16(1998)
ZNACZENIE APOSTOLSKIEGO ŚWIADECTWA
W DZIELE EWANGELIZACJI
(NA PRZYKŁADZIE DZ 10, 34-43)
Treść: W prowadzenie. I. Zagadnienia literackie. II. Egzegeza perykopy Dz 10, 34-43. III. Świadectwo w dziele ewangelizacji. Zakończenie.
W PROW ADZENIE
Kościół od samego początku swego istnienia był i pozostaje wspólnotą o cha rakterze misyjnym. Sobór Watykański Π przypomina, że jest on „posiany przez Boga do wszystldch narodów, aby był «powszechnym sakramentem zbawienia» i dlate go „z mjgłębszej potrzeby własnej katolickośd oraz z nakazu swego Założyciela" wi nien głosie wszystkim ludziom Ewangelię Jezusa Chrystusa (por. Mt 28,18-20).1
Z adanie to nabiera szczególnego znaczenia u p ro g u trzeciego ty siąclecia chrześcijaństw a, u p ro g u nowej ewangelizacji, w dobie jed n o czenia się krajów E uropy d o tąd podzielonej na w schodnią i zachodnią.
W ydaje się zatem u za sad n io n e , by p rzyjrzeć się k atechezie p ie r w otnego Kościoła, a zw łaszcza m ow ie P iotra w d o m u K orneliusza, p o n iew aż kazanie to zam yka p ie rw szy etap ew angelizacji, czyli p rz e p o w iad anie do Ż y d ó w i in auguruje w ielką misję w śró d p o g an .2 D rugim niezm iernie w ażn y m m o ty w em do podjęcia niniejszych ro zw ażań jest n iew ątp liw y rezu ltat P iotrow ego p rzep o w ia d an ia w C ezarei N a d m o r skiej - zstąpienie D ucha Św iętego i przyjęcie chrztu św. p rzez w szy st kich zg ro m a d zo n y c h w d o m u setn ik a K orneliusza (Dz 10, 44-48). Te w y d arzen ia skłaniają nas do ponow nej lektury, p rz e d e w szy stk im do KS. Z B IG N IE W R O ST K O W SK I
1 KOK 48; DM 1 ; zob. KKK 849.
2 Por. W. S c h m i t h a 1 s , Die Apostelgeschichte des Lukas ( Z B K I II2), Zürich 1982, 182; H. O r d o n , H istoriozbawcza perspektyw a św. Łukasza, struktura i teologia Łk 1, 5-56 i Dz 10, w: Chrystus i Kościół. Wybrane teksty z N owego Testamentu, red. F. G ryglew icz, Lublin
ZBIGNIEW ROSTKOWSKI
tego, b y przy jrzeć się ap o sto lsk iem u p rz e p o w ia d a n iu , zw łaszcza jego treści i form ie. W tym kontekście chcem y po staw ić pytanie: dzięki cze m u nauczanie Piotra było tak przekonujące i skuteczne?
A by od p o w iedzieć na to p y tanie, n ajpierw d o k o n am y an aliz lite rackich a n astęp n ie egzegetycznych tek stu D z 10, 34-43, b y n a koń cu u k azać znaczenie św iadectw a w dziele ew angelizacyjnym .3
I. Z A G A D N IEN IA LIT ER A C K IE
Spośród w ielu zag ad nień literackich, które akcentują rolę św iad ec tw a w e w czesnym p rz e p o w ia d a n iu apostolskim , szczególne n ależy p o dkreślić miejsce p ery k o p y Dz 10, 34-43 w kom pozycji D ziejów A p o stolskich, język i styl oraz stru k tu rę m ow y Piotra.
1. K ontekst literacki m ow y Piotra
Podział księgi Dziejów Apostolskich i odkrycie głównej zasady jej kompozy cji nastręcza wiele trudności. W zależności od przyjętych kryteriów drugie dzido Łukasza zwykło się dzielić na dwie4, trzy5, cztery6, pięć7 lub sześć części .8 3 W niniejszym artykule polskie tłum aczenie tekstu Dz 10, 34-43 będzie podaw ane według prze
kładu: Pism o św ięte Starego i N owego Testam entu (ВТ), Poznań 19903, 1253.
4 Por. W. R а к о с у , Przyczynek do dyskusji na temat kom pozycji D ziejów Apostolskich, RT 42 (1995) z. 1, 103-110; F. J ó ź w i а к , Dzieje Apostolskie, w: Wstęp do Nowego Testamentu, red. R. Rubinkiewicz, Poznań 1996, 275-298; J. S z l a g a , Problematyka historyczno-literacka i teologiczna D ziejów A postolskich, w: M ateriały pom ocnicze do wykładów z biblistyki V, red. S. Łach, M. Filipiak, Lublin 1982, 91-93; Ph. V i e 1 h a u e r , G eschichte des urchristlichen Literatur, Berlin 1975, 380-381.
5 Por. R. K e m p i а к , „Będziecie m oim i świadkami [...] aż po krańce zie m i” (Dz I, 8). K om po zycja D ziejów A postolskich, Scriptura Sacra 1(1997),76-88; H. N. R i d d e r b o s , The Speeches o f Peter in the A cts o f the A postles (TNTC), London 1962, 5-6; A . W i k e n h a u - s e r , D ie A p o stelg esch ich te (RNT V), R egensburg 19614, 228-230; G. S c h n e i d e r , Die A postelgeschichte (H erder TK N T V 1), Freiburg 1980, 66-68; J. K ti r z i n g e r , Die A postelgeschichte (GS L V 1-2), D üsseldorf 1965, 26; F. M u s s n e r , A postelgeschichte (NEB V), W ürzburg 1984, 11.
6 Por. E. H a e n c h e n , Tradition und Kom position in der Apostelgeschichte, w: G esam m elte A ufsätze 1. G ott und M ensch, red. E. Haenchen, Tübingen 1965, 206-226.
7 Por. K. К I i e s c h , A postelgeschichte (SK KNT V), Stuttgart 1986, 16; W. G. K ii m m e 1 , Einleitung in das Neue Testament, Berlin 1989, 123-124.
* Por. H. L a n g k a m m e r , Teologia N owego Testamentu I, W rocław 1985, 206-207; F. F. B r u c e , Comm entary on the Book o f A cts, (N IC-N LC V), London, G rand R apids I9 6 0 3, 13; Przegląd różnych podziałów podają: F. N e i r y n c k . L « Livre des Actes dans les récents com m entaires, EthL 59 (1983) 242-344; J. D u p o n t , N uovi studi sugli A tti degli A postoli (Parola di Dio), Torino 1985, 19-31; R. P e s c h , Die Apostelgeschichte, Apg 1-12 (EKK V 1), Zürich 1986, 36-42.
P ew neg o ro d zaju klucz do o d czy tan ia zam y słu k om pozycyjnego księgi D ziejów p o daje sam red ak to r (1, 8).9 M ożna p rzy p u szczać, że p rz e d sta w ia on tutaj geograficzno-teologiczny p lan w y d a rz e ń , któ re kolejno obejmą: Judeę (1, 15-8, 3), Sam arię (8, 4-12, 25) i „krańce ziem i" - Rzym (13, 1-28, 31). W ydaje się, że czysto geograficzny p la n p rzeb ie gu w y d a rz e ń nie stanow i w ystarczającego k ry teriu m p o d z ia łu .10 N ie któ rzy egzegeci, biorąc p o d u w ag ę słow a C hrystusa: „Będziecie m oim i świadkami w Jerozolimie i w całej Judei, i w Samarii, i aż po krańce ziem i” (1, 8) stw ierdzają, że kom pozycja Dziejów ukazuje trzy sto p n io w y ro z wój św iad ectw a apo sto lskieg o o ży ciu i n au cz an iu Jezusa z N a z a re tu .11 Tę h ip o tezę p o tw ie rd z a form a czasow nika εσεσ ε u ży ta w w . 8, k tó rą m ożna tłum aczyć jako indicativus futuri activi, 2 pers. pl. - „bę dziecie" lub jako im p erativ u s praesentis activi 2 pers. pl. „bądźcie"; Z godnie z tym tłum aczeniem un iw ersalny rozwój chrześcijaństw a jaw i się jako obietnica i zad a n ie ró w nocześnie, w u rzec zy w istn ian iu k tó rych p ierw szo rzęd n ą rolę od g ry w ać będzie apostolskie św iad ectw o .12
W ieki w sp ó łczesn y ch k o m en tato ró w dzieli księgę D ziejów na dw ie części.13 Zazw yczaj jako k ry teriu m p la n u kom pozycyjnego przyjm uje się działalność dw óch A postołów : Piotra i P aw ła i zw iąz a n y z nią rozw ój ew angelii, najpierw w gm inach żydow skich a n a stę p nie pogańskich. W ydaje się, że Łukasz chciał pokazać sw oim czytelni kom , że p rz e d sta w ia im - za p o m o cą literackiej kom pozycji - w ia ry godne i p raw o m o cn e n au cz an ie p ie rw o tn e g o K ościoła - zg o d n ie ze staro testam e n ta ln ą zasad ą , iż sp ra w a w in n a o p rzeć się n a z ez n an iu dw óch lub trzech św iadków (zob. P w t 19, 15).14 W szystko to p o tw ie r d za um iłow an ie p ra w d y p rzez Ł ukasza i jest w y razem w ierności ke rygm atow i apostolskiem u. Z drugiej strony św iadectw o P iotra i P aw ła
9 Por. R. K e m p i а к , dz. cyt., 84-88; H. N. R i d d e r b o s , dz. cyt., 5-6; A. W i k e n - h a u s e r , dz. cyt., 228-230;
10 Por. R. Pesch, dz. cyt., 38.
11 Por. G . S c h n e i d e r , Die A postelgeschichte II, dz. cyt., 66-68; A. C. W i η η , The A cts o f the A postles (LBC XX), Richm ond 1960, 18; M. D i b e 1 i u s , Die Apostelgeschichte im Rahmen der urchristlichen Literaturgeschichte, w: Aufsätze zur Apostelgeschichte, wyd. H. G reeven (FRLAN T 60), Göttingen 19573, 164.
13 Por. A. W i k e n h a u s e r , dz. cyt., 6-7; H. L a n g k a m m e r , Teologia Nowego Testa m entu I, dz. cyt., 205-206; E. D ą b r o w s k i , D zieje Apostolskie (PN T V), Poznań 1961, 136-140.
