Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 327 · 2017
Katarzyna Kulczyńska
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej
katakul@amu.edu.pl
RÓŻNICE W POZIOMIE ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO POMIĘDZY
OBSZAREM MIEJSKIM A WIEJSKIM W GMINIE MOSINA
Streszczenie: Celem artykułu jest określenie różnic w poziomie rozwoju społeczno- -gospodarczego pomiędzy miastem i obszarem wiejskim (dla dalszych potrzeb analitycz- nych podzielono go na cztery podstrefy) w gminie Mosina w aspekcie ludnościowym, społecznym, gospodarczym i przestrzenno-funkcjonalnym w latach 2004-2014. W celu określenia czynników stymulujących i ograniczających rozwój gminy, a także wskazania kierunków rozwoju społeczno-gospodarczego gminy, przeprowadzono badania ankietowe (2015 r.) wśród 300 jej mieszkańców w pięciu podobszarach gminy: mieście Mosina, oko- łomosińskim obszarze wiejskim (po części z Wielkopolskim PN), części południowo- -wschodniej (Rogalin), części północnej (Czapury, Wiórek) oraz części zachodniej (Dyma- czewo).
Słowa kluczowe: rozwój społeczno-gospodarczy, miasto, obszar wiejski, gmina miejsko- -wiejska Mosina.
JEL Classification: O18, R23.
Wprowadzenie
Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego należy do zjawisk bardzo złożo- nych, a jego ogólną tendencją jest rozwój, który według G. Gorzelaka [1989, s. 15] jest kategorią wielowymiarową, szerszą od wzrostu, bardzo dynamiczną i zróżnicowaną przestrzennie. Natomiast rozwój społeczno-gospodarczy to pro- ces rozciągnięty w czasie [Parysek, 2001; Hryniewicz, 2004], polegający na
Hanna Nowak
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej
hania-nowak1414@o2.pl
Różnice w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego… 165
ukierunkowanych i nieodwracalnych zmianach struktury społeczeństwa i syste- mów społeczno-gospodarczych konkretnych jednostek terytorialnych [Chojnic- ki, 1999; Sztompka, 2005; Rosner i Stanny, 2007, 2014]. Celem tych zmian na poziomie lokalnym jest poprawa poziomu i warunków życia mieszkańców, do- konująca się poprzez rozwój budownictwa mieszkaniowego, poprawę wyposażenia w elementy infrastruktury społecznej i technicznej, tworzenie nowych miejsc pracy, dbałość o środowisko przyrodnicze, zwiększenie aktywności politycznej społeczno- ści lokalnej w samorządzie terytorialnym, a także wzrost identyfikacji mieszkańców z terytorium, które zamieszkują [Parysek (red.), 1995; Starosta, 1995; Ziemiańczyk, 2010; Stanny, 2013]. Powszechnie wiadomo, że wiedza na temat poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego danej jednostki przestrzennej jest nieodzowna w jej pra- widłowym funkcjonowaniu i zarządzaniu nią. Stąd też podjęto próbę analizy pozio- mu rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Mosina w województwie wielkopol- skim, czyli w skali lokalnej. Miejsko-wiejska gmina Mosina leży w południowej części powiatu poznańskiego, w bezpośredniej strefie oddziaływania stolicy regionu – Poznania. W gminie ujawniają się silne procesy suburbanizacji, a z drugiej strony – jest to obszar silnej protekcji przyrodniczej (Wielkopolski Park Narodowy, Rogaliń- ski Park Krajobrazowy itd.).
Głównym celem niniejszego opracowania jest określenie różnic w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego pomiędzy miastem a obszarami wiejskimi w gminie Mosina. W ramach tak postawionego celu głównego sformułowano główne pytania poznawcze:
1. Który z aspektów rozwoju społeczno-gospodarczego ma największy wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy miasta Mosina, a który na rozwój obsza- rów wiejskich gminy Mosina?
