• Nie Znaleziono Wyników

"Przestępstwa zniesławienia i zniewagi prasowej", Monika Bartnik, Wojciech Lis, Warszawa 2013 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Przestępstwa zniesławienia i zniewagi prasowej", Monika Bartnik, Wojciech Lis, Warszawa 2013 : [recenzja]"

Copied!
5
0
0

Pełen tekst

(1)

Magda Pieńkowska

"Przestępstwa zniesławienia i

zniewagi prasowej", Monika Bartnik,

Wojciech Lis, Warszawa 2013 :

[recenzja]

Studia Prawnoustrojowe nr 22, 315-318

2013

(2)

2013

M onika B artn ik , Wojciech Lis, Przestępstwa zn ie­

sław ienia i zniew agi prasowej, Wydawnictwo Di-

fin, W arszaw a 2013, ss. 172.

Opracowanie Moniki B a rtn ik i Wojciecha Lisa sk ład a się z dwóch zasad ­ niczych części. W pierwszej, teoretycznej, autorzy p rezen tu ją dotychczasowy dorobek doktryny i ju d y k atu ry dotyczący tytułowego zagadnienia. W drugiej części, praktycznej, czytelnik znajdzie przykładowe wzory pism procesowych odnoszących się do prezentow anego tem atu . Publikacja podzielona je s t na jednostki redakcyjne, składa się z czterech zasadniczych rozdziałów poprze­

dzonych wykazem skrótów i przedm ową, a kończy ją podsum ow anie, wspo­ m niane ju ż wzory pism procesowych oraz wykaz literatury.

Rozdział pierw szy dotyczy konstytucyjnego m odelu swobody wypowie­ dzi, tj. przekazyw ania poglądów i informacji, stanow iąc jednocześnie gw aran­ cję ustroju demokratycznego państw a. Wolna p rasa realizuje swobodę wypo­ wiedzi, a przepisy praw a prasowego stoją n a straży rzetelności i prawdziwości przekazyw anych przez p rasę informacji. Autorzy dokonali słusznego spo­ strzeżenia, iż w obecnych czasach k ażda osoba wypow iadająca się o praw dzie m usi liczyć się z tym , iż wywoła to reakcję społeczeństwa, gdyż przez wielu pogląd n a istnienie jednej praw dy je s t w yrazem nietolerancji.

K onstytucja RP z 1997 r. wskazuje, iż podstaw ą wolności i praw jest godność człowieka. Godność stanow i przyrodzoną i niezbyw alną w artość przysługującą erga omnes, czego wyraz stanow i wprost art. 30 Konstytucji: „Przyrodzona i niezbyw alna godność człow ieka stanow i źródło wolności i praw człowieka i obyw atela”. Przysługuje ona im m anentnie każdem u czło­ wiekowi. J e s t w artością n ien aru szaln ą, a jej poszanow anie i ochrona to obo­ w iązek władz publicznych i innych podmiotów praw a pryw atnego, ja k też publicznego. P ra w a c h ro n ią jed n o stk i zarów no przed n a ru sz e n ie m , ja k i przed nadużyw aniem wolności. Autorzy odwołują się do wielu artykułów K onstytucji RP odnoszących się do swobody wypowiedzi. W skazują, iż u s ta ­ wodawca zapew nił jednostkom wolność w yrażania swoich poglądów n a różne sposoby - służy tem u wolność środków społecznego przekazu, swobodny do­ stęp do informacji publicznej, zakaz cenzury prewencyjnej oraz koncesjono­ w anie prasy. Z tego względu, że wolność p rasy i swoboda wypowiedzi nie m ają absolutnego ch ara k te ru , podlegają ograniczeniom. Praw o k a rn e pełni funkcję ochronną, penalizuje zachow ania godzące w dobra praw ne, co znaj­

(3)

316 R ecen zje

duje wyraz w rozdziale XXVII kodeksu karnego „Przestępstw a przeciwko czci i nietykalności cielesnej”. Recenzowana praca opisuje w arunki, jak ie m uszą spełniać tak ie ograniczenia, oraz pozycję ustrojow ą organu kontroli państw o­ wej w zakresie wolności środków społecznego przekazu, jak im je s t Krajowa R ada Radiofonii i Telewizji. Poszanow anie w skazanych wolności w ym aga od władz ich aktywności, co przejaw ia się m .in. zapew nieniem ochrony p lu ra li­ zm u informacyjnego, likw idacją monopoli państw owych, przeciw działaniem p raktykom monopolistycznym, ja k również ingerencją ze względu n a ich kolizję z innym i zasadam i i w artościam i konstytucyjnym i.

