Diagnoza stanu edukacji kulturowej w województwie kujawsko-pomorskim
Badanie w ramach programu NCK
„Bardzo Młoda Kultura 2019-2021”
Dofinansowano ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu
Bardzo Młoda Kultura 2019-2021 oraz z budżetu Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego
Autorzy:
Joanna Suchomska Piotr Knaś Jacek Gądecki
Zespół realizatorów Anna Dwojnych Joanna Suchomska
Krzysztof Bąk Piotr Zwarycz
Zezwala się na korzystanie z publikacji Diagnoza stanu edukacji kulturowej w województwie kujawsko- pomorskim Badanie w ramach programu NCK „Bardzo Młoda Kultura 2019-2021” na warunkach licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 (znanej również jako CC BY-NC 4.0, dostępnej na https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/legalcode.pl lub innej wersji językowej tej licencji czy którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji opublikowanej przez organizację Creative Commons.
Toruń
Spis treści
Edukacja kulturowa w województwie kujawsko-pomorskim 3
Nota metodologiczna 5
Kwestionariusz ankiety online (CAWI) 5
Wywiady pogłębione (IDI) 6
Analiza dokumentów (desk research) 7
Warsztat diagnostyczny 8
Wyniki diagnozy 8
Obszar I. Edukacja kulturowa w politykach publicznych województwa kujawsko-pomorskiego 10
Polityki rozwoju i dokumenty strategiczne 10
Zestawienie zawartości dokumentów strategicznych 12
Osie Regionalnego Programu Operacyjnego związane ze wsparciem edukacji kulturowej 16 Recepcja dokumentów strategicznych z zakresu edukacji kulturowej 19 Opinie dotyczące wsparcia finansowego edukacji kulturowej w województwie 20 Podsumowanie i wnioski w odniesieniu do dokumentów strategicznych 24
Obszar II.
Mapowanie zasobów instytucjonalnych w województwie 27
Mapa instytucji kultury w województwie 27
Mapa instytucji edukacyjnych w województwie 30
Mapowanie powiązań 32
Opinie dotyczące współpracy międzyinstytucjonalnej 33
Współpraca między instytucjami kultury i instytucjami edukacyjnymi 35
Trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu współpracy 37
Brakujące ogniowo - instytucja sieciująca i oferująca realne wsparcie 38 Podsumowanie i wnioski dotyczące zasobów instytucjonalnych w województwie 40
Obszar III.
Obszar strategicznej interwencji w skali województwa w ramach BMK 42
Zdefiniowanie edukacji kulturowej (EK) w skali lokalnej 42
Definiowanie edukacji kulturowej oraz ról animatora/ki kultury 46 Doświadczenia z realizacji działań w obszarze edukacji kulturowej 47 Współpraca i budowanie sieci podmiotów działających w obszarze edukacji kulturowej 51
Merytoryka, wiedza, umiejętności 52
Podsumowanie i wnioski dotyczące interwencji w skali województwa w ramach BMK 54
Obszar IV.
Diagnoza potrzeb odbiorców ostatecznych (dzieci i młodzieży) w zakresie edukacji kulturowej 56
Podsumowanie 58
Załączniki 61
Narzędzia 61
Scenariusz IDI dla osób pracujących w obszarze kultury 61
Scenariusz IDI dla operatora 63
Informacje dot. Respondentów w ramach badań IDI 66
Raport z warsztatu diagnostycznego 67
Edukacja kulturowa w województwie kujawsko-pomorskim
Program BMK wskazuje kilka kluczowych kwestii stanowiących bazę dla rozumienia koncepcji edukacji kulturowej:
1. po pierwsze, jest to projektowanie, testowanie i wdrażanie rozwiązań, które mają zbliżyć sferę edukacji i sferę kultury (współpraca między różnorakimi instytucjami kultury, szkołami i innymi placówkami oświatowo-wychowawczymi, organizacjami pozarządowymi działającymi w obszarze kultury lub edukacji oraz lokalnymi edukatorami),
2. po drugie, jest to rozwój kompetencji społecznych dzieci i młodzieży poprzez wykorzystanie metod edukacji kulturalnej i animacji kultury,
3. po trzecie wreszcie, jest to wykorzystanie kultury jako narzędzia do kształtowania ważnych społecznie umiejętności i postaw, w szczególności związanych ze współpracą, kompetencjami komunikacyjnymi, kreatywnością i innowacyjnością w działaniu;
Odnosząc się do zapisów raportu „Diagnoza stanu edukacji kulturowej w województwie kujawsko-pomorskim” (2016) możemy zdefiniować edukację kulturową1 następująco:
Edukacja kulturowa, wyposażająca podmioty i grupy w krytyczne narzędzia interpretacji kulturowej, może bowiem nie tyle zachowywać i konserwować istniejący porządek społeczno-kulturowy, ale też pogłębiać jego rozumienie, zachęcając do modyfikacji, tworzenia w jego obrębie nowych wiązań społecznych, do zmiany społeczno- kulturowej.
Inaczej rzecz biorąc edukacja kulturowa to działalność o charakterze „emancypacyjnym”, pogłębiającym poczucie sprawczości i partycypacji obywatelskiej, rozwijająca krytyczne i refleksyjne podejście do rzeczywistości społecznej, dająca narzędzia do jej zmiany czy redefinicji, budująca kluczowe kompetencje wśród jej uczestników i uczestniczek.
1 Na bazie materiałów opracowanych przez Centrum Praktyk Edukacyjnych z Poznania.
W przypadku tak zdefiniowanej edukacji kulturowej nie zdefiniowano narzędzi czy form prowadzenia edukacji kulturowej. Wśród potencjalnych form działania można wskazać na:
● edukację kulturalną i artystyczną,
● animację społeczno-kulturową,
● pedagogikę społeczną i pracę środowiskową,
● metody harcerskie i skautowskie,
● sztukę zaangażowaną społecznie,
● prowadzenie świetlic i miejsc aktywności lokalnej,
● szkolne projekty pozalekcyjne, itp.;
Są to więc działania i aktywności zorientowane na proces grupowy, partycypację społeczną i współdecydowanie, współpracę, dialog, nabywanie kompetencji, rozwój ekspresji i interpretacji, rozwój zaangażowania i świadomego obywatelstwa, respektowanie praw dziecka i ich wzmocnienie, krytyczne i refleksyjne podejście do kultury, dziedzictwa, zasobów tradycji.
Niniejsze deskryptywne cechy, modele interwencji i operacyjne definicje odnoszące się do edukacji kulturowej bierzemy pod uwagę w ramach diagnozowania polityki kulturalnej regionu w kontekście możliwości rozwoju edukacji kulturowej w województwie kujawsko-pomorskim.
Nota metodologiczna
Na potrzeby diagnozy zaplanowano badania łączące metody ilościowe i jakościowe, tak - by w relatywnie krótkim i trudnym (urlopowym) czasie - zgromadzić odpowiednie dane i sformułować wnioski dotyczące stanu i możliwości rozwoju edukacji kulturowej w województwie kujawsko-pomorskim. Dodatkowym utrudnieniem pozostawała zmiana operatora projektu i konieczność odtworzenia wiedzy lokalnej zakorzenionej u operatora poprzednich edycji BMK. Stąd badania łączą metody ilościowe - badania ankietowe z możliwie szeroką grupą Pracowników i Pracownic sektora kultury z regionu i metody jakościowe: wywiady pogłębione oraz warsztat, po to by uzyskać możliwie głęboki wgląd w sytuację w regionie i poszukać rozwiązań służących wzmocnieniu edukacji kulturowej w województwie kujawsko-pomorskim.