2. Jakie czynniki mają wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy miasta Mosina i obszarów wiejskich gminy Mosina?
3. Jakie są bariery rozwoju społeczno-gospodarczy miasta Mosina i obszarów wiejskich gminy Mosina?
4. Jakie są kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego miasta Mosina i obsza- rów wiejskich gminy Mosina?
Analizę poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego przeprowadzono w za- kresie czterech jego wymiarów: ludnościowym, społecznym, gospodarczym i funkcjonalno-przestrzennym. Należy zwrócić uwagę, że mimo tego, iż badana gmina położona jest w bezpośrednim sąsiedztwie Poznania i zajmuje jedynie 172 km2, to uwidaczniają się na jej obszarze wyraźne różnice w poziomie roz- woju. W celu określenia czynników i barier, jakie mają wpływ na rozwój gminy, przeprowadzono badania ankietowe wśród jej mieszkańców w pięciu podobsza-
Katarzyna Kulczyńska, Hanna Nowak 166
rach gminy: mieście Mosina – obszar O1, okołomosińskim obszarze wiejskim (po części z Wielkopolskim Parkiem Narodowym) – obszar O2, części połu- dniowo-wschodniej (Rogalin) – obszar O3, części północnej (Czapury, Wiórek) – obszar O4 oraz części zachodniej (Dymaczewo) – obszar O5 (rys. 1).
Rys. 1. Miasto i obszary wiejskie gminy Mosina Opracowanie graficzne: Natalia Marciniak.
Zakres czasowy opracowania generalnie dotyczy lat 2004-2014, ale wyniki badań ankietowych na temat czynników, barier oraz kierunków rozwoju spo- łeczno-gospodarczego odnoszą się wyłącznie do roku 2014. Warto w tym miej- scu dodać, że w badaniu ankietowym wzięło udział 300 respondentów, w tym 43% zamieszkiwało obszar O1, 19% – O2, 15% – O4, 14% – O5, 9% – O3.
Gmina Mosina jest jedną z 17 gmin wchodzących w skład powiatu poznań- skiego, a jej powierzchnia wynosi 172 km2, w tym samego miasta Mosina – 13,58 km2. Od północy gmina graniczy z miastem Poznań oraz gminami: Luboń, Komorniki, Puszczykowo, od wschodu z gminą Kórnik, od zachodu z gminą Stęszew, a od od południa z gminami Brodnica (powiat śremski) oraz Czempiń (powiat kościański). Gmina Mosina jest gminą miejsko-wiejską, w skład której wchodzi miasto Mosina oraz 21 sołectw (rys. 2).
Różnice w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego… 167
Rys. 2. Położenie administracyjne i komunikacyjne gminy Mosina Opracowanie graficzne: Natalia Marciniak.
Przez obszar gminy przebiegają ważne połączenia drogowe i kolejowe, tj.
drogi wojewódzkie (droga nr 306 Lipnica – Wilczyna – Buk – Stęszew, droga nr 430 Poznań – Mosina, droga nr 431 Granowo – Dymaczewo Nowe – Mosina – Kórnik) oraz linia kolejowa Poznań-Wrocław (aż 3 przystanki kolejowe na ob- szarze gminy: (a) Mosina, (b) Drużyna i (c) Pecna) – rys. 2.
Na terenie gminy znajdują się liczne obszary ochrony przyrody. Ich po- wierzchnia stanowi ponad 53,0% całkowitej powierzchni gminy. Do obszarów tych należą m.in. Wielkopolski Park Narodowy, Rogaliński Park Krajobrazowy, rezerwaty przyrody oraz obszary Natura 2000 (rys. 3).
Katarzyna Kulczyńska, Hanna Nowak 168
Rys. 3. Obszary chronione na terenie gminy Mosina Opracowanie graficzne: Natalia Marciniak.