13 Por. W. R a k o c z у , dz. cyt., 103-110; R. P e s c h , dz. cyt., 40-42; J. S z I a g a , P roble matyka historyczno-literacka i teologiczna D ziejów Apostolskich, dz. cyt., 91-93; Ph. V i e l - h a u e r , Geschichte des urchristlichen Literatur, dz. cyt., 380-381.
14 Por. H. O r d o n , H istoriozbawcza perspektyw a św. Łukasza, struktura i teologia Łk 1, 5-56 i Dz. 10 dz. cyt., 101-102.
ZBIGNIEW ROSTKOWSKI
p o k azuje, że trzeci E w angelista k o n sek w en tn ie zachow uje m e to d ę przyjętą w pierw szy m dziele, aby czytelnik m ógł się „przekonać o całko witej pewności nauk” (Łk 1, 4).
W św ietle pow yższej an alizy dalszego k o n te k stu cezarejskiej m o w y P iotra, św iadectw o ap ostolsk ie jest je d n y m z g łó w n y ch z a d a ń otrzym an y ch p rzez A postołów (1, 8), które stanow iło n ieo d zo w n y ele m en t w ew angelizacji św iata. W czasie p rzep o w iad an ia n ato m iast słu żyło ono u w iary g o d n ien iu apostolskiej misji i głoszonych p raw d .
2. W łaściw ości literac k ie
A naliza szaty literackiej kazania Piotra w d o m u K orneliusza, k tó ra jest o dzw ierciedleniem tradycji i redakcji, zw łaszcza specyficznych cech języka i stylu, pozw oli dostrzec tem aty i akcenty teologiczne ty p o w e dla red ak to ra tekstu.
W ram ach analizy języka tek stu Dz 10, 34-43 szczególne m iejsce zajm uje term inologia. Już w czasie pobieżnej lek tu ra za u w a ż a m y p o w tarza n ie się term in ó w „św iad ek ", „św iadczyć". W d ziesięciu w ier szach tek stu Dz 10, 34-43 aż cztery razy pojaw ia się pojęcie św iad k a, w form ie rzeczow nikow ej (por. „a m y jesteśm y świadkami w szystkiego", w. 39; „nam, wybranym uprzednio przez Boga na świadków”, w. 41), lub czasow nikow ej (por. „dać świadectwo", w. 42; „prorocy świadczą”, w. 43). C ztero k ro tn a w zm ian k a o św iad k ach, czy św iadectw ie w y ra ź n ie m ów i, że pojęcia te zajm ują w ażne miejsce w słow nictw ie red ak to ra a także w skazuje na zainteresow anie się Łukasza tym zag ad n ien iem .15
S postrzeżenie to p o tw ie rd z a p rzed e w szy stk im in fin itiv u s aoristi δια μ α ρτύρα σ αι, zaliczany do typ o w y ch łu k anizm ów (por. Łk 16, 28; Dz 2, 40). Spośród redaktorów N ow ego Testam entu Łukasz najczęściej posłu gu ję się tym term inem (na 15x w N T aż 9x w D z).16 P o dobne spostrzeżenie odnosi się do rzeczow nika μάρτυς, k tó ry n a 36 p rz y p a d ków w p ism ach N ow ego T estam entów w przytłaczającej w iększości w y stęp u je w D ziejach A p o stolskich (13x).17 Infinitivus δ ια μ α ρ τύ ρασ αι w y k azu je ty p o w ą cechę Ł ukaszo w ego języka - skło n n o ść do u ży w an ia czasow ników połączonych z różn ym i p arty k u łam i, w ty m p rzy p ad k u z prefixem δ ια .18
13 Por. M. K ä h 1 e r , Die Reden des Petrus in der Apostelgeschichte, ThStK 46 (1973) 532-533. 16 Por. J. B e u t 1 e r , μ α ρ τυ ρ έω , E W N T II 963.
17 Por. J. B e u 1 1 e r , μ ά ρ τ υ ς, EW NT II 969.
18 Por. J. J. B a r t o l o m é , σ υνεσ ί ε ι ν en la obra lucana: Le 15, 2; Hch 10, 41; 11, 3. A propósitio de una tesis sobra la esencia del Cristianism o, Sai 46 (1984) 276-277; M. K ä h - 1 e r , dz- cyt., 532-533.
Analiza niektórych figur stylistycznych wykazuje zam iłowania autora Dziejów Apostolskich do dwuczłonowości i symetrycznego układu treści. Podkreśla to tzw. formuła kontrastowa, którą tw orzą dwie kerygmatyczne wypowiedzi: o zabiciu Jezusa przez ludzi {„Jego to zabili", w. 39c) i o wskrzeszeniu Go przez Boga („Bóg wskrzesił Go trzeciego dnia", w. 40a).19 Oba te człony, tworzące istotny fragment kazania (kerygmat chrystologicz ny), zostały zbudow ane symetrycznie. Pierwszy z nich, opisujący ziemskie życie Jezusa (w. 38-39) zawiera w sobie chistyczny układ treści:
Znacie sprawę Jezusa... ... przeszedł On dobrze czyniąc... m y jesteśm y świadkami...
...co zdziałał w ziem i żydowskiej... ■■■Jego to zabili...
W idać tutaj, że w p u n k cie cen traln ym tego u k ła d u zn ajd u je się św iadectw o apostolskie, odnoszące się tak do osoby Jezusa z N azaretu jak też do Jego działalności.
Podobnie d ru g a część kerygm atu, naw iązująca do w y d arzeń w iel kanocnych (w. 40-42) prezentuje w yraźnie sym etryczny układ w ierszy:
A - Bóg wskrzesił Go... В - pozwolił M u ukazać się...
© - nam, wybranym uprzednio przez Boga na świadków B'- którzyśm y z N im jedli i pili
C - po Jego zm artw ychw staniu.
W idzim y zatem , że w stęp i zakończenie drugiej części k ery g m atu (w. 40 i w. 41) m ów ią o w sk rzeszeniu Jezusa z m artw y ch p rzez Boga, miejsce centralne zaś zajm uje w zm iank a o św iadkach (w. 39). P o tw ier dza to m iędzy innym i u k ład w yrażen ia „m y św iad k o w ie", które w y stępuje w w. 39 i p o w tarza się w odw rotnej kolejności w w. 41, tw o rząc chiazm :20
η μ είς μ άρτυρες (w. 39) μάρτυσι ν ή μ ΐν (w. 41).
Literacka kom pozycja k e ry g m a tu chrystologicznego p o tw ie rd z a zatem fakt, że św iadectw o apostolskie dotyczyło nie tylko o p ra w d z i w ości w y d a rz e ń z o k resu ziem skiej działalności Jezusa lecz także z m artw y ch w stan ia i w ielk an ocn ych chrystofanii. Ich św iad ectw o , w okresie w czesnochrześcijańskiej katechezy, p rzy czy n iało się do je d n o ści i ciągłości misji Jezusa oraz uw ierzytelniało tożsam ość Jego osoby.
15 Por. L. S c h e n k e , Die Kontrastform el A pg 4, lOb, B Z 26 (1982), 18-19; H. S c h 1 i e r , Die A nfänge des christologischen C redo, w: Zur Frühgeschichte des C hristologie, red. B. W e l t e (QD 51 ), Freiburg 1970, 24; P. C i e ś 1 i к , Kerygm at o Jezusie z N azaretu w kaza niach m isyjnych D ziejów Apostolskich, RBL 34 (1981) 113-119.
ZBIGNIEW ROSTKOWSKI
Powyższy w niosek potw ierdza obecność w kerygmacie chrystologicz nym pierw otnych form uł wiary: „On to jest Panem w szystkich" (w. 36); „Jego to zabili, zawiesiwszy na drzewie" (w. 39b); „Bóg wskrzesił Go trzeciego dnia" (w. 40a); „Bóg ustanowił Go sędzię żywych i umarłych" (w. 42). W szystkie te w yznania w iary spotykam y tutaj w kontekście stw ierdzenia Piotra, iż Apostołowie są „świadkami wszystkiego", stając się w ten sposób głów nym podm iotem w czesnego przepow iadania.21 Dzięki takiej p o sta w ie nauczanie pierw otnego Kościoła nie tylko w yrażało w iarę pierw szych chrześcijan, ale sięgało czasów sam ego Jezusa Chrystusa, otrzym ując hi storyczny charakter. M ożna więc stw ierdzić, że apostolskie św iadectw o b u do w ało pom ost m iędzy słuchaczam i, czyli ich w iarą a osobą Jezusa Chrystusa, który stawał się Przedm iotem tej wiary. Trzykrotna w zm ianka o naocznym świadectwie (w. 39. 41. 42) oraz chronologiczne spisanie w y darzeń w edług (w. 37-41), patrząc od strony literackiej, jeszcze w yraźnie podkreślają historyczny charakter Piotrowego kerygm atu.22
W idzim y zatem , że red ak to r m ow y Piotra rep rezen tu je typ m yśle nia historyka i ew angelisty, który konstruuje niejako u sw oich czytelni ków fu n d am e n ty w iary i p rzek on u je ich - zg o d n ie z p ro g ram e m n a k reślo ny m w p ro lo g u d o p ierw szeg o dzieła - o „całkowitej pewności n auk" (zob. Łk 1, 1-4). C zyni to w takiej form ie i stylu, która g w aran to w ała jedność i autentyczność w czesnochrześcijańskiej misji i była p o d staw ą w iary n o w o ochrzczonych.23
3. Struktura m ow y
A naliza szaty literackiej, zw łaszcza o d czy tan ie s tru k tu ry m o w y jest w ażn e z kilku w zględów : p om aga od k ry ć w kład redakcyjny a u to ra a także jego teologiczną koncepcję.
W śród w ielu propozycji na szczególną u w ag ę zasłu g u ją b ad an ia, jakie na tem at stru k tu ry m ów w dziejach A postolskich p rzep ro w ad ził J. W. Bowker.24 Jego zd an iem środow iskiem , które m ogło m ieć w p ły w
21 Por. A. W e i s e r , Tradition und lukanische Komposition in Apg 10, 36-43, w: Á cause de ľ Evangile. Etudes sur les synoptiques et les A ctes offertes su P. J. D upont á l ’occasion de son 70 anniversaire (LD 123), Paris 1985, 765-766; H. L a n g k a m m e r , Teologia Nowego Testamentu I, dz. cyt., 209; tenże, Credo pierwotnych Kościołów. N ajstarsze chrystologiczne w yznanie wiary, CT 46 (1976) z. 3, 44; H. S c h l i e r , dz. cyt., 14.