Kwestionariusz ankiety online (CAWI)
Ze względu na krótki czas realizacji badania diagnostycznego, który, dodatkowo, przypadł na okres wakacji, zdecydowaliśmy się na zastosowanie relatywnie prostej metody CAWI tj. zbierania informacji ilościowych kwestionariuszem ankiety w formie elektronicznej.
Zakładaliśmy dotarcie do min. 20 podmiotów działających w sferze kultury w różnych miejscach województwa, niezależnie od tego czy brały udział w poprzedniej edycji programu BMK.
W sumie odpowiedziało nam 46 przedstawicieli/ek instytucji kultury w regionie.
Instytucje, w których działają to głównie gminne ośrodki kultury (54%), biblioteki (20%) poza tym w próbie znalazły się organizacje pozarządowe oraz świetlice środowiskowe.
Były to głównie podmioty funkcjonujące lokalnie - 84% z nich jako na główny obszar działania wskazało właśnie na terytorium gminy. Nasi Respondenci i Respondentki to osoby pracujące w swoich instytucjach powyżej 5 lat (78%) głównie jako osoby zarządzające instytucją (65%) lub koordynujące projekty (22 %).
W ramach badań kwestionariuszowych staraliśmy się odpowiedzieć na pytania związane z czterema obszarami:
1. Odbiorcy działań instytucji,
2. Kompetencje pracowników instytucji kultury, 3. Współpraca międzyinstytucjonalna,
4. Realizacja działań z obszaru edukacji kulturowej.
Wywiady pogłębione (IDI)
Dla lepszego zrozumienia możliwości i barier rozwoju edukacji kulturowej w regionie, zwłaszcza w kontekście zmiany operatora BMK, zdecydowaliśmy się na zastosowanie wywiadów pogłębionych, które przeprowadziliśmy z osobami pracującymi w instytucjach kultury w województwie. W naszym przekonaniu wywiady pogłębione stanowiły konieczny element triangulacji metodologicznej i w istotny sposób uzupełniały badania ankietowe. Dzięki triangulacji metodologicznej byliśmy w stanie uzyskać wiedzę dotyczącą edukacji kulturowej, nie tylko na podstawie danych pochodzących od interesariuszy zaangażowanych w poprzednią edycję BMK, ale także od osób zaangażowanych w działania kulturowe w województwie, w ośrodkach różnej wielkości, niezależnie od BMK. Poniżej prezentujemy siatkę doboru rozmówców i rozmówczyń do naszych wywiadów.
IDI operatorzy IDI interesariusze poprzedniej edycji BMK
IDI z przedstaw.
podmiotów, które nie brały udziału w
poprzedniej edycji BMK
miasto 2 4 2
gmina miejsko-wiejska - 4 4
gmina wiejska - 3 3
w sumie 2 11 9
Tab. 1. Dobór Rozmówców i Rozmówczyń do wywiadów pogłębionych, źródło: opracowanie własne.
Scenariusze wywiadów koncentrowały się na pięciu zasadniczych wątkach. Interesowały nas przede wszystkim odpowiedzi na następujące kwestie:
1. Odbiorcy działań instytucji - tutaj poruszaliśmy kwestie związane z charakterystyką grup odbiorców oraz dynamiką zmian, a także zaangażowaniem odbiorców w funkcjonowanie instytucji, w tym planowanie i projektowanie działań,
2. Kompetencje pracowników/ek instytucji kultury,
3. Współpraca międzyinstytucjonalna - w tym informacje o podmiotach, z którymi instytucje współpracują, charakterze tej współpracy oraz doświadczeniach, jakie z niej płyną,
4. Doświadczenia z BMK,
5. Rozumienie i realizacja działań z obszaru edukacji kulturowej.
Scenariusze obu wywiadów (operator BMK, osoby pracujące w obszarze edukacji kulturowej) znalazły się w tym raporcie w sekcji “załączniki”.
Analiza dokumentów (desk research)
W ramach desk research uwzględniliśmy aktualnie obowiązujące dokumenty strategiczne przyjęte przez Zarząd i Sejmik Województwa Kujawsko-Pomorskiego odnoszące się, przynajmniej potencjalnie, do wątków edukacji kulturowej:
1. Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego do roku 2020 – Plan modernizacji 2020+,
2. Kujawsko – Pomorski Program Rozwoju Edukacji,
3. Równe Szanse. Program Działania Na Rzecz Osób Niepełnosprawnych Do 2020 Roku,
4. Strategia Polityki Społecznej Województwa Kujawsko-Pomorskiego do roku 2020, 5. Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego
Województwa Kujawsko-Pomorskiego Na Lata 2014-2020,
6. Wieloletni Program Współpracy Samorządu Województwa Kujawsko- Pomorskiego Z Organizacjami Pozarządowymi Na Lata 2016-2020,
7. Program Opieki Nad Zabytkami Województwa Kujawsko-Pomorskiego Na Lata 2017-2020;
Dodatkowo, do analizy zostały włączone różnego typu raporty, publikacje i analizy o charakterze diagnoz i ewaluacji opracowanych w związku z realizacją polityki rozwoju przez Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego, a także poprzedni raport diagnostyczny powstały po pierwszym roku realizacji programu BMK w województwie kujawsko-pomorskim.
Typ analizy: analiza desk research, analiza zapisów zastanych źródeł danych o charakterze oficjalnych dokumentów w oparciu o dwa powiązane klucze kodowe:
● analizy z kluczem kodowym, obejmującym hasła tematycznie potencjalnie związane z edukacją kulturową: dzieci i młodzież, edukacja, kultura, rozwój/zmiana społeczna, prawa dziecka, szkoły i placówki oświatowe, instytucje kultury, sektor pozarządowy;
● analizy z kluczem kodowym obejmującym hasła związane potencjalnie z kierunkami interwencji obejmującymi edukację kulturową: cele strategiczne, cele operacyjne, kierunki rozwoju województwa w obszarze kultury, edukacji, polityki społecznej, partycypacji obywatelskiej, wsparcia dziecka i rodziny.
Warsztat diagnostyczny
Warsztat został przeprowadzony 9 września b.r., wzięło w nim udział 8 przedstawicieli i przedstawicielek instytucji oraz organizacji pozarządowych działających w obszarze kultury, w tym instytucje realizujące projekt BMK oraz przedstawiciel obecnego operatora projektu w województwie i koordynator poprzedniej edycji.
Podczas warsztatu poruszono kwestie związane z rozumieniem edukacji kulturowej przez Uczestników i Uczestniczki, warunkami, barierami oraz doświadczeniami w realizacji działań instytucji w tym obszarze.
Wyniki diagnozy
Wyniki diagnozy prezentujemy w podziale na 4 obszary wskazane jako kluczowe dla rozwoju edukacji kulturowej w skali województwa. Obszary analiz to:
1. Miejsce edukacji kulturowej w politykach publicznych na poziomie województwa,
2. Mapowanie zasobów instytucjonalnych w województwie,
3. Obszary strategicznej interwencji w skali województwa w ramach BMK,
4. Diagnoza potrzeb odbiorców ostatecznych (dzieci i młodzieży) w zakresie edukacji kulturowej2.
2 Obszar ten został jedynie zarysowany w raporcie, a zostanie uzupełniony o wyniki i wnioski z badań ewaluacyjnych prowadzonych przez Operatora w grudniu 2019 roku.
Obszar I.