1. Gmina Mosina na tle innych gmin powiatu poznańskiego
W celu określenia pozycji gminy Mosina w układzie gmin powiatu poznań- skiego zbadano poziom rozwoju społeczno-gospodarczego w układzie czterech kategorii: a) ludność, b) gospodarka, c) infrastruktura techniczna i mieszkalnic- two, d) aspekt ekologiczny, z których każda jest opisana przez 1-4 wskaźników (2014 r.). Natomiast w celu uporządkowania liniowego gmin powiatu poznań- skiego zastosowano wskaźnik syntetyczny Perkala (WS) [Runge, 2007]. Badanie wykazało, że większość analizowanych wskaźników to stymulanty (za wyjąt- kiem współczynnika obciążenia demograficznego oraz wskaźnika bezrobocia).
W sposób arbitralny wydzielono pięć klas gmin w zakresie analizowanych cech wyjściowych w układzie czterech kategorii (tab. 1).
Różnice w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego… 169
Tabela 1. Klasyfikacja gmin powiatu poznańskiego ze względu na poziom rozwoju społeczno-gospodarczego w 2014 r.
Lp. Gmina Ws Poziom rozwoju
1 Suchy Las 0,85
bardzo wysoki
2 Komorniki 0,72
3 Tarnowo Podgórne 0,68
4 Kórnik 0,43 wysoki
5 Swarzędz 0,12
przeciętny
6 Czerwonak 0,05
7 Dopiewo 0,01
8 Murowana Goślina −0,01
9 Rokietnica −0,09
10 Kleszczewo −0,18
niski
11 Puszczykowo −0,19
12 Mosina −0,33
13 Stęszew −0,38
14 Luboń −0,38
15 Buk −0,58
bardzo niski
16 Pobiedziska −0,61
17 Kostrzyn −0,63
Źródło: Na podstawie BDL GUS [www 1].
Tak przeprowadzona klasyfikacja wykazała, że gmina Mosina w grupie gmin powiatu poznańskiego zajmuje zaledwie dwunastą pozycję i cechuje się niskim poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego (WS = −0,33). Do wskaź- ników wywierających pozytywny wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy gminy można zaliczyć: a) bardzo wysoki udział terenów leśnych w ogólnej po- wierzchni gminy (38,6%) – 5. pozycja, b) wysoki współczynnik salda migracji (19,7‰) – 6. pozycja, c) wysoki współczynnik przyrostu naturalnego (4,8‰) – 7. pozycja. Mimo pozytywnego charakteru części wskaźników, większość z nich wywiera jednak negatywny wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy gminy Mosina, do których zalicza się: a) niskie zasoby mieszkaniowe na 1000 miesz- kańców (311,9) – 11. pozycja, b) mała liczba podmiotów gospodarczych przy- padających na 100 mieszkańców (13,6) – 12. pozycja, (c) bardzo niski udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej (57,8%) – 13. pozycja, (d) bardzo małe wydatki gminy na 1 mieszkańca (2 797,40 zł) – 13. pozycja, oraz (e) bar- dzo małe dochody własne gminy na 1 mieszkańca (1 800,20 zł) – 14. pozycja.
1
2 2
s r i 2
p k g r z n o w k o s o
R Ź
170
2. G 2.1
sina rozw i (d) 2.1
pod kiem gmi rzęd z 24 na o okre wiej kań odd szar obsz
Rys Źród
0
Gm . Z
W a i o
woj ) as
.1.
Ja dstaw
m w ina dz i 4 72 obsz esu jski ńców daje
rów zara
s. 4.
dło: N
mina mi W ce
obs ju:
spek
As ak z wow waru
Mo i L 25 d
zara mn ich w m śre w wi ach
Śre i ob Na po
a M any elu szar (a) kt f
spek zauw wy unk osin Lubo
do 3 ach niej (12 mias edni iejsk h wi
edni bsza odsta
Mos y p okr rów asp funk
kt l waż asp kują na je
oń).
