Wpływ nawożenia borem w zmianowaniu na jego dynamikę w glebie

B O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X L N R 1 S. 213 - 219 W A R S Z A W A 1988

A N N A K R A UZE, T ER E SA B O W SZY S, Z O FIA BEN E D Y C K A , D A N U T A BO BRZECK A

WPŁYW NAWOŻENIA BOREM W ZMIANOWANIU NA JEGO

DYNAMIKĘ W GLEBIE

K ated ra C hem ii R olnej A k a d em ii R oln iczo-T ech n iczn ej w O lsztyn ie

W STĘP

Bor w glebach podlega dynamice, co jest związane w dużym stopniu

z właściwościami danej gleby, jak i z przebiegiem warunków klimatycz­

nych, zwłaszcza z ilością opadów, które zwiększają pobieranie boru przez

rośliny, ale przyczyniają się też do jego wymywania.

Reakcja poszczególnych roślin uprawnych na zawartość przyswajal­

nego boru w glebach jest zróżnicowana i dlatego trudno ustalić, jaka

zasobność gleb w bor jest optymalna dla roślin w różnych warunkach

glebowo-klimatycznych.

Badania nasze zmierzały do poszerzenia wcześniejszych doświadczeń

[

] nad ustaleniem optymalnej dawki boru dla typowego, czteroletniego

zmianowania.

M ETO DYK A B A D A Ń

Przeprowadzono badania płodozmianowe na czterech różnych po­

lach: A — w latach 1979 - 1982, В — 1979 - 1982, С — 1982 - 1985 i D —

1981 - 1984 na glebie brunatnej (А, С, D) i płowej (B), wprowadzając

jednorazowo wzrastające dawki boru, wynoszące 1, 2, 4 kg В na 1 ha

w wodnym roztworze boraksu, na glebę przed siewem buraków. Po

burakach cukrowych uprawiano następujące rośliny: kukurydzę (1980,

1982, 1983), bobik (1981, 1983, 1984), pszenicę jarą (1982) i pszenicę

ozimą (1984, 1985). Doświadczenia zakładano metodą losowych bloków,

w czterech powtórzeniach. Powierzchnia poletek wynosiła 24 - 30 m2.

Uprawa, nawożenie, pielęgnacja i sprzęt omawianych roślin były

prowadzone zgodnie z obowiązującymi zaleceniami agrotechnicznymi,

T a b e la 1 Niektóre właściwości fizyczne i chemiczne gleb — Some physical and chcmical properties of soils

Pole Field j

j

Lata badań Miejsce doświadczenia

Experiment place

Zawartość — Content (%) pH _i j Zawartość składników przyswajalnych _{Available compounds content}

; Experiment years piasek sand pył silt ił clay materia organiczna

н ,о

A 1979-1982 Tomaszkowo 56 21 15 1,18 7,0 6,5

i

i

j

i

N a w o żen ie borem w zm ian ow an iu

₂₁₅

Przed założeniem doświadczeń pobierano próbki gleb, w których

oznaczano skład granulometryczny, pH, zawartość próchnicy oraz przy­

swajalnego P, K, Mg i boru (tab. 1). Następne próbki glebowe pobierano

po dwu tygodniach od zastosowania nawożenia borem w celu określenia

wyjściowej zawartości tego mikroelementu przed wschodami buraków

cukrowych oraz po sprzęcie poszczególnych gatunków roślin uprawia­

nych w czteroletnim zmianowaniu. Wszystkie próbki glebowe pobierano

i analizowano z każdego poletka oddzielnie.

Zawartość przyswajalnego boru w glebie oznaczano metodą Bergera

i Truoga. Wyniki opracowane statystycznie metodą wariancji, obliczając

przedział ufności (NIR) dla p = 0,05.

