Widok LUТZ VON WERDER, WISSENSCHAFГLICHE ТЕ:ХТЕ KREAТIV LESEN: KREAТIVE METHODEN FUR DAS LERNEN AN HOCHSCНULEN UND UNIVERSITA.ТEN, Berlin-Milow: Schibri-Verlag, 1994, 128 s.

Book Reviews

Uwazny czytelnik zauwazy z pewnosci'1, zapowiadanci wieloglosowosc i ogro-mn~ tematyczщ rozpi~tosc sewilskiego rocznika. Obecny jego otwarty ksztalt ma wiele zalet. Z jednej strony pismo moze odpowiadac na szerokie zainteresowania czytelnicze wsrбd filologбw hiszpanskich, angielskich, j~zykoznawcбw, transla-tologбw, metodykбw ~auczania. Kazdy z nich znajdzie tu cos dla sieЬie i zapewne znajdzie takze miejsce аЬу si~ wypowiedziec. Z drugiej strony jego aplikowany charakter wplywa korzystnie, bez w~tpienia, na szerszct recepcj~ dokonan wspбl­ czesnych badan stylistycznych.

Literatura

Baranczak, S., 1992, Ocalone w tlumaczeniu, Poznan: а5, s. 34.

Brown, Р., i S. Levinson, 1978, ,,Universals in Language Usage: Politness Phenomena". - E.N. Goody (Ed.) Questions and Politness: Stategies in Social Interaction. Cam-bridge: C.U.P.

1987, Politness: Some Universals of Language Use. Cambridge: C.U.P.

Holmes, J., 1988, Translated! Papers in Lierary Translation· and Translation Studies, Amsterdam: Radopi.

Leech, G.N., 1983, Principles of Pragmatics, London: Longman.

Le Goff, J., 1988, Medieval Civilization, trans. Julia Barrow, Oxford: Basil Balckwell. Paz, О., 1971, Traducci6n: literatura у Literalidad, Barcelona: Тusquets, s. 16.

MARIA FILIPOWICZ-RUDEK

LUТZ VON WERDER, WISSENSCHAFГLICHE ТЕ:ХТЕ KREAТIV LESEN: KREAТIVE METHODEN FUR DAS LERNEN AN HOCHSCНULEN UND UNIVERSITA.ТEN, Berlin-Milow: Schibri-Verlag, 1994, 128 s.

Jezeli pocieszeniem moze Ьус fakt, ze ·u innych rбwnie ile si~ dzieje, to wst~p do prezentowanej pracy podniesie na duchu wszystkich narzekaj~cych na brak umiej~tnosci czytania (i pisania) tekstбw naukowych - и uczni6w, studentбw, а

takze u samych sieЬie. · '

W Niemczech, ojczyinie autora, stwierdza si~ tak znaczny spadek poziomu ksztalcenia uniwersyteckiego, iz mбwi si~ wr~cz о kryzysie, natomiast badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wykazaly, iz 30 % studentбw nigdy nie przeczytalo ani jednej ksi~ki w calosci. Owszem, studenci ci si~gaj~ do

literatury, аЬу zdac egzamin czy przygotowac referat. Ich kontakt z puЫikacj<l, naukow<l, polega jednak tylko na przekartkowaniu i odnalezieniu tych stron, ktбre Ьezposrednio dotyczii tematu. Zapytani о przyczyny nieczytania ksiiizek "od deski do deski" sami badani odpowiadajii, ze nie potrafiii przezwyci~zyc trudnosci w skupieniu uwagi oraz w przyswojeniu terminologii i slownictwa obcego. Nato-miast przypatrujiicy si~ zjawisku fachowcy widzii w takim stanie rzeczy konse-kwenc je f aktu, iz lektuщ_ dzieci i mlodziezy jest glбwnie literatura pi~kna, podczas gdy ani w szkole, ani na studiach nikt nie uczy ich czytania tekstбw naukowych, ktбre wymagajii z gruntu odmiennego nastawienia oraz specjalnych technik.

Pomocii w uzupelnieniu tej luki sluzyc ma wlasnie podr~cznik Lutza v. Werdera, specjalisty zajmujiicego si~ dydaktyk<l, szkoly wyzszej, znanego rбwniez z puЫi­ kacji о kreatywnym pisaniu (Werder 1992, 1993).

Zgodnie z zasadii wzorowego nauczyciela rozpoczyna autor od wytworzenia и odЬiorcy motywacji do podj~cia proponowanego tu kursu. Wyplywac ma ona z podstawowego przekonania, iz czytanie jest procesem kreatywnym, poniewaz czytaj<l,c nie tylko dost~pujemy wtajemniczenia w wybraщ dziedzin~ wiedzy, lecz jednoczesnie uczymy si~ myslenia, doznajemy wstrz<l,su, olsnienia, со staje si~ irбdlem podniet do wlasnej twбrczosci.

Pierwszy rozdzial przedstawia wi~c urywek historii czytania naukowego, na ktбry skladajii si~ wyirnki z Ьiografii wielkich filozofбw. Opisuj<l, oni swoje przezycia zwiqz;ane z lekturii: zyskariie dost~pu do idei ukrytych w podswiadomo-sci (Rouseau), wrazenie niesmiertelnopodswiadomo-sci, jakie daje duchowa identyfikacja z myslicielami antyku (Machiavelli) i inne. Doznania te za kazdym razem byly inspiracjii do pracy twбrczej, ktбrej owocem stawaly si~ kolejne dziela. Nauk~ z faktбw tych plyщcii sformulowal autor w kilkunastu tezach, glosziicych m.in., ze czytanie naukowe tworzy ci<tglosc naukowej twбrczosci, wl<!,cza w duchowy dialog z tradycj<l,, ukazuj<l,c czytelnikowi metody myslenia "w akcji", wplywa na jego wlasny sposбb naukowego wypowiadania si~, dostarcza idei i hipotez do wlasnego tekstu, ksztaltuje styl pisania oraz daje znajomosc rбznych typбw tekstu (s.16 i 17).

Kolejne rozdzialy poswi~cone sii charakterystyce czytania. Jawi si~ ono tutaj jako proces mentalny, angazujiicy 1. zdolnosci poznawcze, 2. pami~c, 3. urucha-miajiicy tzw. myslenie dywergentne ('rozЬiezne'; divergierendes Denken), czyli logiczne i kreatywne rozwijanie idei, а nast~pnie 4. myslenie konwergentne ('zbiezne'; konvergierendes Denkeri), polegajiice na in~uktywnym zmierzaniu do wnioskбw, i zakonczonych 5. wartosciowaniem.

Book Reviews

Autor uswiadamia nas rбwniez, ze jest to nie tylko proces poznawczy, lecz aktywnosc zwi~ana z uczuciami, st~d tez dwa irбdla trudnosci w czytaniu: jedne

рlущ z niedostatkбw natury intelektualnej, drugie - s~ wynikiem niepoz~danych reakcji emocjonalnych. Najcz~stsze zaklбcenia obu rodzajбw ujmuje autor w

taЬel~. przypisuj~c je kolejno kazdej fazie procesu czytania. Na przyklad faz~

1.

Przygotow.anie zaburza glбwnie brak praktyki, jakiejkolwiek strategii oraz znajo-mosci typu tekstu. W sferze emocji wywoluje to niepokбj lub wr~cz strach przed czytaniem, uczucie dezorientacji i braku sensu, wreszcie poczucie przeci~zenia zadaniem.

Przekonanie, iz czytelnictwo tekstбw naukowych warunkuje ich tworzenie, со

zapewnia jednostce rozwбj naukowy, а nauce post~p. jest mysl~ przewodni~ ksictiki Werdera, ktбry kreatywnosc pojmuje wlasnie jako pobudzanie do pisania. Nieodl~cznosc tych dwбch dzialalnosci: czytania i pisania ujawnia si~ na kazdym etapie czytania naukowego, ktбrego model przedstawia si~ nast~puj~co:

Faza

1. Przygotowanie do czytania -

aшiliza tematu, dоЬбr literatury, wyzna-czenie celбw czytania (pisemne formulowanie pytari i przypuszczeri). ·

Faza 2. Czytanie - identyfikacja slбw, uchwycenie znaczenia zdari, zrozumienie sensu struktury tekstu i w koricu jego calosci.

Faza 3. Opracowanie

Faza 4. Wykorzystanie przeczytanego materialu - (tu czytanie nieustannie

przeplata si~ z pisaniem): parafrazowanie, analizowanie i komentowanie, formu-lowanie tez dla wlasnego tekstu i szkicowanie jego planu, redakcja tekstu przy stalej konfrontacji z tekstem czytanym. W cz~sci zasadniczej podr~cznik przedsta-wia dziewi~c technik kreatywnego czytania:

Techniki czytania kreatywnego czytanie reproduktywne tlumaczctce szybkie tradycyjne racjonalne czytanie produktywne sokratyczne retoryczne krytyczne kreatywne korekcvine Tabela 1.

Metody reproduktywne

maj~pomбc

w zrozumieniu tekstu w takim stopniu,

аЬу

czytelnik potrafil odtworzyc

glбwn~

mysl, fakty i detale na uzytek tekstu wlasnego,

natomiast czytanie produktywne powinno doprowadzic do powstania

odkryw-czych partii wlasnej pracy. Wdrazaj~c w kolejne techniki l~czy Werder elementy

wykladu z cwiczeniami praktycznymi.

Ро

objasnieniu istoty danej metody i

uzasadnieniu jej przydatnosci, stawia autor przed czytelnikiem szereg zadan do

wykonania,

ktбre

polegaj~ na jej praktycznym zastosowaniu podczas czytania

podanych tu

wycinkбw

z czasopism popularnonaukowych z

rбznych

dziedzin

wiedzy.