Edukacja kulturowa w politykach publicznych województwa kujawsko-pomorskiego
W ramach I obszaru diagnozy charakteryzujemy miejsce, jakie zajmuje edukacja kulturowa w dokumentach strategicznych funkcjonujących w regionie. Prócz analizy zapisów zajmujemy się, na podstawie badań jakościowych, także recepcją tych zapisów wśród osób działających w instytucjach kultury, formułując wnioski dotyczące nie tylko samych zapisów, ale i ich oddziaływania na osoby realizujące edukację kulturową w województwie.
Polityki rozwoju i dokumenty strategiczne
Zgodnie z ustawą o zasadach prowadzenia polityki rozwoju przez politykę rozwoju rozumie się zespół wzajemnie powiązanych działań podejmowanych i realizowanych w celu zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju, spójności społeczno- gospodarczej, regionalnej i przestrzennej, podnoszenia konkurencyjności gospodarki oraz tworzenia nowych miejsc pracy w skali krajowej, regionalnej lub lokalnej. Politykę rozwoju prowadzą: Rada Ministrów; samorząd województwa; związki metropolitalne;
samorząd powiatowy i gminny. Politykę rozwoju prowadzi się w myśl opracowanej i przyjętej strategii wskazującej kluczowe cele do osiągnięcia i model zarządzania strategią rozwoju. Obowiązuje właściwa hierarchia dokumentów strategicznych jak również istotne jest utrzymanie pomiędzy nimi spójności i synergii.
Strategia rozwoju województwa jest podstawowym i najważniejszym dokumentem samorządu województwa, określającym obszary, cele i kierunki interwencji polityki rozwoju, prowadzonej w przestrzeni regionalnej. W systemie zarządzania polityką rozwoju. Strategia pełni kluczową rolę jako plan postępowania władz samorządu regionalnego w procesie zarządzania województwem, jest to również narzędzie komunikowania się i partnerskiej współpracy ze społecznością zamieszkującą województwo. Strategia jest narzędziem wspierania pozytywnych zmian w regionie oraz niwelowania barier pojawiających się w otoczeniu. Strategia pełni również rolę
wspierania członków społeczności regionalnej w skutecznym odkrywaniu potencjałów i pełnym wykorzystywaniu szans na rozwój.
Strategii towarzyszą uszczegóławiające jej programy sektorowe lub dokumenty charakteryzujące polityki rozwoju w wybranych, kluczowych obszarach, przy czym część z nich ma charakter obowiązkowy wynikający z przepisów prawa, a część charakter fakultatywny związany z polityką rozwoju regionu i jej priorytetami.
W zakresie kultury oraz edukacji ustawodawstwo nie wskazuje detalicznie tego, na czym powinny polegać działania realizowane przez samorządy, w tym samorząd regionalny, ukierunkowane na rozwój kultury. Z tego powodu brak ustawowych przesłanek wskazujących „odgórnie” wybrane cele strategiczne i kierunki interwencji.
Ogólnie, w obszarze kultury, można wskazać następujące obszary powiązane z samorządowymi politykami kulturalnymi, wynikające z zapisów ustaw:
1. Organizacja instytucji kultury oraz zapewnienie możliwości działania instytucjom kultury w celu realizacji ich zadań statutowych,
2. Ochrona dóbr kultury, zabytków, dziedzictwa narodowego i opieka nad zabytkami,
3. Upowszechnianie kultury, w tym prowadzenie edukacji publicznej w zakresie edukacji kulturalnej i artystycznej,
4. Wsparcie artystów w ich możliwości prowadzenia działań artystycznych,
5. Zapewnienie dostępu do kultury fizycznej i turystyki, w tym do terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych;
Z kolei w aktualizowanej obecnie Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego można znaleźć następujący kluczowy cel odnoszący się potencjalnie do edukacji kulturowej: W systemie edukacji szczególnie ważne jest kształtowanie u uczniów postaw ukierunkowanych na kooperację, przedsiębiorczość i kreatywność, które sprzyjać będą ich aktywnemu i skutecznemu uczestnictwu w życiu społeczno-gospodarczym na dalszych etapach rozwoju.
Dotychczasowy kształt systemu edukacji w Polsce zorientowany był na wzrost wiedzy i umiejętności specjalistycznych oraz technicznych. Jednocześnie w
niewystarczającym stopniu sprzyjał on rozwijaniu kompetencji i postaw innowacyjnych, co znajduje odzwierciedlenie m.in. w relatywnie niskiej zdolności uczniów do twórczego rozwiązywania praktycznych problemów. Niezbędne jest więc położenie większego nacisku na wzmocnienie tzw. kompetencji miękkich. Deficyty odnotowano również w zakresie występowania innych, ważnych z punktu widzenia rozwoju społeczno- gospodarczego kompetencji, postaw i umiejętności – jako szczególnie istotne wskazać należy tu postawy odpowiedzialne, wartości obywatelskie, szacunek, kulturę pracy, kompetencje społeczno-emocjonalne oraz kompetencje osobiste i społeczne ukierunkowane na samoświadomość, sprawczość i relacyjność.
Zestawienie zawartości dokumentów strategicznych
Przede wszystkim należy wskazać na zapisy strategii rozwoju województwa odnoszące się do szeroko pojętego obszaru edukacji kulturowej w kontekście różnych aspektów i możliwości jej wspierania czy rozwoju. Strategia nie wspomina bezpośrednio o edukacji kulturowej, ale pośrednio odwołuje się do ważnych kwestii sprzyjających rozwojowi edukacji kulturowej w regionie. Można wskazać wiele zapisów odnoszących się do pola edukacji, kultury, dziedzictwa i tożsamości regionalnej, działań na rzecz dzieci i młodzieży, polityki społecznej, wzmacniania społeczeństwa obywatelskiego, budowania pozycji regionu w zjednoczonej Europie. Poniżej znajdują się uporządkowane fragmenty strategii wskazujące na kilka priorytetów – celów do osiągnięcia.
1. Celem jest wyznaczenie nowej roli instytucji kultury :
Niezwykle duża odpowiedzialność w realizacji tych zamierzeń spoczywać będzie na sektorze usług publicznych, zwłaszcza lokalnych instytucjach kultury, które poprzez zmianę profilu działalności, staną się placówkami rozwoju społecznego i katalizować będą pozytywne zmiany, zwłaszcza na obszarach wiejskich i w małych miastach.
2. Celem jest wytwarzanie nowych zasobów w społeczności:
Modernizacja regionu wymaga zatem zasobów ludzkich posiadających kompetencje umożliwiające efektywną współpracę i rywalizację w przestrzeni międzynarodowej: znajomość języków obcych, tolerancja dla różnorodności etnicznej, narodowej i kulturowej, rozumienie
procesów globalizacji, umiejętności identyfikacji korzyści płynących z otwarcia na świat.
3. Celem jest promocja włączenia społecznego:
Skutecznym narzędziem włączenia społecznego osób i rodzin będą działania zawarte w programach na rzecz integracji środowisk wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym.
Działanie te będą sprzyjały komunikacji, współpracy, kreatywności i dbaniu o dobro wspólne (przygotowane zostaną założenia kształtowania postaw obywatelskich, dostępne dla placówek oświatowych i organizacji pozarządowych).
4. Celem są nowe postawy społeczne:
Obok zwiększania stanu wiedzy i umiejętności społeczeństwa, bardzo ważne będzie wykształcenie odpowiednich postaw społecznych (w zakresie m.in.: kultury, zdrowia, sportu, przyrody – edukacji ekologicznej, edukacji patriotyczno-regionalnej, ładu przestrzennego, przedsiębiorczości, energetyki, osób starszych, ról społecznych i rodzinnych, wolontariatu, współdziałania), warunkujących określone potrzeby, chęci i co za tym idzie konkretne działania (np. zwiększenie posiadanych kwalifikacji, szanowanie środowiska przyrodniczego, angażowanie się w podejmowanie bezinteresownych działań na rzecz innych).
