ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ
S e r i a : INFORMATYKA z . 8 Nr k o l . 882
________1987
Henryk BIESIADA M ichał GREUPNER
ANALIZA KONCEPCJI DIALOGU UŻYTKOWNIK-KOMPUTER DLA SYSTEMU ZBIOROW NA KOMPUTER OSOBISTY "MERITUM"
S t r e s z c z e n i e . Opracowanie z a w i e r a o p i s k o n f i g u r a c j i i f u n k c j i p r o s t e g o system u g ro m a d z e n ia danych "MERIBAZ" d l a k o m p u te r a o s o b i s te g o "MERITUM". Zaw arte omówienie dwóch z r e a l i z o w a n y c h d l a t e g o sy stem u w e r s j i d i a l o g u z u ży tk o w n ik iem , o p a r t e j n a tz w . "menu" o r a z sy stem u z l e c e ń . W końcowej c z ę ś c i za m ie szc zo n o r a i o s k i e k s p l o a t a c y j n e .
t . Wstęp
N ik t j u ż d z i ś n i e k w e s t i o n u j e f a k t u r e w o l u c j i , j a k ą w o b r a z i e w spół
c z e s n e j c y w i l i z a c j i wywołało p o j a w i e n i e s i ę k o m p u te ra o s o b i s t e g o . Wraz z powstawaniem c o r a z nowszych, l e p s z y c h i t a ń s z y c h m ode li mikrokomputerów r o ś n i e l i c z b a porgramów, masowo tw orzonych p r z e z s e t k i m n ie js z y c h i w ięk
sz ych f i r t i so ftw are*ow ych n a ś n i e c i e . Obok ogromnej l i c z b y programów ty p o wo rozrywkowych n a w ię k s z ą uwag- z a s ł u g u j ą n i e w ą t p l i w i e programy o p r z e z n a c z e n i u użytkowym. Z a b a w i e n i e i l o ś c i s p r z e d a n y c h programów t e g o ty p u o r a z z y s k i o s i ą g n i ę t e z te g o y t u ł u p r oz i c h p r o d u c e n tó w d a j ą w yobraże
n i e , j a k w i e l k i e i s , n i e j e z a p o tr z e b o w a n ie n a te g o r o d z a j u oprogram ow anie.
Wśród oferowanych programów użytkowych największym powodzeniem c i e s z ą s i ę program y d o ty c z ą c e z w ł a s z c z a t r z e c h d z i e d z i n - z a r z ą d z a n i a z b i o r a m i dan y c h , p la n o w a n i a i s t a t y s t y k i o r a z t w o r z e n i a g r a f i k i komputerowaj >
P o j ę c i e "banku dan y c h " przyw ykło t :.ę d o t y c h c z a s k o j a r z y ć z w i e l k i m i ośrodkam i i c h magazynowania i p r z e t w a r z a n i a . D z ię k i w prowadzeniu n a r y n e k światowy t a k s ły n n y c h j u ż d z i s i a j programów l u b p a k i e tó w oprogram ow ania, j a k "dBase I I " czy "L o tu s 1 - 2 - 3 " , s t a ł o s i ę możliwa t w o r z e n i e i operowa
n i e dużymi naw et z b i o r a m i danych p r z e z użytkowników b e z żadnego p r z y g o t o w a n ia in f o r m a t y c z n e g o , z a s i a d a j ą c y c h p r z e d k l a w i a t u r ą w ła s n e g o czy t a ż n a l e ż ą c e g o do p r z e d s i ę b i o r s t w a k o m p u te r a p e r s o n a l n e g o , ró w n ie ż p o s i a d a c z e n ie z w y k le p o p u la r n y c h w P o l s c e komputerów-zabaw ek ZY-81 czy ZX Spectrum m ają m ożliw ość w y k o r z y s t a n i a gotowych m ikrosyts mów g r o m a d z e n ia danych w r o d z a j u "VU~File" ozy " M a c t o r f i l o " .
P o j a w i e n i e . s : ę n a naetym r y n k u k o m p u te r a o s o b i s t e g o "MERITUM" wymaga s t w o r z e n i a ró w n ie ż d l a n i e g o z e s ta w , proz-ramów o seiin ' " o r i o użytkowym.
System "MERIBAZ", p r z e d s t a w i o n y p o k r ó t c e w .onlższym o p r a c o w a n iu , n a l e ż y t r a k ' o w a ć j a k o p r o p o z y c j ę je d n e g o s t a k . ch orogramów.
1 0 6 H. Biesiada
2» F unkcje sy stem u MERIBAZ
Zestaw programów pod nazwą MERIBAZ s ł u ż y do wykonywania typowych o p e r a c j i n a z b i o r a c h u ż y t k o w n i k a , g r o m a d z e n ia i p r z e t w a r z a n i a " p odręc znyc h da
n y c h " . Dane t e mogą d o t y c z y ć n p . r o z l i c z e ń k s ię g o w y c h , pracowników, k s i ą żek ( k a r t o t e k i b i b l i o t e c z n e ) . Mogą być danymi medycznymi ( k a r t o t e k i p a c j e n tów) l u b po p r o s t u k a t a l o g i e m z b io ró w w p r y w a t n e j k o l e k c j i .