Om ówieniu przestępstw a zniesław ienia prasowego poświęcony je s t roz­ dział drugi. Autorzy ponownie odwołali się do źródła ochrony dóbr osobistych - czci i dobrego im ienia - m ających swe źródło w konstytucyjnej godności człowieka. Odnieśli się też do aktów m iędzynarodowych, w tym M iędzynaro­ dowego P a k tu P raw O byw atelskich i Politycznych oraz Europejskiej Kon­ wencji o Ochronie P raw Człowieka i Podstaw owych Wolności, stanow iących gw arancję nienaruszalności dobrego im ienia jednostki. W polskim kodeksie k arn y m ze względu na stronę przedm iotow ą czynu wyróżnia się typ po dsta­ wowy i kw alifikow any przestęp stw a zniesław ienia. Typ kwalifikowany od­ znacza się szczególnym działaniem sprawcy, polegającym n a popełnieniu p rzestęp stw a zniesław ienia z w ykorzystaniem środków masowego przekazu. A utorzy porównali konstytucyjną definicję „środków masowego przek azu” z definicją „środków masowego kom unikow ania się” z a w artą w praw ie p raso ­ wym. Odnieśli się również do kw estii In te rn e tu jako narzędzia kom unikacji. Podjęli próbę zdefiniow ania „osoby”, k tó ra stanow i przedm iot p rzestępstw a zniesław ienia, przy czym opowiedzieli się za poglądem, w edług którego rów ­ nież n a scitu ru s może być przedm iotem przestępstw a zniesław ienia, n a to ­ m iast nie je s t nim osoba nieżyjąca. Do podmiotów mogących zostać zniesła­ wione zaliczyli rów nież gru p ę osób, in sty tu cje i osoby praw ne. N ależy zaznaczyć, że za przestępstw o zniesław ienia nie ponoszą odpowiedzialności n ieletni, a osoby objęte im m unitetem adwokackim i radcow skim odpowiadają jedynie dyscyplinarnie. Autorzy zauważyli, że najczęściej dziennikarze do­

puszczają się przestępstw a zniesław ienia.

Przedm iotem ochrony je st w tym w ypadku cześć człowieka. Za okolicz­ ność wyłączającą bezpraw ność postępow ania należy uznać ko n traty p dozwo­ lonej krytyki, znajdujący swoje uregulow anie w kodeksie karn y m (art. 213 § 2). Do znam ion k o n traty p u zalicza się publiczne podnoszenie lub rozgłasza­ nie prawdziwego zarzutu. Autorzy zdefiniowali pojęcie „publicznie” i odróżni­ li go od pojęcia „w m iejscu publicznym ”. Zaznaczyli, iż przestępstw o zniesła­ w ienia dokonane za pomocą środków masowego przekazu zawsze będzie m iało c h a ra k te r publiczny. Zgodnie z kodeksem karnym , jeżeli postaw iony praw dziw y zarzu t m a n a celu ochronę społecznie uzasadnionego interesu , spraw ca nie popełnia przestępstw a. Autorzy podjęli rozw ażania n a tem at