22 Por. U. W i 1 c k e n s , Die M issionsreden der Apostelgeschichte. Form- und traditionsge schichtliche Untersuchungen (W M NT V), N eukirchen 19743, 228.
23 Por. J. C h m i e 1 , Pojęcie i rola kerygm atu w pierwotnym Kościele, RBL 33 (1988) 67; F. G. D o w n i n g , Ethical Pagan Theism and the Speeches in A cts, NTS 27 (1981) 544.
n a kom pozycję m ów , były ów czesne hom ilie synagogalne. Z asadniczo istniały w ów czas d w a typy homilii: proem - rozpoczynająca się od tek stu w prow ad zająceg o (zob. Dz 2, 17-21); oraz yelam medenu, d o której w stęp stan o w iło do w o ln e p y ta n ie (zob. Dz 4, 7; 10, 29. 33).25 W obu ty p ach hom ilii synagogalnej p o słu g iw an o się m eto d ą haruzim , k tóra p o legała na p rz y to c z en iu serii cy tató w z Pism a św. zm ierzających sto p n io w o i ko n sek w en tn ie (na w zó r spirali) d o określonej konkluzji. P oniew aż w niektórych w y stąpieniach Piotra (Dz 2, 21-36; 3, 12-26; 7, 2-53), Paw ła (13, 17-41) i Jakuba (15, 13-21) m ożna znaleźć ślad y h o m ilii synag og aln y ch, p rzy p u szcz a się, że niek tó re m o w y p o w sta ły w kontekście liturgii synagogalnej. A to z tego w zg lęd u , że w p rz e p o w ia d a n iu m isyjnym po słu g iw an o się zazw yczaj znanym i m eto d am i egze- gety czn y m i.26
O d n o sząc p o w y ższe o dk ry cia do w y stąp ien ia P iotra w C ezarei N adm orskiej, zau w aża m y w nim p ew n e aluzje do hom ilii sy n ag o g al nej ty pu yelam m edenu, d la której p u n k te m w yjścia b y ły w cześniejsze py tan ia (zob. 10, 29. 33). Także analiza u k ła d u treści w skazuje na śla dy zastosow ania m etody haruzim . Jeśli uw zg lęd nim y założenia hom ilii synagogalnej, w ów czas w tekście Dz 10, 34-43 m o żem y w y ró żn ić n a stępującą struk tu rę:
A - W tedy Piotr przemówił... (w. 34)
В - Przekonuję się, że Bóg naprawdę nie ma względu ..., (w. 34-35) С - On to jest Panem wszystkich ... (w. 36)
D - Wiecie, co się działo ... ( w. 37)
E - po chrzcie, który głosił Jan ... (w. 37) F - Jezusa z Nazaretu, którego Bóg wskrzesił ... (w. 38) G - przeszedł on dobrze czyniąc ... (w. 38) (H)- A m y jesteśm y świadkami wszystkiego ... (w. 39) G' - co zdziałał w ziemi żydowskiej ... (w. 39)
F' - Bóg ivskrzesü Go ... (w. 40)
E' - On nam rozkazał ogłosić ... (w. 42)
D '- nie całemu ludowi ale nam ... (w. 41) C ' - Bóg ustanowił Go sędzię żyw ych i umarłych ... (w. 42) B' - Każdy, kto w Niego w ierzy ... (w. 43)
A '- W szyscy prorocy świadczę ... (w. 43)
2:1 J.W. B o w k e r , dz, cyt., 99-100; zob. J. C h m i e 1 , Interpretacja Starego Testamentu w k e rygm acie apostolskim o zm artw ychw staniu Jezusa. Studium herm eneutyczne, K raków 1979, 82-83; E. E. E I I i s , M idraschige Züge in den Reden der A postelgeschichte, ZN W 62 (1971) 95-96.
26 Tamże, 108-110; zob. J. C h m i e 1 , Interpretacja Starego Testamentu w kerygm acie apostol skim o zm artwychw staniu Jezusa, dz. cyt., 82-83.
ZBIGNIEW ROSTKOWSKI
Z p o w y ższeg o u k ła d u w y n ik a, iż m o w a P io tra ro zp o cz y n a się aluzją do w y d arz eń p rzeżytych p rz ez P iotra w Jaffie (10, 9-23; zob. 10, 28-32). W zakończeniu A postoł rów nież n aw iązuje d o sytuacji p o g a ń skich słuchaczy i nie w zy w a ich d o naw rócenia i poku ty , lecz d o w ia ry w Jezusa C h ry stu sa, obiecując w zam ian - n a w z ó r p ro ro k ó w (w. 43) - o d p u szczen ie grzechów . Całe zaś jego o ręd zia sk o n cen tro w an e jest w o k ó ł zbaw czy ch w y d a rz e ń Jezusa z N azaretu , p o tw ie rd z o n y c h n aocznym św iadectw em (w. 39).
K iedy zaś w eźm iem y p o d u w ag ę kry teriu m teologiczne, m ian o w i cie rozw ój p rzew o d n iej m yśli o zb aw ie n iu w szy stk ich n aro d ó w , to w ó w czas w tekście Dz 10, 34-43, m ożem y w y ró żn ić trzy zasad n icze części:27
I. W stęp: D ziałanie Boga n a rzecz Izraela i p o g an (w. 34-36). II. C zęść głów na: D ziałanie Boga w Jezusie C hrystusie (37-41).
1. Zycie ziem skie Jezusa z N azaretu (w. 37a-39). a. Jezus z N azaretu (w. 38a).
b. C h rzest (w. 38b). c. D ziałalność (w. 37-38).
d. Św iadectw o o ziem skim życiu Jezusa (w. 39a). 2. W ydarzenia paschalne Jezusa C h ry stu sa (w. 39b-41).
a. Śmierć (w. 39b).
b. Z m artw y ch w stan ie (w. 40a). c. C hrystofanie (w. 40b).
d. Św iadectw o o uk azyw aniach się C h ry stu sa (w. 41).
III. Zakończenie: D ziałanie Boga w p rz e p o w ia d a n iu św iad k ó w (w. 42-43).
P rzy takim ujęciu, kiedy p rzem ó w ien ie P iotra rozw ija tem at u n i w e rsaliz m u zb aw ienia, św iad ectw o apo sto lsk ie pojaw ia się d w u k ro t nie. P ierw szy raz w form ie p o d su m o w an ia i p o tw ierd zen ia au ten ty cz ności ziem skiej d ziałalności Jezusa z N a z a re tu d ru g i raz w ielk an o c nych chry sto fanii.28 W przek azie p ra w d y zbaw czej św iad ectw o a p o stolskie stało się w ięc p o m ostem łączącym w y d arzen ia p rzed - i pow iel- kanocne; C h ry stu sa w iary z Jezusem historii.
27 Por. G. S c h n e i d e r , Die Petrusrede vor Kornelius. D as Verhältnis von Tradition und Komposition in Apg 10, 34-43, w: Lukas, Theologie der Heilsgeschichte. A ufsätze zum lakoni schen D oppelw erk (BBB 59), K önigstein 1985, 269, 272-273.
I. Egzegeza perykopy Dz 10, 34-43
P rzed staw io n e w po p rzed niej części propozycje s tru k tu ry tw o rzą zasad ę p o rząd k u jącą n asze b a d an ia oraz w yzn aczają zasad n icze p u n k ty do analiz egzegetycznych.
a. Św iadkow ie ziem skiego życia Jezusa (w. 39a)
Łukasz jako jedyny spośród au to ró w N ow ego T estam entu najsze rzej rozw ija tem at św iad k a oraz św iadectw a (zob. Łk 1, 2; 11, 48; 24, 48; Dz 1, 8. 21-22). K luczow ym i tekstam i, które p o m ag ają n ak reślić sylw etkę św iadka są m ięd zy innym i Łk 24, 46-49 oraz Dz 1, 21-22. W zakończeniu trzeciej Ew angelii w id zim y, że św iad ek zm artw y ch w sta nia pow inien: ro zum ieć Pism a co do w y d arzeń zbaw czych; otrzym ać nakaz m isyjny oraz d a r D ucha Św iętego (Łk 24, 46-49).29 N atom iast w opisie w y b o ru Macieja d ostrzegam y jeszcze jedno w ażne kry teria jakie w inien spełniać św iadek zm artw y ch w stan ia, m ianow icie p rzeb y w an ie z Jezusem „począwszy od chrztu Janowego aż do dnia, w którym został w zięty do nieba" (1, 22). Z przytoczonych tekstów w ynika, że in sty tu cja św iad k a zm artw y ch w stan ia - w pojęciu Łukasza - u to żsam ia się z członkam i K olegium D w u n astu (por. Dz 1, 21-22).30
Istnieją zatem p o d staw y d o tego, by w Ł ukaszow ym sfo rm u ło w a niu η μ είς μ ά ρτυρες π ά ν τω ν (w. 39a) w id zieć w y rażen ie od n o szące się do K olegium apostolskiego, a w sposób szczególny do P iotra, który jako p ie rw sz y głosił ew ang elię w d o m u p o g an in a K orneliusza. Taka sam a form uła ημείς μάρτυρες πά ντω ν została skierow ana d o Jed en a stu w czasie ostatniego sp o tk an ia ze zm artw y ch w stały m C h ry stu sem (Łk 24, 48). P ow yższe zd an ie no m in aln e w obu p rzy p ad k a ch służyło po n ad to p o tw ie rd z en iu p raw d ziw o ści głoszonych w y d arzeń .31
Kolejne stw ierdzenie Piotra: ών έποίη σεν, które słyszym y na za kończenie p ierw szej części k e ry g m a tu (w. 37-39a), p recy zu je zak res apostolskiego św iadectw a. W do ty chczaso w y ch m o w ach m isyjnych g łów nym p rz e d m io te m św iad ectw a było zm artw y ch w stan ie (por. 2,
Por. J. A. F i t z m y e r , Luca Teologo. A spetti del so и insegnam ento (BBib 6), B rescia 1991, 104. 110; G. S c h n e i d e r , D er M issionsauftragung Jesu in D arstellung der E van gelien, w: Lukas, Theologie der H eilsgeschichte. Aufsätze zum lukanischen D oppelw erk (BBB 59), K önigstein 1985, 186; tenże, D er Zweck des lukanischen Doppelwerk, B Z 2 1 (1 977)47. 111 Por. J. B e u t I e r , μ ά ρ τ υ ς, dz. cyt., 972; G. S c h n e i d e r , D er Zweck des lukanischen
Doppelwerk, dz. cyt., 48.