30 5 wi wię 2 61 sta w
ioro kich ejsk
ioro arów awie
sin pozi
reśl w w
pek kcjo
lud ża B pek ącym
est j . W 500
ejsk ęcej 18).
wyn oczn h, s kich
oczn w w e BD
a – iom leni
iejs kt lu
ona
dno B. K kt ro m, j
jedn W b
, cz kich
j ty Na nosi ny w stąd h wy
ny w wiejs DL GU
K
– m mu ia p skic udn alno
ości Kon ozw jak ną z bada
zyli h by yle s
atom iła wsk d też yno
wska skic
US [ atar
mias roz pozi ch g nośc o-pr
iow neck woju
i k z na anyc o 2 ył d sam mias
13 2 kaźn ż w osi 1
aźni ch g
[www rzyn
sto zw iom gmi ciow rzes
wy ka-S
u sp kons
ajw ch 23,4 dużo mo o
st w 220 nik ska 136
ik d gmin w 1]
na K
ver oju mu r iny wy, strze
Szyd połe sekw więk
lata 4%.
o w osób w 20 0, a dyn aźnik 6,9,
dyna ny M
. Kulc
rsu u sp
rozw Mo (b enn
dłow eczn wen szy ach
Wa więk
b mi 014 obs nam k d a na
amik Mos
czyń
us o poł
woj osin ) as ny.
wsk no- ncją ych w
20 arto szy iesz 4 r. t szar miki dyna a te
ki li sina
ńska
obs ecz ju s na a spe
ka [ -gos ą ro w p 004- o zau y an
zkał te p rów i, kt amik eren
iczb a, H
zar zno
spo ana ekt
200 spod ozw
pow -20 auwa niżel
ło w prop w wi tóry ki l nie M
by lu Hann
ry w o-go
łecz alizi
spo
06], darc woju
wiec 14 aży li w w M porc iejs y je liczb Mos
udn na N
wie osp zno ie p ołec
, syt czeg u. Po cie p nas yć, ż w m Mosi
cje u skich est z
by siny
nośc Now
ejsk pod
o-go podd czny
tuac go, od poz stąp że w mieśc inie uleg h 1 zdec
ludn y jed
i m wak
kie darc
ospo dan y, (c
cja bę wzg nań pił w wzro
cie.
e (12 gły
7 2 cyd dnoś dyn
iast
cze oda no n c) a
dem ędąc
ględ ński
wzr ost
Na 2 10
zm 280.
dow ści d nie 1
ta
ego arcz nast asp
mog cy z dem im ( rost licz a po 07) mian Zm anie dla 109
zego tępu ekt
graf zaró m li
(obo t lic zby oczą , co nie i
mian e w
cał 9,2 (
o m ując t go
ficz ówn
czb ok g czby mi ątku o na i lic ny t wyżs ego (rys
mias ce a ospo
zna no by lu
gmi y lu eszk u ba a ob czba te n szy o ok s. 4)
sta asp oda
stan czy udn in S udn kań adan bsza
a mi najle dla kres
).
Mo ekt arcz
now ynni nośc Swa nośc ńców
neg arac iesz epie a ob su n o- ty zy
wi i- ci a- ci w go ch z- ej b- na
Różnice w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego… 171
Zmiany liczby ludności kształtowane są przez przyrost naturalny oraz saldo migracji, które składają się na przyrost rzeczywisty. Zarówno w mieście, jak i na obszarach wiejskich gminy Mosina nastąpił wzrost przyrostu rzeczywistego, niemniej na obszarach wiejskich był on dużo wyższy. Jego wartość wzrosła z 24,4‰ w 2004 r, do 33,0‰ w 2014 r., ale maksymalną wartość wskaźnik osią- gnął w roku 2011, tj. 37,4‰. Tak duży przyrost rzeczywisty kreowany był w głównej mierze wysokim dodatnim saldem migracji, co pokazuje przeprowa- dzona klasyfikacja typów demograficznych według J.W. Webba [1964] (rys. 5).