Oprogramowanie MERIBAZ wymaga n a s t ę p u j ą c e j k o n f i g u r a c j i s p r z ę t o w e j MERITUM:
- k o m p u te r MERITUM I u m ie sz czo n y w obudowie k l a w i a t u r y w raz z z a s il a c z e m } - s ta n d a r d o w y t e l e w i z o r c z a r n o - b i a ł y w c h a r a k t e r z e m o n i t o r a ;
- m e g n e to f o n k as eto w y w raz ze zwykłymi k a s e t a m i (do przeohowyw ania p r o gramów MERIBAZ);
- dowolna d r u k a r k a o i n t e r f e j s i e szeregowym l u b ró w n o leg ły m ;
- j e d n o s t k a minidyaków e l a s t y c z n y c h z d y s k i e t k a m i (do t w o r z e n i a i zapam ię
t y w a n i a z b i o r ó w ) .
D opuszc za lne s ą z b i o r y u ż y t k o w n i k a , w k t ó r y c h zapam iętywane s ą r e k o r d y o s t a ł e j d ł u g o ś c i . Maksymalna l i c z b a r ekordów w z b i o r z e o g r a n i c z o n a j e s t p o je m n o ś c ią d y s k i e t k i , z tym że z b i ó r może mieć k o n t y n u a c j ę n a i n n e j d y s
k i e t c e pod t ą samą nazwą. W s z y s tk i e d y s k i e t k i ( p i e r w s z a i k o n t y n u a c y j n e ) mają jednakową s t r u k t u r ę z a p i s u danych ( r e k o r d ó w ) . Każdy r e k o r d s k ł a d a s i ę z uporządkowanego s z e r e g u p ó l .
Z b ió r u ż y t k o w n i k a o p i s u j ą n a s t ę p u j ą c e e l e m e n t y :
1) nazwa z b i o r u : a l f a n u m e r y c z n a , do 10 znaków, z a c s y n a s i ę od l i t e r y ; 2) h a s ł o o c h r o n y z b i o r u :
- h a s ł o o ch ro n y "na o d c z y t " ; - h a s ł o o c h ro n y "na z a p i s " ;
Oba h a s ł a muszą być a l f a n u m e r y c z n e , o maksymalnej d ł u g o ś c i równej 10 zna
ków, muszą z a c z y n a ć s i ę od l i t e r y . Znajomość h a s ł a "n a z a p i s " p o z w a la n a w y ś w i e t l e n i e , wydruk i zmianę z a w a r t o ś c i z b i o r u .
? ) o p i s y p ó l rekordów - o p i s k aż dego p o l a s k ł a d a s i ę z t r z e c h elem entów : - nazwy p o l a - a l f a n u m e r y c z n e j , z a o z y n a j ą c e j s i ę od l i t e r y , do .17 zna
ków;
- i d e n t y f i k a t o r a p o l a - a lf a n u m e r y c z n e g o , z a c z y n a j ą c e g o s i ę od l i t e r y , do 3 znaków;
- ty p u p o l a ( A - a l f a n u m e r y c z n e , I - numeryczne c a ł k o w i t e , E -n u a e ry c z n e r z e c z y w i s t e ) ,
n p . A5 - a l fa n u m e r y o z n e o d ł u g o ś c i maks. 5 ; 13 - c a ł k o w i t e o d ł u g o ś c i maks. 3 ;
E4.2 - r z e c z y w i s t e o d ł u g o ś c i maks. 4 ( z e zna kie m ) i dwoma c y f r a m i po p r z e c i n k u ;
Analiza koncepcji dialogu użytkownik-komputer... 107
4 ) d e f i n i c j e k l u c z y r e k o r d u - p o l a l u b ze sta w u p ó l , k t ó r y c h w a r t o ś ć j e s t u n i k a l n a w całym z b i o r z e . P o l a kluczowe muszą być u m ie s z c z o n e n a po
c z ą t k u r e k o r d u .
, rekordy użytkownika
Znacznik końca zbioru
Rekond
A _________
Fbłe
kluczowe Fbte
kluczowe ft>le Fble Role (
i Z i Z 3
Pole kluczowe
Rys. 1 . S t r u k t u r a z b i o r u i r e k o r d u B i g . 1. A o t r u c t u r e o f t h e s e t and t h e r e c o r d
W s z y s tk i e t e e l e m e n ty ( o p r ó c z h a s e ł o c h r o n y i z n a c z n i k a kozica z b i o r u )
" z a s z y t e " e ą w oprogramowaniu MERIBAZ. w ynika z t e g o , i i k a ś d y użytkownik o t r z y m u j e s p e c j a l i z o w a n ą w e r s j e o progra m ow ania , z g o d n ie z j e g o wymaganiami (naz w a z b i o r u , o p i s y p ó l r e k o r d u ) . Ze w z g lę d u n a s p e c y f i k ę k o m p u te r a oso
b i s t e g o HERIIUM n i e s ta n o w i t o w ię k s z e g o o g r a n i c z e n i a . Wyróżniono t r z y g r u p y o p e r a c j i n a z b i o r z e u ż y t k o w n i k a : 1 ) o p e r a c j e n a e l e m e n ta c h o p i s u zbiozru;
H. Biesiada
2 ) o p e r a c j e z ń l a n y z a w a r t o ś c i z b i o r u ; 3 ) o p e r a c j e r a p o r t o w a n i a z b i o r u .