Pбiniej

wyniki przedstawione

Ьус

maj~ w postaci

rбznorakich

fiszek,

mapek, tabelek sporz~dzonych wedlug podanych

wzorбw,

jak np.: (tab. 2. i 3.)

Tabela 2. Temat: Przyczyny: Miejsce: Czas:

Sposoby:

Mozliwosci: Definicje: Porбwnania: PodoЬienstwa: Przypuszczenia: Warunki: linarne: Tabela 3. Kto? -Kiedv? Со?

.

Jak? 1 Dlaczego?

Kurs

swбj

rozpoczyna autor od podniesienia technicznej sprawnosci w

docie-raniu do tresciowej warstwy materialu: zaleca poslugiwanie si~ slownikami przy

Book Reviews

pokonywaniu barier terminologicznych (czytelnik niemiecki otrzymuje gotOWcl list~ adresбw ЬiЫiograficznych), proponuje cwiczenia zwi~kszajclce tempo czyta-nia -

az do poziomu perfekcji

: 900 slбw na minut~. Lekcj~ ekscerpcji informacji uzupelnia zestawem symboli, przy pomocy ktбrych zaznacza si~ na marginesie najistotniejsze reakcje wywolane przez tekst.

Czytanie

kreatywne,

czyli wyzwalajclce tkwiclCY w nas potencjal twбrczy, nie polegajednak na Ьiemym (chocby i najsprawniejszym) przyswajaniu, lecz musi Ьус aktem woli swiadomej swoich celбw. Czytajclc, integrujemy nowe wiadomosci

z

wiedzcijuz posiadaщ. Proponowane przez autora techniki majcl wi~c sprawic, Ьу proces ten stal si~ jak najbardziej efektywny. W spomniane wyzej pomoce, takie jak taЬelki, fiszki itp., sci integralщ cz~scici danej metody - pomagajcl prowadzic dialog z tekstem. Zadajemy pytania i szukamy odpowiedzi wedlug klucza, jaki nam konkretna technika lub strategia daje. W cz~sci tej otrzymujemy tez bardzo praktyczne wskazбwki. Do natychmiastowego wykorzystania nadajci si~ np. zale-cenia usprawniajclce czytanie w celu korekty tekstu: аЬу uchwycic Ы~dу typogra-ficzne, radzi autor czytac zdania od strony prawej do lewej- w ten sposбb niszczclc sens calci uwag~ skupiamy na poprawnym zapisie. Na s.

95

znajdziemy natomiast taЬelk~. wedlug ktбrej dokonac mozna pospiesznej korekty (glбwnie formalnej strony tekstu), gdzie wyszczegбlnione sci najistotniejsze proЫemy i sposoby zaradzenia im, np.:

Dlugosc - Spr6buj wyrazic si~ zwi~ilej,

lub (przyklad dla nas raczej egzotyczny):

J~zyk seksistyczny - Unikaj sl6w, kt6re dyskryminujq plec

odmiennq.

Tabelk~ t~, ,zatytulowaщAВC

kore,kty,

sporzci,dzil autor z myslci, о tych studentach, ktбrych "goni czas" - ten uklon w stron~realiбw wzbudza tym wi~ksze zaufanie do walorбw praktycznych ksict,iki L. V. Werdera.

Poniewaz puЫikacja ta ma charakter wyrainie praktyczny, jej uzytecznosc w pelni ocenic moze tylko praktyka. Pozostaje wi~c jedynie zyczyc soЬie, аЬу podr~cznik ten znalazl mozliwie szerokie zastosowanie, lub tez stal si~ inspiracjcl do sporщdzenia podobnej pomocy dla uczniбw i studentбw z innych krajбw.

Literatura

Lutz von Werder, 1992, Kreatives Schreiben in den Wissenschaften, Milow: Schibri-Ver-lag, 190 s.

Lutz von Werder, 1993, Lerbuch des wissenschaftlichen Schreibens, Milov: SchriЬi-Ver­ lag, 464 s.

EТNOLINGWISTYKA, t. 6, red. J. Bartminski, LuЫin: Wydawnictwo UMCS, 1994, 213 s.

Na szбsty tom Etnolingwistyki sklada si~ szereg rozpraw dotycz,i_cych istotnych proЫemбw semantycznych. S,i_ to opracowania reprezentuj,i_ce r6zne orientacje badawcze (por. artykul Apresjana о naiwnym obrazie swiata, prac~ Muszynskiego dotycz,i_c,i_ proЫem6w semantyki oЬiektywistycznej i rozpraw~ Кrzeszowskiego poswi~coщ wybra-nym zagadnieniom z zakresu j~zykoznawstwa kognitywnego). Osobne miejsce na tym tle zajmuje artykul Adamowskiego traktuj,i_cy о znaczeniu odnoszonym do "specjalnego typu kontekstu, jakim jest konwencja gatunkowa tekstu" (s. 53).

Dzial I tomu zamykaj,i_ dwa opracowania dotycz,i_ce zagadnien etykiety. К. Jarz,i_bek pisze sugestywnie i obszernie о kinetycznych forrnach powitan i pozegnaii, а J. K,i_s i К. Sikora charakteryzuj,i_ wybrane skladniki etykiety wiejskiej, akcentuj,i_c kulturowe zakorzenienie zwrotбw grzecznosciowych.

Dzial П, zatytulowany Z prac nad Slownikiem ludowych stereotyp6w йzykowych, wypelnia rozprawa J. Bartminskiego i S. Niebrzegowskiej: Stereotyp slonca w pol-szczyi.nie ludowej.

W dziale Ш umieszczono opracowania dotycz,i_ce sennika ludowego (S. Niebrzego-wska), bajek (Trzy bajki о sloncu - J. Bartminski) i wierzeii ludowych zwi,i_zanych z burz,i_ (artykul F. Czyzewskiego). Zamyka t~ cz~sc tomu tekst J. K,i_sia О piekilnickiyk slowak obrai.liwyk, kt6ry jest, zgodnie z deklaracj,i_ autora, pr6b,i_ przedstawienia w zartoЫiwej formie opisu "naukowego". W koncowej cz~sci tomu znajdzie czytelnik recenzje kilku opracowan z zakresu etnolingwistyki.

STANISLAW GRAJЗIAS, ЩZУК W ZACHOWANIACH SPOLECZNYCH, Lubiin: Wydawnictwo UMCS, 1994, 336 s.

The thesis about the social origin of language has been recurrent in almost all linguistic theories. It underlay first the Geneva and then Prague structuralism and, somewhat weakened in generative grammar Ьу Chomsky's conviction about man's innate aЬilities

BookNotes

to use language, it has become the Ьinding solution to the question about its secret. At the same time sociology witnessed the emergence of а subsequently well-estaЫished view that treated language as а linking medium of groups, nations and communities. Language, а social product, turned out to Ье also an entity. that formed and conditioned the existence of social groups. А discussion on "the social character of language" must bear in mind the consequences of this dichotomic interpretation of the proЬlem: language, а social product, itself constructs societal life.

The present book is an attempt to introduce some order among views on the social character of language. lt is also the author 's own contribution to the general consideration of the subject, а contribution stemming from many years of studies on sociolects and on the functioning of language in social life. The author 's competence determined the linguistic perspective of his undertaking. This permitted an argument with linguistieally too general sociological interpretations. It is from the linguistic perspective of viewing phenomena arising from relations Ьetween language and society that sociolinguistics developed: а discipline, which, largely broadened the object of linguistic study, Ьу using description of linguistic behaviors, thus an entirely different research method from basically deductive structural linguistics.

The growing thёoretical reflection on the social character of language seemed of interest, which led consequently to the emergence of two different although interlocking, and thereby difficult-to-define, disciplines: sociolinguistics and sociology of language. The stages of development of this reflection have been dealt with in Chapter I: Socio-linguistirs or Sociology of Language.

The reader will thus follow the progression of the thesis of social contexts of language in structuralist descriptions of the varieties of national languages, descriptions that were inspired Ьу de Saussure's theory and multiplied in European linguistics in the 1930's. The tenets of the Prague Structural School will Ье presented, which developed а program of sociolinguistic interpretation of languages and their uses long before American sociolinguistics cf. Theses of the Prague Circle and implemented this program in the formula of "systems in the system of national language" and in the conception of functional languages (styles).

The proЫem of language style was developed to an unheard-of extent in the Prague structuralism. Тhе science of styles i.e. stylistics arose, which, though ignored in American linguistics, boasts of consideraЫe achievements.

Sociolinguistics was bom as an opposition to structuralist interpretations of commu-nication. It was therefore necessary to f ollow those assumptions of structural theories that evoked the greatest doubts of students of linguistic behavior. In the course of study it tumed out that while constructing its assumptions sociolinguistics drew freely from the achievements of cultural anthropology apparently grown on the Herder-Humboldt thesis, which gave language the most important role in the cognition of reality and thereby in shaping social relationships. This perspective of thinking permitted to re-examine the

language-effected process of socialization and to perceive its enoпnous role in the lives of individuals (cf. Bemstein's theory of elaborated and restricted codes). It also accorded proper rank to studies on social determinants of linguistic behaviors (cf. D. Hymes' ethnography of speaking).

This chapter is too general to offer an exhaustive description of the path that linguistics covered to become sociolinguistics and to take part in the emergence of sociology of language (cf. the proposal of J. А. Fishman). However, it appeared necessary to present an outline of this path: it is the background against which are clearly visiЫe the achievements and shortcomings of the mode of thinking f ormulated in the studies on the Polish language.

