EDW ARD NIEDŹWIECKI
W ŁAŚCIW OŚCI FIZ Y C Z N E I C H E M IC Z N E PIASZCZYSTYCH GLEB M U R SZO W A TY C H W OBRĘBIE D O LIN Y D O L N E J O D R Y
I R Ó W N IN Y G O LEN IO W SK IEJ Katedra Gleboznawstwa Akademii Rolniczej w Szczecinie
Gleby piaszczyste murszowate, ze względu na stosunkowo korzystniej sze warunki wilgotności, znaczną zawartość materii organicznej i wyższą produkcyjność zasługują na szczególną uwagę [1]. N a Pom orzu Szcze cińskim znajduje się około 10 000 ha tych gleb, a głównie w obrębie Doliny Dolnej Odry i Równiny Goleniowskiej [5]. W ymienione regiony K a r c z e w s k i [3] i M i k o ł a j s k i [6] zaliczają w skład Równiny Odrzańsko- Zalewowej, uformowanej z m ateriału piaszczystego przez wody roztopowe i peryglacjalne płynące Pradoliną Pom orską. Równina ta wznosi się na wysokość 0,5— 22 m n.p.m. i ma cztery (IV -I) poziomy tarasowe.
Omawiane gleby, piaszczyste murszowate występują głównie na obszarze wzniesionym 6— 17 m n.p.m ., czyli w obrębie II i III poziom u tarasowego Doliny Dolnej Odry i Równiny Goleniowskiej (profile Nowe Czarnowo, Krzypnica, Lubczyna, K rępsko), a także niekiedy w I poziomie Równiny Goleniowskiej na 17—20 m n.p.m. (profile Miękowo, Strumiany).
Większość z nich, objęta upraw ą płużną, jest zaliczana do klasy V gruntów ornych i 6-ego (żytniego słabego) bądź 9-ego (zbożowo-pastew- nego słabego) kom pleksu przydatności rolniczej. Znacznie więcej trudności napotyka się przy ustalaniu systematyki omawianych gleb, gdyż na ogół zawierają one mniej niż 10% materii organicznej [8]. Budowa profilu glebo wego wyrażająca się układem poziomów genetycznych — przeważnie A XMCG, oraz właściwości skłaniają do zaliczenia ich, zgodnie z Instrukcją M ini sterstwa Rolnictwa oraz IU N G , do gleb murszowatych [2].
Badane gleby murszowate zawierają w poziomie akumulacyjnym 4,0— 7,8% materii organicznej, wodę gruntow ą na głębokości 70— 140 cm i wykazują związane z jej występowaniem oglejenie w dolnej części profilu. W obni żeniach terenowych pod murszowatym piaskiem pojawia się niekiedy
war-186 E. Niedźwiecki
stewka torfu zalegająca na piasku luźnym lub słabogliniastym. W mniej- scach wyżej położonych, zwłaszcza w obrębie I poziomu Równiny G ole niowskiej, gleby te wykazują dodatkow o cechy zbielicowania.
t 4
♦
METODYKA BADAŃ
Badania laboratoryjne przeprowadzono metodami powszechnie stosowa nymi w gleboznawstwie. Przy tym m angan przyswajalny oznaczono m eto dą siarczynową według Schachtschabela, cynk rozpuszczalny w 0,1 M HC1 na spektrofotom etrze atom owo-absorpcyjnym typu Unicam SP 90 A oraz glin ruchomy m etodą Sokołowa. Z wybranych profilów glebowych przy gotowano stopy z węglanem sodowo-potasowym. Posłużyły one do ozna czenia ogólnej zawartości żelaza i magnezu za pom ocą spektrofotom etru absorpcji atomowej i zawartości fosforu m etodą molibdenianową. Ponadto wyliczono wilgotność trwałego więdnięcia roślin według wzorów Trzeckie- go [9].