5. Celem jest rozwój działań przyczyniających się do nabywania kompetencji:
Wspierane będzie nabywanie kompetencji: naukowo-technicznych, informatycznych, umiejętności uczenia się, społecznych, obywatelskich, przedsiębiorczości, świadomości i ekspresji kulturalnej, w zakresie dostępu do informacji przestrzennej i udział społeczeństwa we wspólnym rozwoju przestrzennym najbliższego otoczenia. Ponadto, wspierane będą kompetencje sprzyjające aktywnemu uczestnictwu w świecie: znajomość języków obcych, rozumienie zjawisk różnorodności i wielokulturowości, procesów globalizacji, współpracy i konkurencyjności ponadnarodowej. Dzięki temu mieszkańcy zdobędą umiejętności i wiedzę, które pozwolą na świadome podejmowanie działań w przestrzeni międzynarodowej sprzyjających partycypacji społecznej, wzrostowi wykształcenia oraz podejmowania i rozwijania działalności gospodarczej.
6. Celem jest powstanie lokalnych “orlików kultury”:
Szczególnie duże zmiany dotyczyć będą funkcjonowania lokalnych placówek kultury (w tym rozbudowanej sieci świetlic wiejskich), które zamierza się przekształcić w lokalne placówki rozwoju społecznego („orliki kultury”). Zakłada się poszerzenie rodzaju prowadzonej przez nie działalności, tak by angażowały i integrowały większość lokalnych społeczności. Utrzyma się ich wysoką rolę w zakresie kultury, a poprzez wprowadzenie dodatkowej oferty umożliwiającej aktywizację społeczną (np. w zakresie edukacji obywatelskiej, edukacji w zakresie nowoczesnych technologii, wprowadzanie pewnych form usług opiekuńczych, prowadzenie zajęć pozalekcyjnych, prowadzenie bibliotek, przybliżanie historii i kultury regionu, a nawet – prowadzenie form opieki przedszkolnej), staną się one centrami rozwoju społecznego, „transferującymi” innowacyjność w
życiu codziennym na poziomie lokalnym. Będą placówkami atrakcyjnymi dla wszystkich pokoleń, o charakterze działalności zmiennym w ciągu dnia, dla dostosowania oferty do różnych grup odbiorców.
7. Celem jest rozwój edukacji nieformalnej:
Edukacja nieformalna, prowadzona często przez organizacje pozarządowe, jest niezbędnym elementem nowoczesnego społeczeństwa. Dzięki edukacji nieformalnej wszystkie grupy wiekowe mogą zdobywać wiedzę w obszarach nieobjętych kształceniem formalnym (np.: podstawowe zagadnienia kultury, wielokulturowość, prawa człowieka, zrównoważony rozwój, partycypacja i prawa obywateli) oraz nabywać kompetencje prospołeczne: zdolność do pracy w grupie, umiejętność organizacji przedsięwzięć, budżetowania, pozyskiwania dotacji i sponsorów.
Szczególnie istotne w nowej perspektywie finansowej UE jest ścisłe powiązanie edukacji nieformalnej z umiejętnościami zwiększającymi szanse na rynku pracy. W związku z tym na znaczeniu zyskują wszelkie formy wolontariatu i zaangażowania non-profit, w tym za granicą.
Rozwijanie edukacji nieformalnej, jej promocja i wsparcie instytucjonalne będą istotnym elementem Strategii.
8. Celem jest usystematyzowanie polityki kulturalnej:
Zamierza się podjąć działania na rzecz opracowania i realizacji założeń polityki kulturalnej województwa (co pozwoli na pełną koordynację działalności wszystkich podmiotów funkcjonujących w kulturze) oraz edukacji kulturalnej społeczeństwa (zarówno w edukacji formalnej – na wszystkich poziomach kształcenia, jak i w edukacji nieformalnej). Są to zagadnienia realizujące także cele rozwoju społecznego – istotne dla szeroko rozumianego rozwoju społecznego. Nie wyklucza się, że polityka kulturalna zostanie w przyszłości objęta wojewódzkim programem rozwoju.
9. Celem jest wsparcie sektora pozarządowego i jego możliwości działania w obszarze edukacji:
Zakłada się, że sektor pozarządowy będzie bardzo istotnym podmiotem w realizacji ustaleń Strategii (zwłaszcza w niektórych sferach działań) – na jego zaangażowaniu opierają się fundamenty polityki terytorialnej województwa dla szczebla lokalnego. Brak aktywności i zaangażowania będzie stanowił istotną przeszkodę w powodzeniu tego zamierzenia. Zakłada się więc bardzo duże zaangażowanie sektora organizacji pozarządowych w realizację przedsięwzięć rozwojowych (zarówno w sferze stymulowania rozwoju społecznego, jak i w sferze „współprowadzenia” części zadań publicznych, ale także szerokiej koordynacji niektórych aspektów funkcjonowania społeczności lokalnych) oraz działania na rzecz wzmocnienia potencjału sektora NGO dla realizacji zadań z zakresu rozwoju lokalnego, w tym szerszy niż dotąd udział w edukacji i zmiany postaw lokalnej społeczności oraz udziału w partycypacyjnym planowaniu.
10. Celem jest powstanie powiatowych centrów wiedzy:
Elementem poprawy procesu kształcenia, ale także promocji kształcenia, ma być sieć powiatowych centrów wiedzy – wyspecjalizowanych i dobrze wyposażonych laboratoriów (Środowiskowych Centrów Innowacyjnej Edukacji), dzięki którym nastąpi wyjście ucznia i nauczyciela z układu klasowo-lekcyjnego na rzecz nauczania doświadczalnego. W centrach planuje się również realizację części zajęć w ramach podstawy programowej związanej z naukami ścisłymi.
11. Celem jest rozwój tożsamości regionalnej:
Budowanie tożsamości regionalnej to proces długofalowy, wymagający działań kompleksowych, skierowanych do wszystkich mieszkańców. Nieocenioną rolę w tym zakresie odgrywa edukacja, stąd wśród pierwszych działań będzie opracowanie i wdrożenie regionalnego programu służącego nabywaniu wiedzy o województwie, a także przygotowanie zgodnych z podstawą programową materiałów z zakresu edukacji regionalnej dla przedszkoli, szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z województwa kujawsko-pomorskiego.
Z kolei w dokumencie strategicznym dotyczącym edukacji warto wskazać, że kwestia kultury jest ujęta kompleksowo jako jeden z kluczowych celów strategicznych:
Cel: Aktywny udział dzieci i młodzieży w kulturze obejmujący:
● Wspomaganie pozaprogramowej działalności szkół w zakresie kultury,
● Projekty upowszechniania kontaktów z kulturą,
● Projekty z obszaru kultury regionalnej i dziedzictwa kulturowego,
● Wsparcie grup nieformalnych działających w sferze kultury;
Zgodnie z programem cel ten ma być realizowany we współpracy szkół i instytucji kultury.
W zakresie programu polityki społecznej należy zwrócić uwagę na cel:
Upowszechnianie i wspieranie programów wdrażających innowacyjne metody integracji społecznej, w tym także profilaktyki dzieci i młodzieży oraz wzmacniania relacji międzypokoleniowych i sąsiedzkich w ramach realizacji celu Wsparcie działalności społeczno-zawodowej mieszkańców regionu.