' 1 Por. G. S c h n e i d e r , D er Missionsauftragung Jesu in Darstellung der Evangelien, dz., cyt., 186-187.
л
ZBIGNIEW ROSTKOWSKI
32; З, 15; 5, 31-32). W m ow ie P iotra n ato m iast red ak to r po szerza jego treść o w y d a rz e n ia zw iązan e z ziem sk ą działaln o ścią Jezusa z N a z a re tu .32 M ożna to zauw ażyć w sfo rm uło w an iu π ά ν τω ν ώ ν έ π ο ΐη σ ε ν (w. 39) . Jak p o tw ierd zają p araleln e teksty (Dz 1, 1; 2, 22), in d icativ u s aoristi activi czasow nika έποΐησεν obejm uje całą ziem ską działalność Jezusa z N a z a re tu .33 Bez w ątp ien ia w y rażen ie to stanow i n o v u m w e w czesnochrześcijańskim ro z u m ien iu p rz e d m io tu św iad ectw a.34
Inspiracją do poszerzenia zakresu św iadectw a był zapew ne zam ysł teologiczny sam ego Łukasza oraz Sitz im Leben chrześcijan p o ch o d ze nia pogańskiego. Z chw ilą rozpoczęcia ewangelizacji i pojaw ienia się fa łszyw ych nauczycieli, św iadectw o apostolskie stało się jed y n y m k ry te riu m i gw arancją autentycznej, nieskażonej n au k i.35 C. P. M ärz p rz y pu szcza, że w Kościele Łukasza m ogły p o w stać entuzjastyczne g ru p y chrześcijan, które pow oływ ały się w yłącznie na w skazania D ucha Świę tego i uw ielbionego Pana.36 W tej sytuacji św iadectw o D w u nastu , d o ty czące nie tylko faktów w ielkanocnych, lecz także działalności ziemskiej Jezusa z N azaretu, chroniło Kościół p rzed rozbiciem i zerw aniem z ca łym dziełem Jezusa C hrystusa. Z asadniczą funkcją, tak pojętego św ia dectw a, było ustrzeżenie nauki C hrystusow ej p rzed zniekształceniem i przekazanie autentycznego orędzia o zbaw ieniu w szystkich narodów .
Z analizy w. 39 w ynika, że Łukasz u tożsam ia ty tu ł św iad k a z a u to ry te te m apostolskim . Ś w iadectw o P io tra stan o w i p o d su m o w a n ie pierw szej części k ery g m atu (w. 37-39a) a także o d p o w ied ź n a p o trz e b y odbiorców . P rzed m io t tego św iad ectw a d o ty czy nie tylko z m a r tw y ch w stan ia, lecz także w y d a rz e ń zw iązan y ch z ziem sk ą d z iałaln o ścią Jezusa z N azaretu. A w szystko w tym celu, aby przekonać odbior ców o autentyczności i nieskażoności głoszonej p rzez A postołów nauki. 32 Jeśli uw zględni się korelatyw ne użycie εν τε oraz κ α ί [έν] w w. 39 („nie tylko w ziemi
żydow skiej, lecz także w Jeruzalem ”) wówczas nie m ożna wykluczyć tego, że św iadectw o to obejm uje nie tylko ziem ską działalność Jezusa także Jego śm ierć i zm artw ychw stanie. Por. BI- Debr., § 444, 6; C. P. M ä r z , D as Wort G ottes bei Lukas (ErThSt 11), Leipzig 1974, 48. 33 W. Radi, π ο ιέω , EW NT III 296, Ten sam czasownik występuje również w pierwszym w ystą
pieniu Piotra (2, 22), ale tam Bóg jest głów nym jeg o podm iotem , tutaj natom iast Jezus C hry stus. Por. K. K 1 i e s c h , D as heilsgeschichtliche Credo in den Reden der Apostelgeschichte, dz. cyt., 92-93.
34 Por. G. S c h i 1 I e , Die A postelgeschichte des Lukas (ThH K V), B erlin 19842, 249. G. S c h n e i d e r , Die Apostelgeschichte (H erder TK N T V 2), Freiburg 1982, 77; zob. E. C o n z e l m a n n , Die A postelgeschichte (HNT VII), Tübingen 1963, 65; C. P. M ärz, dz. cyt., 47.
33 Por. H. O r d o n , Cezarejska katecheza Piotra (Dz. 10, 34-43), Lublin 1985, 19-20 (mps); E. K r ä n к 1 , Jesus der Knecht Gottes. D ie heilsgeschichtliche Stellung Jesu in den Reden der A postelgeschichte (BU 8), Regensburg 1972, 210; C. P. M ä r z , dz. cyt., 49-50; H. N. R i d d e r b o s , dz. cyt., 18-19.
b. Św iadkow ie chrystofanii (w. 41)
P ie rw o tn ą tradycję o u k azy w an iach się zm artw y ch w stałeg o C hry stusa (w. 40b) p o szerza Łukasz opisem pow iełkanocnych sp o tk ań uczniów ze sw oim M istrzem (w. 41). M ożna przy p u szczać, iż kolejna inform acja o św iad k ach tych w y d a rz e ń stan o w i d alszy rozw ój Łuka- szowej teorii św iadectw a, a zw łaszcza jego p o d m io tu i p rzed m io tu .
W p rzeciw ień stw ie d o p rzed p a w ło w ej tradycji k ery gm atycznej, która m ów iła o konkretnych postaciach św iad k ó w (por. M k 16, 6-7; Łk 24, 34), Łukasz nie stosuje w yraźnej identyfikacji osób, lecz p o p rz e sta je na ogólnej w zm iance (zob. w. 41). M im o pew nej ogólnikow ości, z a w ęża je d n ak g ro n o o d biorców chrystofanii, przytaczając kolejne k ry teria bycia św iad k iem Z m artw y ch w stałeg o . W jego relacji, Jezus nie uk azy w ał się całem u ludow i, lecz jedynie w y branym uczniom , co p o d kreślają: negacja ού... άλλα...; d ativ u s com m odi τώ λαω (w. 41), oraz rodzajnik τοΐς stojący p rzed p articipium προ κ εχειρ ο το νη μ ένο ις, któ ry faktycznie dotyczy wcześniej um ieszczonego rzeczow nika μ ά ρτυ σ ιν.37
Z analizy w. 41 w ynika w ięc, że n ieo d zo w ny m k ry teriu m św ia d ka chrystofanii jest p ow ołanie p rzez sam ego Boga (por. ύπό τού θεού), w y rażo n e p rzez p articip iu m π ρ ο κ εχ ειρ ο το ν η μ έ ν ο ις.38 C zas tego w y b o ru , w y p rzed zający w rzeczyw istości sp o tk an ia p o w ielkanocne, b a r dzo plastycznie w yraża prefix προ. W ynika z niego, że A postołow ie są św iad kam i chrystofanii z w oli Bożej, pow ołanym i od d aw n a w zam y śle Stwórcy, niejako Jego w łasn ą ręką (por. χειροτονέω ).39
K olejnym sp ra w d z ia n e m auten ty czn o ści św iad k a ch ry sto fan ii było jedzenie i picie z C h ry stu sem zm artw y ch w stały m (w. 41). P rzy p u szczaln ie ten elem en t zaczerp n ął Ł ukasz z w cześniejszej tradycji, d la której tem at w spó lny ch posiłków ze Z m artw y ch w stałym stan o w ił n ieo d zo w n y sk ład n ik p ierw szy ch chrystofanii (por. Łk 24, 30. 41. 43; Dz 1, 4).40 Stw ierdzenie Piotra ο’ίτ ιν ε ς συνεφ άγομεν κ α ι σ υ νεπ ίο μ εν sp raw ia w rażen ie takiej b ezp o śred n iej relacji. Ale p o za o g ó ln ą in fo r m acją nie m am y tutaj bliższych szczegółów.
36 Por. dz. cyt., 50-51. 37 Por. BI.-Debr., § 412, 7.
38 N iektórzy egzegeci widzą tutaj now otestam entalny hapaxlegomenon. Por. G. D e 1 1 i n g , Die Jesusgeschichte in der Verkündigung nach A cta , NTS 19 (1972-73), 383-384; F. G r y - g 1 e w i c z , Bóg i Jego plan zbawienia, w ujęciu św. Łukasza, w: Studia z teologii św. Ł u ka sza\ red. F. Fryglew icz, Poznań 1973, 29-30; H. C o n z e l m a n n , D ie M itte der Zeit. S tu dien zur Theologie des Lukas (BHTh 17), Tübingen 19645, 141; E. K r ä n к 1 , dz., cyt., 68. 39 Por. H. Langkamm er, π ρ ο χ ε ιρ ο τ ο ν έ ω , EW N T III 450; E. J a c q u i e r , dz. cyt. , 333. 40 Por. J. J. B a r t o 1 o m é , clz. cyt., 275; K. K 1 i e s c h , D as heilsgeschichtliche Credo in
ZBIGNIEW ROSTKOWSKI
Przyjm ując w p ły w tradycji, w y p a d a jed n ak zauw ażyć, że Ł ukasz jest Ew angelistą, który najczęściej posługuje się czasow nikiem συνε σ ΐε ιν (por. Łk 15, 2; Dz 10, 41; 11, З).41 Ż aden inny au to r N o w eg o Te stam en tu nie w ykazuje tyle zain teresow ania p ro b lem aty k ą w sp óln eg o jedzenia. W ydaje się, że czasow nik συνεσ ίε ιν , w literacko-teologicznej koncepcji Łukasza, łączy w zm iankę o chrystofaniach (w. 41) z nakazem św iadectw a (w. 42) oraz zakotw icza kerygm at w realiach życia A p o sto łów .42 C elow o w yek sp o n o w an e jedzenie i picie ze Z m artw y ch w stały m potw ierdzało zarów no w iarygodność św iadków , jak i treść ich św iadec tw a.43 R ów nocześnie był to kolejny arg u m en t dla pogańskich słuchaczy potw ierdzający p raw d ziw o ść faktu zm artw y chw stan ia, tożsam ość Je zusa z N azaretu z C hrystusem objawień pow ielkanocnych.44
Powtórzenie w w. 41 term inu μάρτυρες (por. w. 39) wskazuje, że Łu kasz zam yka grono św iadków do D w u n astu (zob. D z 1, 22), a zarazem poszerza przedm io t św iadectw a o w ydarzenia pow ielkanocne (w w. 39 m ów iło się tylko o ziemskiej działalności Jezusa).45 D okładnie w yraża to (w. 41b), z którego w ynika, że św iadectw o dotyczy nie tylko ziemskiej działalności Jezusa z N azaretu (w. 39a), lecz także w y d arzeń p o zm ar tw ychw staniu, w tym p rzy p ad k u chrystofanii. Czas ow ych spo tk ań ze Z m artw ychw stałym w ynika z konstrukcji gramatycznej zw rotu μετά το άνασ τήναι. Albowiem w połączeniu przyim ka μετά z gerundium το άναστήναι (zestawienie z αύτόν tw orzy dodatkow o składnię accusativus cum infinitivo), jednoznacznie należy w idzieć zdanie czasowe, za p o m o cą którego Łukasz opisuje p raw dziw ość faktu zm artw ychw stania i re alizm w skrzeszonego z m artw ych C hrystusa.46
41 O prócz niego jeszcze Pawei używ a tego term inu (zob. Gal 2, 12; 1 K or 5, 11). 42 Por. J. J. B a r t o 1 o m é , dz. cyt., 271.