The presentation of the development of sociolinguistic theory could not have ignored the Polish aspect. While pursuing it in Chapter II: Polish Sociolinguistic Thought, the reader will find that in sociolinguistics, however new it may Ье, there are no phenomena that would not have been observed before and no theses that would not have been put forward in various contexts. АН these can Ье found in the surprisingly broad reflection

Ьу J. Baudouin de Courtenay, in numerous monographs on the history of language and in studies on the history of styles in Polish.

It can Ье safely assumed that Polish linguistics has always been sociology-oriented and the achievements of the history of the language and of styles must become an important contribution to sociolinguistics and to sociology of language. The Polish scientific thought also has significant theoretical achievements and can leave an original mark on the form of the two disciplines.

It should Ье known that the Polish sociology-oriented linguistics, inspired Ьу the Herder-Humboldt thesis, first sought after the national spirit in the language. Then it closely inquired into the influence of great historical events on the development of Polish, providing а comprehensive interpretation of the life of the language over the centuries. It made а detailed description of Polish language varieties: dialects - socially and territorially determined, sociolects - only socially determined, and functionally determi-ned - language styles. Polish linguistics also studies the Polish language in the communities of Polih emigrants in many countries in the world. In 1970's, investigations started where the sociolinguistic method came to Ье the leading one. lt was applied to describe the urban language and to reconstruct the linguistic image ofthe world. Attempts were also made to describe linguistic behaviors and their social determinants.

Noteworthy are also the achievements of Polish applied linguistics. For years it defended the purity of Polish threatened Ьу foreign influences when Poland lost her independence through partitions. It fulfilled its practical tasks after independence was regained: it codified norms and returned Polish names to localities, changed during partitions. At present the Polish applied linguistics takes part in developing language skills of Poles in using their native language and foreign languages.

BookNotes

The most-often noticed phenomena in the Polish sociology-oriented linguistics were sociolects: varieties of the national language f oпned in different social groups. The anatomy of а sociolect permits to and clearly follow а symblosis of sensu stricto linguistic facts and social phenomena: types of links, hierarchies of social roles, а system of values etc. Chapter IП: Social Deteпninants of Languages - Sociolects is а linguistic and at the same time sociolinguistic attempt to analyze several sociolects of Polish. It is also intended as а summing up of the knowledge of а phenomenon that is apparently important for societal life and sociolinguistic theory.

The reader will find in it а survey of terms and concepts with which sociolectal language varieties have long been described, and а typology of Polish sociolects (professiolects, slang, jargons). Не will also follow their history and learn how certain sociolects (criminal jargons, teenage slang) create the image of the world and of man and what systems of value they offer against the background of those provided Ьу general Polish.

Finally, Chapter IV: Social Determinants of Linguistic Behaviors gives an outline of language functioning in different social groups in а speech community defined Ьу the framework of national language. It is an attempt to interpret а phenomenon that is covered Ьу the term social language behaviors. While trying to deteпnine the most important rules of those Ьehaviors, 1 also try to see the consequences of ignoring them (in foreign language teaching) or of being unaЫe to use them (in mental disturbances leading to speech pathology).

This chapter introduces the concept of social interaction and linguistic interaction. Both are interpreted from the standpoint of their social, situational and pragmatic determinants. It presents а conception of communicative skills: systematic, social, situational and pragmatic skills. This conception makes possiЫe deeper reflection on the scope and capabllities of applied linguistics. The chapter also contains а postulate of minimizing the communicative and language systems of Polish. This device is indispen-saЫe f or the forming of communicative ski11s.

ЩZУК I STYL GAТUNKOW LIТERACКICH OSWIECENIA I ROMANTYZМU, red. J. Brzeziбski, Zielona Gбra 1995, 184 s.

Ksiitzka ta stanowi pierwszy tom serii Studia о Jtizyku i stylu artystycznym i jest dedykowana Profesorowi Jerzemu Brzeziбskiemu.

Ма ona foпn~ zbloru studiбw poswi~conych polszczyinie artystycznej oswiecenia i romantyzmu. Liczni autorzy z kilku osrodkбw polonistycznych przedstawiajit zarбwno

kwestie metddologiczne zwiitzane z opisem j~zyka artystycznego, jak i analizy stylisty-czne konkretnych utwor6w lub ich grup.

Tom otwiera obszerna rozprawa J. Brzeziбskiego pt. J~zyk i styl Pani Podczaszyny Michala Dymitra Krajewskiego, uzupelniaj,tca dotychczasowe opracowania autora zwi,t-zane z charakterystyk,t stylu polskiej powiesci sentymentalnej. Badacz wyodr~bnia i opisuje najwazniejsze warstwy stylistyczne konstytuuj,tce styl tego utworu, zwracaj,tc uwag~ przede wszystkim na "objawy stylu sentymentalnego, stylu dydaktycznego i urz~dowego".

W kolejnym fragmencie znajdzie czytelnik wnikliwe studium М. Bialoskбrskiej

i W. R. Rzepki poswi~cone Zywili, w ktбrym pokazuje si~ skomplikowany charakter Mickiewiczowskiego stylizator,stwa. Twбrca owej powiastki z dziejбw litewskich "uru-chomil i wykorzystal w tym t~kscie ( ... ) material gramatyczny о rбznorodnej,prowenie­

ncji: mieszczqcy si~ w normach, regionalny i przywolany z dawnych tekstбw". Wszystkie te formy oddawac mialy, w intencji autora, koloryt historyczny, choc ich walor archaizacyjny byl inny dla czytelnika z kresбw, inny zas dla odЬiorcy na przyklad warszawskiego. Zmiany, jakie zaszly w polszczyinie, sprawiaj,t, ze dopiero w ХХ wieku mozemy utwбr Mickiewicza odЬierac jako tekst totalnie archaizowany.

Zagadnienia zwiqz:ane z charakterystyk<l, stylizacji S<l, przedmiotem kilku artykulбw. М. Brzezina przedstawia stylizacj~ wlosk,t w jednym z utworбw Dmuszewskiego. Sposobom wykorzystania skladnikбw gwary mysliwskiej w Рапи Tadeuszu poswi~cony jest artykul S. Kani. J~zykowo-stylistyczne uksztaltowanie tekstu, w tym procesy stylizacyjne sluzqce charakteryzowaniu postaci, przedstawia С. Pi,ttkowski (na podstawie analizy poematu J. В. Zalewskiego Rusalki). Sрощ cz~sc tomu zajmuj<l, opracowania dotyczqce stylu komedii oswieceniowej. О cechach wyrбzniajqcych tytuly utw9r6w komediowych, na tle tytulбw innych gatunkбw, pisze М. Uidzicka. Autorka podkresla funkcjonalnosc tytulбw komedii, wyrazajqc,t si~ w ich informacyjnosci, kt6ra nie jest zwykle zwi,tzana z suchq deskrypcj;:ь lecz wynika z osi,tganego na rбzne sposoby wartosciowania. Slownictwo i frazeologi~ potoczщ w oswieceniowych utworach kome-diowych opisuje J. W~gier. W artykule М. Wojtak znajdzie zas czytelnik charakterystyk~

sposobбw wyrazania si~ dydaktyzmu w j~zyku i stylu komedii tego okresu.

Waznym glosem w dyskusji nad ksztaltem analiz stylistycznych utworбw literackich jest studium С. Pi,ttkowskiego, w kt6rym autor, ро przedstawieniu najwazniejszych perspektyw Ьаdаб stylistycznych nad utworami artystycznymi, zajmuje si~ szczegбlowo

zagadnieniem kontekstбw analiz stylistycznych.

Uzasadnieniu potrzeby zredagowania historycznego slownika terminologii genologi-cznej poswi~cony jest artykul А. Piotrowicz i В. Walczaka. О wielowqtkowosci tomu swiadczq ponadto р~асе А. Кrupianki (о stylu 1ist6w Mickiewicza), Е. Brezy (om6wienie genezy i znaczenia slowa holokaust) i J. D[ibrowskiej (sprawozdanie z Konferencji Instytutu J~zyka Niemieckiego w Mannheim, poswi~conej zagadnieniom stylistycznym). Nawet w tak krбtkim przegl<tdzie nie moze zabrakщc slбw zach~ty do lektшy tomu,

ktбry rozleglosci<l, perspektyw, zakresem poruszanych zagadnie6, r6znorodnosci,t uj~c powinien zainteresowac nie tylko badaczy stylu artystycznego.

BookNofes

КREOWANIE SWIATA W ТЕКSТАСН, red. А. М. Lewicki, R. Tokarski, LuЫin: Wydawnictwo UMCS, 1995, 266 s.

Ksiqzka wprowadza w proЫematyk~ obrazu swiata, а wlasciwie, zgodnie z tytulem, w zagadnienie kreowania swiata w tekstach. Pr6buje si~ w niej pokazac,,,,w jaki spos6b dokonujq si~ semantyczne transformacje slowa w r6znego typu tekstach" (s. 8).

W cz~sci pierwszej tomu odnajdujemy szereg rozpraw poswi~conych zagadnieniom og61nym. О r6znorodnych sposobach rozumienia kreatywnosci w j~zyku pisze R. Grze-gorczykowa. Zagadnienie przekladalnosci tekst6w poetyckich na r6zne j~zyki przedsta-wia J. Swi~ch. Ro1~ wiedzy ku1turowej w interpretacji tekst6w omaprzedsta-wia R. Tokarski, formulujqc wnioski i postu1aty na temat ce16w opisu j~zyka, re1acji mi~dzy tzw. wiedz<! j~zykowq i wiedzq encyk1opedyczщ oraz zakresu opisu znaczenia slowa - definicji otwartej.