W wieloletnim programie współpracy z organizacjami pozarządowymi warto zwrócić uwagę na to iż: drugą najczęściej wskazywaną sferą działalności organizacji poza- rządowych pozostaje wychowanie i edukacja, zadeklarowana przez 16% badanych
organizacji. Jest to o 2% więcej aniżeli w skali ogólnopolskiej. Trzecią z najczęściej wskazywanych dziedzin były działania związane z kulturą i sztuką, na które wskazało 13%
badanych. Określając profile szczegółowe, połowa z tych organizacji wskazała na działanie związane z podtrzymywaniem tradycji regionalnych, kulturą ludową. Natomiast dwie kolejne kategorie, czyli: ochrona zabytków i miejsc pamięci narodowej, podtrzymywanie tradycji narodowych oraz edukacja kulturalna uzyskały po 38% wskazań w tej grupie. Kolejną, często wskazywaną przez respondentów dziedziną szczegółową, była edukacja kulturalna, wskazana przez 33% badanych dla tej kategorii.
Plan współpracy wskazuje, że te obszary działań organizacji pozarządowych będą wzmacniane i rozwijane. A w regionie funkcjonuje wiele inicjatyw i przedsięwzięć odnoszących się do edukacji i kultury organizowanych oraz realizowanych w formie oddolnych inicjatyw obywatelskich.
W zakresie wspierania opieki nad dziedzictwem i zabytkami i jednym z priorytetów będzie: poprawa dostępności do kultury - tj. w wymiarze fizycznym udostępnienie nowych powierzchni do prowadzenia działalności kulturalnej, jak również budowanie świadomości i edukacja kulturalna; zachowanie dziedzictwa kulturowego (materialnego i niematerialnego) dla przyszłych pokoleń; umożliwienie nowych form uczestnictwa w kulturze - tworzenie warunków do rozwoju oferty kulturalnej, odpowiadającej na nowe potrzeby w obszarze działalności kulturalnej, wynikające z rozwoju technicznego oraz przemian społecznych we współczesnej gospodarce;
podniesienie atrakcyjności turystycznej kraju lub regionu. Strategia ta zatem wskazuje na wagę edukacji jako działalności kluczowej dla budowania świadomości dziedzictwa i zaangażowania w jego ochronę.
Osie Regionalnego Programu Operacyjnego związane ze wsparciem edukacji kulturowej
Poniżej znajduje się wypis działań i poddziałań potencjalnie odnoszących się do wsparcia projektów mogących mieć wpływ na rozwój edukacji kulturowej w regionie.
ROZWÓJ USŁUG SPOŁECZNYCH: Zwiększenie dostępności usług społecznych w szczególności usług środowiskowych, opiekuńczych oraz usług wsparcia rodziny i pieczy zastępczej dla osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym poprzez m.
in. działania służące wspieraniu rodzin i osób w wypełnianiu ról społecznych i opiekuńczo-wychowawczych realizowane przez placówki wsparcia dziennego, usługi asystenckie, rodziny wspierające lub inne alternatywne formy wsparcia, przy czym w placówkach wsparcia dziennego w formie opiekuńczej oraz placówkach prowadzonych w formie pracy podwórkowej obowiązkowo są realizowane zajęcia rozwijające, co najmniej jedną z ośmiu kompetencji kluczowych wskazanych w zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2006/962/WE) (Dz. Urz. UE L 394 z 30.12.2006, str.
10);
KSZTAŁCENIE OGÓLNE I ZAWODOWE:
1. Rozwijanie u uczniów kompetencji kluczowych i umiejętności uniwersalnych niezbędnych na rynku pracy (umiejętności matematyczno-przyrodnicze, umiejętności posługiwania się językami obcymi, w tym język polski dla cudzoziemców i osób powracających do Polski oraz ich rodzin, TIK, umiejętność rozumienia, kreatywność, innowacyjność, przedsiębiorczość, krytyczne myślenie, rozwiązywanie problemów, umiejętność uczenia się, umiejętność pracy zespołowej w kontekście środowiska pracy), doradztwo edukacyjno-zawodowe, rozwijanie zindywidualizowanego podejścia do ucznia, szczególnie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz rozwijanie kompetencji uczniów niezbędnych na rynku poprzez staże zawodowe
2. Podniesienie kompetencji lub kwalifikacji nauczycieli oraz pracowników pedagogicznych w zakresie:
a. metod indywidualnej pracy z uczniem,
b. wykorzystywania metod eksperymentu naukowego w edukacji
c. diagnostyki psychologiczno-pedagogicznej, umożliwiającej wczesne rozpoznanie potrzeb edukacyjnych i deficytów rozwojowych u uczniów d. korzystania z nowoczesnych technologii informacyjno- komunikacyjnych, e. kształtowania umiejętności interpersonalnych i społecznych,
f. metod pracy z uczniem z niepełnosprawnościami, g. doradztwa edukacyjno-zawodowego
h. stosowania metod oraz form organizacyjnych sprzyjających kształtowaniu i rozwijaniu u uczniów lub słuchaczy kompetencji kluczowych i umiejętności uniwersalnych niezbędnych na rynku pracy.
OCHRONA I ROZWÓJ ZASOBÓW KULTURY: Rozbudowa, przebudowa instytucji kultury (w tym dostosowanie istniejącego obiektu do nowych funkcji kulturalnych, w tym edukacyjnych) wraz zakupem wyposażenia związanego z prowadzeniem działalności kulturalnej, w tym edukacyjnej.
WŁĄCZENIE SPOŁECZNE:
1. Działania na rzecz osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, w zakresie wdrożenia rozwiązań z obszaru aktywnej integracji o charakterze środowiskowym takich jak:
a. kluby samopomocy (w tym z programem rówieśniczym obejmujące m.in.:
rówieśnicze doradztwo, edukację, liderowanie, coaching rówieśniczy), b. świetlice środowiskowe (w tym z programem socjoterapeutycznym,
programem rówieśniczym obejmujące m.in.: rówieśnicze doradztwo, edukację, liderowanie, coaching rówieśniczy),
c. kluby młodzieżowe (w tym z programem rówieśniczym obejmujące m.in.:
rówieśnicze doradztwo, edukację, liderowanie, coaching rówieśniczy), d. kluby pracy,
e. aktywizacja społeczno-zawodowa (w tym szkolenia i podnoszące kompetencje i/lub dające nowe umiejętności zawodowe i społeczne),
f. i inne z obszaru aktywnej integracji o charakterze środowiskowym.
2. Działania wspierające rozwiązania w zakresie organizowania społeczności lokalnej i animacji społecznej z wykorzystaniem m.in.:
3. a) usług wzajemnościowych, samopomocowych,
4. b) lidera lub animatora aktywności lokalnej oraz obywatelskiej,
5. c) i inne rozwiązania w zakresie organizowania społeczności lokalnej i animacji społecznej.
Recepcja dokumentów strategicznych z zakresu edukacji kulturowej
W toku wywiadów pogłębionych realizowanych z przedstawicielami instytucji kultury w województwie kujawsko-pomorskim zadaliśmy pytanie o dokumenty strategiczne, które osoby pracujące w kulturze traktują, jako istotne w pracy w zakresie edukacji kulturowej.
Tylko pojedyncze osoby - odwołując się do koncepcji “żywej kultury” - negują konieczność formułowania tego typu zapisów:
Powiem szczerze, że nie wiem. Nie wiem, czy jest taki zapis, ale nawet jeśli, to po prostu kultura jest organizmem tak żywym, że nawet, jeżeli powstał jakiś zapis, to trzymanie się go sztywno wydaje mi się to troszeczkę absurdem i nierealne, bo kultura (...) jest żywa, człowiek jest żywy, więc na niego trzeba reagować w sposób niemal spontaniczny [IDI8].