P i e r w s z a g r u p a o p e r a c j i p o z w a la n a w y ś w i e t l a n i e i wydruic w s z y s t k i c h elementów o p i s u j ą c y c h z b i ó r z p o m in ię c ie m h a s e ł o c h r o n y . P onadto m oż liw a
j o 3 t zm iana h a s e ł o c h r o n y .
W d r u g i e j g r u p i e możliwe s ą n a s t ę p u j ą c e o p e r a c j e :
- wpro wadzenie r e k o r d u - dokonywana do p ie r w s z e g o p u s t e g o m i e j s c a w z b i o r z e , p r z y czyn k l u c z wprowadzanego r e k o r d u musi być u n i k a l n y ;
- a k t u a l i z a c j a r e k o r d u - zm iana z a w a r t o ś c i wybranyoh p ó l r e k o r d u o p r ó c z p ó l k lu c z o w y c h . Możliwy j e s t wybór r e k o r d u p o p r z e z p o d a n i e w a r t o ś c i wy
b r a n e g o p o l a l u b a k t u a l . ' i a c j a r e k o r d u n a s t ę p n e g o po a k t u a l n i e p r z e t w o r z o nym;
- usuw anie r e k o r d u - p o l e g a n a w piB aniu do p ó l kluczowych samych z e r ( u s u n i ę c i e l o g i c z n e ) . Wybór r e k o r d u do u s u n i ę c i a może być dokonany j a k w.
p r z y p a d k u a k t u a l i z a c j i ;
- z a c i e ś n i e n i e z b i o r u - o p e r a c j a f i z y c z n e g o u s u n i ę c i a r e k o r d ó w o k r e ś l o n y c h w c z e ś n i e j Jako u s u n i ę t e l o g i o z n i e ;
- s o r t o w a n i a - z a l a n a k o l e j n o ś c i rekordów w z b i o r z e w ed łu g w a r t o ś c i p o l a k lu c zo w eg o .
W t r z e o i e j g r u p i e o p e r a c j i lożemy w y ś w i e t l i ć l u b wydrukować z a w a r t o ś c i p o s z c z e g ó ln y c h rekordów " b i o r u . P o n a d to możliwy j e s t wydruk sum 1 ś r e d n i c h z wybranyoh p ó l n u n e r y o z n y o h . .ta d r z ę d n y j e s t wybór u r z ą d z e n i a do r a p o r t o w a n ie ( e k r a n , d r u k a r k a ) . R a p o r t odbywa a i ę w f o r m a c i e t a b e l a r y c z n y m . Można r a p o r t o w a ć c a ł y - h i ó r l u b wybrany j e g o f r a g m e n t , można r a p o r t o w a ć p e ł n e r e k o r d y l u b wybrane p o l a . Wyboru f r a g m e n t u dok o n u je s i ę p o d a j ą c k l u c z r e k o r du l u b p r o s t y w arunek l o g i c z n y n a wybrane p o l a ( n p . waga w i ę k s z a od 1 0 0 ) .
Podane m o ż liw o ś c i w y o z o r p u ją n a j c z ę ś c i e j s p o ty k a n e wymagania d o t y o s ą c s r a p o r t ó w .
3 . K once pcje d i a l o g u w s y s t e m i e MERIBAZ
.Jed n ą z kluczow ych k w e s t i i , ' J a k i e w y n i k ł y w t r a k c i e o pracow yw ania By- otemu MERIBAZ, b y ł d i a l o g program u z u ż y tk o w n ik ie m . B a le ż y i t y » m i e j s c u p o d k r e ś l i ć , że s y s te m g r o m a d z e n ia danych MERIBAZ j e s t w swoim z a ł o ż e n i u uk ie ru n k o w a n y n a u ż y t k o w n i k a b e z p r z y g o t o w a n i a i d o ś w i a d c z a n i a w z a k r e s i e b e z p o ś r e d n i e g o k o n t a k t u z komputerem. Dość p o w sz e c h n ie znano j e s t z j a w i s k o pewnego u p r z e d z e n i a c z y t e ż obawy p r z e d t e g o r o d z a j u k o n ta k te m Wielu l u d z i n i e zw iązanych p r o f e s j o n a l n i e z d z i e d z i n ą p r z e t w a r s a n l a d a n y c h , n i a a a z a u f a n i a do i n f o r m a c j i otrzymywanych z a p o ś r e d n ic tw e m k o ap t e r a ( n o ma pewne u z a s a d n i e n i e w p e r s p e k t y w i e d o ś w ia d c z e ń i n f o r m a t y k i w a o n a y a k r a j u ) Dość powszeohne n a ś w l e c i e j e s t r ó w n ie ż z j a w i s k o n i e c h ę c i C d i a l o g u z a pomocą k l a w i a t u r y o s y w rę c z s t r a c h u p r z e d p o p e ł n i a m . a n b ł ę d u , awykle d o ś ć
Analiza koncepcji dialogu użyfckownik-komputer.» 109
ry g o ry s ty c z n ie egzekwowanego) p rze z maszynę cyfrow ą. Użycie w przypadku systemu KERIBAZ komputera osobistego w dużym stopniu n iw e lu je ów d ystans.
N ie m n ie j, á le skonstruowany d ia lo g , p ozo staw iający pole do dwuznacznej i n t e r p r e t a c ji rozkazów lu b trudny do opanowania, p rzy c zy n ić slę§może do n a s ile n ia nieko rzystn eg o n a s ta w ie n ia użytkownika do komputera.