(4)

w ykładni pojęcia „społecznie uzasadnionego in te re su ”. N a podstaw ie linii orzeczniczej stw ierdzili, iż działanie m ające służyć ochronie społecznie u za­ sadnionego in te re su w ystępuje tylko wtedy, gdy faktycznie, obiektywnie jem u służy. D rugim znam ieniem k o n tra ty p u z art. 213 § 2 k.k. je s t zniesła­

wienie osoby pełniącej funkcję publiczną. Definicja legalna „osoby pełniącej funkcję publiczną” z a w arta została w kodeksie karnym . Autorzy wykazali, że nie m a jednej linii orzeczniczej dotyczącej kw estii, czy dziennikarzow i, który w stosun ku do osoby pełniącej funkcję publiczną postaw ił oparty n a praw dzi­ wych fak tach za rz u t zniesławiający, m ożna czy też nie dochodzić ochrony czci. Przedstaw ili też rozwój historyczny system u prasowo-informacyjnego w Polsce. W skazali w arunki, jak ie m uszą spełniać kom unikaty zam ieszczane w prasie. Omówili kw estię uchylenia bezpraw ności zniesław ienia prasowego odnośnie do publikacji spraw ozdań z jaw nych posiedzeń Sejmu, organów samorządowych, pod w arunkiem ich rzetelności i zgodności z praw dą. In n ą okolicznością wyłączającą bezpraw ność zniesław ienia je s t dozwolona k ry ty ­ ka. Zniesław ienie to przestępstw o ścigane z oskarżenia pryw atnego. Autorzy przedstaw ili procedurę przew idzianych przez praw o czynności podejmowa­ nych przez organy procesowe.

Rozdział trzeci podejm uje problem atykę przestępstw a zniewagi p raso­ wej. A utorzy w skazali, iż zarówno zniesław ienie, ja k i zniew aga posiadają szereg wspólnych aspektów, jednakże pojęcia te nie oznaczają tego samego. Przestępstw o zniewagi zostało określone w art. 216 k.k., aczkolwiek nie zo­ stało w yraźnie zarysow ane n a gruncie norm atyw nym , i w ystępuje w dwóch typach: zwykłym i kwalifikowanym. P rzestępstw o to m a c h a ra k te r względny, co uw idacznia się w zastosow aniu przez sądy kryteriów obiektywnych przy ocenie, czy doszło, czy też nie do zniewagi. N atom iast subiektyw ne poczucie zniew ażenia nie stanow i w aru n k u przestępności zniewagi. Zasadniczo prze­ stępstw o to popełnione zostaje przez je d n ą osobę (spraw stw o pojedyncze), choć możliwe je s t również podżeganie do popełnienia tego p rzestęp stw a - m am y wówczas do czynienia z odpowiedzialnością n a zasadzie pomocnic­ twa. Jak o że godność człowieka stanow i znam ię przedm iotowe przestępstw a zniesław ienia, autorzy w skazali, iż ochrona godności m a znaczenie społeczne i praw ne, w ystępuje jako w ew nętrzny aspekt jego czci. W ymienili też enum e­ ratyw nie różne formy ochrony przew idzianej przez ustaw odaw cę dla poszcze­ gólnych kategorii podmiotów. Każdy bowiem k rąg podmiotów posiada szcze­ gólną modyfikację ogólnych zasad odpowiedzialności. Istn ieją trzy sposoby zachow ania w stosun k u do strony przedmiotowej p rzestępstw a zniewagi: zniew ażenie osoby w jej obecności, podczas jej nieobecności, ale publicznie oraz podczas jej nieobecności, ale publicznie, aby zniew aga do tej osoby dotarła. Autorzy omówili problem polegający n a trudności w wyznaczeniu granicy pomiędzy s a ty rą a przestępstw em zniewagi. Typ kw alifikow any s ta ­ nowi przestępstw o zniew agi prasowej dokonywane za pomocą środków m aso­

(5)

318 R ecen zje

wego kom unikow ania się - przekazów radiowych i telewizyjnych oraz prasy drukow anej. Zgoda pokrzywdzonego, a tak że działanie w zakresie określo­ nych praw i obowiązków stanow ią okoliczność wyłączającą odpowiedzialność za przestępstw o zniew ażenia. Wyłączenie bezpraw ności następuje również w razie konieczności obrony praw nie uzasadnionego in te re su oraz n a z a sa ­ dzie obrony koniecznej. Za okoliczności łagodzące odpowiedzialność k a rn ą za zniew ażenie uznaje się prowokację i retorsję. Ze względu n a nieprecyzyjność p rzesłanek zniew agi często pozostaje ona w zbiegu z przestępstw em zniesła­ wienia.

