EFEKTYWNOŚĆ PROCESÓW DYDAKTYCZNYCH WSPIERANYCH METODAMI E-LEARNINGU
Streszczenie
W artykule przedstawiono działania pozwalające na ocenę efektywności pro- cesów szkoleniowych wspieranych metodami e-learningu. Przedstawiono proble- my związane z ustaleniem właściwych kryteriów i mierników pozwalających na ocenę tego typu systemów. Zaprezentowano doświadczenia z wdrażania systemu e-learningu dla Biblioteki Wyższej Szkoły Humanitas w Sosnowcu oraz wyniki już przeprowadzonych badań, poprzedzających uruchomienie e-szkolenia, a tak- że określono następne kroki, niezbędne, jeśli system e-learningu miałby dotyczyć również innych obszarów działalności szkoły.
Wpprowadzenie
Obecne czasy to era informacji i wiedzy. Funkcjonowanie w społeczeństwie informacyjnym nakłada na uczelnie wyższe obowiązek takiego kształcenia stu- dentów, aby po zakończeniu etapu kształcenia byli w pełni przygotowani do funkcjonowania w takim społeczeństwie. Nowoczesne uczelnie uczestniczą w tworzeniu i rozprzestrzenianiu wiedzy, a aktywne wykorzystywanie techno- logii informacyjnych w znaczący sposób wpływa na jakość tego procesu1.
E-learning w szkołach wyższych – korzyści, formy
W obszarze edukacji obserwuje się szybki wzrost liczby uruchamianych na uczelniach wyższych projektów mieszczących się w szeroko rozumianym po- jęciu e-edukacji. Ta, jeszcze kilka lat temu postrzegana jako nowa forma na-
* Dr, Instytut Zarządzania, Wyższa Szkoła Humanitas w Sosnowcu.
1 A. Marszałek, Budowanie konsorcjów edukacyjno-badawczych oraz współpracy pomiędzy ośrodkami akade- mickimi „E-mentor” 2008, nr 4, s. 4-8.
uczania, zaczyna zdobywać uznanie i akceptację, również od strony rozwiązań prawnych. Formą zdobywającą największą popularność jest blended learning, czyli wsparcie tradycyjnego nauczania metodami e-learningu.
Wdrożenie projektu e-learningu przynosi korzyści ekonomiczne, organiza- cyjne i społeczne dla wszystkich uczestników procesu kształcenia, wzrastają umiejętności korzystania z technologii informacyjnych zarówno studentów, jak i pracowników, podnosi się jakość procesów kształcenia. Uczelnia posiadająca sprawnie funkcjonującą platformę e-learningową jest postrzegana jako nowo- czesna, wdrażająca nowe rozwiązania technologiczne, co korzystnie wpływa na jej wizerunek. Zwiększają się również możliwości rekrutacyjne, łatwiej przy- ciągnąć studentów spoza najbliższego regionu lub czasowo przebywających w znacznym oddaleniu od siedziby uczelni.
W zależności od przyjętego kryterium podziału można wyróżnić wiele form e-learningu. Tabela 1 prezentuje wybrane kategorie, istotne dla prezentowa- nego w dalszej części projektu realizowanego w WSH w Sosnowcu. Projekt zakłada w pierwszej fazie realizacji formę asynchroniczną, uczestnicy szkoleń będą samodzielnie korzystać z przygotowanych materiałów multimedialnych udostępnianych przez Internet. W dalszej fazie realizacji zakłada się bardziej aktywne wykorzystywanie platformy e-learningowej, głównie jako uzupełnie- nie tradycyjnie prowadzonych zajęć.
Tabela 1. Wybrane formy e-learningu
Kryterium podziału Forma e-learningu
Dostępność w czasie Tryb synchroniczny – jednoczesna obecność uczących się i nauczyciela.
Tryb asynchroniczny – nie wymaga obecności nauczyciela
w czasie korzystania ze szkolenia przez uczestników kursu.
Relacja uczeń – nauczyciel Kursy z obecnością nauczyciela – realizowane w dowolnym trybie opisanym powyżej.
Kursy bez udziału nauczyciela – z wykorzystaniem
przygotowanych, dedykowanych materiałów multimedialnych.
Nauka samodzielna – z wykorzystaniem różnorodnych
materiałów i form nauczania.
Relacja do tradycyjnego nauczania
Uzupełnienie nauczania tradycyjnego – nauczanie drogą
elektroniczną wspiera tradycyjne procesy dydaktyczne.