Omawiany fragment ksiqzki zawiera tez rozpraw~ Н. Karde1i, kt6ry "wskazuje na moz1iwosc zastosowania aparatu kognitywnego przy por6wnawczej interpretacji rodzin wyrazowych w odmiennych typo1ogicznie j~zykach" (s. 8).

W drugiej cz~sci puЫikacji pomieszczono 9 prac interpretujqcych teksty artystyczne - z punktu widzenia 1ingwistycznego 1ub 1iteraturoznawczego (Ьardzo interesujqce poznawczo jest to zestawienie!). Zna1azly si~ wsr6d nich artykuly pokazujqce r6znice i podoЬienstwa w konceptua1izacji poj~c w j~zyku og6lnym i utworach artystycznych

(о czasie pisze А. Pajdzinska, doswiadczeniu cie1esnosci poswi~ca swoje opracowanie D. Fi1ar). Znajdzie tu czytelnik ponadto rozprawy skupiajqce uwag~ na j~zyku autor6w oraz "prace przedstawiajqce rozmaite aspekty intertekstua1nosci, gdy po1ifonicznosc czy wie1osty1owosc - jak piszq redaktorzy tomu - skore1owana jest na plaszczyinie semantycznej i pragmatycznej z r6znymi typami racjona1nosci" (s. 9).

Ostatnie fragmenty ksi<1,Zki wypelnia szereg prac poswi~conych rea1izowaniu si~ funkcji perswazyjnej w puЫicystyce (Т. Dobrzynska), homi1etyce okresu baroku (А. Ja-nowska, М. Pastuchowa) oraz reklamie (А. М. Lewicki, J. Mackiewicz, R. Zimny).

Lubelska "czerwona seria" wzbogacila si~, jak widac, о pozycj~ wazщ, interesujqcq i inspiru jqcq.

(mw)

KSZTALCENIE POROZUMIEWANIA SЩ. Materialy konferencji naukowej, Оро1е

26-28. 09. 1994 r., red. S. Gajda, J. Nocon, Оро1е, 1994, 329 s.

Wydany w Opo1u jako poklosie konferencji obszerny tom zawiera 49 rozpraw ulozonych przez redaktorбw w trzech dzialach. Bogactwo poruszanych proЫemбw jest jednak tak wielkie, ze opracowania zgromadzone w poszczeg61nych grupach tekstбw sq zwyk1e tylko w pewnym wzg1~dzie zЫizone.

Dzial pierwszy, obejmujqcy - zgodnie z redaktorskct. deklaracjq - zagadnienia og6lne, zawiera studia poswi~cone regulom komunikacji (np. Z. Lomny, М. Cechowa, М. Кrcmova, М. Jelinek) lub r6znym jej aspektom (por. dla przykladu artykuly: W. Lubasia Referencjalnosc nazw wlasnych а porozumienie rozm6wc6w, М. Marcjanik Grzecznosc

йzykowa а sprawnosc komunikacyjna) czy wreszcie komunikacji w obrфie wybranych srodowisk (zob. studium Н. Kurek przedstwiajqce zachowania komunikacyjne miesz-kanc6w wsp61czesnej wsi).

Dzial II tworzct. artykuly charakteryzujqce komunikacj~ dzieci i mlodziezy oraz komunikacj~ dydaktycznq. Ву to uszczeg61owic, trzeba wspomniec dla przykladu о pracach J. Kowalikowej i М. Madejowej, kt6re omawiajct. r6znorodne aspekty komu-nikacji j~zykowej w szkole. Zagadnieniu ksztalcenia sprawnosci komunikacyjnej ucz-niбw w srodowisku gwarowym poswi~cone jest studium Н. Synowiec. Ocenq poziomu sprawnosci w poslugiwaniu si~ j~zykiem ojczystym w rбznych sytuacjach komunikacyj-nych zajmujq si~ В. Niesporek-Szamburska, К. GqSiorek i W. Zelech.

R6znorodne zagadnienia zwict.zane z funkcjonowaniem podr~cznika jako komponentu

szkolnej komunikacji znajdzie czytelnik w pracach J. Nocon, В. Sieradzkiej i V. Martinkovej.

W dziale Ш umieszczono artykuly omawiajqce wyrбzniki komunikacji w takich sferach, jak: komunikacja naukowa (autorami opracowan Sq m. in.: А. Duszak, Е. Кrizanowska, А. Starzec, V. Gorjanc), potoczna (rozprawa О. Miillerovej), urz~dowa (studium Е. Malinowskiej), artystyczna (artykul Е. Dct.browskiej). О sposobach organi-zowania komunikacji w tekstach uzytkowych piszct. R. Pi~tkowa i В. Witosz, charakte-ryzujqc teksty terapeutyczne, i М. Wojtak, ktбra opisuje poradniki.

Zawarte w tomie prace pokazujq komunikacj~ jako zlozony proces, uswiadamiajq ogrom osiqgni~c w badaniach nad ludzkim porozumiewaniem, ale tez liczne braki, ktбre sprawiajq, ze fachowe doradztwo w zakresie sprawnosci organizowania komunikacji w rбznych sferach zycia spolecznego nie b~dzie latwo osicigalne.

(mw)

KULТURA ЩZУКА DZIS, red. W. Pisarek, Н. Zgбlkowa, Poznan: Wydawnictwo KURPISZ, 1995, 262 s.

ZЬi6r artykulбw zawartych w tym tomie tworzy wielobarwnq mozaik~. Chcqc uporzct.dkowac wst~pnie bogaty material, redaktorzy grupujq opracowania w trzech

cz~sciach.

Cz~sc I zawiera artykuly poswi~cone zagadnieniom teoretycznym .. I. Bajerowa rozwaza rol~ normy teoretycznej (NT) w ksztaltowaniu zmian j~zykowych, piszct.c "przede wszystkim NT sankcjonuje istniejqcy stan ~yczny, to jest niejako naukowym

BookNotes

autorytetem zatwierdza fakty dokonane - panowanie wariantu juz i tak w praktyce znacznie rozpowszechnionego" (s. 14). Wobec decentralizacji normy j~zykowej, braku wzorc6w itd. nie nalezy, .zdaniem autorki, rezygnowac z poradnictwa j~zykowego. Musi ono jednak Ьус oparte na gruntownych badaniach, а "oceny trzeba ferowac bardzo ostroznie i liberalnie, z duz<l, pokor<l, wobec nie znanego nam wyroku przyszlosci ... " (s. 19).

О rozszerzeniu zakresu kultury slowa traktuje rozprawa J. Puzyniny. Autorka postuluje (nie ро raz pierwszy, dodajmy!) wl<l,czenie w obr~b kultшy slowa proЫem6w etyki mowy, kt6rym, jak pisze, ,,latwo podporz<l,dkowac takze i tradycyjщ dziedzin~ popra-wnosci i sprapopra-wnosci j~zykowej:' (s. 21).

Zagadnieniom wariancji i kodyfikacji poswi~ca swe rozwazania W. Lubas. Autor dostrzega ogromne nasilenie konkurencji wariant6w, wskazuje na zewn~trzne przyczyny tego zjawiska i postuluje, аЬу r6znicowac kodyflkacj~. ujmowan<l., dodajmy, jako

,,porz<l,dkowanie rozchwianego w jakims punkcie systemu j~zykowego" (s. 34). Kodyfi-kacja rygorystyczna mialaby, w swietle ustalen Lubasia, dotyczyc zjawisk gramatycz-nych, wariantywnej kodyfikacji podlegalyby zas neologizmy stosuj,ice si~. jak zaznacza autor, do regul systemowych (s. 37).

Pogl~Ьianie si~ przepasci mi~dzy norm<l, uzualn,i а norm,i skodyfikowan<l, to najwaz-niejsze dzis, zdaniem autorki kolejnej rozprawy, Н. Satkiewicz, zagrozenie dla kultury j~zyka. Ochrona j~zyka jako wsp6lnego dobra winna zmierzac do usprawnienia jego funkcji, nie ograniczac si~ zas do tworzenia idealnego wzorca trudnego do nasladowania dla przeci~tnego uzytkownika polszczyzny (s. 43).

Argument6w potwierdzaj,icych t~ tez~ dostarcza artykul А. Cegiely, kt6ra pokazuje swiadomosc j~zykow,i spoleczenstwa, stwierdzajitc w konkluzji, ze swiadomosc ta "ma charakter wybltnie praktyczny" (s. 53). Uzytkownicy ceni,ij~zykjako narz~dzie uzywane celowo. ,,Od innych domagaj<l, si~ podobnego traktowania: macie m6wic tak, bysmy was zrozumieli i byscie nie mieli nad nami przewagi" (s. 53).

Podsumowuj,icy charakter ma rozprawa S. Gajdy pt. О po}fciu kultury йzyka dzis,

gdyz autor pokazuje kultur~ j~zyka jako dzial lingwistyki stosowanej, wyznaczaj,ic jej zadanie "zapewnienia maksymalnej spolecznej efektywnosci spolecznego komunikowa-nia si~. со wymaga ос! niej nadania regulom j~zykowym aplikacyjnej postaci oraz ksztalcenia j~zykowego ich uzytkownik6w - wzbogacania ich wiedzy lingwistycznej i wpajania umiej~tnosci (sprawnosci) poslugiwania si~ regulami" (s. 58). Trudnosci z wypelnieniem tego zadania wiitz<l. si~. zdaniem autora, zar6wno z hybrydalnosci<l, kultury j~zyka, а wi~c brakiemjednorodnoscijej skladnik6w (wiedza czysta, aplikatywna i praktyczna о r6znej genezie oraz dzialalnosc poznawcza i praktyczna), jak i w<l,tlosci,i (а moze nawet brakiem) ,,dialogu" mi~dzy nimi (s. 61). ·

Zagadnieniu sposob6w ustalania normy j~zykowej poswi~ca sw6j artykul М. Bugajski, grupuj<l,c przyklady ilustruj<l,ce stwierdzenie, ze "w praktycznej dzialalnosci normatywnej

panuje pewien chaos" (s. 69), а "poj~cie noпny j~zykowej ma niejednakow<! wartosc praktyczщ i teoretyczщ" (s. 71).