43 Por. F. B o v o n , De Vocatione Gentium. H istoire ľ interpretation d ’A c t 10, 1-11, 18 dans les six prem iers siècles (BGBE 8), Tübingen 1967, 209; H. O r d o n , Cezarejska katecheza P io tra (Dz. 10, 34-43), dz. cyt. 13-14; J. R о 1 o f f , D ie A postelgeschichte (NTD V), G öttingen 1981l7, 173; J. K ii r z i n g e r , Die Apostelgeschichte (GSL V 2), D üsseldorf 1970, 239. 44 Por. G. D e і 1 i n g , Die Jesusgeschichte in D er Verkündigung nach Acta, dz., cyt., 384; A.
W i k e n h a u s e r , dz. cyt. 128. W przepow iadaniu do Żydów takimi argum entam i byly: pusty grób, a zw łaszcza Pismo św ięte (por. Łk 24, 44-46; Dz 2, 24-28).
45 Por. H. B r a u n , Zur Terminologie der A cta von der A uferstehung Jesu, w: G esam m elte S tu dien zum Neuen Testament und seiner Umwelt, Tübingen 19622, 175; C. P. M ä r z , dz. cyt., 45; A. W i k e n h a u s e r , dz. cyt., 50.
46 Por. H. C o n z e 1 m a n n , Die A postelgeschichte, dz.. cyt. , 65; U. W і 1 c k e n s , D ie M is sionsreden der Apostelgeschichte, dz. cyt., 117. E. Pltim acher w użyciu tego czasow nika widzi próbę archaizacji całego wyrażenia. Por. Lukas als hellenistischer Schriftsteller. Studien z.ur A postelgeschichte (SU NT 9), Göttingen 1972, 73.
Sam fak t z m artw y ch w stan ia, pojaw iający się w kontekście a p o stolskiego św iad ectw a, Ł ukasz p o d aje za p o m o cą czaso w n ik a ά να σ τήνα ι. Termin ten m oże przyjm ow ać znaczenie czasow nika p rz e chodniego (zob. Dz 2, 24. 32; 3, 22; 8, 22. 26) lub n iep rzech o d n ieg o (Łk 24, 7. 46; Dz 10, 41).47 W tekstach biblijnych i pozabiblijnych czaso w nik ά ν α σ τή ν α ι oznacza: p o w stan ie (Dz 9, 34), o b u d zen ie się ze sn u (Dz 12, 7), p o w stan ie z m artw y ch Jezusa (Łk 24, 7), p o w stanie z m a r tw ych poszczegó lny ch lu d z i (Dz 9, 40), o raz ostateczne z m a rtw y c h w stan ie (Iz 26, 19; Dn 19, 2; O z 23, 6). W m ow ach D ziejów A p o sto l skich oznacza n ato m iast w yłącznie z m artw y ch w sk rze sz en ie Jezusa C hrystusa (2, 24. 32-34; 3, 26; 13, 33; 17, 31).48
P raw d ziw o ść zm artw y ch w stan ia, które głosił P io tr w d o m u K or neliusza, w y raża rów nież form uła έκ νεκρών (por. M t 17, 9; M k 9, 9- 10; Łk 24, 46; Dz 17, 3). P ra w d o p o d o b n ie została ona d o łączo n a w e w czesny m okresie p rz e p o w ia d a n ia m isyjnego, ażeby u k aza ć z m a r tw y ch w stan ie Jezusa jako u w o ln ie n ie sp o d w ład zy śm ierci i z g ro n a um arłych (por. M k 16, 6; Rz 10, 7 ) 49
W św ietle analizy w. 41 m ożna zauw ażyć, że w zm ian k a o św iad kach spełnia u Ł ukasza w ieloraką funkcję: zam yka d ru g ą część k eryg m a tu o raz p o tw ie rd z a p ra w d z iw o ść z m artw y ch w stan ia i to żsam o ść Jezusa z N a z a re tu z C h ry stu sem p o p asch aln y m . W ten zostaje za p ew n io n a kon ty n u acja autentycznej n a u k i M istrza z N azaretu . W w. 41 d o strzeg a m y p o n a d to kolejne k ry teria św iad k a chrystofanii: u p rz e d n i w y b ó r p rzez sam ego Boga, sp o tk an ia w ielk an o cn e o raz w sp ó ln e jed zen ie i picie ze Z m artw y ch w stały m . Są one zro zu m iałe zw łaszcza w p rz y p a d k u chrześcijan poch o d zen ia pogańskiego, p o n ie w aż na św iadectw ie ap o sto lsk im o p ierała się w iara p rzy szły ch neofi tów (w. 47-48) i rozwój chrześcijaństw a (zob. Dz 15, 7):50
47 K ontekst w. 40 wskazuje, że ά ν α σ τ ή ν α ι posiada tutaj (w. 41) znaczenie czasow nika nieprze chodniego. Takiego zdania sa również: W. F. M oulton, A. S. G e d e n , A Concordance to the Greek Testament According to the Texts o fW estco tt and Hort, Tischendorf a nd the E nglisch Revisors, Edinburgh 19634, 76 (przedruk 1974). C zęść egzegetów nie w yklucza jed n ak sensu przechodniego. Por. G. D e 1 1 i n g , dz. cyt., 383; L. S c h e n k e , dz. cyt., 708; J. Kremer, ά ν ά σ τ α σ ις , EW NT I 219.
48 I. K r e m e r , ά ν α σ τ ά σ ις , clz. cyt., 211-220; por. J. C h m i e l , Interpretacja Starego Te stam entu w kerygm acie apostolskim o zm artwychw staniu Jezusa, dz. cyt., 30.
“4 Tamże, 219; tenże, ε γ ε ίρ ω , EW NT 1 ,906. 30 H. N. R i d d e r b o s , dz. cyt., 17-19.
ZBIGNIEW ROSTKOWSKI
с. N akaz p rzepow iadania i daw ania św iadectw a (w. 42-43)
W kontekście p o p rzed n ich w y p o w ied zi w. 42 jest niejako dalszy m o p o w ia d an iem , w k tó ry m Ł ukasz p rzy ta cza g łó w n y m o ty w sp o tk a ń powielkanocnych: και π α ρ ή γ γ ε ιλ εν ήμΐν κηρύξαι (...) κ α ι δ ια μ α ρ τΰ ρ α σ αι.
D zięki tem u nak azo w i A postołow ie otrzym ali w yjątkow ą pozycję i a u to ry te t w gło szen iu w y d a rz e ń p asch aln y ch .51 P od k reśla to p rzy - imek ή μ ΐν, który dokładniej określa g ru p ę odbiorców tego p o słan ia.52 C h a rak ter i czas ow ego „w y d an ia n a k az u " w y raża form a g ram aty cz n a ind icativu s aoristi activi 3 sin gu laris czasow nika π α ρ ή γ γ ε ιλ ε ν , w zm acniona jeszcze przez: infinitivus aoristi κηρύξαι oraz διαμαρτύΖ ρασ αι (w. 42).53 M ożna przy pu szczać, że w zm ian k a o n akazie m isyj n y m w w. 42 stan o w i p e w n ą aluzję do p o słan ia, k tó ry m ko ń czy się p ierw sze dzieło Łukasza - Ew angelia (24, 44-47) i ro zpoczyna d ru g ie - D zieje A p o sto lsk ie (1, 8).54 W p rz y p a d k u cezarejskiego a u d y to riu m to odniesienie p o siad a szczególną w ym ow ę - pokazuje po g an o m , że n a u czan ie ap osto lsk ie jest konieczne i w iary g o d n e, p o n ie w aż stan o w i kontynuację zbaw czego zam y słu Bożego. Z d an iem niektórych egzege- tó w słyszym y w tym m iejscu p ó źn o -ju d aisty czn ą lub h ellen isty czn ą m otyw ację misji p o g an .55
G odne u w ag i jest to, że w ty m nakazie ew angelizacji Ł ukasz obok czasow nika κηρύξαι um ieścił b ezpośrednio δ ια μ α ρ τύ ρ α σ α ι (por. Łk 24, 4 7-48)56 Z ap ew n e w ten sposób p rag n ął zaakcento w ać znaczenie św iad ectw a i połączyć je z dziełem ew angelizacji św iata. K onieczność istnienia tych dw óch z ad a ń p o tw ierd za to, że - za w yjątkiem Dz 2, 40 - infinitivus δια μ α ρτύρα σ αι zaw sze znaczy rów nież κη ρύξαι.57 Poza ty m w pism ach Ł ukasza oba te term in y zaw sze w y stęp u ją w k o n tek ście działalności misyjnej (Dz 6, 5; 8, 25; 9, 20; 10, 37. 42) i oznaczają p rzep o w ia d an ie n auki C hrystusow ej lub głoszenie k azań m isyjnych.58 31 Por. H. L a n g k a m m e r , Wprowadzenie do ksiąg N owego Testamentu, W roclaw 1982-,
67; U. W i I c k e n s , Die M issionsreden der Apostelgeschichte, dz. cyt., 95.-96; tenże, Ke- rygma utul Evangelium bei Lukas.(Beobachtungen zu A cta 10, 34-43), ZNW 49 (1958), 230. 52 Por. W. Radi, π α ρ α γ γ έ λ λ ω , EW NT III 39.