W Y N IK I B A D A Ń

Zastosowane dawki boru (1, 2, 4 kg В na 1 ha) spowodowały istotny

wzrost zawartości przyswajalnej formy tego pierwiastka w glebach

w dwa tygodnie po nawożeniu (tab. 2). Podobne wyniki uzyskał

Szu-T a b e la 2

Zawartość przyswajalnego boru w glebie po 2 tygodniach od nawożenia (mg/kg gleby)

Available boron content in soil 2 weeks after boron fertilization (mg/kg o f soil) Pole Field Nawożenie В — В fertilization ką/ha 1 о 1,0 1 2,0 4,0 j A 0,20 0,32 j 0,52 0,72 0,08 В 0,24 0,35 0,36 0,41 I 0,04 С 0,36 ! 0,67 j 0,93 1,23 0,11 D * 0,56 1 0,92 j 1,27 1,92 0,12 Średnia 0,34 ; 0,56 0,77 1,07 — i NIR - LSD 0,05 Mean

kalski i wsp. [4]. W doświadczeniach prowadzonych na glebie brunat­

nej (pola A , C, D) największy wzrost przyswajalnego boru stwierdzono

na polu Ц tj. na glebie o największej wyjściowej zawartości boru, pod

wpływem dawki 4 kg В na 1 ha; wynosił on 1,36 mg В na kg gleby. Na

glebie płowej (pole B) wzrost ten, chociaż również istotny, był znacznie

mniejszy i wynosił 0,17 mg В na kg gleby, co może być związane ze spe­

cyficznym składem jonowym tej gleby [

].

Analizując zawartość boru w glebach po sprzęcie roślin, stwierdzono

duży wpływ następstwa roślin w płodozmianie na kształtowanie się

21G

jego zawartości w glebie (tab. 3). Po uprawie bobiku, w trzecim roku

od zastosowania boru, stwierdzono istotny wzrost zawartości tego skład­

nika, co szczególnie wyraźnie zaznaczyło się na glebach o niskiej w yj­

ściowej jego zawartości (

- 0,23 mg В na kg gleby). Należy przy­

puszczać, że nastąpiło to na skutek zwiększenia aktywności biologicznej

gleby przez bobik, w wyniku której uruchomione zostały związki tego

mikroelementu w glebie [

]. Uprawiana po bobiku pszenica w małym

już stopniu wpływała na zawartość przyswajalnego boru.

Tabela 3

Zawartość przyswajalnego boru w glebie po sprzęcie roślin (mg/leg gleby)

Available boron content in soil after harvest o f plants (mg/kg o f soil) Pole Field Rok zmianowania Rotation year Nawożenie В — В fertilization kg/ha N IR 0,05 LSD 0,05 0 1,0 2,0 4,0 A 1* 0,19 ! о ,зз 0,39 0,77 0,08 2 0,19 0,18 0,19 0,30 1 0,04 3 0,54 0,56 0,57 1i 0,54 0,03 4 0,50 0,39 0,45 0,59 ii — NIR л л - LSD 0,08 0,12 0,11 1 0ЛЗ 1 '

!

4

i

4 n.o. n.o. n.o. n.o. —

NIR LSD 0,05 0,10 0,13 0,08 0,12 -D 1 la 0,53 0,80 0,68 1,08 0,11 ! 2 0,64 0,58 0,62 0,74 0,09 ! 3 0,51 0,47 0,68 0,76 0,07 1 4 0,31 0,22 0,45 0,34 0,04 1 NIR LSD 0 , 0 5 0,12 0,10 _I 0,10 • 0,13 Średnia

i

N a w o żen ie borem w zm ian ow an iu 2 1 7

Stwierdzono ponadto wyraźną zależność między poziomami zasob­

ności gleby w bor a sumą opadów w poszczególnych latach badań (tab.

3, 4). W latach, w których ilość opadów w okresie wegetacji przekraczała

400 mm, zawartość przyswajalnego boru w glebie ulegała istotnemu

obniżeniu, np. w drugim roku zmianowania na polach A i В oraz w czwar­

tym roku na polu D. Zjawisko to było niezależne zarówno od wysokości

zastosowanej dawki boru, jak i od gatunku uprawianej rośliny, tj. od

kolejnego roku w zmianowaniu.