Charakterystyk~ kultury j~zyka w Czechach przynosi zamykaj<tce cz~sc I ksi<tzki opracowanie, kt6rego autorem jest J. Damborsky.

W cz~sci II zgrupowano artykuly poswi~cone zagadnieniom szczeg6lowym. О r6z-nych proЫemach zwiq7:anych z poprawnoscict w j~zyku m6wionym traktuj<t artykuly В. Dunaja i Н. Kurek. Funkcjonowaniu polskich foпnacji feminatywnych i relacjom system - uzus na tym tle przyglctda si~ szczeg6lowo В. Кreja.

Кilka nast~pnych artykulбw ma zwi<tzek z осещ rozmaitych zjawisk z zakresu funkcjonowania leksyki. M6wi si~ wi~c о wyrazach modnych (М. Mycawka), zapozy-czeniach (В. Walczak), przyswajaniu оЬсусh imion (А. Cieslikowa) i regulach dzielenia wyraz6w (Z. Leszczyri.ski).

W ostatniej cz~sci puЫikacji znalazly si~ prace przedstawiaj<tce stan kultury j~zyka w rбznych instytucjach: J. Podracki poswi~ca swe uwagi ocenie wypowiedzi radiowych i telewizyjnych, о polszczyinie wspбlczesnych puЫikacji naukowych i roli wydawnictwa w ksztaltowaniu jej poziomu wypowiada si~ J. Godyri., zagadnieniami kultury j~zyka

w szkole zajmujct si~ : М. Jaworski, J. Kowalikowa oraz В. Czctstka-Szymon i Н. Synowiec, charakterystyk~ kultury j~zyka jako przedmiotu nauczania w rбznych uczel-niach wyzszych przedstawiajct: Н. Zgбlkowa, 1. Bogaczowa oraz М. Gбrecki i М. Stawska, pr6b~ przyЫizenia i oceny stanu kultury j~zyka polskiego na Wschodzie podejmuje J. Mazur. Relacje mi~dzy kultuщ j~zyka а kulturct spoleczщ sct przedmiotem rozwazari. Е. Szmari.dy.

Charakter dziela о kompozycji zamkni~tej nadaj<t przedstawianej ksi<!ice, tworzctce jej "ram~ tekstowct", wypowiedzi W. Pisarka.

(mw)

HALINA KUREK, PRZEMIANY JEZYKOWE WSI REGIONU КROSNIENSКIEGO. SТUDIUM LINGWISТYCZNE, Кrakбw: ,,Universitas", 1995, 211 s.

Praca jest syntezct calego bogatego dorobku naukowego autorki w zakresie jej badan j~zykowych Кrosnienskiego. Jest to wszechstronny, bardzo wnikliwy ogl<td j~zyka badanego regionu, w kt6rym przedstawiono zarбwno mow~ ludzi najstarszych, urodzo-nych w Кrosnienskim, jak i j~zyka sredniego i mlodego pokolenia. Niezwykle subtelnie pokazano r6znice j~zykowe uwarunkowane kilkoma podstawowymi parametrami, takimi jak wiek, pochodzenie, wyksztalcenie. Autorka rozpatrzyla rбzne sytuacje socjoling-wistyczne, nie ograniczajctc si~ przy tym do typowych sytuacji znanych juz w literaturze. Wykazala rбzne nietypowe uwarunkowania sytuacyjne, со stanowi novum ~etodologi-czne pracy.

BookNotes

MARIA ТERESA LIZISOWA, PODSTAWOWE ТERMINY PRAWNE W STAТUTACH STAROPOLSКICH NA ТLЕ ·SLOWIANSКIM. SТUDIUМ SEMANТYCZNE, Кra­ k6w: Wydawnictwo'Naukowe WSP, 1995, 283 s.

Celem tej wieloaspektowej monografii uczynila autorka odczytanie znaczenia kluczo-wych sl6w-terrnin6w w j~zyku prawnym historycznym oraz interpretacj~ tekst6w. ,,Tekst prawny - czytamy we wst~pnej partii ksi~ki - rozpatrywany jest jako dyskurs z uwzgl~dnieniem podstawowych form wypowiedzi prawnych: dyrektywnej, oceniajii,-cej, stwierdzajii_cej i powiadamiajii,cej oraz sposobu ich opisu wypracowanego w naukach prawnych" (s. 60).

Ро wnikliwym orn6wieniu sposob6w traktowania termin6w w j~zykoznawstwie (z uwzgl~dnieniem r6znych szk6l i kierunk6w badawczych) oraz logice przechodzi autorka do charakterystyki j~zyka prawa. Koncentruje uwag~ na opisie: а) norm jako wypowiedzi prawnych, Ь) podstawowych poj~c prawnych i prawniczych. Przedstawia tez poj~cie stylu prawno-sii,dowego (s. 46) i charakteryzuje zabytki sredniowiecznego prawodawstwa polskiego (rozdzial 11).

Centralna cz~sc opracowania jest poswi~cona wieloaspektowej analizie znaczenia terminu prawo. W kolejnych fragmentach odnajdujemy charakterystyk~ termin6w komplementamych: wina i prawo, а potem opis zjawiska konwertywnosci termin6w: sii,d i wina oraz sii,d i prawo. Rozdzial VI przeznacza autorka na om6wienie sposob6w wyrazania modalnosci prawnych, Ьу w kolejnych partiach ksi~ki skupic ~wag~ na prezentowaniu znaczen leksyki z takich kr~g6w tematycznych, jak: f akty prawotw6rcze, podmiot i przedmiot stosunku prawnego. W ostatniej cz~sci monografii znajdujemy uwagi dotyczctce terminologicznosci slownictwa prawnego, ir6del tej leksyki oraz stopma trwalosci leksyki i precyzyjnosci staropolskiej terminologii prawnej.

"Analiza termin6w prawnych pokazala - stwierdza autorka w podsumowaniu - ze w j~zyku prawnym staropolskim terminy tworzyly zwarty system, а wi~c nie byly wieloznaczne" (s. 255). Jawiii, si~ one ponadto jako dzielo stworzone swiadomie i opieraj,ice si~ na tradycji. OЬecnie mozemy je traktowac jako swiadectwo wiedzy i kultury prawniczej tamtego czasu.

(mw)

МILOS LUКOVIC, RAZVOJ SRPSKOGA PRAVNOG STILA. PRILOG ISTORIЛ JEZI-КA I PRAVA U SRBШ, Beograd, 1994, 164 s.

Praca Milo~a Lukovicia ma charakter historycznoj~zykowy, jest przyczynkiem do historii j~zyka i prawa w SerЬii. Autor bada j~zyk serbskich przepis6w prawnych okresu 1868-1918. Ksi~ka sklada si~ z czterech rozdzial6w. Pierwsze trzy majii, charakter wprowadzajii,cy - autor przedstawia lingwistyczne wyznaczniki j~zyka prawnego, zwraca

uwag~ na wplyw monarchii habsburskiej na j~zyk Ksi~stwa SerЬii, op1suJe proces modernizacji ustawodawstwa za kniazia Michala i ksztaltowania si~ nowoczesnego j~zyka prawnego. Rozdzial czwarty (najobszerniejszy) przedstawia najwazniejsze synta-ktyczno-sty listyczne wlasciwosci serbskich przepisбw prawnych okresu 1868-1918 (analiza skladni, przypadka i czasownika).

PETR МARES, PUBLICYSTYКA JOSEFA САРКА, Praha: Univerzita Кralova, 1995, 137 s.

Josef Capek (1887-1945) gehort zu den Ьedeutendesten Persбnlichkeiten der tsche-chischen Kultur der ersten Halfte des zwanzigsten Jahrhunderts. Er ist vor allem als

Ьildender Юnstler bertihmt, der zur Entfaltung der modernen tschechischen Malerei wesentlich beitrug; hochgeschazt ist jetzt auch sein literarisches Werk. Die vorliegende Arbeit befat sich mit dem dritten, nicht so bekannten Zweig des Capekschen Schaffens, mit seiner PuЫizistik.

In der ArЬeit werden die puЫizistische LaufЬahn und die puЬlizistischen Texte Capeks untersucht; di~ Aufmerksamkeit wird daЬei vor allem den Texten gewidmet, sie werden sowohl nach Inhalt, als auch nach AufЬau betrachtet. Die Arbeit ist in dreizehn Kapitel gegliedert, die die einzelnen Zeitabschnitte und Themen des Capekschen puЫizistischen Schaffens verfolgen.

Josef Capek debutierte als Achtzehnjahriger in der Zeitschrift Moravsky kraj (,,Mah-risches Land", 1905), aber als Ausgangspunkt seiner puЫizistischen Kaпiere kann eher erst das J ahr 1907 angesehen werden, in dem er schriftstellerisch mit seinem Bruder Karel zusammenzuarbeiten begann; die Periode der Mitautorschaft dauerte Ьis 1910.