WYNIKI BADAŃ
Wyniki badań dowodzą, że analizowane piaszczyste gleby m urszo^ate, objęte upraw ą płużną, występujące w obrębie Doliny Dolnej Odry i Rów niny Goleniowskiej wykazują na ogół podobne właściwości fizyczne, przy czym gęstość objętościowa kształtuje się w granicach 1,17— 1,22 g/cm 3, a porowatość ogólna 51,0— 53,7%. M im o stosunkowo wysokiego poziomu wody gruntowej gleby te w okresach suszy (czerwiec 1978 roku) mogą wykazywać niedobory wody fizjologicznie użytecznej (tab. 1). Ze względu na szybkie przesiąkanie wody opadowej urodzajność badanych gleb w bardzo dużym stopniu uzależniona jest od ilości opadów, ich częstotliwości i na tężenia w okresie wegetacyjnym.
N atom iast właściwości chemiczne badanych gleb są bardziej zróżnico wane (tab. 2). Uprawne gleby murszowate, występujące w miejscach niżej położonych w obrębie II—III poziom u Doliny Dolnej Odry i Równiny Goleniowskiej (Krzypnica, Lubczyna, Krępsko), są mniej zakwaszone, bardziej zasobne w składniki pokarm owe i odznaczają się stosunkowo dobrą produkcyjnością w porów naniu z glebami I poziomu Równiny (Mię- kowo, Strumiany), najczęściej przyległymi do Puszczy Goleniowskiej. Plon żyta z tych gleb, często uprawianego przez kilka lat w m onokulturze, osiągał 2,1—2,5 t/ha, a plon buraków pastewnych 43— 55 t/ha. Jednakże zwraca uwagę słabsze plonowanie gleb murszowatych mniej próchnicz- nych, szczególnie w I poziomie Równiny Goleniowskiej. W poziomie aku- mulacyjno-murszowatym tych gleb p H KC, kształtuje się najczęściej w
gra-nicach 3,0—4,5, kwasowość hydrolityczna 3.0— 11,6 milirównoważników H + na 100 g, zawartość glinu ruchomego 6,5— 12,6 mg na 100 g gleby, stopień nasycenia kationam i zasadowymi utrzymuje się przeważnie w granicach 15,6— 33,9%. Silne zakwaszenie tych gleb potwierdzają także wyniki O k ręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Szczecinie; na przykład 79% obszaru gminy Goleniów wykazuje odczyn silnie kwaśny bądź kwaśny. Ponadto na ogół badane gleby m urszowate o tak silnym zakwaszeniu m ają niską zasobność potasu i magnezu przyswajalnego. Zasoby potasu i magnezu w warstwie ornej tych gl*eb uprawnych często nie różniły się od ilości wymienionych 4składników w warstwach o takiej samej miąższości gleb leśnych Puszczy Goleniowskiej [7]. N atom iast stwierdzono dobrą zasobność omawianych gleb w m angan aktywny i cynk rozpuszczalny w 0,1 M HC1 (tab. 2). Dalsze rolnicze użytkowanie tych gleb wymaga poprawienia ich odczynu oraz nawożenia organicznego i mineralnego, głównie potasem i magnezem.
O możliwościach podniesienia urodzajności murszowatych gleb w obrębie Doliny Dolnej Odry i Równiny Goleniowskiej świadczą też wyniki Dośw iad czalnej Stacji Oceny Odm ian w Szczecinie-Dąbiu. Stacja ta, zlokalizowana na glebach murszowatych wytworzonych z piasku luźnego, zaliczanych do 6-ego żytniego słabego i 7-ego żytniego bardzo słabego kom pleksu przydat ności rolniczej (wysokość nad poziom morza 5—6 m, średnia^róczria opadów 548 mm, woda gruntow a przeważnie na głębokości 115— 150 cm), uzyskuje jednakże w latach 1981— 1985 wysoką wydajność zbóż i warzyw. W tym okresie plony zbóż wahały się w granicach 2;Ф—4,0 t/ha, ziemniaków 20— 35 t/ha, marchwi 70— 115 t/ha, selerów 30—40 t/ha. Przy czym w przypadku warzyw nie stwierdzono deformacji korzeniowych. Wyniki te osiągnięto przez zmniejszenie zakwaszenia (obecnie p H Ka wynosi 5,8— 6,5), nawo żenie organiczne i mineralne oraz deszczowanie. Systematyczne nawoże nie spowodowało, że aktualna zasobność w składniki przyswajalne gleb murszowatych Stacji Oceny Odmian w Szczecinie-Dąbiu przedstawia się następująco: zawartość (m g/100g gleby) P wynosi 5,8— 17,4, К — 4,2— 12,0 i Mg — 4,7— 19,2. Zastosowanie deszczowania przyczyniło się, nie tylko do utrzym ania optymalnej wilgotności gleby w sezonie wegetacyjnym, lecz także w dużym stopniu ograniczyło erozję eoliczną, która w uprawie roślin na tych glebach wyrządza duże szkody, zwłaszcza w okresie suszy i początkowego rozwoju roślinności.