T a b e la 4

Suma opadów oraz suma temperatur w okresie wegetacji roślin Rainfull sum and temperature sum in the growing season of plants

Pole Field

Rok

Year Roślina — Plant

1 Suma j opadów Rainfull sum mm Suma temperatur Temperature sum °C Okres wegetacji

j

ii 1979 burak cukrowy — sugar beet 350 2604 V -X 1

I 1980 kukurydza — maize 456 1892 V -IX

A 1981 bobik — field bean 327 2522 IV-IX

1982 1 pszenica jara ; summer wheat

226 2220 IV-VIII

\...

1979 burak cukrowy — sugar beet 418 2607 V -X

i 1980 kukurydza — maize 475 2008 V -IX

j В 1 1981 bobik — field bean 352 2403 IV -IX

i j ! 1982 1 pszenica jara summer wheat 212 2078 IV-VIII

1982 burak cukrowy — sugar beet 252 2781 V -X t

i 1983 kukurydza — maize 218 2604 V -IX

C * 1984 bobik — field bean 497 2545 IV-IX ! 1985 1 pszenica ozima winter wheat 561 2025 1 X-VIII 1

! i 1981 burak cukrowy — sugar beet 380 2616 j!

v - x

D

1

1984 pszenica ozima winter wheat

556 2373 X-VIII

1

Analizując zmiany zawartości boru w glebach w okresie prowadze­

nia badań wykazano, że dawki 2 i 4 kg В na ha zapewniały utrzyma­

nie zasobności gleby w bor na średnim poziomie przez cztery lata zmia­

nowania. Biorąc jednak pod uwagę duże wymagania pokarmowe bura­

ków cukrowych i wyczerpaną glebę po przedplonie (pszenica) oraz w y­

soką ilość opadów w rejonie północno-wschodniej Polski, celowe jest

2 1 8 A. K rau ze i in n i

stosowanie większej dawki, tj. 4 kg В na ha, w układzie czteropolowego

zmianowania. Taka dawka boru, poprawiając znacznie zasobność gleb

w ten składnik, wykazała wysoką efektywność produkcyjną w uprawie

buraków cukrowych oraz pozostałych roślin [1, 3].

W N IO SK I

1. Ze stosowanych dawek boru 1, 2, 4 kg

na ha tylko dawka

4 kg B/ha zwiększyła wyjściową zawartość przyswajalnego boru w gle­

bie (2 tygodnie po nawożeniu borem) średnio do 1,07 mg В na kg gleby,

co można uznać za ilość optymalną dla buraków cukrowych.

2

. W stosowanym zmianowaniu: buraki cukrowe, kukurydza, bobik,

pszenica wykazano istotny wpływ uprawy bobiku na podwyższenie za­

wartości przyswajalnego boru, natomiast uprawa tak kukurydzy, jak

i pszenicy pozostawiała glebę uboższą w przyswajalny bor.

3. Stwierdzono istotne oddziaływanie zwiększonej ilości opadów na

obniżenie zawartości boru w glebach w okresie zmianowania.

L IT ER A TU R A

[1] B e n e d y c k a Z., K r a u z e A. , B o w s z y s T. N astęp czy w p ły w n aw ożen ia borem . A cta A cad. A gricult. T ech. Olst. 1986 nr 43 s. 51 - 56.

[2] G u p t a U. C., J a n z e Y. W. , C a m p b e l l C. A., L e y s h o n A. J., N i c h o l a i c h u k W. B oron to x ic ity and d eficien cy: a r e v ie w . Can. J. S o il Sei. 1985 nr 65 s. 381 - 409.

[3] K r a u z e A., B e n e d y c k a Z., B o b r z e c k a D., B a r d z i c k a B. R ea k ­ cja b u rak ów cu k row ych na n a w o żen ie borem . A cta A cad. A gric. Tech. Olst. 1986 nr 43 s. 44 - 50.