Кleine Aufsatze, die in den mahrischen und spater auch in den Prager Kulturzeitschriften

verбffentlicht wurden, betrafen vor allem Fragen der Ыidenden Kunst (es uberwogen Ausstellungsreferate), im bestimmten Мае waren aber auch andere GeЬiete der Kunst und Kultur vertreten.

Die ersten Aufsatze aus den J ahren 1907-1908 fesseln die Aufmerksamkeit durch die Souveranitat der Standpunkte und die Formulierungsvirtuositat; das Effektvolle an der Auerung scheint aber wichtiger zu sein als die behandelten Themen. Die Wertung ist nur gefuhlsmaig und ziemilich vage, es fehlt eine theoretisch untermauerte Konzeption. Die Haltung der Autoren zu der sich durchsetzenden modernen Kunst (die Gruppe Osma [,,Die Acht"]) ist noch sehr reserviert.

Im Laufe des Jahres 1909 geben die Capeks ihren Hang zum Effektvollen allmahlich auf. Der sprachliche Ausdruck entwickelt sich zu ruhigen kultivierten Formulierungen. Ins Zentrum der Aufmerksamkeit gelangt die Gestalst der konkreten Ьildenden Werke. Zugleich tritt die theoretische Konzeption hervor, das Streben nach der verallgemeinern-den Erfassung der Entwicklungstenverallgemeinern-denzen der zeitgenбssischen Kunst.

BookNotes

Die nachste Etape der puЫizistischen LaufЬahn von Josef Capek stellt der Zeitabsch-nitt 1911-1914 dar. Gleich nach der Riickkehr von der Reise nach Frankreich und Spanien nahm Capek an der Bemiihung der jungen kiinstlerischen Generation um die Durchset-zung der modemen Kunst, vor allem des KuЬismus, teil. Er erwies sowohl eine betrachtliche organisatorische Aktivitat ( er war Mitglied der Skupina vyytvarnych umelcu [,,Gruppe der Ьildenden Kiinstler"] und dann des Spolek vytvarnych umelcu Manes[,,Ver-band der Ьildenden Kiinstler Manes"] und redigierte die Zeitschriften beider Vereinigun-gen), als auch PuЬlikationsaktivitat - schon als selbstandiger Autor verбffentlichte er einige langere Aufsatze und viele Ausstellungsreferate, BuchЬesprechungen und Glossen. Die in dieser Zeit gedruckten Texte gehбren zu den bedeutesten puЫizistischen Werken Capeks, sie sind foпnal mit einigen Ziigen ihres AufЬaus und mit ihrem Streben nach der Erkenntnis des Wesens der kiinstlerischen Phanomene dem Bereich der Fachtexte, aber auch Emotionalitat, Erregung, Phatos haben in ihnen eine bedeutende Stelle.

Die arbeiten aus den Jahren 1911-1914 sind dadurch verbunden, da Capek in ihnen konsequent seine Gesamtkonzeption der Kunst baut, die sich auf die Verteidigung des Rechtes der modernen Kunst auf Existenz und weiter auf die Erklarung ihrer Bauprin-zipien konzentriert. Zu den grundlegenden Ziigen der Capekschen Konzeption gehбren der ausgepragte Evolutionismus und der Nachdruk auf die expressive und kreative Komponente der Kunst.

Das Ende dieser Etappe ist durch den Ausbruch des ersten Weltkrieges gegeЬen; Josef Capek verstummte als PuЬlizist fiir einige Jahre.

Seine puЬlizistische Tatigkeit beginnt sich wieder gegen das Ende des Кrieges zu entfalten. Die entscheidenden Impulse waren hier einerseits sein (vor allem materiell motivierter) Eintritt in den Tagesjournalismus (Narodn{ listy [,,National-Blatter"]), (Lidowe noviny [,,Volkszeitung"]), andererseits die Mбglichkeit einer Reaktivierung des VerbandleЫens der Ьildenden Kiinstler (die Gruppe Tvrdos{n{ [,,Die Hartnackigen"]).

Der Gesamtcharakter der Capekschen Beitrage mit der Thematik der Ьildenden Kunst is in diesem Zeitabschnitt ( der Ьis zum J ahr 1939 dauerte, als Capek von der Gestapo verhaftet wurde) dadurch bestimmt, da Capek aufhбrte, ein Programmsprecher der kiinstlerischen Avantgardebestrebungen zu sein, und da er auf der anderen Seite die Position einer eigenartigen und eigenstandigen Individualitat gewann. Anstatt der modernen Kunst werden allmahlich Kunst und Kultur im allgemeinen zum Gegenstand der Capekschen Erwagungen. Grundsatzliche Aufsatze erscheinen nicht mehr, die ProЬleme werden oft nur angedeutet und skiezziert.

Um das Jahr 1920 wurde Capek stark von der naiven und dilettantischen Kunst und den Fragen des asthetischen Charakters der alltaglichen Dinge: gefesselt; er betonte den Wert der einfachen, aber zweckmaigen Sachen und lehnte entschieden die oberflachliche, zu nichts dienende Omamentalitat аЬ.

Die Konzentrierung auf konkrete, den Menschen umgebende Gegenstande wurde in den dreiiger Jahren durch abstrakte Erwagungen iiber das Wesen der Kunst abgelost, die

im metaphysischen Rahmen und in der allmenschlichen Perspektive gefiihrt wurden. Capek hob vor allem die Erkenntnisfunktion der Kunst hervor - die Kunst ist ein dauerndes Bediirfnis des Menschen, weil sie ihn zu einer tiefen und intensiven Erkenntnis der Welt und sich selbst bringt. Als Andeutung einer neuen Phase in der gedanklichen Entwicklung Capeks gilt dann in der zweiten Halfte der dreiiger Jahre der kurze Aufsatz

Frenzie hmoty (,,Ferensie der Materie"), in dem das pantheistische Element auffallig ist.

Betrachtliche Innowationen treten ebenfalls in der Art und Weise des AufЬaus der Capekschen Arbeiten hervor. Die Tendenz zur fachmaig gefarbten Auerung verschwindet, in den Texten setzt sich die Subjektivisierung (das im Text vorgestallte Autorsubjekt tritt in den Vordegrund) und die Apel1ativitat (direkte Orientierung auf den Leser) durch.

Кleine Aufsatze, die бfters das Geprage einer Gelegenheitsarbeit haЬen, gewinnen an Auflickerung und Zwangslisigkeit. Um die Mitte der zwanziger Jahre Ьeginnt sich die Neigung zur Stilisierung der spontanen miindlichen Rede bei Capek zu zeigen mit dem Abbrechen und Nicht-zu-Ende-Sagen eines Satzes und auf der anderen expressive Wбrter

und volkstiimliche Phraseologie verbunden. In gegensatzlicher Richtung wirkt dann in den dreiiger Jahren das betrachtliche Anwachsen des Pathetischen, das die al1gemeine Giiltigkeit und besondere Wichtigkeit der behandelten ProЫeme suggeriert.

Ein bedeutender Zug der puЫizistischen Aktivitat Capeks in den zwanziger und dreiiger Jahren ist eine wesentliche Erweiterung der thematischen Skala - auer der

Ьildenden Kunst beachtete Capek mehr auch andere GeЬiete der Kultur und widmete sich ebenfalls der gesellschaftlich und politisch gerichteten PuЫizistik. Eine andere Komponente der Capekschen puЫizistischen Aktivitat in dieser Zeit stel1en zahlreiche humoristische und satirische Zeichnungen dar. 1n diesen Werken identifizierte sich Capek

vбllig mit der Orientierung des neu entstandenen tschechoslowakischen Staates. In der zweiten Halfte der dreiiger Jahre treten dann der antifaschistische und der Antikriegsa-spekt und die Aufforderungen zur Erhaltung und Befestigung der grundlegenden menschlichen Moralwerte in den Aufsatzen und Zeichnungen in den Vordegrund.

SLOWA SLUZEBNE. Prace ofiarowane Profesor Monice Gruchmanowej na 70-lecie jej urodzin, red. Н. Zgбlkowa, Poznan, 1994, 75 s.

Na tom sklada si~ pi~c rozpraw poswi~conych r6znorodnie i szeroko ujmowanej

proЫematyce funkcjonowania slowa.

О magicznej mоёу slowa traktuje artykul М. Kaminskiego. Na pytanie о spos6b

odЬicia zar6wno w swiadomosci uzytkownik6w j~zyka, jak i w j~zyku tego, со si~ nazywa przynaleznosci,t do malych ojczyzn staraj,t si~ odpowiedziec А. Piotrowicz i М. Wita-szek-Samborska w rozprawie pt. О sposobach definiowania regionalivn6w wielkopol-skich przez uczni6w.

BookNotes

Z opisem j~zyka srodowiska uczniowskiego czy tez og6lniej wypowiedzi niedoroslych uzytkownik6w j~zyka wi~e si~ proЫematyka prac Н. Zg6lkowej i М. Swi~cickiej. W pierwszej z nich odnajdujemy uwagi na temat Ыiskosci dw6ch odmian srodowisko-wych wsp6lczesnej polszczyzny - grypsery i slangu uczniowskiego - oraz ocen~ repertuaru leksyki wsp6lnej tym odmianom. Artykul drugi traktuje zas о poprawnosci dzieci~cych tekst6w m6wionych.

Tom zamyka obszema rozprawa В. Mikolajczakowej i S. Mikolajczaka charaktery-zuj&.ca z r6znych punkt6w widzenia stru~tur~ nazwisk odimiennych.