Zastąpienie nauczania tradycyjnego – cały program jest
realizowany z wykorzystaniem metod e-learningu.
Źródło: A. Wodecki, Po co e-learning na uczelni?, [w:] E-learning w kształceniu akademickim, pod red. M. Dąbrowskiego, M. Zając, Materiały z II Ogólnopolskiej Konferencji „Rozwój e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym”, Warszawa 2006.
Efektywność procesów
Pojęcie efektywności często jest utożsamiane z pojęciami skuteczności, sprawności, wydajności czy produktywności. Efektywność w ujęciu cyberne- tycznym oznacza relację między uzyskanymi wynikami a nakładami potrzeb- nymi do ich uzyskania2.
Efektywność może być rozpatrywana w perspektywie ekonomicznej, or- ganizacyjnej czy menedżerskiej. Efektywność organizacyjna to zdolność przedsiębiorstwa do bieżącego i strategicznego przystosowania się do zmian w otoczeniu oraz produktywnego i oszczędnego wykorzystania posiadanych zasobów dla realizacji przyjętej struktury celów3.
Efektywność organizacji jest określana przez efektywność procesów w niej realizowanych. Proces można zdefiniować, określając jego podstawo- we cechy4:
Jest łańcuchem sekwencyjnych czynności, które transformują mierzalne t
wejścia w mierzalne wyjścia;
Ma mierzalny cel – tworzenie wartości uznanej i zweryfikowanej przez t
odbiorcę;
Ma dostawcę i odbiorcę (klienta);
t
Jest powtarzalny.
t
Pomiar procesów jest podstawą zarządzania procesami, elementem kształ- tującym efektywność organizacji. System mierników procesów powinien uwzględniać podstawowe atrybuty procesu: koszty, czas realizacji, elastycz- ność, jakość, znaczenie dla organizacji i przede wszystkim znaczenie dla klienta. Budowę systemu zarządzania efektywnością zawsze jednak należy zacząć od określenia celów dla realizowanego przedsięwzięcia, bo z nich będą wynikały m.in. miary, niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania.
Jeżeli proces dydaktyczny będziemy rozpatrywali jako jeden z procesów głównych, realizowanych w organizacji jaką jest uczelnia, to można wobec niego zastosować mechanizmy pozwalające na jego właściwe zarządzanie.
Podstawą tych mechanizmów jest pomiar pozwalający na monitorowanie, kontrolę i podnoszenie efektywności procesu i tym samym całej organiza- cji5.
2 S. Duchniewicz, Metody organizacji i zarządzania. Teoria i praktyka, praca zbiorowa, Wydawnictwo Mene- dżerskie PTM, Warszawa 2007.
3 J. Penc, Leksykon Biznesu, Agencja Wydawnicza „Placet”, Warszawa 1997.
4 P. Grajewski, Organizacja procesowa, PWE, Warszawa 2007, s. 55.
5 G.A. Rummler, A.P. Brache, Podnoszenie efektywności organizacji. Jak zarządzać „białymi plamami” w struk- turze organizacyjnej?, PWE, Warszawa 2000, s. 176.
Kryteria oceny systemów e-learingowych – możliwe rozwiązania
Obecność systemów e-learningu na uczelniach wyższych w Polsce jest zja- wiskiem stosunkowo nowym. Wiele opracowań zwraca uwagę na fakt, że nie zostały jeszcze wypracowane spójne systemy oceny, dające możliwość efektyw- nego zarządzania tymi systemami i porównań między uczelniami. Większość ośrodków, w których zostały uruchomione platformy e-learningowe, wypra- cowuje własny system mierników. Istotne jest, co poddawane jest ocenie, czy system e-learningu, czy pojedyncze kursy realizowane w ramach systemu.
W przypadku, gdy działania zmierzają do pomiaru i zarządzania efektyw- nością całego wdrażanego systemu e-learningowego wspierającego procesy edukacyjne, powinien być po pierwsze jasno dla niego określony cel wynikają- cy z misji i celów strategicznych określonych dla uczelni. Mając tak określone cele, możliwe jest zbudowanie wynikającego z nich systemu mierników, co po- zwoli na ocenę efektywności systemu e-learningowego. Ocena systemu może wykorzystywać założenia Strategicznej Karty Wyników, wówczas dla każdej perspektywy wyróżnionej w karcie opracować należy odrębny zestaw wskaź- ników6.
