Piotr Stępień
Przeniesienie i adaptacja budynku
dawnego Urzędu Celnego w Niedzicy
Ochrona Zabytków 43/1 (168), 43-44
A N A L Y S IS OF T H E T E C H N I C A L S TR U C T U R E OF W O O D E N P O L Y C H R O M E D S C U L P T U R E S OF THE M A D O N N A A N D ST. J O H N THE EVANGELIST F R O M THE CHURCH OF OUR LADY IN GDAŃSK
T h e te c h n ic a l stru ctu re is described alo n g w ith th e te c h n iq u e of m akin g tw o w o o d e n p o ly c h ro m e d sculp tures of th e M a d o n n a an d St. J o h n th e Evangelist, w h ic h d a te back to 1 4 2 5 - 1 4 3 0 an d c o m e fro m th e th re e -fig u re g rou p o f th e C ru cifixio n from th e ch apel of 11 -th o u s a n d V irg in s of the C hu rch of O u r Lady in G d ańs k. Th ese sculptures have been su b je cted to preserva tio n .
O n th e basis of analysis o f th e sculp ture's X -ra y pictures, fo llo w in g th e ir direct o b serva tio n and studies on th e ty p e of w o o d , a p res en tatio n is m ad e of th e co n stru ctio n of th e w o o d e n base of th e sculp tures alo n g w ith a description of th e m ann er of sc u lp tin g .
In order to estab lish th e te c h n ic a l structure of th e p o lyc h ro m e w o rk , w h ic h in th e case of b o th sculp tures sh o w e d a presence o f m u lti-la y e r repaintings, it w a s necessary to carry o u t de tailed
c h em ical studies. T h e results of th ese m ad e it possible to d e term in e th e th ickn ess of th e layers, th eir se q u e n ce and c o m p o s itio n (th e ty p e o f p ig m en ts an d binders u s ed ). Th ere w a s a g rea t resem blance o f th e te c h n ic a l aspect of th e p o ly ch ro m e w o rk of b o th sculptures. C h e m ic a l studies s u p p le m e n ted w ith a series of e x p erim en ts and preservatio n un de rta kin g s m ad e it possible to estab lish th e c h ro n o lo g y of th e in d ivid u a l layers of th e p o lyc h ro m e w o rk and led to th e co n c lu s io n th at b o th th e M a d o n n a as w e ll as th e St. J o h n th e Evangelist sculptures had th ree layers of 1 9 th -c e n tu r y re p a in tin g on the original 1 5 th -c e n tu r y p o ly c h ro m e w o rk .
T h e fin al o u tc o m e is a descrip tio n of th e structure, a p p ea ra n ce an d the te c h n iq u e o f e x e c u tio n of th e o rig in al p o ly c h ro m e w o rk an d of th e th ree repainted layers.
P IO T R S T Ę P IE Ń
P R Z E N IE S IE N IE I A D A PT A C JA B U D Y N K U
D A W N E G O URZĘDU CELNEGO W N IE D Z IC Y
Budynek dawnego Urzędu Celnego w Niedzicy w znie siono dla potrzeb Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP) ok. r. 1925 w związku z wytyczeniem przez Konferencję Am basadorów granicy polsko-czechosłowackiej na tere nie Spiszu. Piętrowy, drewniany obiekt, kryty gontem, usytuow ano nad Dunajcem, przy drodze z Czorsztyna do Spiskiej Starej Wsi (historyczny trakt z Polski na W ę
gry)-Budynek ten został w pisany do rejestru zabytków przez w ojew ódzkiego konserwatora zabytków w Nowym Są czu jako charakterystyczny przykład drewnianej architek tury lat dwudziestych XX w., o w ysokich wartościach estetycznych, nawiązującej do form budow nictw a regio nalnego. Jego istnieniu zagroziła jednak budowa zapory na D u n a jc u 1: zmiana przebiegu granicy związana z bu dow ą pozbawiła obiekt pierwotnej funkcji; jednocześnie teren, na którym był położony, przeznaczono pod zbior nik w yrów naw czy (mała zapora w Srom owcach). Stowarzyszenie H istoryków Sztuki, opiekujące się od 1949 r. zespołem zamkowym w Niedzicy, zajęło się sprawą uratowania obiektu — przeniesienia go na inne miejsce i adaptacji. Po dłu go trw ałych staraniach (wśród inicjatorów i organizatorów przedsięwzięcia wym ienić należy dr. Andrzeja Fischingera i kuratora Zamku w Niedzicy dr. Stanisława M ichalczuka) uzyskano decyzję o przekazaniu obiektu SHS i pom oc finansow ą M in i sterstwa Kultury i Sztuki. Dokumentację inwentaryza cyjną i projektow ą (architektoniczną) opracow ał w la tach 1 980-1 981 arch. Piotr Stępień, nadzorujący później realizację.