Inni Badani nie są w stanie wskazać konkretnych dokumentów strategicznych odnoszących się do edukacji kulturowej. Nie wiedzą, do jakich dokumentów mogą się odwoływać w ramach przygotowywania działań z zakresu edukacji kulturowej i mówią o tym bądź wprost, bądź też zasłaniają się brakiem pamięci. Wątki zapisów edukacji kulturowej wybrzmiewają w toku wywiadów głównie w kontekście sukcesów dużych polskich miast (takich jak Wrocław), które swój rozwój opierają na kulturze, czy zapisów rewitalizacyjnych stosowanych w odniesieniu do strategii miejskich (Bydgoszcz).
Warto podkreślić, że w kilku przypadkach pojawiają się oddolne inicjatywy związane z przygotowaniem dokumentów w ramach działań własnych, podejmowanych przez instytucje w lokalnym środowisku. Przykładem tego typu działań pozostaje Samorządowa Karta dla Kultury, która wypracowana została w ramach dyskusji z
młodzieżą szkolną i lokalnymi aktywistami w jednej z gmin województwa kujawsko- pomorskiego:
(...) To była młodzież gimnazjalna i zaproszeni ludzie tutaj z terenu, to była taka debata oksfordzka. I podczas tej debaty właśnie zaproponowałam mojemu burmistrzowi, żeby podpisał tę Samorządową Kartę dla Kultury. No i na tej karcie, która zresztą wisi u nas w korytarzu jest informacja, że kultura jest najważniejszą wartością niepodważalną i nie ma nic wspólnego z polityką i tak dalej i jakby to jest taki dokument, który też w pewnym sensie nam jakby wyznacza te granice. Więc chociażby to. To już jest u nas dla nas super.
Więc jakby ta edukacja kulturowa też gdzieś tam jednak wybrzmiewa [IDI8].
Drugim, obok lokalnego, obszarem ważnym dla formułowania polityki w zakresie edukacji kulturowej pozostaje obszar centralny. Badani, szukając punktu odniesienia do działań własnych chętnie sięgają do dokumentów formułowanych na poziomie centralnym, na przykład ministerialnym czy tych formułowanych przez Narodowe Centrum Kultury. Odnoszenie się do tego typu zapisów jest z ich perspektywy korzystne ze względu na możliwość pozyskiwania środków:
Często właśnie posiłkujemy się programami ministerialnymi, Kultura Interwencje, Infrastruktura Domów Kultury, wszelakie inne z Narodowego Centrum Kultury [...]. Na tym etapie, na którym w tej chwili jesteśmy to aktualnie realizujemy kolejne zadanie z Infrastruktury Domów Kultury to jest stworzenie dokumentacji modernizacji Gminnego Ośrodka Kultury, czyli papiery. Tak, aby tylko udało się zdobyć dofinansowanie na papiery [IDI14].
Opinie dotyczące wsparcia finansowego edukacji kulturowej w województwie
W ramach badania CAWI poprosiliśmy Badanych o odniesienie się do kilku stwierdzeń, które - według naszych założeń - potraktować można za wskaźniki obecności edukacji kulturowej w polityce samorządu wojewódzkiego. Interesowały nas opinie przedstawicieli instytucji kultury odnoszące się do możliwości udziału w konkursach oraz wysokości środków przeznaczanych przez Urząd Marszałkowski na tę sferę działalności.
Subiektywne oceny pozwalają zauważyć, że większość Respondentów nie jest w stanie stwierdzić czy i ile środków samorząd województwa przeznaczy na wsparcie. Badani nie są w stanie udzielić jasnej odpowiedzi zarówno, gdy mowa o dostępności, jak i o skali
wsparcia przeznaczonego w województwie na edukację kulturową. We wszystkich przypadkach wskazują głównie na opcję “trudno powiedzieć”, albo decydują się na wybór bezpiecznej odpowiedzi “raczej nie”, której nie rozwijają ani nie wspierają żadnymi argumentami.
Wykres 1. Opinie nt. dostępności środków na edukację kulturową w woj. kujawsko-pomorskim (opracowanie własne).
Przedstawiciele instytucji kultury, którzy mają spore doświadczenie w pozyskiwaniu grantów zauważają z kolei, że na poziomie wojewódzkim trudno znaleźć sprofilowany na potrzeby edukacji kulturowej konkurs:
My oprócz środków z naszego budżetu miasta i gminy, jaki dostajemy, a także z wypracowanych własnych środków korzystamy ze środków unijnych [...] my w większości, w 80%, pracujemy na funduszach jakie sami je pozyskaliśmy bądź z urzędu miasta i gminy.
Ja uważam, że sfera kultury w naszym RPO jest bardzo słabo wykorzystana i jakby środki generalnie są trudne do zdobycia, bardzo trudne do realizacji, a jeszcze trudniejsze do rozliczenia, ponieważ my jakby korzystamy ze środków krajowych, no bo z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ale uważam, że dostęp do nich powinien być ułatwiony, ponieważ my sobie poradziliśmy, ale wiele, wiele wniosków odpadło [...]. Nasze województwo jest jednym z ostatnich pod względem jakby wydawania i pożytkowania środków finansowych, bardzo dużo jeszcze ich mamy, a nie są one jeszcze wykorzystane.
Uważam, że konkursów jest dużo, bardzo często niestety się nakładają, na przykład w
okresie marzec-kwiecień. Wtedy jest kilka konkursów na raz i bardzo często trzeba wybierać, na które aplikować (IDI11).
Mimo tego, że konkursów jest wiele, to jednak i podmioty uprawnione do aplikowania, i szeroka problematyka konkursowa sprawiają, że sfera wsparcia edukacji kulturowej pozostaje “niezauważalna”.
W przypadku kujawsko-pomorskiego nie powinniśmy mówić o “próżni”, ale raczej o “mgławicy” środków na edukację kulturową w skali województwa. Niejasne cele konkursowe, często nakładające się na siebie konkursy sprawiają, że trudno zorientować się w możliwościach zdobycia środków.
W tym miejscu warto wspomnieć, że niestety program BMK wpisuje się w ten chaotyczny model finansowania edukacji kulturowej. Badani proszeni o ocenę programu podkreślają, że tym, co odwodzi ich od aplikowania o środki w ramach BMK jest niezbyt fortunny termin konkursu oraz relatywnie krótki czas realizacji przedsięwzięć finansowanych w jego ramach. O ile skala dofinansowania, idea i forma realizacji są w opinii odpowiednie, o tyle czas ogłoszenia konkursu, przypadający na okres wakacji jest wielką przeszkodą w staraniu się o środki: z jednej strony jest to okres wytężonych prac, realizowanych w ośrodkach, a z drugiej czas urlopów.
Najpopularniejszą strategią w przypadku badanych instytucji kultury pozostaje korzystanie ze środków lokalnych i centralnych. Strategia to dotyczy w równej mierze podmiotów funkcjonujących w dużych ośrodkach (w tym np. w Toruniu), miastach powiatowych (Solec Kujawski), jak i małych gminnych instytucjach kultury. Działalność w zakresie szeroko definiowanej edukacji kulturowej (obejmującej różne aktualne działania badanych) jest finansowana w bezpośrednim otoczeniu, bądź - jak w przypadku poważniejszych projektów - ze środków z budżetu centralnego: ministerialnego, bądź instytucji takich jak NCK:
Nie, to u mnie 90% to samorząd tutaj lokalny, reszta to są środki, które zdobywam, które są z działalności tutaj tej stałej, bo sekcje nie są płatne, no i działalności kina, wynajmu lokali, no bardzo rzadko (IDI14).