Innym rozwiązaniem wykorzystywanym do oceny kursów e-lerningowych jest zestaw kryteriów pozwalających oceniać różne etapy realizacji kursu, gdzie na każdym z etapów ocena dotyczy trzech obszarów: dydaktycznego, technicz- nego oraz dostępności7. Ten system pozwala poddać ocenie każdy kurs reali- zowany on-line, niezależnie od grupy docelowej, dla jakiej został przeznaczony i formy zajęć dydaktycznych. W tym przypadku celem oceny jest zapewnienie właściwego poziomu jakości szkolenia prowadzonego z wykorzystaniem me- tod zdalnego nauczania tak, aby ich zastosowanie nie wpływało na obniżenie standardów nauczania.
E-szkolenie biblioteczne jako element systemu e-edukacji w wsh w sosnowcu – ocena kursu
W Wyższej Szkole Humanitas podjęto w 2008 r. decyzję o rozpoczęciu dzia- łań mających na celu uruchomienie systemu e-learningu. Decyzja o rozpoczę- ciu realizacji projektu e-learningu w WSH jest podyktowana koniecznością, a nawet obowiązkiem reagowania na zmiany zachodzące w otoczeniu. Zmie-
6 A. Chmielewski, E-learning w realizacji strategii uczelni wyższej – perspektywy i mierniki, „E-mentor” 2007, nr 5, s. 17-19.
7 W. Zieliński, Środowiskowe kryteria oceny kursu e-learningowego, [w:] E-edukacja dla rozwoju społeczeństwa, pod red. M. Dąbrowskiego, M. Zając, Materiały z IV Ogólnopolskiej Konferencji „Rozwój e-edukacji w eko- nomicznym szkolnictwie wyższym”, Warszawa 2008.
niają się i rozwijają technologie, zmieniają się studenci, czyli odbiorcy usług, jakie świadczy szkoła. Chcąc nadążać za tymi zmianami, należy być przygoto- wanym, że na którymś etapie realizacji zadań szkoły konieczne będzie włącze- nie metod e-learningu do podstawowego procesu kształcenia.
Rys. 1. Ekran powitalny platformy e-edukacyjnej WSH z udostępnionym szkoleniem bibliotecz- nym
Źródło: www.humanitas.edu.pl
Obszarem, który idealnie nadawał się do wdrożenia pilotażowego, okazała się Biblioteka Uczelniana. Do podstawowych zadań biblioteki oprócz groma- dzenia, opracowywania, przechowywania i udostępniania książek i czasopism należy również udzielanie użytkownikom wszelkiej pomocy w zakresie korzy- stania z jej zasobów. Pomoc ta realizowana jest między innymi w formie obli- gatoryjnego „Szkolenia bibliotecznego” dla studentów pierwszego roku. Liczba studentów, których należy przeszkolić, jest z roku na rok większa, co wiąże się z wieloma problemami organizacyjnymi i lokalowymi. Podjęto decyzję o uru- chomieniu szkolenia prowadzonego drogą elektroniczną, z zastosowaniem me- tody e-learningu. Pierwsze, pilotażowe wdrożenie projektu przewidziano w se- mestrze zimowym roku akademickiego 2008/2009, szkolenie zostało urucho- mione w listopadzie 2008 r. (rys. 1). Szkolenie on-line obowiązuje wszystkich studentów pierwszego roku studiów licencjackich stacjonarnych i niestacjo- narnych. Pomyślne zakończenie szkolenia, potwierdzone przez test, jest pod- stawą do uzyskania zaliczenia, taka organizacja pozwala na realizację szkolenia wyłącznie drogą elektroniczną.
Podejmując decyzję o uruchomieniu szkolenia bibliotecznego drogą inter- netową, przeprowadzono badanie ankietowe, pozwalające na wstępną ocenę celowości wprowadzania systemu e-szkolenia bibliotecznego. Badaniu pod- dani zostali wybrani losowo studenci starszych lat studiów niestacjonarnych, w większości są to osoby aktywne zawodowo. W badanej grupie przeważały osoby do 35 roku życia (84%). Osoby te wykorzystują internet zarówno w życiu
zawodowym, jak i prywatnym. Większość z badanych osób korzysta z Interne- tu w ramach swoich obowiązków służbowych, z czego 52% robi to codziennie.
W badanej grupie tylko jedna osoba nie posiada w domu dostępu do Inter- netu, wszyscy bieżące informacje dotyczące szkoły sprawdzają w Internecie, 60% korzysta z katalogu on-line biblioteki uczelnianej. W ankiecie znalazły się również pytania dotyczące uczestnictwa w szkoleniach typu on-line. Okazuje się, że bardzo mała liczba osób brała udział w tego typu szkoleniach w ramach obowiązków służbowych (24%), jeszcze mniej osób wykorzystuje tę formę do- kształcania się prywatnie (8%).