UWAGI I KOŃCOWE WNIOSKI
W ystępujące w obrębie Doliny Dolnej Odry i Równiny Goleniowskiej uprawne piaszczyste gleby murszowate odznaczają się w poziomie akum u lacyjnym podobnymi na ogół właściwościami fizycznymi, zwłaszcza gęstością
188' E. Niedźwiecki
Gęstość objętościowa, porowatość ogólna oraz właściwości wodne uprawnych (wartości średnie Bulk density, total porosity and water properties of arable (means and extreme
Usytuowanie odkrywek Locality Głębokość (średnio) Depth (mean) cm Gęstość objętościowa Bulk density g/cm 3 Porowatość ogólna Total porosity о / ' - /о Woda higroskopowa zwyczajna Hygroscopic moisture Nowe Czarnowo A P M 0-28 A l С 28-44' CG 44-80 Ap M 0-22 Ai 22-27 Bh 27-41 BC : 41-80 1,17 1,17-1,18 1,37 1,36—1,38 1,60 1,60-1,61 53,7 46,4 37,9 J,72 0,73 0,63 Strumiany 1,22 1,12-1,35 1,39 7 ,3 4 -1 ,4 4 1,28 1,26-1,31 1,54 1,41-1,68” 51,0 47,5 • 51,3 42,3 0,94 0,21 1,00 0,33 Miękowo A P M 0-19 A 2 19-24 Bh 24-32 BC 32-80 1,20 1,17-1,27 1,53 1,51-1,55 1,41 1,37-1,45 1,45 1,43-1,50 52.6 ‘42,3 42.7 43,4 A P M 0-22 BhB 22-40 BC 40-80 1,18 1,02-1,25 1,38 1,32-1,47 1,36 1,36-1,37 53,3 45,2 48,7 0,64 0,13 0,67 0,13 0,75 0,69 0,19
T a b e la 1
0
gleb murszowatych w obrębie Doliny Dolnej Odry i Równiny Goleniowskiej i ekstremalne)
mucky soils of lower Odra valley and Goleniów plain values)
Wilgotność aktualna
Pojemność wodna kapilarna (g H 20 na 100 g suchej gleby)— 1977 Capillary water capacity
V/0
w dniach:
Current moisture (weight %)— 1977 in days: 1978 6. VI WTWR* °/ /о wagowa weight objętościowa
volume 25.Ill 10. VI 30.VIII 21 .IX
39,0 ' 45,8 25,0 14,7 15,0 20,9 8,4 n.o. 38,9-39,0 45,7-45,9 28,0 38,5 12,0 20,3 17,3 16,7 10,7 n.o. 26,7-29,3 36,7-40,4 19,7 31,6 4,3 5,8 6.8 7,0 n.o. n.o. 18,8-20,6 30,2-33,0-27,1 33,5 13,3 10,8 13,7 16,1 6,0 6,7 24,3-30,0 32,2-34,8 21,5 4 30,3 16,2 8,2 9,7 12,5 5,8 0,8 17,6-25,2 24,9-35,1 24,6 31,6 17,2 7,5 11,0 8,8 7,0 4,9 18,8-30,2 24,8-38,5 19,1 30,7 8,3 6,7 8,0 4,7 6,1 1,0 14,0-23,8 22,3-36,4 30,1 35,5 16,1 12,9 10,0 H ,7 5,1 6,5 26,9-33,7 32,7-36,8 17,3 26,7 5,7 12,6 6,6 4,5 4,9 1,0 14,5-21,9 22,0-33,3 24,0 34,0 13,4 13,6 18,2 19,1 14,3 3,1 21,4-27,4 30,2-37,8 21,7 .31,1 8,1 6,0 12,2 15,6 4,5 1,6 18,6-26,7 28,0-35,9 33,7 39,4 14,8 11,2 9,6 12,7 7,8 6,8 25,7-41,5 32,7-46,1 20,0 27,9 8,7 13,5 11,7 17,1 10,7 3,7 14,5-25,9 21,2-34,2 18,9 25,9 6,3 6,0 7,7 8,4 4,9 0,8 17,6-20,3 23,9-28,0