Przy a n a liz ie różnych ko n c e p c ji d ia lo g u d la systemu KERIBAZ brano pod uwagą zarówno o c .iysły w łasne, ja k i p rzy k ła d y gotowych systemów zarządza
n ia n ie w ie lk im i zb io ram i danych d la komputerów o s o b is ty c h . Z góry odrzuco
no zastosowanie Języka Manipulowania Danymi, autonomicznego czy te ż opar
tego najjedaym a języków programowania jako na języku bazowym. J ę zy k i t e , wykorzystywano w dużych systemach baz d a n y c h ,.n ie odpowiadały założeniom systemu MERIBAZ. D ia lo g i n a jc z ę ś c ie j spotykane w popularnych "kartoteknob"
d la komputerów oBoblutych zwykle o parte są na tsw . "menu", c z y li l i s t ę o p e r a c ji wybieranych pojedynczą l i t e r ą lu b c y fr ą . R zad ziej spotyka s ię systemy z le c e ń , zaw ierająoyoh w szystkie szczegóły potrzebne do wykonania o p e r a o ji ( j a k to je a t np. w systemie " V it r in " na minikomputerze HERA-400).
Bardzo in te ro s u ją o e b o wizględu na p ro s to tę kom unikacji są metody d e fin io w a n ia p ó l czy wyboru o p e ra c ji o raz «prowadzania danych metodami g ra fic z n y m i poprzez m anipulację kursoram i lu b coraz c z ę ś c ie j stosowanymi w komputerach osobistych - piórem świetlnym ozy tz w . "myszką". Systemy te wymagają Je
dnak dość złożonych rozw iązań sprzętowych i programowych, a przede wszy
stkim d o b rej g r a f i k i danego modelu komputera. W przypadku komputera MERI
TOM j e s t to je s zc ze sprawa ( n ie d a le k ie j być może p r z y s z ło ś c i.
D la k o n k re tn e j r e a l i z a c j i d ia lo g u w systemie MERIBAZ wybrano o s ta te c z n ie dwio konoopcje: eystem o p a rty na "menu", uzupełniony systemem zapytań oraz system z le c e ń . Koncepcje t e , realizo w an e ró w n o le g le , m ia ły zostać sprawdzono p ra k ty o zttle po ukończeniu obu w e r s ji programu. Pewnym u tru d n ię - niem b y ło z a ło ż e n ie , I ż oba programy mają być napisane w dostępnym bez© pośrednio na komputerze MERITOM języku BASIC. D z ię k i temu z a ło ż e n iu pro
gramy mogły być dość szybko napisane i uruchomione, le c z wybór BASIO-&
p o c ią g a ł aa sobą konieozność oescaędaego gospodarowania pam ięcią o p e ra o y j- ną(produkowana o b e c n i e w e rs ja MERITOM wyposażona je o t w pamięć RAK o p o je - mnośoi 16 KB).' Dodatkowo na przeszko dzie s ta n ą ł brak pamięoi dyskowych d la komputera MERITOM, co p ociąg ało za sobą konieczność d o łą c z e n ia do programu prooedur symulujących współpracę systemu z- d y s k ie tk a m i. Ze wzglę
du na s p e c y f i k ę to g o nośnika niem ożliw a b yło w ykorzystanie zastępczo magne
to fo n u kasetowego ja k o pamięci z e w n ę trz n e j.d le zb io ru danych i o s ta te c z n ie spowodowało operowanie na z b io rz e umieszczonym ( d la celów te s to w a n ia ) w p am ięci o p e ra c y jn o j.
4 . Konoopcja d ia lo g u opartego na MENU
Jak ju ż zasnaozono, system MERIBAZ um ożliw ia r e a l iz a c j ę ośmiu podsta
wowych o p e ra o ji ns z b io rz e użytkow nika. Są to : uzyskanie opisu z b io ru ,
1 1 0 H. Biesaiada
za la n a h a s e ł dostępu, a k tu a liz a c ja reko rd u , u s u n ię c ie re k o rd u , wprowadze
n ie re k o rd u , z a c ie ś n ie n ie z b io ru , sortow anie 1 ra p o rto w a n ie . W programie wykorzystującym koncepcję' "menu*, c z y li l i s t y o p e r a c ji, poszczególnym operacjom przyporządkowano numery od 1 do 8 , tworząc główną l i s t ę z le c e ń . Dodatkowo wprowadzono operację oznaczoną Jako 0 , u m o żliw iającą zakońozenie d ia lo g u w system ie MERIBAZ.
Spośród wymienionych o p e ra c ji n ie wszystkie' muszą być dostępne d la u ż y t
kownika posługującego s ię bazą danycb. Zakres Jego uprawień Jest o k re ś lo ny- znajom ością h a s ła , k tó re pow inien on podać przed wejśolem do try b u d ia lo g u . W szczególności nieznajomość obu h a s e ł dostępu u n iem o żliw ia dokona
n ie J a k ic h k o lw ie k o p e r a c ji na zb io rze danycb. \,
Fo wprowadzeniu programu z k a s e ty , przygotowaniu d y s k ie tk i i uruchomie
n iu programu użytkow nik pytany Jest o h a s ło .