Na tym etapie realizacji projektu konieczne jest przeprowadzanie badań mających na celu ocenę tak prowadzonego szkolenia. Ze względu na planowa- ne dalsze prace najbardziej istotne obszary badań to:
Określenie dostępności rozumianej m.in. jako:
t
ocena sprzętu, oprogramowania, łączy wykorzystywanych przez
−
odbiorców szkolenia;
ocena kompetencji informatycznych odbiorców niezbędnych do
−
poprawnego korzystania ze szkolenia.
Zbadanie warunków technicznych pozwalających na sprawne funkcjo- t
nowanie wszystkich elementów platformy zdalnego nauczania.
Ocena wzrostu kompetencji użytkowników systemu w aspekcie korzy- t
stania z usług oferowanych przez Bibliotekę Uczelnianą.
Pozytywna ocena działań opisanych powyżej będzie podstawą do rozszerze- nia aktywności w sferze e-edukacji. Pierwszym krokiem będzie zdefiniowanie projektu jako realizującego strategiczne cele uczelni i podjęcie kroków mają- cych na celu zbudowanie efektywnego ekonomicznie i organizacyjnie systemu e-learningu prowadzącego do wzrostu kompetencji i zadowolenia użytkowni- ków. Oparcie systemu o założenia Strategicznej Karty Wyników wydaje się naj- lepszym rozwiązaniem.
Podsumowanie
Projekt „E-Szkolenia Bibliotecznego” jest pierwszym etapem realizacji włą- czenia na stałe metody e-learningu do procesu dydaktycznego i organizacyjne- go w szkole. Opracowany system w przyszłości może wspomagać standardowe zajęcia dydaktyczne, prowadzenie szkoleń podyplomowych oraz wybrane pro- cesy obsługi administracyjnej studentów.
Realizacja projektu dla potrzeb biblioteki uczelnianej pozwoli zdobyć nie- zbędne doświadczenia, zarówno od strony technologicznej, dydaktycznej, jak i organizacyjnej. Pracownicy oraz studenci poprzez uczestniczenie w projekcie
„E-Szkolenia Bibliotecznego” będą oswojeni ze specyfiką tego typu rozwiązań i łatwiej będzie rozszerzać możliwości systemu na inne etapy procesu dydak- tycznego i organizacyjnego.
Summary
The aim of the article is to present activities allowing evaluation of effectiveness of training processes supported by e-learning methods. It demonstrates problems connected with establishing appropriate criteria and measures allowing evalu- ation of these types of systems. The article also presents experience gained from introduction of e-learning system for Library of Humanitas University in Sosno- wiec. Results of research preceding launching of e-training are also discussed. The article describes next steps that are necessary in case of introducting e-learning system to other areas of University’s activites.
Literatura
Chmielewski A.,
1. E-learning w realizacji strategii uczelni wyższej – perspek- tywy i mierniki, „E-mentor” 2007, nr 5.
Duchniewicz S.,
2. Metody organizacji i zarządzania. Teoria i praktyka, praca zbiorowa, Wydawnictwo Menedżerskie PTM, Warszawa 2007.
Grajewski P.,
3. Organizacja procesowa, PWE, Warszawa 2007.
Marszałek A.,
4. Budowanie konsorcjów edukacyjno-badawczych oraz współ- pracy pomiędzy ośrodkami akademickimi, „E-mentor” 2008, nr 4.
Penc J.,
5. Leksykon Biznesu, Agencja Wydawnicza „Placet”, Warszawa 1997.
Rummler G.A., Brache A.P.,
6. Podnoszenie efektywności organizacji. Jak za- rządzać „białymi plamami” w strukturze organizacyjnej?, PWE, Warszawa 2000.
Wodecki A.,
7. Po co e-learning na uczelni?, [w:] E-learning w kształceniu aka- demickim, pod red. M. Dąbrowskiego, M. Zając, Materiały z II Ogólnopol- skiej Konferencji „Rozwój e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyż- szym”, Warszawa 2006.
Zieliński W.,
8. Środowiskowe kryteria oceny kursu e-learningowego, [w:] E- edukacja dla rozwoju społeczeństwa, pod red. M. Dąbrowskiego, M. Zając, Materiały z IV Ogólnopolskiej Konferencji „Rozwój e-edukacji w ekono- micznym szkolnictwie wyższym”, Warszawa 2008.