[4] S z u k a l s k i H. , S i k o r a H. , P y t l a k J., C h r ó s t J. K szta łto w a n ie się za w a rto ści boru, m ied zi, m anganu, m olib d en u i cyn k u w gleb ach i ro ślin a ch w zależności od d aw ek i c zęsto tliw o ści ich sto so w a n ia w p łodozm ianie. Zesz. Probl. Post. N auk Roi. 1976 z. 179 s. 65 -7 2 .

А. КРАУЗЕ, Т. БОВШИС, 3. БЕНЕДЫЦКА, Д. БОБЖЕЦКА ВЛИЯНИЕ УДОБРЕНИЯ БОРОМ В СЕВООБОРОТЕ НА ЕГО ДИНАМ ИКУ В ПОЧВЕ Кафедра агрохимии Сельскохозяйстевнно-технической академии в Ольштыне Р е з ю м е Рассматриваемые исследования являлись продолжением опытов по определению опти­ мальной дозы бора для типичного 4-польного севооборота. Севооборотные исследования проводились на четырех разных полях с бурой и псев- доподзолистой почвой. Вносили повышающиеся однократные дозы бора — 1,2 и 4 кг В/га

N a w o żen ie borem w zm ian ow an iu 2 1 9 в виде водного раствора боракса до посева свеклы. Исследовал к содержание усвояемого бора в почве в две недели после удобрения и после уборки очередных культур в севообороте. Установлено, что среди вносимых доз бора только доза 4 кг В/га повышала исходное со­ держание усвояемого бора в почве (в две недели после внесения бора) в среднем до 1 мг В на 1 кг почвы, что можно признать оптимальным количеством для сахарной свеклы. В си­ стеме севооборота: сахарная свекла — кукуруза — конские бобы — пшеница, было доказано существенное влияние возделывания конских бобов на повышение содержания усвояемого бора в почве. Установлено также существенное влияние повышенного количества атмос­ ферных осадков на снижение содержания указанного микроэлемента. A . K R A U Z E , T . B O W S Z Y S , Z. B E N E D Y С К А , D . B O B R Z E C K A

BO RON FER T IL IZ A T IO N EFFECT IN THE CROP R O TATIO N ON THE D Y N A M IC S OF TH IS MICROELEM ENT IN SOIL

D ep artm en t of A g ricu ltu ra l C h em istry U n iv ersity of A gricu ltu re and T ech n ology of O lsztyn

S u m m a r y

The resp ectiv e in v estig a tio n s co n stitu te a con tin u ation of e x p erim en ts on e s ta ­ b lish m en t of a n optim um boron ra te for th e ty p ica l 4 -fie ld crop rotation . Crop rotation tests w ere carried out on fou r d ifferen t fie ld s w ith b row n and p seu d o - podzolic soil. In creasin g sin gle boron rates, of 1, 2 and 4 k g N per h ectare applied as the w a ter solu tion of borax w ere introduced into soil. T he con ten t of a v a ila b le boron in soil w ith in tw o w eek s after fe rtiliza tio n and h a rv est of su b seq u en t crops in th e crop rotation w as d eterm ined. It has b een found th at am ong th e boron rates applied o n ly at th e rate of 4 kg В per h ecta re resu lted in an in crease of thei in itia l a v a ila b le boron co n ten t in so il (w ith in tw o w eek s a fter boron fertiliza tio n ) up to 1 m g В p er kg of soil, on th e average, w h a t can b e regarded as an optim um am ount for su gar beets. In th e crop rotation sy stem ap p lied , viz.: sugar beet, m aize, fie ld b ean and w h ea t, a sig n ifica n t e ffe c t of th e fie ld b ean cu ltiv a tio n on increase of th e a v a ila b le boron con ten t in so il h as b een proved. A lso a sig n ifica n t decrease of th is m icroelem en t u n d er th e e ffe c t of in creased r a in fa ll am ou n t h a s been found.

P r o f . d r A . K r a u z e P r a c a w p ł y n ę ł a d o r e d a k c j i w g r u d n i u 1987 r. K a t e d r a C h e m i i R o l n e j

A k a d e m i a R o l n i c z o - T e c h n i c z n a w O l s z t y n i e 10-744 O l s z t y n - K o r t o w o , Ы. 39