PODAJ HASŁO DOSTĘPU:
po czym wprowadzony p rz s z niego c ią g znaków porównywany J e s t z zapisanymi na d y s k ie tc e (p ie rw s z y re k o rd ) hasłami dostępu. Wprowadzenie niepoprawnego h a s ła powoduje s y g n a liz a c ję
HASŁO NIEWAŻNE
i wznowienie procedury k o n t r o li h a s e ł. Znajomość h a s ła "na z a p is " powoduje wyprowadzenie głównej l i B t y z le c e ń , in fo rm u ją c e j użytkow nika o jego upra
w nieniach
LISTA ZLECEŃ 0 KONIEC DIALOGU 1 OPIS REKORDU 2 ZMIANA HASŁA
3 RAPORTOWANIE ZBIORU 4 ZACIEŚNIANIE ZBIORU 5 AKTUALIZACJA REKORDU 6 WPROWADZENIE REKORDU 7 USUNIĘCIE REKORDU 8 SORTOWANIE ZBIORU PODAJ NUMER:
W przypadku znajomości h a s ła ochrony "na odczyt" l i s t a o p e ra c ji obejmuje ty lk o pozycje od ęt do 3 . P ozostałe n ie są wyśw ietlane i użytkownik n ie musi w ie d z ie ć o ich is t n ie n iu .
Po podaniu numeru żądanej o p e ra c ji program przech od zi bezpośrednio do j e j wykonania (n p . so rto w an ia) lu b wymaga od użytkownika u ś c iś le n ia p a ra metrów koniecznych d la Jej r e a l i z a c j i . W tym c e lu wyśw ietlane są k r ó tk ie
Analiza koncepojl dialogu użytkownlk-komputer.. 111
p o le c e n ia d la osoby przed monitorem lu b zadawane p y ta n ia , na k tó ra aa ona odpowiedzieć "ta k " lu b " n ie " poprzez nacijśjnięole jednego k la w is z a . J e ś li dana o p e ra c ja tego wyaaga, wprowadzane są równieś d alsze param etry, ja k np. nazwa p o la . Przykładowo, wybór o p e ra c ji o numerze 1 d a je w wyniku komunikat
OPIS REKORDU
* NAZWISKO NAZ A15
* M I E IM A15
WIEK WIE 13
PENSJA PEN P10.3
KOPIA NA DRUKARKĘ ( T /N ) l
g d zie poszczególne kolumny z a w ie ra ją odpowiednio nazwą, id e n t y f ik a t o r , i typ p o la , zaś gwiazdka przed nazwą oznaoza p o le kluczow e. Kopia tr w a ła mośe być użyteczna p rzy w ię k s z e j l i c z b i e p ó l w re k o rd z ie .
Jako p rzykład d ią lo g u najniższym poziomie praoy z systemem MERIBAZ po
s łu ży ć może d ia lo g w c zasie wykonywania o p e r a c ji rap o rto w an ia z b io ru . W ybierając tę o perację użytkownik otrzym uje na e k ra n ie k o le jn ą l i s t ę z le ceń
RAPORTOWANIE
$ USTA ZLECEŃ
1 CAŁY ZBIÓR
2 WYBRANE REKORDY/POLA
Powrót do głównego menu możliwy je s t z każdego poziomu wykonywania o p e r a c ji. J e ż e li wybrano opcję 1 (c a ły z b ió r ) , użytkownik pow inien podać ty lk o ro d z a j u rzą d ze n ia zewnętrznego, na jakim obce otrzymać wynik opera
c j i , a wl'ęc d ru karka lu b m ini t o r .
W przypadku w ybrania o p c ji 2 użytkownik ma możliwość selektywnego wy
boru p ó l rekordu ja k i samych rekordów, k tó re brane mają być p rz y ra p o r
towaniu
WYBÓR REKORDU (!Ę /N )i
Odpowiedź tw ie rd zą c a powoduje wyprowadzenie p o le c e n ia
PODAJ WARUNEKt
po czym oozekiweny j e s t c ią g znaków o p o s ta c i np. NAZ * KOWALSKI.
W ystąpienie nieznanego id e n t y f ik a t o r a , o p e ra to ra r e l a c j i lu b n ie p ra w id ło wego typu p o la powoduje w y ś w ie tle n ie odpowiedniego komunikatu o b łę d z ie , np.
112 H. Biesiada
NIEPRAWIDŁOWY IDENTYFIKATOR !
