obsługujących głównie potoki ładunków z sektora motoryzacyjnego. Pozostałe trasy realizowane były na mniejszą, a czasami wręcz marginalną skalę.

Szczególnie negatywnym zjawiskiem jest niska skala połączeń z Litwy w kierunku Niemiec.

Międzynarodowe przewozy w tym kierunku ,,konsumowane” są głównie przez transport drogowy, a kolej nie jest postrzegana jako alternatywa. Stosunkowo ważnym połączeniem tranzytowym jest również transport pomiędzy Czechami a Ukrainą z wykorzystaniem przejścia Medyka.

Rys. 17. Mapa połączeń tranzytowych przez przejścia graniczne

Bardzo ważną rolę dla tranzytu pełnią porty morskie. Wg deklaracji przewoźników ponad 1/3 ładunków w tranzycie została przewieziona z wykorzystaniem portów. Widoczna jest ich rola, zwłaszcza w zakresie transportu ładunków masowych. Podczas gdy transport intermodalny w korytarzu Bałtyk – Adriatyk odbywa się na niewielką skalę, polskie porty stanowią ważny punkt dla przewozu ładunków w tranzycie na potrzeby m.in. hut, zakładów przemysłowych, producentów samochodów czy wymiany drobnicy m.in. dla Czech, Słowacji czy Węgier.

Rys. 18. Macierz połączeń między przejściami granicznymi a stacjami portowymi Gdańska, Gdyni, Szczecina, Świnoujścia –dane systemu e-SEPE

Podstawowe parametry wybranych przejść granicznych

Przewozy w komunikacji międzynarodowej systematycznie wzrastają i mają potencjał dalszego rozwoju, dlatego istotne jest dążenie do podwyższania parametrów infrastruktury. Wobec rosnącego wolumenu ładunków istotne jest modernizowanie infrastruktury stykowej na przejściach granicznych poprzez podnoszenie przepustowości poszczególnych przejść. Ważne jest dostosowanie torów