Po czasow niku π α ρ α γ γ έ λ λ ω najczęściej występuje infinitivus praesentis lub infinitivus aori sti (w w. 42 ten drugi). Por. W. Radl, π α ρ α γ γ έ λ λ ω , dz. cyt., 39.
54 Por. J. К ii r z i n g e r , dz. cyt., 289.
55 Por. K. К 1 i e s c h , Das heilsgeschichtliche Credo in den Reden der Apostelgeschichte, d z cyt., 161. 56 Termin κ η ρ ύ σ σ ω na 61x w N T aż 17x w ystępuje w dziełach Łukasza (tyle samo u Paw ia),
natom iast δ ια μ α ρ τ ύ ρ ο μ α ι na 15x w N T aż 10x u Łukasza. Por. J. B e u 1 1 e r , μ α ρ τ υ ρ έ ω , dz.. cyt., 963; O. M erk, κ η ρ ύ σ σ ω , EW NT II 712.
57 Por. J . B e u t l e r , μ α ρ τυ ρ έω , dz. cyt., 964. 58 Por. O. M e r к , dz. cyt., 718.
Przedm iotem owego przepowiadania połączonego ze św iadec twem jest prawda o sędziowskiej władzy Jezusa Chrystusa (w. 42b). Łukaszowe sformułowanie κριτής (ώντων και νεκρών, które spoty kamy w cezarejskiej mowie, posiada liczne paralele w literaturze biblij nej (por. Dz 17, 31; Rz 14, 9; 2 Tm 4, 1; 1 P 4, 5). Szczególne podobień stwo zachodzi między tym zwrotem a przedłukaszową tradycją syn optyczną o władzy sędziowskiej Syna Człowieczego (Mt 16, 27; Mk 13, 26-27; Łk 17, 22. 24),59 a także wczesną tradycją kerygm atyczną, za wartą w chrzcielnych wyznaniach wiary (por. 2 Tm 4, 1; 1 P 4, 5).60 Chrystus Pan jaw i się w nich jako Sędzia równy samemu Bogu oraz Zbawiciel wszystkich ludzi. Świadectwo apostolskie potwierdzało prawdziwość starych formuł kerygmatycznych, które bardzo wcześnie stały się credo pierwotnego Kościoła.61
W świetle dalszej analizy w. 42 zauważamy, że jednym z w aż nych motywów apostolskiego świadectwa był nakaz samego Boga i Jego Syna Jezusa Chrystusa. Zostało ono wplecione w Bożą ekonomię zbawczą, stając się w ten nieodzownym elementem ew angelizacji świata pogańskiego. Dotyczyło ono, jak pokazują w. 42-43, sędziow skiej władzy Chrystusa Pana i wczesnochrześcijańskich formuł keryg m atycznych.
d. Świadectwo proroków (w. 43)
W porównaniu do innych mów misyjnych, które zazwyczaj koń czą się wezwaniem do nawrócenia i pokuty (2, 38; 3, 19; 5, 31; 17, 30), mowa Piotra w domu Korneliusza wzywa pogan do wiary (w. 43). Ukazuje im m ożliw ość zbawienia - odpuszczenia grzechów i drogę, która prowadzi do niego - wiara w Imię Jezusa Chrystusa.62
Możliwość zbawienia wszystkich ludzi Apostoł Piotr ogłasza i po twierdza świadectwem wszystkich proroków: πάντες οχ προφήται μαρτυροϋσιν (w. 43a). Ten fakt powołania się na autorytet Pisma świadczy o powadze chwili i o wielkim znaczeniu w ypow iadanych
55 Por. M . R e s e , Alttestam entliche M otive in der Christologie des Lukas, (S tN T ^ . G ü t e r s l o h 1 9 69, 118; J. R о 1 o f f , dz. cyt., 173.
60 Por. A. J. M a 11 і 1 1 , Naheerw artung, Fernerwartung and Purpose o f Luke-Acts: R . F. W ey m outh’s Tran slation o f A cts 1 0 ,4 2 ; 17, 3 1 ; 2 4, 1 5 .2 5 R econ sidered, C B Q 3 4 ( 1 9 7 2 ) 2 7 7 . 61 Zdaniem J . K lirzingera: "E s mag auffalend erschein en, dass Petrus als w esen tlichen In halt der
B o tsch a ft die P redigt von Jesu s als dem R ich ter über L eben de und T ote m eint. E in e frühe F o r m el, die eingegangen ist in das Credo der ersten K irch e hören w ir darin", dz. cyt., 2 9 0 . Por. J. G u і 1 I e t , Wezwanie do naw rócenia: św iadectw o D ziejów A postolskich, C o m 5 (1 9 8 5 ) 7 0 ; H. C o n z e I m a n n , Grundriss der Theologie des Neuen Testaments, M ünchen 1 9 6 9 , 8 8 ; J. K ürzinger, dz. cy t., 2 9 1 .
ZBIGNIEW ROSTKCWSKI
treści. P rzypuszczalnie z racji obecności pogańskich słuchaczy, A postoł nie cytuje konkretnych tekstów Starego Testam entu, lecz ogranicza się tylko do ogólnego stw ierdzenia: π ά ν τε ς οι π ρ ο φ ή τα ι μ α ρτυ ρ ού σ ιν (zob. Łk 16, 16; 24, 27. 44).63 O dw ołując się do prorockiego św iad ec tw a Piotr na no w o odczytuje sens Pism a św. i dołącza do d łu g ieg o sze regu głosicieli Bożego Słowa.
Św iadectw o proroków , poprzedzające treść całego w. 43, z jednej strony potw ierdza w iarygodność apostolskiej nauki, z drugiej natom iast zrozum ienie sensu Pism a przez Pierw szego z D w unastu. O no przecież „od czasów Samuela i jego następców" zapow iadało te w szystkie w y d arze nia zbaw cze (por. Dz 3, 24). M ożna zaryzykow ać stw ierdzenie, iż sam P iotr p o trzeb o w ał Pism a św., aby w łaściw ie zin terp reto w ać p o słan n ic tw o Jezusa z N azaretu (por. Łk 24, 44-47).64 W sum arycznym sform uło w aniu πάντες οι προφήται m a on zapew ne na m yśli te teksty Starego Testam entu, które zapo w iad ały M esjasza (por. τούτω), jako Zbaw iciela całej ludzkości (Iz 33, 24; 53, 5-6; 11; Jr 31, 34; Dz 34, 16; Dn 9, 24).65 Powołując się (w sposób sum aryczny) na proroctw a starotestam entow e Łukasz pokazuje, że spełniły się obietnice d an e n ieg d y ś Izraelow i, że Boży p lan zbaw ienia obejmuje w szystkie naro d y (por. Oz 15, 14-19).66
Z analizy konstrukcji gramatycznej wyrażenia: πάντες ot προφήται μαρτυρούσιν άφεσιν αμαρτιών λαβεΐν, w której accusativus - άφεσιν αμαρτιών łączy się cum infinitivo - λαβεΐν, wynika, że świadectwo proro
63 Por. F. Schnider, π ρ ο φ ή τ η ς, EW NT III 444; F. G r y g l e w i c z , Egzegeza D ziejów A p o stolskich (r. 9-12), w: M ateriały pom ocnicze do wykładów z biblistyki V, red. S. Lach, M. F ili piak, Lublin 1982, 153; F. M ussner, dz. cyt., 67.
64 Por. M. Rese, dz. cyt., 209; H, N. Ridderbos, dz.cyt., 25-26; G. S c h n e i d e r , D er Mis- sionsau-ftrag Jesu in der D arstellung der Evangelien, dz. cyt., 202-204; F. S c h n i d e r , dz. cyt., 444-445; H. O r d o n , Teologia Łukaszowej kom pozycji Łk l, 5-56 i Dz 10, Lublin 1972, 133 (mps); F. M ussner, sądzi, że Łukasz idzie tutaj za interpretacją Pism a ja k ą reprezen tował pierwotny Kościół. Por. dz. cyt.. 67.
65 Por. F. F. B r u c e , dz. cyt., 288; H. O r d o n , Cezarejska katecheza Piotra (D z 10, 34-43), dz.· cyt., 15-16; tenże, Teologia Łukaszowej kom pozycji Łk 1, 5-56 i D z 10, dz. cyt., 133; G. S c h n e i d e r , Die A postelgeschichte II, dz. cyt.., 79. N iektórzy egzegeci uw ażają, że Piotr miai na mysli tych proroków, którzy zapow iadali zbaw ienie pogan, oraz te teksty, które są cy towane w mowach. Por. Rdz 12, 3 i Dz 3, 25; Am 9, 11-12 i Oz 15, 16-18; H a 1, 5 i D z 13, 41; Iz 6, 9 i D z 28, 26; Iz 42, 7. 16 i Oz 26, 18; Iz 49 i Dz 13, 47; J1 3, 1-5 i Dz 2, 16-21). Por. M. L o d s , Corneille et les trois enseignem ents ď A ctes Ì0, PosLut 31 (1983), 5758; J. R о -1 o f f , dz. cyt., -174.
66 Por. F . G r y g l e w i c z , Bóg i Jego plan zbawienia w ujęciu św. Łukasza, dz. cyt., 27; E. L o h s e , Lukas Theologe der H eilsgeschichte, w: D ie Einheit des N euen Testaments. E xege tische Studien zur Theologie des Neuen Testaments, G öttingen 19732, 153. Zdaniem G. Schne idera, dzięki tej metodzie Łukasz usiluje przekonać czytelników o „całkowitej pewnos'ci nauk” apostolskich. Por. D er Zweck des lukanischen D oppelwerk, dz. cyt. , 50-51.
ków dotyczy przede w szystkim odpuszczenia grzechów.67 Potw ierdza to także - typow e dla Łukasza (por. Łk 1, 77; 3, 3; 24, 47; Dz 2, 38; 5, 31; 13, 30; 24, 18) - sformułowanie całego accusativu.68 Połączenie άφεσιν z genetivem αμαρτιών (por. Łk 3, 3; 24, 47), podobnie jak całe wyrażenie, opisuje rów nież możliwość odpuszczenia grzechów.69 Co więcej, czasow nik ά φ ίη μ ι, pojawiający się tutaj w formie rzeczownikowej άφεσις, praw ie zaw sze w N ow ym Testamencie oznacza odpuszczenie w in i Boże przebaczenie.