W 1981 r. rozpoczęto przygotow yw anie terenu i pod łączeń instalacyjnych, lecz do demontażu i przewiezienia obiektu można było przystąpić dopiero zimą 1 984/1 985. Znakowanie i demontaż w ykonał zespół inż. Palidera z Zakopanego.
Generalnym w ykonaw cą dalszych prac było PKZ — K ierow nictw o O dnow ienia Zamku Królewskiego na W a welu. Na nową lokalizację w ybrano osłonięty drzewami teren w obrębie zespołu zam kowego w Niedzicy, znaj dującego się powyżej XV III-w iecznego spichlerza
fol-1 Z o b . St. M i с h a I с z u к, Z a p o ra w o d n a na D u n a jc u — 7 0 lat
b u d o w y (s ta n o w is k o w ła d z k o n s e rw a to rs k ic h i stosu nek ś ro d o w is k a h is to ry k ó w s z tu k i). „O c h ro n a Z a b y tk ó w " 1 9 8 7 , nr 4,
s. 2 5 9 .
1. P lan u s y tu o w a n ia b u d y n k u d a w n e g o U rz ę d u C e ln e g o w N ie d z ic y : 1 — p ie rw o tn a lo kaliza cja; 2 — zam ek nied zic ki; 3 — bu d y n ek ad m in istrac yjn y, tzw . le ś n ic zó w k a ; 4 — sp ich lerz; 5 — n o w a lo kaliza cja; 6 — cm en tarzyk S a la m o n ó w ; 7 — lo kaliza cja nie z re a liz o w a n e g o skan s en u (rys. P. S tę p ie ń )
7. P lan o f lo c a tio n o f th e b u ild in g o f th e fo rm er C us to m s H o u se in N ie d z ic a : 1 — the o rig in a l lo c a tio n ; 2 — the N ie d z ic a castle; 3 — a h o u s e o f th e a d m in istratio n , the s o -c a lle d fo rester's lo dge; 4 — a granary; 5 — the n e w lo catio n ; 6 — the sm all cem etery o f the S alam o n s; 7 — lo c a tio n o f an u n b u ilt o p e n -a ir m u seum
warcznego. Ze w zględu na ukształtowanie, terenu, różne od pierw otnego, budynek częściow o podpiw niczono, dzięki czemu uzyskano dodatkow e pomieszczenia użyt kowe. W m urowanej konstrukcji w ykonano również now ą klatkę schodow ą (w miejsce pierw otnej d re w n ia nej) i związane z nią trzony sanitane. Taka ingerencja w strukturę obiektu w arunkow ała dalsze jego użytkowanie, m.in. ze w zg lę d ó w przeciw pożarow ych. O dtw orzono
2. B u d y n e k d a w n e g o U rz ę d u C e ln e g o p o p rz e n ie s ie n iu (fo t. P S tę p ie ń )
2. B u ild in g o f the fo rm e r C u s to m s H o u s e afte r tran sfer
jednak w ym iary i w ygląd pierw otnej klatki schodow ej, wyposażając ją w drewnianą okładzinę. Jest to pewien kom prom is pom iędzy konserwatorską zasadą zachow a nia substancji obiektu z aktualnym i przepisami prze ciw pożarowym i, m ożliw y do przyjęcia dla w ielu „ m ło d szych” o b ie k tó w drewnianych, jak w ille, b u d o w n ic tw o „k u ro rto w e ” itp.
W pozostałej konstrukcji drewnianej nie w prow a dzo no
zmian, w ym ieniono tylko niew ielkie zniszczone fragm en ty i w ykonano izolacje. Ponadto budynek ocieplono. W układzie pomieszczeń w prow adzono bardzo n ie w ie l kie zmiany (w ydzielono korytarzyki i pomieszczenia sani tarne). Przy montażu zrezygnowano z oszalowania w tó r nego, pozostawiając wieniec z płazów z ozdobnym uszczelnieniem warkoczami słom ianymi. Elementy za grożone (głów n ie więźbę dachow ą) zaim pregnowano przeciw ogniow ym preparatem FOBOS M2L. U zupełnio no zniszczone elementy stolarki, w ykonano now e p o sadzki, podłogi, tynki i okładziny drewniane. Budynek w yposażono w instalacje: elektryczną, w od no -kan aliza cyjną, centralnego ogrzewania (podłączoną do ko tłow ni zam kowej).