[...] natomiast pisząc projekty zwracamy się do chociażby Ministra Kultury i Dziedzictwa
Polski, Narodowe Centrum Kultury chociażby [IDI15].
Żeśmy pisali do Ministerstwa Kultury i też kilka projektów tu koleżanka też pisała, i do różnych, i do lokalnej grupy działania, i nawet my żeśmy do PZU pisali), do różnych instytucji, ale zawsze jakoś nie mieliśmy szczęścia, zawsze nas odrzucili. I teraz jak tutaj Pan mówi, że jest możliwość też pozyskania środków, to ja skorzystam z tej informacji i też będziemy pisać, sobie usiądziemy [IDI12].
W przypadku tych ostatnich, gminnych instytucji kultury, pewnym wsparciem pozostają środki, jakimi dysponują Lokalne Grupy Działania (LGD-y): choć środki są niewielkie, to jednocześnie są one relatywnie łatwe w pozyskaniu i rozliczaniu, nie wymagają wkładu własnego i można je przeznaczyć także na małe inwestycje:
Najwięcej pieniędzy udało nam się zdobyć w ramach tych lokalnych strategii rozwoju, czyli Lokalnej Grupy Działania i Lokalnej Grupy Rybackiej. Teraz są kolejne konkursy też ogłoszone, udało się z Narodowego Centrum Kultury w tym roku, to o czym mówiłam, no i Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, nie? [IDI16].
Istotną przeszkodą w aplikowaniu o dofinansowanie działań w konkursach wojewódzkich pozostaje konieczność wkładu własnego oraz trudności w rozliczaniu pozyskanych środków.
Ze względu na wkład własny bardziej, jeżeli chodzi o te wojewódzkie na przykład środki, no to już startujemy nie o tą wyższą półkę, czyli 10 tysięcy, ale o te mniejsze, nie? [IDI6].
No ja myślę, że właśnie wkład własny jest jeszcze cały czas problemem [IDI10].
W kontekście finansowania edukacji kulturowej warto też zaznaczyć, że przedstawiciele instytucji kultury podkreślają uprzywilejowaną, ich zdaniem, pozycję organizacji pozarządowych, które w ramach środków marszałkowskich traktowane są priorytetowo:
Wie Pan, generalnie na kulturę to, że tak powiem, żadnych pieniędzy nie ma z urzędów marszałkowskich, z tego co wiem. Jedynie są dla fundacji, dla tych wszystkich organizacji pozarządowych, a stricte jako instytucja kultury, no nie mamy do żadnych środków dostępu.
Podsumowanie i wnioski w odniesieniu do dokumentów strategicznych Analizowane dokumenty jako priorytety wskazują rozwój edukacji, kultury, inkluzji społecznej, i usług społecznych. Celem tych działań jest aktywizacja zawodowa, wyższe kwalifikacje zawodowe, promocja regionu jako dobrego miejsca do rozwoju biznesu, budowanie tożsamości regionu, ochrona unikalnych wartości i potencjałów endogennych, reintegracja wspólnot samorządowych, budowanie przewag konkurencyjnych, wzrost nakładów na badania i innowacje.
Taka wizja strategiczna jest jednocześnie podporządkowana inwestycjom w infrastrukturę rozwoju, czyli możliwości zapewnienia usług publicznych w oparciu o nowe trwałe zasoby, nowe kompetencje, nowe rozwiązania programowe. Z tego powodu nacisk położony jest na „doposażenie” w trwałe zasoby, kompetencje, rozwiązania specjalistyczne i technologie istniejących instytucji i organizacji takich jak szkoły, instytucje kultury, instytucje otoczenia biznesu, placówki pomocy społecznej itp.
Tego typu inwestycje wytwarzają potencjał rozwoju również dla edukacji kulturowej w kontekście nowych kwalifikacji i kompetencji kadr, wyposażenia placówek, możliwości prowadzenia działań edukacyjnych, kulturalnych i społecznych, wsparcia osób, rodzin, środowisk i grup. Są to nowe szanse dla innowacyjnych działań.
Jednocześnie wyzwaniem pozostaje wytworzenie niezbędnej synergii i sieci powiązań oraz relacji dla wykorzystania tych nowych zasobów w sposób inny niż dotychczas.
Zasadnicze pytanie brzmi następująco: jak doskonalenie usług powiązać z innowacjami społecznymi i edukacyjnymi?
Słabością tego typu podejścia jest koncentracja na kapitale ludzkim i kapitale infrastruktury, obok jeszcze jednego koniecznego podejścia strategicznego związanego z rozwojem kapitału społecznego. Jest on powiązany ze stabilnością reguł, możliwością tworzenia długofalowych procesów, kreowaniem wzajemnego zaufania, tworzeniem sieci powiązań i relacji pomiędzy różnymi aktorami, sektorami, typami instytucji. W tym znaczeniu kapitał społeczny jest bardzo trudno przełożyć na inwestycje i działania prorozwojowe. Słabą stroną analizowanych dokumentów jest brak operacjonalizacji (1)
mechanizmów trwałości rozwoju oraz (2) procesów budowania relacji i powiązań w oparciu o „doposażenie” bazy do działań.
W środowisku, jakie wyłania się z analizy dokumentów strategicznych, edukacja kulturowa ma o wiele szersze możliwości rozwoju z racji funkcjonowania lepszych, bardziej nowoczesnych placówek kultury i edukacji, wyższych kompetencji kadr kultury i edukacji, większej palety działań organizacji pozarządowych, wyższego standardu usług społecznych. Jednakże edukacja kulturowa jako działalność „emancypacyjna” nadal będzie napotykała bariery wykazane w raporcie „Diagnoza stanu edukacji kulturowej w województwie kujawsko-pomorskim Rok 2016 (I rok realizacji programu Bardzo Młoda Kultura przez Teatr Polski im. Hieronima Konieczki w Bydgoszczy)” takie jak:
● atomizacja środowiska;
● brak ciągłości finansowania;
● tradycyjny sposób rozumienia kultury w instytucjach ją wytwarzających i propagujących.
Analizując z kolei recepcję tych dokumentów w regionie wydaje się, że wsparcie systemowe, zwłaszcza oparte na zapisach strategicznych, powinno być lokowane na dwóch poziomach.
● po pierwsze, właśnie na wskazanym już poziomie lokalnym, w ramach lokalnych strategii, które przedstawiciele sektora kultury uznają za ważne i operacyjne,
● po drugie, na poziomie centralnym, ważnym dla wskazania strategicznych kierunków oraz pozyskiwania środków także dla lokalnych inicjatyw.
Dodatkowo, zważywszy na słabą rozpoznawalność środków przeznaczonych na edukację kulturową można rozważyć wprowadzenie osobnego strumienia finansowania przeznaczonego wyłącznie na edukację kulturową i realizującego założenia strategiczne wpisane w dokumentach wojewódzkich.
W zakresie finansowanie działań z zakresu edukacji kulturowej badani wskazali na następujące bariery: trudna forma składania wniosków i rozliczania (drobiazgowość, konieczność wykazywania nawet najmniejszych wydatków) oraz długi czas oczekiwania
na środki z grantu, co niejednokrotnie powoduje konieczność “wykładania” środków z zasobów instytucji, a czasem nawet prywatnych pieniędzy animatorów.