i p o n o w ien ie p o l e c e n i a w pro w a d ze n ia p r a w id ło w e j i n f o r m a c j i . Ha tym e t a p i e możliwe j e a t n a k ł a d a n i e dowolnych, z ł o ż o n y c h -warunków l o g i o s n y c h n a r e k o r d y , k t ó r e m ają hyć r a p o r t o w a n e . P o d a n ie c i ą g u p u s t e g o j a k o k o l e j n e g o warun
ku o z n a c z a z a k o ń c z e n i e d e f i n i o w a n i a warunków l o g i c z n y c h i w yprowadzenie p y t a n i a
WYBÓR POŁA ( T / N ) :
P r z e j ś c i e do te g o e t a p u j e o t możliwe B e z p o ś r e d n i o z p a n i n l ę c i e m ' d e f i n i o w a n ia warunków l o g i c z n y c h , p o p r z e z odpowiedź Kn i e H n a p y t a n i e o wybór r e k o r d u . P o t w i e r d z e n i e wyboru p ó l powoduje w y ś w i e t l e n i e p o l e c e n i a
PODAJ IDENTYFIKATOR :
i ró w n ie ż w tym p r z y p a d k u b a d a n a j e s t popraw ność wprowadzonego c i ą g u zna
ków, z a ś c i ą g p u s t y o z n a c z a z a k o ń c z e n i e o p e r a c j i wyboru p ó l r e k o r d u . W e y s te m ie MERIBAZ p r z e w i d z i a n o r ó w n ie ż m ożliw ość o b l i c z a n i a sum i ś r e d n i c h z wybranych p ó l num e ryc znyc h. Po z d e f i n i o w a n i u r ekordów i p ó l p r z e w i d z i a nych do l i s t o w a n i a u ży tk o w n ik odpow iada n a p y t a n i e
SUMY I ŚREDNIE (T/N) :
a po p o t w i e r d z e n i u w y ś w i e t l a n e j e s t p o l e c e n i e
PODAJ IDENTYFIKATOR :
po czym p o d a n i e n ie z a d e k la ro w a n e g o i d e n t y f i k a t o r a l u b o k r e ś l e n i a p o l a o t y p i e innym n i ż numeryczne powoduje wyprow adzenie k o m u n ik a tu o b ł ę d z i e . O sta tn im zadaniem u ż y t k o w n i k a j e s t , j a k w p rz y p a d k u o p e r a c j i w y ś w i e t l a n i a o p i s r e k o r d u , o k r e ś l e n i e u r z ą d z e n i a z e w n ę tr z n e g o , na ja k im ch c e on o t r z y mać wynik r a p o r t o w a n i a . Może on o tr z y m a ć w y d r u k - t a b e l ę o przykładov/ym f o r macie ( r y s . 2 ) .
Ha pod o b n ej z a s a d z i e prowadzony j e s t d i a l o g w p r z y p a d k u p o z o s t a ł y c h o p e r a c j i , wymagających p o d a n i a b l i ż ś z y c h sz c z e g ó łó w do i c h r e a l i z a c j i ( n p . a k t u a l i z a c j a l u b wpro w adzanie r e k o r d u ) . W p r z y p a d k u a k t u a l i z a c j i d o d a t kowo sp raw d za n a j e o t m ożliw ość p o d a n i a p o l a k l u c z a j a k o wybranego do a k t u a l i z a c j i ; s y s t e m MERIBAZ w y k lu c z a t e k ą m o ż liw o ś ć . P o d o b n ie w p r z y p a d k u w prow adzenia r e k o r d u wykrywany j e s t p r z y p a d e k z d e f i n i o w a n i a r e k o r d u o k l u czu n i e unikalnym w z b i o r z e .
Analiza koncepcji dialogu użytkownik-komputer... 113
Zbiór KADRYL
Nazwisko Wiek KOWALSKI 42
NOWAK 56
EMSKA 52
Fble : Suma: Średnia;
WIEK 536 42.3
PENS3A 95235.5 7516.5
RyB. 2» Przykładow y i o r n a t wydruku P i g . 2 . Escample o f t h e p r i n t i n g f o r m a t
5 . K onoepoja d i a l o g u t y p u SYSTEM ZŁECEK
Druga a r e a l i s o w a n y b h w e r B ji d i a l o g u z a w i e r a w s o b i e ró w n ie ż e le m e n ty w e r s j i z a p r e z e n to w a n e j p o p r s e d n i p , ' l n a o z e j p r z e b i o g a t u je d h a k wybór o p e r a c j i i z d e f i n i o w a n i a n i e k t ó r y c h para m etrów p o tr z e b n y c h do j e j w ykonania . P r z y j ę t o w n i e j s y s t e m z l e c a l i , w którym d l a k a ż d e j o p e r a c j i p r z y p o r z ą d k o wano d w u lite r o w y e k r ó t j e j nazwy
OP - o p i s r e k o r d u
ZA - z a c i e ś n i a n i e z b i o r u RA - r a p o r t o w a n i e z b i o r u SO - s o r t o w a n i e
ICO - k o n i e c d i a l o g u
Hie s ą one t r u d n e do z a p a m i ę t a n i a , n i e m n i e j w p r z y p a d k u w ą t p l i w o ś c i u ż y t kow nik może z a ż ą d a ć p o d p o w l o d s l , p l o z ą c znak Powoduje t o w y ś w i e t l e n i a po w y ższ ej l i s t y u z u p e ł n i o n e j l i s t ą para m etró w ty o b z ł o c e ń , k t ó r e j e po
s i a d a j ą .
AK - a k t u a l i z a c j a r e k o r d u 5 ? - w prow adzenie r e k o r d u US - u s u n i ę c i e re k o r d u HA - E o la n a h a s ł a
114 H. Biesiada
W ejście do try b u d ia lo g u z systemom HERIBAZ n a s tę p u je , podobnie ja k w poprzednio p r z y k ła d z ie , po podaniu prawidłowego h a s ła ochrony "na odczyt"
lu b "na z a p is " . W t e j w e r s ji prograau wprowadzono dodatkowo możliwość samo- csynnego skasowania programu a pam ięci po tr z y k r o tn e j p ró b ie wprowadzenia nieprawidłowego h a s ła . Po w e jś c iu w tr y b d ia lo g u w yśw ietlany je s t znak
po czyni użytkownik notę wprowadzić z le c e n ie . Z le c e n ia s k ła d a ją s ię z wybranego dwuliterowego s k ró tu nazwy oraz ew en tu alnie z l i s t y parame
trów (d o ty c zy to ty lk o z le c e ń RA, AK, HA, OS, OP). Param etry są oddzielone od s k ró tu 1 od s ie b ie p rze c in k a m i. Spacje wewnątrz z le c e n ia są ignorowane.