190 E. Niedźwiecki
Właściwości chemiczne uprawnych gleb murszowatych (wartości średnie Chemical properties of arable mucky soils of lower
Ilość odkrywek, poziom genetyczny Amount of profiles, genetic horizons Kwasowość Glin ruchomy m g/100 g gleby Mobile aluminium m g/100 g of soil Sy tu ow an ie od k ry w e L o c a li ty Głębokość (średnio) Depth cm pH w 1 M KC1 hydroli- tyczna meq/100 g gleby Hydrolitic acidity meq/100 g of soil Straty podczas • wyża rzania Ignition losses °/ /о N ogólny Total N °/ /о о £ A PM 0-28 4,3-6,2 1,2 0,8 6,5 0,28 § о 0,7-2,4 0,5-1,2 4,0-7,8 0,13-0,42 cd 'с N c l u S N 5 A1 С 28-42 »5,4-6,3 1,2 0,4-2,4 n.o. — — £ ^ О Z С 42-80 5,0-6,3 0,7 0,3-0,9 n.o. — — о C/î Ap M 0-15 3,6-4,6 5,6 3,0 6,7 0,24 4,8-7,4 1,3-4,5 5,6-7,2 0,20-0,32 £ d A C 15-35 4,0-5,0 2,7 2,1 2,6 n.o. СО С H /1 j L 2,0-4,1 1,0-3,3 1,3-5,0 N О Г', 35-80 4,5-5,1 1,1 0,4 a L/ 0,5-2,2 0,1-0,6 A „ M 0-22 3,0-3,7 5,9 9,8 6,0 0,14 . 3,0-11,6 6,5-12,6 4,9-6,7 0,13-0,16 с A 22-27 3,2-4,0 2,5 3,8 1,0 0,03 £ 3 2 2,4-2,7 1,6-6,0 0,6-2,0 0,01-0,07 сл 4 ЯЛ 27-32 3,2-4,0 11,5 18,1 4,4 0,09 о > 9,2-13,8 14,7-21,4 2,4—7,0 0,07-0,14 > о В 32-68 3,3-4,3 5,4 7,6 3,4 0,08 5? 1,1-12,5 1,9-15,8 1,2-5,0 0,05-0,12 с 68-100 4,4-4,7 1,6 2,0 О 1,2-2,4 1,9-2,1 >> A P M 0-22 3,1-4,0 8,4 9,5 6,1 0,11 с л 4,3-11,6 7,8-11,6 4,8-7,4. 0,10-0,13 е 2 5 Bh 22-25 3,0-4,4 8,6 11,6 3,7 0,08 СЛ 4,4-12,9 7,7-15,3 3,1-5,2 0,07-0,10 о £ о В 25-70 3,9-4,9 1,8 7,0 2,5 0,05 1,5-2,4 1,2-12,8 2,0-3,3 0,04-0,07 § г 70-100 4,4-5,2 1,3 2,4 ^« 0,8-1,6 2,0-2,9
T a b e la 2 w obrębie Doliny Dolnej Odry i Równiny Goleniowskiej
i ekstremalne)
Odra valley and Goleniów plain (means and extreme values)
Składniki przyswajalne Available compounds
%
Ogólna zawartość składników Total content of elements
°/ /о
к
I
P
według Egnera— Riehma Mg według Schacht-schabela Zn Mn sp
Mg Fe m g/100 g gleby m g/100 g of soil ppm 8,0 7,9 8,1 1,8 3,1 0,06 ' 0,15 0,90 5,8-10,6 1,6-12,4 3,0-11,7 1,0-2,6 1,4-4,0 0,03-0,12 0,09-0,23 0,67-1,52 2,9 0,9 6,4 1,4 2,2 0,01 0,09 0,40 0,08-7,3 0,5-1,4 1,7-15,0 0,7-1,9 2,6-3,2 0,005-0,02 0,06-0,11 0,18-0,59 0,3 0,7 1,4 0,9 2,3 0,01 0,09 0,40 0,08-0,9 0,09-2,5 0,1-2,3 0,4-1,6 1,0-3,5 0,005-0,02 0,07-0,10 0,24-0,50 4,7 3,9 3,8 3,6 