Rekomendowane rozwiązania dotyczą uproszczenia przede wszystkim formy rozliczania (np. wprowadzenie formy rozliczania za rezultaty projektu i zrealizowane działania bez konieczności sprawozdania się z wydatkowanych środków, szczególnie w przypadku niewielkich kwot dofinansowań), wskazane byłyby również szkolenia dotyczące poszukiwania form wsparcia finansowego i pisania projektów. Ważna jest także możliwość wykazywania pracy wolontariuszy oraz zasobów infrastrukturalnych instytucji jako wkładu własnego.
Obszar II.
Mapowanie zasobów instytucjonalnych w województwie
W ramach obszaru drugiego naszym zadaniem było zmapowanie zasobów instytucjonalnych. Zgodne z założeniami Diagnozy BMK wyszliśmy od katalogowania instytucji działających w obszarach edukacji i kultury, jako podmiotów potencjalnie kluczowych dla budowania edukacji kulturowej w regionie. Korzystając z danych BDL GUS dokonaliśmy zestawień ww. typów instytucji kultury i edukacji w województwie.
Następnie, przyjmując, że edukacja kulturowa - według zapisów odnoszących się do realiów województwa - oznacza “projektowanie, testowanie i wdrażanie rozwiązań, które mają zbliżyć sferę edukacji i sferę kultury” skoncentrowaliśmy się na zmapowaniu powiązań między dwoma typami instytucji: podkreślając rolę współpracy między instytucjami kultury oraz instytucjami ze sfery edukacji.
Mapa instytucji kultury w województwie
Mapa instytucji kultury obejmuje przede wszystkim domy kultury, które zgodnie z klasyfikacją przyjęta przez GUS dzielimy na następujące jednostki: centra kult., domy kult., ośrodki kult., kluby oraz świetlice. W województwie widać dysproporcje w nasyceniu poszczególnych powiatów różnego typu placówkami kulturalnymi.
Dysproporcje te nie przebiegają na linii małe - wielkie ośrodki, ale raczej wskazują na konkretne obszary województwa, gdzie infrastruktura kultury kuleje. W przypadku powiatów bydgoskiego i żnińskiego możemy mówić o b. zróżnicowanej i licznej grupie instytucji (w sumie odpowiednio 30 i 27 placówek). Na mapie województwa można wskazać także na obszary, które można określić mianem białych plam: liczba jednostek kultury i ich zróżnicowanie najsłabiej wygląda w przypadkach powiatów rypińskiego, wąbrzeskiego i grudziądzkiego.
Powiat Liczba ogółem
Liczba centrów kultury
Liczba domów kultury
Liczba ośrodkó w kultury
Liczba klubów
Liczba świetlic
Powiat aleksandrowski 6 2 1 3 0 0
Powiat brodnicki 13 1 2 4 0 6
Powiat bydgoski 30 2 0 6 0 22
Powiat chełmiński 4 0 1 3 0 0
Powiat golubsko-dobrzyński 3 0 1 2 0 0
Powiat grudziądzki 6 0 0 6 0 0
Powiat inowrocławski 9 1 1 4 3 0
Powiat lipnowski 9 1 3 4 0 1
Powiat mogileński 3 0 1 2 0 0
Powiat nakielski 5 1 1 3 0 0
Powiat radziejowski 6 1 1 4 0 0
Powiat rypiński 1 0 1 0 0 0
Powiat sępoleński 17 0 5 4 0 8
Powiat świecki 12 1 3 7 0 1
Powiat toruński 12 3 1 3 0 5
Powiat tucholski 12 1 1 4 0 6
Powiat wąbrzeski 2 0 1 1 0 0
Powiat włocławski 9 3 1 5 0 0
Powiat żniński 27 0 5 2 0 20
Powiat m. Bydgoszcz 8 2 3 0 3 0
Powiat m. Grudziądz 2 1 1 0 0 0
Powiat m. Toruń 10 3 1 0 6 0
Powiat m. Włocławek 4 1 0 0 3 0
RAZEM WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO-POMORSKIE
210 24 35 67 15 69
Tab. 2. Liczba ośrodków kultury w województwie kujawsko-pomorskim, źródło: Bank Danych Lokalnych 2018
Powiat Liczba bibliotek
publicznych i filii
Liczba punktów bibliotecznych
Powiat aleksandrowski 12 0
Powiat brodnicki 27 14
Powiat bydgoski 18 8
Powiat chełmiński 12 3
Powiat golubsko-dobrzyński 15 5
Powiat grudziądzki 12 1
Powiat inowrocławski 33 7
Powiat lipnowski 19 0
Powiat mogileński 8 1
Powiat nakielski 23 2
Powiat radziejowski 9 5
Powiat rypiński 19 1
Powiat sępoleński 10 1
Powiat świecki 24 8
Powiat toruński 31 9
Powiat tucholski 17 0
Powiat wąbrzeski 13 4
Powiat włocławski 20 1
Powiat żniński 19 5
Powiat m. Bydgoszcz 27 0
Powiat m. Grudziądz 9 0
Powiat m. Toruń 15 29
Powiat m. Włocławek 13 8
RAZEM WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO-POMORSKIE
405 112
Tab.3. Liczba bibliotek publicznych i filii oraz punktów bibliotecznych w województwie kujawsko-pomorskim,
źródło: Bank Danych Lokalnych 2018
Powiat Liczba muzeów
łącznie z oddziałami
Powiat aleksandrowski 1
Powiat brodnicki 2
Powiat bydgoski 1
Powiat chełmiński 1
Powiat golubsko-dobrzyński 2
Powiat inowrocławski 3
Powiat mogileński 1
Powiat nakielski 3
Powiat rypiński 1
Powiat toruński 2
Powiat tucholski 1
Powiat włocławski 2
Powiat żniński 3
Powiat m. Bydgoszcz 6
Powiat m. Grudziądz 1
Powiat m. Toruń 7
Powiat m. Włocławek 2
RAZEM WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO-POMORSKIE
39 Tab 4. Liczba muzeów łącznie z oddziałami w województwie
kujawsko-pomorskim, źródło: Bank Danych Lokalnych 2018
Powiat Liczba teatrów dramatyc znych
Liczba teatrów innego typu:
operowy/l alkowy
Powiat toruński 0 1
Powiat m. Bydgoszcz 1 1
Powiat m. Toruń 1 2
Powiat m. Włocławek 1 0
RAZEM WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO-POMORSKIE
3 4
Tab. 5. Liczba teatrów w województwie kujawsko-pomorskim, źródło: Bank Danych Lokalnych 2018
Mapę instytucji kultury w województwie uzupełnia 16 galerii wystawienniczych, 18 kin, z czego 8 pozostaje własnością samorządu (miejskiego lub gminnego) oraz filharmonia.
Biorąc pod uwagę skalę działań podejmowanych w poprzedniej edycji programu BMK w województwie kujawsko-pomorskim możemy
Mapa instytucji edukacyjnych w województwie
Powiat Liczba szkół
podstawowych
Liczba gimnazjów dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych )
Liczba szkół artystycznych niedających uprawnień zawodowych
Powiat aleksandrowski 25 3 1
Powiat brodnicki 35 8 1
Powiat bydgoski 37 2 1
Powiat chełmiński 25 2 1
Powiat golubsko-dobrzyński 25 5 3
Powiat grudziądzki 25 2 1
Powiat inowrocławski 57 4 1
Powiat lipnowski 31 2 1
Powiat mogileński 26 2 0
Powiat nakielski 35 3 1
Powiat radziejowski 16 3 1
Powiat rypiński 25 5 1
Powiat sępoleński 22 0 0
Powiat świecki 46 2 0