Łukasz, który pochodził i żył w środowisku o wpływach starotestamen talnych, hellenistycznych i judaistycznych, zapewne znał różne poglądy na te m at grzechu i starał się je uwzględniać w swojej redakq'i.70 Zdaniem w ielu eg- zegetów, zwrot άφεσιν αμαρτιών należy interpretować przede wszystkim w świetle Iz 61,1, ponieważ ten tekst leży u podstaw wielu Łukaszowych wypo wiedzi (por. Łk 4,18; 7, 22; Dz 2 6 ,18).71 Uwolnienie uwięzionych, zapow iada ne przez proroka Izajasza, w Dz 10, 43 należy zapewne rozumieć jako uwol nienie z niewoli zła - grzechu. To wyzwolenie - znak czasów mesjańskich, zo stało urzeczywistnione przez Jezusa z Nazaretu (Łk 4, 18),72 i ogłoszone przez Piotra w dom u Korneliusza wszystkim poganom (Dz 2, 38; 5, 31; 10, 43).73 N o vum cezarejskiego orędzia polega na tym, że odpuszczenie grzechów zapowia dane i potwierdzone świadectwem proroków zostało tutaj odniesione nie tylko do Izraela (Dz 2, 38; 5, 31), lecz także do pogan (Dz 10, 34).
M ożliw ość zb aw ien ia, o k tó ry m św iad czą prorocy, w a ru n k u je w iara w Jezusa C h ry stu sa.74 Przytaczając to kry terium , A p o stoł P iotr 67 Por. Bl-Debr., § 397, 7.
68 Por. F. G r y g l e w i c z , Słow nictw o św. Łukasza o grzechach i ich odpuszczeniu, RTK 21 (1974) z. 1, 49. K. K liesch dow odzi w m iejscu, że zw rot ten je st praw ie nieznany w LXX . Por. Das heilsgeschichtliche Credo in den Reden der A postelgeschichte, dz. cyt., 99. T rudno jednak przyjąć tę opinię, LXX posiada w iele przykładów tego typu (por. Wj 32, 32; Kpi 4, 20; 5, 6; 19, 22; Lb 14, 19; Ps 24, 1 8 ;S y r 2 , 11; Iz 22, 14; 3 3 ,2 4 ; 55, 7).
69 Por. H. Leroy, ά φ ίη μ ι, EW NT I 438.
70 Por. F. G r y g l e w i c z , Słownictwo św. Łukasza o grzechach i ich odpuszczeniu, dz. cyt., 37-39. 71 Por. J. D u p o n t , L'U tilisation apologétique de l ’A ncien Testament dans les discours des
Actes, w: Études sur les A ctes des A pôtres (LD 45), Paris 1967, 263; tenże, Les A ctes des Apôtres (SBJ), Paris 1 9 6 4 \ 106; F. N e i r y n c k , Acts 10, 36-43 et l'É v a n g ile , EthL 60 (1984), 113; G. S c h n e i d e r , Die Petrusrede vor Kornelius, dz. cyt., 274.
72 Por. H. O r d o n , Teologia Łukaszowej kom pozycji Łk l, 5-56 i D z 10, dz.. cyt., 263.
73 Por. G. S c h n e i d e r , D er M isionsauftrag Jesu in D arstellung der Evangelien, dz. cyt., 194; tenże Die A postelgeschichte II, dz. c y t ., 79; tenże, Die Petrusrede vor Kornelius, dz. cyt., 274.
74 Por. H. O r d o n , U progu uniwersalizm u Kościoła. Rola perykopy o chrzcie pierw szych p o gan (DzlO, 1-11, 18) w historiozbaw czej perspektyw ie Łukasza, w: K ościół w św ietle Biblii, red. J. Szlaga, Lublin 1984, 78; tenże, Cezarejska katecheza Piotra (Dz 10, 34-43), dz. cyt., 15; E. H a e n c h e n , D ie Apostelgeschichte, dz. cyt., 305; E. J a c q u i e r , dz. cyt., 334; A. W e i s e r , Die Apostelgeschichte. Kap. 1-12 (ÖTK V 1), G ütersloh 1981, 270; U. W і I c k e n s , Die M issionsreden der Apostelgeschichte, dz. cyt., 182-183.
ZBIGNIEW ROSTKOWSKI
o d rzu ca doty chczaso w y p o g ląd , że d ro g a do zb aw ien ia p ro w a d z i je d y nie p rzez ju d a izm , czyli P raw o i o brzezan ie (por. Dz 11, 2-3; 15, 1).7S K ażdy w ierzący Ż y d i p o g a n in - zg o d n ie ze zn an ą, biblijną fo r mułą: δ ιά τού ονόματος (por. Łk 21, 17; Dz 4, 30; zob. έν (έπι) τώ όνομα, por. Dz 2, 38; 8, 12-13),76 n aw iązującą d o staro testam en to w e- go w y rażenia qr b eśem Jhw h (por. R dz 4, 26; Ps 30, 19; Jr 10, 25; J1 3, 5)77 - m oże otrzym ać w im ię Jezusa o d p uszczen ie grzechów . M yśl tę w y ra ża kolejna, charaktery sty czn a dla Ł ukasza form uła: π ά ν τα τον π ισ τεύ ο ντα εις αύτόν (por. Dz 2, 44; 4, 16; 5, 5. 11). D zięki niej cały k ery g m a t chrystologiczny, p o tw ie rd z o n y św iad ectw em A p o sto ła P io tra , o trzy m ał u n iw ersa ln y charak ter.78 W oparciu o au to ry te t w sz y st kich proroków Starego Testam entu oraz w łasny, Piotr jako p ierw szy z A postołów ogłasza m ożliw ość zbaw ienia w szystkich narodów .
A naliza egzegetyczna m o w y P iotra w d o m u K orneliusza (Dz 10, 34-43) p okazuje, że ty tu ł św iad k a w okresie w czesnej m isji p o g a n w p ie rw szy m rzęd zie d o tyczył D w u n a stu . Ś w iadectw o ich d o ty czy ło ziemskiej działalność Jezusa (w. 37-39) a także w y d arzeń paschalnych, czyli z m a rtw y ch w stan ia i ch rysto fan ii (w. 40-42). K azanie P io tra w d o m u rzy m sk ieg o oficera pok azu je, że św iad ectw o P io tra b y ło n ie o d zo w n y m elem entem dzieła ew angelizacyjnego p ierw o tn eg o K ościo ła. P ełniło o no w iele funkcji m ięd z y innym i: p o tw ie rd z a ło p ra w d z i w ość zm artw y chw stania i tożsam ość Jezusa z N azaretu z C h ry stu sem p o p a sc h a ln y m oraz g w a ran to w ało au ten ty czn o ść i n iesk ażo n o ść n a u k i M istrza z N aza retu , chroniąc ją p rz e d zn iek ształcen iem i w p ły w em różnych błędów . A w szystko w tym celu, aby p rzek o n ać o d b io r ców, czyli chrześcijan p o ch o d zen ia po g ań skiego, o p raw d ziw o ści gło 75 Por. M. L o d s , dz. cyt. , 57; H. O r d o η , Teologia Łukaszowej kom pozycji Ł k 1, 5-56 i Dz
JO, dz. cyt., 91. Form alne podobieństw o tej w ypow iedzi do takich tekstów 'jak: 1 3, 15; 6, 40; 11, 26; 12, 46; 1 J 5, 1 oraz Rz 1, 16; 3, 22; 10, 4, dały podstaw ę niektórym uczonym , by m ówić tutaj o w pływ ie tradycji Janow ej i Paw iow ej. Por. G. S c h n e i d e r , Die Petrusrede vor Kornelius, dz. cyt., 276. Jednak trudno do końca przyjąć to stanowisko, poniew aż Ł ukasz prezentuje tutaj nauczanie Piotra, który faktycznie głosi zbawienie przez łaskę, (zob. Dz 15,11). Por. W. S c h m i t h a 1 s , dz. cyt., 10.
' 6 Por. R. G l ö c k n e r , Die Verkündigung des H eils beim Evangelisten Lukas (W St 9), M ainz 1975, 163-164; L. H artm ann, ό νο μ α , EW NT II 1271-1277.
77 Por. A. S. van der Woude, śem, THAT II 952; H. H a r t m a η η , dz., cyt., 1273; E. D ą - b r o w s k i , D zieje Apostolskie (PNT V), Poznań 1961, 205; F. G r y g l e w i c z , Teolo gia D ziejów Apostolskich, Listów Katolickich i pism św. Jana Ewangelisty III, w: Teologia Nowego Testamentu I-III, red. F. G ryglew icz, Lublin 1986, 10; H. N. R i d d e r b o s , dz. cyt., 29.
78 Por. E. N e i l e s s e n , Zeugnis fü r Jesus und das Wort. Exegetische U ntersuchungen zum lukanischen Z eugnisbegriff (BBB 43), Köln 1976, 191; G. S c h n e i d e r , Die A postelge schichte II, dz. cyt., 79.
szonego im orędzia. A postolskie św iadectw o pom agało b u d o w ać w ich życiu fu n d am e n ty w iary (w. 47-48). W C ezarei N adm orskiej P io tr p o raz pierw szy ogłosił m ożliw ość zbaw ienia w szystkich narodów , p o w o łując się p rz y ty m na św iad ectw o p ro ro k ó w Starego T estam entu (w. 43). D ołączył do szereg u głosicieli w ielkich dzieł Bożych, p rzyjm ując postaw ę m isjonarza i św iadka.