4,9 0.06 0,05 0,48 2,5-8,5 2,2-5,4 2,1-6,3 2,0-4,8 2,3-7,4 1,8 1,1 2,5 1,4 2,8 0.04 0,05 0,49 0,9-3,5 0,2-2,3 0,5-4,0 0,8-2,5 1,1-4,0 1,5 0,3 1,1 0,9 2,6 0,03 0,04 0,45 0,9-2,5 0,1-1,0 0,5-1,9 0,5-1,3 1,0-3,7 2,6 4,5 1,3 2,4 9,6 0,07 0,04 0,50 1,4-5,1 2,676,7 0,8-1,8 1,9-3,2 1,3-19,0 0,5 2,7 0,5 0,7 3,1 0,03 0,03 0,14 0,2-0,7 1,7-6,7 0,3-1,0 0,3-1,4 2,0-3,8 2,7 11,3 0,8 2,1 3,6 0,04 0,07 0,36 0,07-5,6 6,5-15,8 0,4-1,2 1,0-3,4 2,0-4,8 1,1 4,2 0,5 1,4 3,2 0,05 0,06 0,31 0,3-3,3 0,8-14,0 0,3-1,1 0,1-3,1 2,0-4,6 0,5 1,2 0,3 0,7 3,2 0.04 0,05 0,28 0.17 0.8 0,5-1,9 0,3-0,4 0,3-1,7 2,2-5,2 2,4 5,1 0,9 2,4 Ś* 6,2 0,04 0,03 0,29 1,6-3,6 3,1-6,5 0,6-1,4 1,2-4,0 3,5-11,2 1,7 7,7 0,8 2,0 6,7 0,03 0,7 0,93 0,5-3,0 1,4-15,7 0,4-1,8 1,4-3,1 3,8-10,0 0,9 2,3 0,4 1,5 5,1 0,04 0,6 0,48 0,2-1,8 0,7-8,4 0,3-1,1 0,5-2,6 1,5-15,1 0,4 0,9 0,6 0,8 3,0 0,05 0,04 0,19 0,08-0,6 0,4-1,1 0,3-1,2 0,3-1,1 1,5-3,9192 E. Niedźwiecki
objętościową (1,17— 1,22 g/cm 3), porow atością ogólną (51,0— 53,7%) oraz zawartością materii organicznej (4,0— 7,8%). N atom iast różnią się znacznie budową profilów, odczynem i zasobnością w przyswajalny potas i magnez (tab. 1, 2). Gleby murszowate, znajdujące się na obszarze wzniesionym 6— 1 7 mn . p . m. (II i III poziom głównie Równiny Goleniowskiej), wykazują budowę profilu A^M C G , są mniej kwaśne i bardziej zasobne w przy swajalny potas i magnez w porów naniu z glebami murszowatymi o cechach zbielicowania, występującymi na 17—20 m n.p.m. (I poziom Równiny G o leniowskiej).
Podniesienie urodzajności gleb murszowatych jest możliwe przez popra wienie ich odczynu (doprowadzenie co najmniej do p H KC1 5,2— 5,6), na wożenie organiczne uzupełniane m ineralnym (zwłaszcza potasem i m ag nezem) oraz przeciwdziałanie dalszemu odwodnieniu tych gleb. Ich okresowa większa wilgotność powinna być jednym z podstawowych kryteriów przy ustalaniu płodozm ianów. Gleby m urszowate występujące w pobliżu miast (Szczecin-Dąbie, Gryfino, Goleniów) powinny być w większym stopniu wy korzystane pod uprawę warzyw z zastosowaniem nawożenia organicznego, deszczowania i pasów z roślinnością drzewiastą chroniącą gleby przed erozją eoliczną.
LITERATURA
[1] G o n e t Z.: Zasady intensyfikacji produkcji roślinnej na glebach lekkich (praca zbiorowa). . Wyd. IU N G , Ser. P(20), 1976.