Z w yjątkiem z le c e n ia HA (zm iana h a s ła ) w szy s tk ie param etry są o pcjo naln e.
Oto p rz y k ła d y z le c e ń t
OP żądanie w y ś w ie tle n ia opisu rekordu na e k ra n ie ; 0P ,*D żądanie wydrukowania opisu reko rd u ;
HA,NOWE zmiana h a s ła , k tó re podał użytkownik p rzy rozpoazęoiu
W zło c e n iu raportow ania ko le jn o ść podawania parametrów (o i l e ta k ie w ystęp u ją) je s t dowolna. Po podaniu z le o e n la program przechodzi do a n a liz y
jego s k ła d n i. Niepoprawne z le c e n ia powodują wyprowadzenie odpowiedniego komunikatu o b łę d z ie , pozwalającego dość p re c y z y jn i o umiejscowić jego p rzy czynę, n p .i
BŁĄD s NIEZNANE ZLECENIE BŁĄD s BRAK PARAMETRU
BŁĄD i PARAMETR NIEDOZWOLONY W TYM ZLECENIU BŁĄD t NIEDOZWOLONE ZLECENIE
O s ta tn i z podanych komunikatów dotyczy przypadku, gdy użytkownik podał na w stępie hasło "na o d c zy t", a w tr a k c ie d ia lo g u wprowadził z le c e n ie należąca do grupy zm ieniających zawartość s h io ru .
D alsza r e a l iz a c j a z le c e ń j e s t podobna do p op rzed n iej w e r s ji d ia lo g u . Nie za w iera ona jednak elementów u ś c iś le n ia o p e ra c ji poprzez odpowiadanie na p y ta n ie np. o wydruk na d ru k a rc e , gdyż te in fo rm a c je zawarte są ju ż w z le c e n iu . Podobnie ja k w poprzednim p r z y k ła d z ie , użytkownik wprowadza, j e ś l i to ko nieczn e, Odpowiednie dane d la programu, np.
AK,N RA
R A ,L ,P ,S ,*D
pracy na c ią g znaków "NOWE";
a k t u a liz a c ja następnego rekordu w z b io rz e ; raportow anie całego zb io ru na e k ra n ;
raportow anie wybranych p ó l rekordów określonych warun
kiem logicznym , z o bliczeniem sum i średnich z zadanych p ó l, wynik na d ru k a rk ę .
PODAJ WARUNEK LOGICZNY : WIEX<Z8
Analiza koncepcji dialogu użytkownlk-komputer... 115
1 k o ń c z y wprow adzanie p r z e z p o d a n i e c i ą g u p u s t e g o . Ka tyra e t a p i e rów nie*
p r z e p r o w a d z a n a j e s t k o n t r o l a p o p r a w n o śc i wprowadzanych d a n y c h . Ew entualne b ł ę d y powodują w y ś w i e t l e n i e komunikatów z od p o w ied n ią i n f o r m a c j ą
BŁĄD : ISTHIEJE REKORD 0 TYM KLUCZU BŁĄD : BRAK OPERATORA DOGICZiiEOO BŁĄD t KIE MA TAKIE00 REKORDU
W tym t r y b i e wydawania z l e c e ń i pod aw a n ia danych e k r a n m o n i t o r a p o d z i e l o n y j e s t n a dwa s t a ł e o b s z a r y - i n f o r m a c y j n y i r o b o o z y . W g ó r n e j je g o c z ę ś c i w y ś w i e t l a n a j e s t i n f o r m a c j a o posiadanym p r z e z u ż y tk o w n ik a t r y b i e d o s t ę p u do z b i o r u o r a z nazwa a k t u a l n i e wykonywanej o p e r a c j i . W d o l n e j , w i ę k s z e j c z ę ś c i e k r a n u u ż y tkow nik wprowadza z l e c e n i a , dane o r a z o tr z y m u je komuni
k a t y p ro g ra m u . Ten sy stem z a p e w n ia u tr z y m a n ie w i ę k s z e j " d y s c y p l i n y " n a e k r a n i e i ma n a c e l u u ł a t w i e n i e użytkownikowi z o r i e n t o w a n i a s i ę w a k t u a l nym k o n t e k ś c i e p r a c y .