III. ŚW IA D ECTW O W DZIELE EW ANGELIZACJI
E w angelista Łukasz, zafascynow any un iw ersalizm em chrześcijań skim , p ra g n ą ł zap e w n e u k azać w sw oich d ziełach zw ycięski p o ch ó d ew angelii (Dz 1, 8) oraz przekonać w szystkich czytelników o m o żliw o ści zbaw ienia (Łk 1, 1-4). Istotnym elem entem tych w y d arzeń było a p o stolskie św iadectw o. Biorąc p o d u w ag ę trzecią Ew angelię i Dzieje A p o stolskie, m ożna naw et m ów ić o Łukaszow ej teorii św ia d e c tw a .79
Tem at św iad ectw a, tak m ocno w y ek sp o n o w an y w cezarejskim w y stąp ien iu P iotra (w. 39. 41. 42. 43), z p o d o b n ą w yrazistością został w sp o m n ian y w p ro lo g u (Łk 1, 2) oraz w zakończeniu trzeciej E w an g e lii 24, 46). N ależy p rzy pu szczać, że w p ro lo g u do D ziejów w sposób zam ierzo n y zostało p o w tó rzo n e w ezw an ie do sk ład an ia św iad ectw a „aż po krańce ziem i" (1, 8),80 p o n iew aż dzieło to w ujęciu Ł ukasza sta no w i księgę św iad ectw a, u kazującą spełnienie się p o żeg n aln y ch słów C hrystusa Z m artw ychw stałego: „będziecie moimi świadkami w Jeruzalem i w całej Judei, i w Samarii, i aż po krańce ziem i" (1, 8).81 Całe życie A postołów staje się w ięc n ie u stan n y m w y pełnian iem n ak az u m isyjne go (por. Łk 24, 47-48; Dz 1, 8 ).82
O b ow iązek kontynuacji zbaw czego dzieła Jezusa C h ry stu sa, sp o czyw ający na Kościele sp raw ił, że zag ad n ien ie św iad ectw a zn alazło się w cen tru m jego u w agi.83 C o więcej, troska o autentyczność i w iary godność misji łączyła się z koniecznością sp recyzow ania takich pojęć, jak: św iad ek i św iadectw o. P ierw szą okazją ku tem u był w y b ó r M acie ja na A po sto ła (Dz 1, 15-26). Z asad n iczy m i k ry teriam i d o tego, by
n Por. J. R o i o f f , * , cyt., 173.
80 Por. L. Coenen, μ α ρ τ υ ρ ία , TBN T II 1482-1483; U. W i 1 e k e n s , Kerygm a und Evange lium bei Lukas, dz. cyt., 233.
s 1 Por. E. H a e n c h e n , Judentum und Christentum in der Apostelgeschichte, w: Gesamm elte Aufsätze II. Die Bibel und wir, red. E. Haenchen, Tübingen 1968, 346.
82 Por. M. D i b e 1 i u s , Die A postelgeschichte im Rahm en der urchristlichen L iteraturge schichte, dz. cyt., 164.
ZBIGNIEW ROSTKOWSKI
w ejść d o g ro n a św iad k ó w C h ry stu sa Z m artw y ch w stałeg o stały się w ów czas: jedność z innym i A postołam i oraz znajom ość życia Jezusa z w łasnej au to p sji (1, 21-22).84 Kolejne k ry teria au ten ty czn eg o św iad k a z m a rtw y c h w sta n ia d o strzeg a m y w o p isu w n ieb o w stąp ie n ia (Łk 24, 44-49; D z 1, 8). I tak, n ależy d o nich zaliczyć: n ak az d a w a n ia św ia dectw a (Łk 24, 46; Dz 1, 8), o trzy m an y d a r D ucha Ś w iętego (Łk 24, 49; Dz 1, 8), ro zum ienie sensu w y d arze ń w św ietle Pism a (Łk 24, 45- 46). W św ietle tych w y d a rzeń w idzim y, że Ł ukasz identyfikuje funkcję św iad k a z u rzęd em apostolskim .85
Takie rozum ienie p o d m io tu św iadectw a p o tw ierd za ró w n ież treść cezarejskiej m o w y P iotra (Dz 10, 34-43). A po sto ł k ilk ak ro tn ie u to ż sa m ia się ze św iadkam i w y d arzeń zbaw czych (w. 39, 41. 42). Jak w sk a zuje negacja: ού (...) α λ λ ά pojęcie św iad k a nie d otyczy całego lu d u , lecz określonej g ru p y tych uczniów , k tó rzy jedli i pili ze Z m artw y ch w stałym (w. 41). Podając nato m iast słow a τούτω πά ντες oi πρ ο φ ή τα ι μαρτυρούσιν (w. 43a), Łukasz p rzy tacza kryteriu m spełnione w p rz y p a d k u Piotra, m ianow icie - zrozum ienie zbaw czej misji Jezusa w św ie tle zapo w iedzi Pism a (por. Łk 24, 44-47).86 W p rzem ó w ien iu P iotra p o jaw ia się jeszcze jedno kry teriu m autenty czn eg o św iad k a z m artw y ch w stan ia - Boże p o w o łan ie na ten u rz ą d (π ρ ο κ ε χ ειρ ο τ ο ν η μ έν ο ις ύπό τού οΰ, w. 41).87 N ależy je określić jako no w y elem ent w Łukaszow ej teorii św iad ectw a, zacieśniający g ro n o św iad k ó w z m a rtw y c h w sta n ia d o K olegium D w unastu.
M ożna sądzić, że taką koncepcję św iad k a dy ktow ała sytuacja o d biorcó w cezarejskiego o ręd zia, k tó rzy p o ch o d zili ze śro d o w isk a p o g ańskiego. A ni n au czan ie M istrza z N a z a re tu ani Jego p o w sta n ie z m a rtw y c h nie b y ło im znane. D latego też w tej sytuacji św iad ectw o A p o sto łó w było konieczne d o p o tw ie rd z e n ia p ra w d z iw o śc i osoby, a zw łaszcza zm artw y ch w stan ia Jezusa C h ry stu sa.88 W p o ró w n a n iu do
84 Zdaniem U. W ilckensa, w Łukaszow ej teorii św iadectw a chodzi o A postołów jak o św iadków C hrystusa zm artw ychwstałego a nie B oga (zob. 1 K or 15, 15). Por. D ie M issionsreden der Apostelgeschichte, dz. cyt., 149.
85 Por. G. S c h n e i d e r , D er M issionsauftrag Jesu in der D arstellung der Evangelien, dz. cyt., 189;tenże, D er Zweck des lukanischen Doppplwerk, dz. cyt., 48; tenże, D ie Petrusrede vor Korne-lius, dz. cyt., 277; G. D e 1 1 i n g , Die Jesusgeschichte in der Verkündigung nach Acta, dz. cyt., 379; H. N. R i d d e r b o s , dz. cyt., 17; H. B r a u n , dz. cyt., 175.
86 Por. H. N. R i d d e r b o s , dz. cyt., 25; G. S c h n e i d e r , D er M issionsauftrag Jesu in der D arstellung der Evangelien, dz. cyt., 202-204.
87 Por. G. D e 1 1 i n g , Die Jesusgeschichte in der Verkündigung nach Acta, dz. cyt., 379; C. P. M ä r z , dz.· cyt., 45; R. P e s c h , Die A postelgeschichte I, dz. cyt., 344.
w cześniejszych m ów (por. 2, 32; 3,15), w których św iadectw o d o tyczy ło p rz e d e w sz y stk im p o w stan ia Jezusa z m artw y ch , P io tr w d o m u K orneliusza koncentruje się na w y d arzen iach z Jego życia ziem skiego i paschalnego (w. 39. 41).89 Specyfika tej w yp o w ied zi polega n a tym , że pojaw ia się w niej w y ra ź n y p o d z ia ł p rz e d m io tu św iad ectw a, n a w y d arze n ia p rze d - i p o w ielkan o cne (por. 1, 22). Z ap e w n e m iały one (szczególnie w zm ian k a o je d zen iu i piciu) p o tw ie rd z ać p ra w d z iw o ść p o w stan ia z m artw y ch Jezusa z N azaretu oraz jego realną obecność w czasie sp o tk ań po w ielkanocnych.90
N ie ulega w ątpliw ości, że p otrzebę apostolskiego św iad ectw a d y k to w ało ró w n ież Sitz im Leben w czesnego p rz e p o w ia d a n ia m isyjnego (2, 32; 3, 15). Ciągle trw ały dyskusje ze zw olennikam i ju d a izm u (5, 30- 32), a także z ró żn y m i, en tu zjasty c zn y m i g ru p am i chrześcijan, k tó re p o w o ły w ały się w yłącznie n a w sk azan ia D ucha i u w ielb io n eg o P an a.91 W m iarę u p ły w u czasu i p o stę p u ew angelizacji coraz częstsze były w y stąp ie n ia fałszyw ych p ro ro k ó w (por. Dz, 13, 6; G al 2, 4), n a uczycieli (por. 2 P 2, 1), oraz tzw. „żydujących" (por. Dz 15, 1. 19. 24; Gal 1, 7).92 Rozwój m łodego Kościoła i jedność jego d o k try n y b y ły za tem często n arażo ne na zniekształcenie.
W tej sytuacji p o w stała konieczność w y kazan ia, że C h ry stu s po- w ielk an o cn y jest id e n ty cz n y z Jezusem ziem skim 93 Z ad an ie to m ogli w ypełnić tylko ci, k tó rzy jedli i pili ze Z m artw ychw stałym (w. 41) i w i dzieli wcześniej „czego dokonał nie tylko w ziemi żydowskiej, lecz także w Jeruzalem" (w. 39). Tylko św iadectw o m ogło być g w aran tem jedności i nieskażoności oręd zia chrześcijańskiego, czyli całego dzieła zb aw cze go Jezusa C h ry stu sa.94 N au k a i życie D w u n astu było w ięc p ie rw szy m k ry teriu m jego p raw d ziw o ści i ciągłości, tw orząc ty m sam y m p o d s ta w y p rzep o w ia d a n ia m isyjnego.
89 Por. G. D e l l i n g , D ie Jesusgeschichte in der Verkündigung nach A cta, dz. cyt., 379; K. К I i e s c h , Das heilsgeschichtliche Credo in den Reden der Apostelgeschichte, dz. cyt., 82-83.
90 Por. J. R о I o f f , dz- cyt., 173; J. K ti r z i n g e r , dz. cyt., 289; E. H a e n c h e n , J u d en tum und Christentum in der Apostelgeschichte, dz. cyt., 343; H. O r d ο η , Cezarejska ka te cheza Piotra (Dz 10, 34-43), dz. cyt., 13-14; E B o v o n , dz. cyt., 209.
91 C. P. M ä r z , dz. cyt., 50-51.
92 G. Voss zauważa, że kom pozycja literacko-teologiczna dziel Łukasza uw zględnia okoliczności czasu i miejsca. Por. Wiara w rozumieniu Nowego Testamentu, w: B iblia dzisiaj, red. J. K uda- siewicz, Kraków 1969, 382.
93 Por. G. S c h n e i d e r , D er M issionsauftrag Jesu in der D arstellung der Evangelien, clz. cyt., 86-87; E. H a e n c h e n , Judentum und Christentum in der Apostelgeschichte, dz. cyt. 343. 94 Por. E. Kränkl, dz. cyt., 210.