28 czerwca 1989 r. obiekt przekazano użytkow nikom : Muzeum Zamkowemu (biura i pracownie) i Dom owi Pracy Twórczej Stowarzyszenia H istoryków Sztuki (m ie szkania, pokoje gościnne).
Jest to dopiero drugi (po kaplicy Św. Sebastiana w M an io w ych) drew niany obiekt przeniesiony z terenu przeznaczonego pod zbiornik w od ny C zorsztyn-N iedzi ca. Podkreślić trzeba, ze wszystkie prace w ykonano ze środków resortu kultury i Stowarzyszenia Historyków Sztuki, bez udziału inwestora zapory (pom im o w cześ niejszych zobowiązań do finansowania tego rodzaju prac). Kilka rozebranych o biektów drewnianych zostało zm agazynowanych i czeka na przeniesienie do Muzeum Tatrzańskiego. Wiele innych w artościow ych budynków drewnianych skazanych będzie na zagładę, jeśli szybko nie podejm ie się prac związanych z ich przeniesieniem i adaptacją.
Dokumentacja prac przeniesienia i adaptacji budynku daw nego Urzędu Celnego znajduje się w Muzeum Zam kowym Niedzicy.
m g r in z arch P io tr S tę p ie ń P K Z K ie ro w n ic tw o O d n o w ie n ia Z a m k u K ró le w s k ie g o na W a w e lu
T H E T R A N S F E R A N D A D A P T A T IO N OF T H E F O R M E R C U S T O M S HOUSE IN N IE D Z IC A
T h e w o o d e n b u ild in g o f th e fo rm e r C u s to m s H o u s e in N ie d zic a , raised in 1 9 2 5 , w a s e n d a n g e re d by th e c o n s tru c tio n o f th e dam o n th e D u n a je c R iver. O n th e in c e n tiv e o f th e A s s o c ia tio n o f A rt H isto rian s , th e o b je c t w a s tran sferred to th e g ro u n d s o f th e
castle c o m p le x in N ie d zic a . Th is is th e se con d salvag ed ob ject fro m an area assign ed for th e C z o rs z ty n -N ie d z ic a w a te r reser voir.
W A L D E M A R K A P E C
Z A B Y T K O W E O R G A N Y W K O ŚCIELE P A R A F IA L N Y M W G O ŁĘBIU
Organy w G ołębiu należą do najstarszych z za cho w a nych tego rodzaju zabytków na terenie Lubelszczyzny. W A rch iw u m Kurii Biskupiej w Lublinie znajduje się fragm ent inwentarza z 1644 r., który zawiera krótki opis tychże o rg a n ó w 1. Zostały one w ybu do w an e w latach pom iędzy ukończeniem i konsekracją kościoła a datą sporządzenia wyżej w spom nianego inwentarza, czyli pom iędzy rokiem 1638 a 1 6 4 4 2.
Organy w Gołębiu zasługują również na uwagę jeszcze z innych w zglę dó w — mają pozytyw na balustradzie chóru muzycznego, a to na terenie Lubelszczyzny obec
nie jest rzadkością. Oprócz organów w Gołębiu, p o zytyw y na balustradzie chóru zachowały się jeszcze w kościele farnym w Kazimierzu nad Wisłą (z 1620 r.).
1 Tran ssu m p tu m In w e n ta rz a rzeczy w ko ście le g o /ą b s k im b ę
d ą c y c h y do n ie g o n a le ż ą c y c h D u o d e c im a M a r tii A n n o D m M ille s im o S e x c e n te s im o Q u a d ra g e s im o Q u a rto p e r visitatorem s p isan eg o s e c u n d a S e p te m b ris A n n o D n i M ille s im o S exc en tesim o Q u a d ra g e s im o se p tim o spisany. A rc h iw u m D ie c e zja ln e
w L u b lin ie ( A D L ) , IV b. 5 0 .
2 D ie c e z ja L u b e ls k a - 1 9 8 5 In fo rm a to r h isto ryc zn y i a d m in i strac yjn y. R ed. ks. M a re k Z a h a jk ie w ic z , L u b lin 1 9 8 5 , s. 2 8 1 .