6 . Mnloskl e k s p l o a t y o y j n e
J a k ł a t w o raożna zauw ażyć, k a ż d a z dwóch p r z e d s t a w i o n y c n k o n c e p c j i d i a l o g u wymaga n i e c o in n e g o p rz y g o to w a n ia i- u ż y tk o w n lk a . P i e r w s z a , z pe w n o śc ią ł a t w i e j s z a w o b s ł u d z e , z w ł a s z c z a p r z y pierw szym k o n t a k c i e , n i e wymaga w z a s a d z i e ż a d n e j d o d a tk o w e j i n s t r u k c j i p o z a k r ó t k i m opisem f u n k c j i p o s z c z e g ó ln y c h z l e c e ń . Użytkownik n i e rausi t u wprowadzać dodatkowych danych p o z a a b s o lu tn y m ainimura, a w s z e l k i e d e c y z j o podejm uje p r z e z u ż y c i e je d n e g o k l a w i s z a - l i t e r y l u b c y f r y - s p o ś r ó d g r u p y wyraienionych n a e k r a n i e . J e s t t o n i e w ą t p l i w i e z a l e t a t e g o s y ste m u i d z i ę k i n i e j ‘z o s t a ł on wybrany ja k o w io d ąc y w t r s k o i e r e a l i z a c j i obu k o n c e p c j i . Ton t y p d i a l o g u p o s i a d a rów nież sw oje mankamenty, do k t ó r y c h raożna z a l i c z y ć n i e z b y t p r z e j r z y s t ą s t r u k t u r ę d i a l o g u n a e k r a n i e o r a z d ł u g i c z a s d o c h o d z e n i a do w ł a ś c i w e j o p e r a c j i . O i l e p l e r w 8 a e ' 'm l e d o c i ą g n l ę c i e j e s t w n l a r ę p r o s t e do u s u n i ę o i a , o t y l e w drugim p r z y p a d k u k o n i e c z n o ś ć p o w t a r z a n i a w i e l u p r o s t y c h c z y n n o ś c i (wybór- p y t a n l a - o d p o w i e d ż ) s t a j e s i ę z czasem u c i ą ż l i w a d l a u ż y t k o w n i k a , k t ó r y n a b y ł j u ż wprawy w p o s ł u g i w a n i u s i ę HERIBAZEH.
Mada t a z o s t a ł a w pewnym s t o p n i u zrekompensowana w p rz y p a d k u d r u g i e j k o n c e p c j i , g d z i e k l l k u l i t e r o w a s e k w e n c j a w s u p e ł n o ś o l d e f i n i u j e z a w ie r z o n ą o p e r a c j ę . System t e n j e d n a k (w i r a p l e m e n t a c j i t r u d n i e j s z y , choć o s z c z ę d n i e j s z y p a m ię c io w o !) wymaga n a b y c i a w ię k s z e g o d o ś w i a d c z e n i a w p o s ł u g i w a n i u s i ę l i s t ą z l e o c ń i d o b reg o z r o z u m i e n i a s e n s u i c h d z i a ł a n i a . 1? pierw szym o k r e s i e p r a c y z t ą w e r s j ą d i a l o g u n ie z b ę d n a j e s t c z ę s t e k o r z y s t a n i e z o p c j i
" h e l p " p r z e z n ie d o ś w ia d c z o n e g o u ż y t k o w n i k a .
Ohio w e r s j e programu MERIBAZ s ą w p e ł n i zgodne co do d z i a ł a n i a n a z b i o r z e i w i e l e p r o c e d u r j e s t s to s o w a n y c h bez zm ian w obu s y s t e m a c h . Obie p r z e w i d u j ą o o ż l i w o ś ć r o z s z e r z e n i a o dodatkowe o p e r a c j e , j a k n p . w y ś w i e t l e n i e
116 H. Biesiada
i n f o r m a c j i o i l o ś a i r ekordów w a k t u a l n i e p rze tw a r z a n y m z b i o r z e , w i e l k o ś c i wolnego o b s z a r u n a d y s k i e t c e i t p . P e ł n e u r u c h o m i e n ie i d o p rac o w a n ie s y s temu MERIBAZ b ę d z i e możliwe w n i e d a l e k i e j p r z y s z ł o ś c i . Program t e n b ę d z i e mógł w e j ś ć do b i b l i o t e k i programów mikrokomputerajKERITTO I I , wyposażonego w dwa napę dy d y s k i e t e k i p r a c u j ą c e g o pod k o & t r o l ą sy stem u o p e r a c y j n e g o
CP/M l u b TRS-DOS.
LITERATURA
[1] M a r t i n J . . j D i a l o g c z ł o w i e k a z maszyną c y i r o w ą . WNT Warszawa 1976.
[2] H o f e r R. : K a r t e i k a s t e n au a e l e k t r o n i a c h , "mc" 8 / 8 3 , F ra n z i s V e r l a g
R e c e n z e n t i Br i n ś . A ndrzej Z ió łk o w sk i
Wpłynęło do R e d a k c ji t 2 0 . 1 2 .1 9 8 4
AHAJIH3 HHAJIOPA I101PEEHTEJIŁ - KOMIlbiOTEP JJJM CHCTEMH HAKOIUIEHHH flAHHUX flJIH ITEPCOHAJIbHOrO KCMKbKlTEPA "MEPHTyM"
P e
3
B M •'f l a H H a a ctuiłh c o A e p s c i T o n u c a i u i e K o n $ z r y p a u n i i u $ y H K i p i » n p o c i o i i ohctskł!
H U K o n ^ e K u a f l a m i H X " M E P H E A S " j y w n e p c o H a j i b a o r o komhbkïte p a " M E P H T Y M " . P a c c u o - T p e H U , p e a j i a 3 0 B a H H u e r j ih . ą a H H o f t C H C i e M U , RBe Bepcuu f l u a i o r a c n o T p e Ó a i e a e u , o c H O B a H H u e a a t.h, "mbjuo" a l a K i e cucieue n o p y n e H a f t . B 3a i u i » q a B a i i f l a H H B U B O S H n o 3 K o n j i y a T a u H K .
ANALYSIS OP USBR-COMPUTER DIALOGUE IDEA OP SIMPLE DATA COLLECTION SYSTEM FOR PERSONAL. COMPUTER “MERITUM"
S u a a a r
7
D e s c r i p t i o n o f a s t r u c t u r e and f u n c t i o n i n g o f "MERIBAZ