(mw)

RYSZARD TOKARSКI, SЕМАNТУКА BARW WE WSPOLCZESNEJ POLSZCZYZNIE,

LuЫin: Wydawnictwo UMCS, 1995, s. 250.

Autor nawi&.zuje w swoich dociekaniach do tego nurtu badan lingwistycznych, kt6ry nie wyklucza wprawdzie instrumentalnego punktu widzenia w ujmowaniu j~zyka, akcentuje jednak kulturowe aspekty jego istnienia. Glбwne zadanie tak programowanych badan mozna okreslic jako pr6b~ odtworzenia j~zykowego obrazu swiata, а wi~c struktury poj~ciowej utrwalonej zar6wno w gramatyce, jak i zasoble leksykalnym okreslonego j~zyka. Przedmiotem rozwazan jest w ksi~ce R. Tokarskiego semantyka barw. Autor zmierza do odtworzenia calosciowego j~zykowego obrazu barw w polszczy:inie. Material wydobywa nie tylko, jak si~ to zwyklo roblc, z utrwalonych w j~zyku og6lnym derywat6w semantycznych i morfologicznych, frazeologizm6w itd., lecz i z tekst6w poetyckich. ,,J~zyk poetycki - czytamy we fragmencie motywuj&.cym taki spos6b post~powania - umozliwia znacznie pelniejsze dotarcie do gl~boko nieraz ukrytego kulturowego tla nazw barw i zarazem pokazuje wielokierunkowosc semantycznych transformacji, jakim podlegaj&. konotacje barw wyra:ine w ogбlnej odmianie j~zyka" (s. 10).

Wnikliwe analizy dotycz&.ce odcieni znaczeniowych poszczegбlnych barw przynosz&. niejednokrotnie zadziwiaj&.ce wprost spostrzezenia. Pokazuj&. jak skomplikowana moze

Ьус, wbrew oblegowym przeswiadczeniom, semantyka konkretnego koloru. Tak jest dla przykladu z Ьiеl,ь ktбra ma. dwie referencje prototypowe. Autor proponuje, Ьу uznac snieg za poj~ciowy wzorzec Ьieli kwalitatywnej, а dzien traktowac jako wzorzec jedynie dla Ьieli kwantytatywnej i przedstawia sugestywnie, w jakim stopniu poszerza to zakres konotacji Ьieli, jak bardzo cieniuje jej znaczenie.

То wszystko sprawia, ze Ьialy i czarny s&. nazwami barw z cz~sciow&. tylko symetri&. planu tresci. Jako nazwy barw achromatycznych wylamuj&. si~ z sieci semantycznych zaleznosci istniej&.cych mi~dzy barwami chromatycznymi (s. 60).W przedstawianej ksi~ce znajdujemy ponadto opis skladnik6w poj~ciowych, ktбre organizuj<l, nazewniczy

system barw w polszczyinie, ale wlasciwie stanowi,i tez "szersze podstawy odniesien przy porz,idkowaniu i wartosciowaniu swiata poprzez j~zyk" (s. 11).

Warto dodac na koniec,

ze

ta bogata erudycyjnie i poznawczo monografia nie powiela zadnej z dr6g, kt6rymi chadzali do tej pory semantycy.

(mw)

BRANKO тosov1c, STILISTIКA GLAGOLA. STILISТIK DER VERВEN, Wuppertal:

LidenЫatt, 1995, 540 s.

In the present book the author has tried to find answers to the folowing questions: 1) what is the lexical-stylistic and grammatical-stylistic potential of verbs; 2) to what extent does the verb function as а constituent of functional styles; 3) which styles are predominantlyverbal and which are nominal; 4) what is the manner in which the opposition between the noun and the verb, as yet inadequately explored, is manifested; 5) how does the verb function in terms of lexical-stylistic and grammatical-stylistic categories within the two Slavic languages concemed: Russian and Serbo-Croat. The methodology used is based upon two major elements: the contextual value of verbs and their quantitative distribution. Making use of а contrastive analysis, which sometimes involves issues of general linguistics, the author identifies similarities, equivalencies and differences between Russian on the one hand, and Serbo-Croat on the other.

The book is divided into four chapters: а) Functioanal stylistics of verbs; Ь) Lexical stylistics of verbs; с) Grammatical stylistics of verbs; d) Verbal Syntagmatics. The first chapter surveys some of the common approacf1es to functional differentiation of language, focusing on the position of the verb within the process of differentiation. In the second chapter, the author gives an analysis of meaning as а semantic-stylistic

category, interprets the semantics of the verb as а linguistic and sty listic category, outlines

а set of verbal stylistic layers and defines the main lexical phenomena related to the verb: polysemy, synonymy, homonymy, antonymy and paronymy, as wel1 as verbal metaphor. In the chapter on grammatical stylistics the author outlines his approach to the stylistic potentia1 of grammar, concentrating on, the following issues: grammatical synonymy, metaphor and transpositivity. Не analysis the grammatical-stylistic potential of the verb within the following grammaticalfunctional fields: the field of personality, the field of aspectшrlity, the field of temporality, the field of imperativity, the field of conditionality, and thc infinitive field. In the fourth chapter verbal figures of speech, verbal metaplasms and verbal rhyme are discussed. The Appendix contains frequency lists and taЫes, as well as а list of suggested reading, while select biЫiography is listed after each major segment of analyses. There is also а summary in English and Russian, as well as an index of names and а subject index.

BookNotes

It has long since been an interest of stylisticians to study separate parts of speech, recognizing different stylistic potential and expressivity in each of them. Тhе develop-ment of functional stylistics has fostered these interests, especially encouraging the scholars to concentrate on а rather neglected field of study - the phenomenon of functional-stylistic differentiation of language. Each part of speech has characteristic stylistic values, that is, it is functionally-stylisticly significant and displays stylistic equivalence or similarity in relation to other parts of speech. The verb is а part of speech which denotes а process, an activity or а state. 1n terms of а process (activity, state, event) the verb denotes а feature, which relates it to the adjective, also denoting а feature. Тhе verb and the adjective are distinguished however, as to the kind of feature they denote: processuality (verbs) vs. non-processuality (adjectives), that is, activity (verbs) vs. passivity (adjectives). Тhе same features рrоЬаЫу characterize the verb in other languages as well. А wide semantic range, marked variety of lexical sets, formal and categorial diversity, exceptional expressivity are the characteristics which make the verb, in addition to the noun, the most relevant part of speech. Central to any communication, any utterace or stretch of language is а process, which is most of ten and most adequately expressed Ьу а verb, due to its capacity for conveying processual reality. Apart from the noun, the verb is the most frequent part of speech - about one fifth of all lexemes in Russian and in Serbo-Croat respectively are verbs. The verb is the central part of а sentence. No other part of speech has such а wide semantic range and such а diversified system of grammatical forms, recognized in almost all languages as distinctive features of the verb. Its semantic polyfunctioning makes it difficult to estaЫish the typology of verbal meanings. Due to the complexity and diversity of the semantics of verbs, no one has yet made а full-range classification of semantic types of verbs, and there are doubts as to whether it is possiЫe to make such а classification. Lexical-semantic and lexical-grammatical sub-classes ofverbs function in different ways within different styles, displaying different stylistic value in each particular variety.

Тhе lexical system of verbs is made up of several layers. Two major classes of verbs are distinguished within this system: verbs with no particular stylistic distinction fall into the first class. Тhese are neutral, 'unmarked' verbs which are most numerous and occur with similar frequency and distribution in all varieties of language. Тhе second class is much more diversified than the first one, including а large number of sub-classes of uniquely restricted and distributionally marked verbs. Тhus, their occurance may Ье а distinctive feature of either written or spoken language, of either formal language used in official communication or informal style used in everyday conversation. We may also distinguish the verbs restricted to а particular area (dialectical verbs); verbs occuring in the language of specific social classes or groups (jargon verbs); verbs related to specific professions (proffesionalisms); verbs used Ьу uneducated people (vulgarisms), and so forth. Apart from verbs which constitute the active vocabulary of а language, there are verbs which have become а part of the passive vocabulary (archaisms and historicisms).

There are also verbs which denote new phenomena, objects, concepts and categories (neologisms).

It should Ье noted that verbal polysemy is an essential part of linguistic polysemy in general. Indeed, it has Ьееn recognized that polysemy is directly proportioned to the frequencyofa linguistic unit (and in Russian, theverb is the second most frequent part of speech, noun being the first). The verb has the widest range of semantic capacities, containing almost all the linguistic potential for expressing processes (activity, state, event).

Each part of speech constitutes its own system of synonymy. Before semasiology was estaЫished as а linguistic discipline, synonymy was studied exclusively in relation to nouns. This book shows that the verb has а wide potential for synonymisation.

Verbal antonymy and homonymy are also very prominent, while verbal paronymy is rather marginal.