[2] Instrukcja w sprawie wykonywania map glebowo-rolniczych oraz map glebowo-przyrod- niczych Min.Roln., IU N G , Warszawa 1965.
[3] K a r c z e w s k i A.: Wpływ recesji lobu Odry na powstawanie i rozwój sieci dolinnej Pojezierza Myśliborskiego i Niziny Szczecińskiej. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Wydz. Mat. Przyr., Poznań 1968, ss. 96.
[4] K o n d r a c k i J.: Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawü 1978.
[5] K u c z a j W.: Przydatność rolnicza gleb powiatu Goleniów, woj. szczecińskie. Wyd. IU N G , Puławy 1974, s. 104.
[6] M ik o ła j s k i J.: Geografia województwa szczecińskiego. Szczec. Tow. Nauk., Wydz. Nauk Społecz., 11, Szczecin 1966, s. 143— 153.
[7] N ie d ź w ie c k i E.: Zmiany cech morfologicznych i właściwości gleb uprawnych na tle odpowiadających im gleb leśnych na Pomorzu Szczecińskim. Wyd. AR w Szczecinie, rozp. nr 92, 1984, ss. 154.
[8] PTG: Systematyka gleb Polski. Warszawa 1974, s. 51— 53.
[9] T r z e c k i S.: Determination of water capacity of soils on the basis of their mechanical composition. Rocz. glebozn. 25 (dod.), 1974, 33—44.
Э. Н ЕД ЗВЕЦ КИ ФИЗИЧЕСКИЕ И ХИМ ИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА ПЕСЧАНЫХ МУРШЕВАТЫХ ПОЧВ В ДОЛИНЕ НИЖНЕГО ТЕЧЕНИЯ Р. ОДРЫ И ГОЛЕНЕВСКОЙ РАВНИНЫ Кафедра почвоведения Сельскохозяйственной академии в Щецине Р е з ю м е Исследовали муршеватые песчаные почвы в долине верхнегоо течения р. Одры и на Голеневской равнине на территории Щецинского приморья. Аккумуляционный горизонт этих почв характеризуется следующими признаками: объемный в ес— 1,17-1,22 г 'с м \ общая порозность— 51,0-53,7%, содержание ограни- ческого вещества — 4,0-7,8%. Муршеватые почвы, расположенные вблизи Голеневской пущи, характеризуются чрезмерной кислотностью и нехватками усвояемых форм калия и магния. Повышение урожайности возможно путем улучшения их реакции (доведение по крайней мере до pH^ci 5,2-5,6), органического удобрения с дополнительным минераль ным удобрением (особенно калием и магнием), а также предотвращения дальнейшего обезвожения этих почв. Муршеватые почвы в окрестностях городов должны использоваться в первую очередь для возделывания овощей. В данном случае должны применяться дождевание и полосы древонасаждений предохраняющие от ветровой эрозии. Е. N IED ŹW IEC K I
PHYSICAL A N D CHEMICAL PROPERTIES OF SA N D Y M UCKY SOILS IN THE LOWER ODRA VALLEY A N D ON THE GOLENIÓW PLAIN
Department of Soil Science Agricultural University of Szczecin
S u m m a ry
Arable sandy mucky soils occurring in the lower Odra valley and on the Goleniów plain in the Szczecin Pomerania region were investigated.
The bulk density of these soils in the accumulation horizon is 1.17— 1.22 g/cm 3, total porosity 51.0—53.7%, organic matter content 4.0— 7.8%. The mucky soils occurring in the vicinity of the Goleniów primaeval forest are strongly acid and poor in available potassium and magnesium.
An increase of the fertility of muck soils is possible by an improvement of their reaction (reaching the soil pH at least 5.2— 5.6), organic fertilization supplemented with mineral elements (particularly potassium and magnesium) and connteraction a further dewatering of these soils. Mucky soils occurring in the vicinity of towns should be used to a wider extent for cultivation of vegetables. In this case organic fertilization, sprinkler irrigation and belts of tree plantings protecting soils against the wind erosion should be applied.
Doc. dr hab. Edward Niedźwiecki Katedra Gleboznawstwa A R Szczecin, ul. Słowackiego 17