Om ówieniu k a r i środków karn y ch przew idzianych za popełnienie prze­ stę p stw a zn iesław ien ia i zniew agi prasow ej poświęcony został rozdział czwarty. Autorzy szczegółowo omówili zasady odpowiedzialności sprawców tych przestępstw , przedstaw iając regulacje kodeksowe. Analizie poddali dwa środki k arne: naw iązkę oraz podanie w yroku do publicznej wiadomości. P rzedstaw ili odpowiedzialność k a rn ą n a gruncie praw a prasowego. U staw a ta w skazuje n a przestępstw o popełnione w skutek opublikow ania m ate ria łu prasowego, zaś sankcja w ystępuje w postaci k a ry dodatkowej - przepad k u m a te ria łu prasowego. Autorzy opowiedzieli się za tym, żeby k a ra dodatkow a pełniła rolę środka karnego. Szczególny rodzaj sankcji przy przestępstw ach popełnionych przez p rasę stanow i zawieszenie oraz k onfiskata dziennika lub czasopisma.

Część praktyczna publikacji zamieszczona została n a końcu monografii. Autorzy zaprezentowali przykładowe wzory pism procesowych: wniosek o po­ danie wyroku do publicznej wiadomości, wniosek pokrzywdzonego o orzeczenie wobec oskarżonego naw iązki n a cel społeczny oraz pozew za naru szenie dóbr osobistych.

Recenzow ana książk a zasługuje n a w ysoką ocenę, gdyż stanow i podsu­ m owanie dotychczasowego dorobku i ju d y k atu ry w zakresie przestęp stw a zniew agi i zniesław ienia prasowego. Spotka się z pewnością z dużym u z n a ­ niem ze strony czytelników, którzy zainteresow ani są tą tem atyką. W końco­ wej części pracy autorzy zam ieścili wykaz 47 aktów norm atyw nych i 82 orzeczeń, które w ykorzystali w tekście publikacji. Przytoczyli bogatą lite ra tu ­ rę przedm iotu obejm ującą 179 pozycji. Monografię opatrzyli również w źró­ dła internetow e. Ju ż samo zgrom adzenie ta k bogatej bazy bibliograficznej stanow i a tu t recenzowanej publikacji. K siążka m a c h a ra k te r podręcznikowy, co było jednocześnie zam ierzeniem autorów, którzy to dali w yraz tem u, iż m ożna opracować tem a t rozległy w sposób w szczegółowy i czytelny.

Cytaty

Powiązane dokumenty

JuZ na pierwszy rzut oka rozprawa doktorska pani mgr Agnieszki Motyki Tw6rczoi6 poetycka Adriana Waclawa Brz6zki budzi szacunek u niLej podpisanego; za{ lektura

Analizie poddane zostały trzy elementy: kompozycja fasady (wpływ na architekturę Cusco: San Pedro, Nuestra Señora de Belén, San Sebastián oraz regionu – świątynie w:

Reprezentujący Liban na 55. Letter To A Refusing Pilot to trzyczęściowa instalacja, która składa się z dwóch symultanicznych projekcji: 45-minutowego filmu wideo i zapę-

W doktrynie przyjmuje się stanowisko, że dla bytu zniesławienia obojętne jest źródło zniesławiającej informacji, czyli jej pochodzenie od po mawiającego albo innej

(2002), można wywnioskować, że jeżeli nadawca jest świadomy, że wprowadza- jąc zapis, ogranicza czyjeś prawa i mimo tej wiedzy decyduje się na pozostawienie wpisu w

Problem niskiej frekwencji jest zatem problemem szerszym, dotycz¹cym nie tylko Polski, ale wszystkich pañstw przyjêtych do UE w 2004 i 2007 r. Przyjêcie nowych pañstw do UE

Uzasadnienie mojego umiarkowania (niepewności) znaj­ duje się w odpowiedzi na takie oto pytanie: czy da się w filozofii Jaspersa wyodrębnić jedna podstawową cechę,