In the chapter entitled "Grammatical stylistcs of verbs" two issues are studied: 1) the stylistic potential of verbs, and 2) functioning of verbal forms and categories within different styles. The stylistic potential of verbs is contained in expressive verbal forrns and categories, denoted Ьу different terms in stylistic theory. The author finds the terrns morphostylerne and syntactostyleme most appropriate. However, since the differentiation of morphologic and syntactic level is rather artificial and inappropriate in stylistics, the terrn grammaticostylerne is suggested, as well as grammatical metaphor or grammati-cometaphor (transfer of а grammatical form from о~е type of relation into another, in order to achieve figurative meaning). Grammatical rnetaphors, as well as lexical ones, are the result of а deviation from standard usage. Analyzing deviations and transforma-tions of verbal forrns and categories in terms of possiЫe transpositions, the author distinguishes the following grammatical metaphors: 1) systemic (word-class change); 2) categorial (grammatical category change); 3) subclassificational (sub-class change within the same part of speech); 4) forrnal (change of form within the same part of speech); and 5) inflectional (change of inflection within the same part of speech). Proceding from the existing gramrnatical oppositions, the author outlines directions and models for potential transpositions which, in turn, сап result in grammatical metaphors in Russian and Serbo-Croat respectively. The comparison of transpositional directions and correla-tions gives rise to the conclusion that the verb is the part of speech with the widest range of possiЫe transpositions. The chapter on gramrnatical stylistics is concerned with stylistirs of particular fields, such as the fields of personality, aspectuality, temporality, imperativity, conditionality, participiality (diathesis). The grammatical field of verbal personality includes а system of verbal forms which indicate the participant of discourse to whom the verbal action is referred. Stylistic significance of the personality field occurs on two levels: grammatical-stylistical and functional-stylistical. On the former level the stylistic potential is the result of transpositions which generate grarnmatical metaphors. The field of aspectuality involves а set of grammatical, formational, lexical and other

BookNotes

devices used to indicate that the action is viewed as in process over а span of time. Тhere are . two types of transpositions within this field, both resulting in the f ormation of grammatical metaphor: А- В (А-imperfective aspect, В-perfective aspect). Since there are transpositions on the level of temporality field which also involve aspect, aspectual and temporal metaphors should Ье distinguished. Тhus, aspectual metaphors result from а change of aspect within the same verbal form or tense (irnperfective infinitive -perfective infinitive), while temporal metaphors involve а change of aspect as well as of verbal form or tense (imperfective future tense - perfective past tense). The stylistics of verbs regards the field of temporality in terms of proceses which generate grammatical metaphors or grammatical synonyms of different stylistic significance. А verbal fbrm is transposed into the field of another form and assumes its function. Тhere are potential and actual transpositions. Potential transpositions include all the possiЬilities of transpo-sitional directions within the field of temporality, regardless of their actual realization. Тhе transpositional network of Serbo-Croat is made up of 12 verbal f orms which allow 121 potential metaphorical directions. Some of them belong to the indicatice, some to the "nonindicative", which means that there are two types of transpositions within the temporality field: intratemporal and extratemporal. Indicative form substituted Ьу another indieative is viewed as an intratemporal transposition. Since Russian has no aorist, imperfect or pluperfect, its intratemporal netwerk is rather restricted, containing one present and one past tense as well as two future tenses (simple and compound). Тhе field of imperativity includes the expression of command, oЫigation, prohiЬition, request, wish, advice, permission, and so forth. The field of conditionality conveys different modal· meaning. Тhе participial field (or the field of diathesis) is based on а threefold correlation - the interaction of subject, verb and object. In Russian lingui- stics and stylistics, no other grammatical f orm has been the subject of so much argument and disagreement as the participle, due to its outstanding aЬility to produce а variety of associations and emphasize the expressivity of discourse.

А separate chapter is devoted to verbal syntagmatics, which involves the relations between the verb and other constituents in а sentence or а line of verse, that is, а linear plan of verbal correlations within а stretch of language. Peculiar chaining of verbs may bring about different connotations. Through its extraordinary semantic-stylistical and syntactic-stylistical potential, the verb contributes to language expressivity. Deliberate deviation from the ordinary, standard chaining of verbs, or their use in an unexpected context or syntactic pattern results in the formation of verbal figures of speech. With figures of speech, stylistic effect is achieved Ьу means of formal organisation only, without changes in the content. Initial repetition of the verb in а sentence, line of verse or paragraph is called verbal anaphora. Depending on the verbal f orm used, we distinguish present, perfect, future, imperative, conditional, participial and infinitive type of anaphora. Another verbal figure of speech, known as accumulation, is achieved Ьу chaining several verbal forms. The verb also functions as an element of parallelism

-repetition of identical syntactic structures based on syrnrnetry or parallelism of linguistic units. Ву repeting theverb used at the end of one syntactic structure at the beginning of the following one, we get verbal anadiplose. Ву juxtaposing verbs opposite in meaning, in order to achieve expresiveness, we get verbal antithesis or contrast. А special type of contrast, called oxymoron, occurs when two semantically antipodal verbs follow one another. Verbal inversion is the result of changing the standard word order. Тhе verb is central to а number of other figures of speech: amplification, diaphora, syllepsis, epanalepsis, epexegesis, asyndeton, pregnation, zeugma. The verb may also function within phonetic figures, such as alliteration, assonance, and so forth.

А section of the book is devoted to verbal metaplasm, а grarnmatical form which is

а result of а deviation from the grammatical standard through addition, omition, shifting or substitution of а particular structural element. In other words, metaplasm is а new form generated Ьу substantial modification of the standard on different linguistic levels (phonetic-phonological, morphological nad syntactical) and each part of speech involves

а different type of metaforms. Thus, there are nominal, adjectival, pronominal, adverЬial

metaplasms. The author defines verbal metaplasm as а new verbal form generated Ьу

means of а transfromation of the standard f orm.

Depending on the type of transformation applied (

+

or-), he distinguishes proscriptive and restrietive metaplasm. Proscriptive verbal metaplasm results from а plus-procedure, which may Ье either anaphorical or epiphorical. Restrictive verbal metaplasms are based on а minus- procedure, that is, the omition of а structural element on the surface level. This operation leaves an empty structural slot, which in itself is meaningful. Тhе verb is subject to the following operations of abridgement: а) phonological (phonometaplasm);

Ь) morphological (morphometaplasm); с) syn- tactical (syntactometaplasm); d) textual (textoplasm). Syntactoplasm and textoplasm are zero plasms, since on both the text and sentence level there is а lack of verb surfacing. The transformation which leads to zero-verb is denoted as deverbalization. There are two types of abridgement of grammatieal forms: 1. transformation of analytic forms into synthetic ones; 2. omition of verb from а phrase, clause, sentence or the whole utterance (text), which results in "zero verb" or "zero marker". Rhyme - repetition of identical sounds, syllaЫes, lexemes, groups of words or whole lines of verse - is а characteristic of poetry. Since the verb and the noun are central constituents of any grammatical system, their occurence is most frequent in rhyming. Verbal rhyme is based on the repetition of а vcrb. The most frequent type of rhyme in the studied material is uneven rhyme. The author has found that the verb functions as an :important structural element within different functional sty les and that as such it rcflects their respective distinctive values. The stylistic potential of the verb is fully realized in literary style, in which the verb, due to specific features of literary code (aestheticism, metaphoricallity, freedom of choice, etc.), displays rich and highly diversified polysemy, synonymy, homonymy, antonymy and paronymy. Therefore, stylistic and linguistic characteristics of the verb are best manifested in artistic literary

Boo-kNotes

style. It is the use of the verb that distinguishes this particular style from other varieties of language. For instance, in the language of newspaper reporting the verb is selected from а very large number of lexical sets, in scientific language it contributes to the abstract and generalized character of utterance, in legal language it is subject to strict standardization, while in the language of conversation it displays lexical diversity and grammatical restrictions.

Verbal forms constitute two types of stylemes: intemal and external. External stylematicism occurs when а verbal form is transposed from its internal functional field into external functional sphere which is already occupied Ьу а different verbal structure. Internal verbal stylematicism is independent of transpositions - it is inherent to а particular verbal f orm. There are equivalences, similarities and differences between the stylistic potentials of verbs in Russian, on the one hand, and Serbo-Croat, on the other. Grammatical differences ( different number of tenses and different manner in which the verb conveys lexical-semantical and grammatical meaning) result in stylistic ones. On the lexical level, however, there is а high degree of similarity. А major inequivalence between Russian and Serbo-Croat occurs within the set of verbs denoting movement, which in Russian includes 15 pairs (each pair containing а verb denoting "definite"

movement and а verb denoting "indefinite" movement). On the stylistc level, the difference is refelected in the number of forms: 1n Russian there are more participles (4:2), while in Serbo-Croat there are more tenses (7:4 in favour of S- С). fn Russian, past time is expresed Ьу menas of а single tense, while in Serbo-Croat there are four different tenses which have past time reference: perfect, aorist, imperfect and pluperfect. Dramatic imperative in Russian and narrative imperative in Serbo-Croat · are not equivalent. Narrative conditional, commonly used in Serbo-Croat, has no equivalent in Russian, either.

HALINA WISNIEWSKA, KULТURALNA POLSZCZYZNA XVII WIEKU. NA PRZY-КI.,ADZIE ZAMOSCIA, LuЫin: Wydawnictwo UMCS, 1994, s. 157.

Obszeme to studium mozna zaliczyc zarбwno do opracowati z zakresu historii j~zyka, jak i historycznej stylistyki. Przedstawiwszy pokrбtce sytuacj~ j~zyka polskiego w XVII wieku, autorka opisuje w kolejnych rozdzialach liczne teksty, kt6re powstaly w XVII wieku w Zamosciu, zwracajctc uwag~ na to, w jaki spos6b przejawiajct si~ w nich podstawowe sprawnosci komunikacyjne, а wi~c sprawnosc spoleczna, sytuacyjna, pragmatyczna i systemowa. Lctczy to opracowanie Н. Wisniewskiej z uj~ciami socjo-lingwistycznymi, а zwlaszcza z propozycjami S. GraЬiasa (por. notk~ dotyczctcct jego ksi,izki). Odnoszqc si~ do sprawnosci sytuacyjnej i spolecznej twбrczyni ksi,izki ocenia poziom tekst6w zredagowanych przez profesjonalist6w (profesorбw, urz~dnik6w,