Generalnie zarówno miasto, jak i obszary wiejskie gminy reprezentują typy po- pulacyjne (B, C oraz D), cechujące się przyrostem liczby ludności, z jednym wyjątkiem. Otóż w 2008 r. miasto Mosina cechowało się ujemnym przyrostem naturalnym wyższym od ujemnego salda migracji, co w konsekwencji kwalifi- kowało ten obszar do depopulacyjnego typu H.
Nota:
A – dodatni przyrost naturalny przewyższa ujemne saldo migracji; B – dodatni przyrost naturalny jest wyższy od dodatniego salda migracji; C – dodatni przyrost naturalny jest niższy od dodatniego salda migracji; D – dodatnie saldo migracji z nadwyżką rekompensuje ujemny przyrost naturalny, G – ujemny przyrost naturalny z ujemnym, ale nie większym saldem migracji; H – ujemne saldo migracji nie jest rekompensowane przez dodatni przyrost naturalny.
1 – 2004 r., 2 – 2005 r., 3 – 2006 r., 4 – 2007 r., 5 – 2008 r., 6 – 2009 r., 7 – 2010 r., 8 – 2011 r., 9 – 2012 r., 10 – 2013 r., 11 – 2014 r.
Rys. 5. Typy rozwoju demograficznego według Webba miasta Mosina i obszarów wiejskich gminy Mosina w latach 2004-2014
Źródło: Na podstawie BDL GUS [www 1] (opracowanie graficzne: Karolina Piwnicka).
Katarzyna Kulczyńska, Hanna Nowak 172
Analizując strukturę wieku ludności dokonano obliczenia współczynnika starości demograficznej, który wyraża relację liczby ludności w wieku starszym (70 lat i więcej) do ogólnej liczby mieszkańców. Na obszarze miasta Mosina wskaźnik ten wzrósł nieznacznie z 8,4% w 2004 r. do 8,6% w 2014 r. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest ciągły wzrost długości życia, systematyczny wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym (z 14,0% do 18,5% w badanym okresie), a także utrzymujący się niski przyrost naturalny (niższy od średniej dla całej gminy). Natomiast na obszarach wiejskich współczynnik ten spadł z 7,2%
w 2004 r. do 6,4% w roku 2014, co w głównej mierze wynika z wysokiego od- setka osób w wieku przedprodukcyjnym i wzrostu odsetka osób w wieku pro- dukcyjnym (z 63,8% do 64,6%), a także utrzymującego się bardzo wysokiego dodatniego salda migracji (wartość minimalna w badanym okresie to 16,5‰
a maksymalna – 33,6‰). Generalnie, jak zauważają A. Źróbek-Różańska i E. Zysk [2015, s. 134], „[…] co roku w Polsce ponad 400 tysięcy osób zmienia miejsce zamieszkania, z czego znaczna liczba osób przeprowadza się na obszary wiejskie okalające duże miasta. Zjawisko to ma charakter przestrzenny i określa się mianem rozlewania miasta lub suburbanizacji. Ponieważ najczęściej prze- prowadzają się osoby aktywne zawodowo, na podmiejskiej polskiej wsi wzrasta udział osób w wieku produkcyjnym”.
Struktura ludności według płci, podobnie jak struktura ludności według wieku, jest podstawą do prowadzenia wielu analiz demograficznych. Stąd też skupiono się na analizie wskaźnika feminizacji, który dla całej gminy wzrósł z 105 w 2004 r. do 106 w roku 2014, i był nieco wyższy niż wartość dla powiatu poznańskiego (105 w 2014 r.). Dla miasta wartość wskaźnika w badanych latach nie zmieniła się i wynosiła 106, natomiast na obszarach wiejskich wzrosła z 104 do 106. Analizując strukturę płci zarówno dla miasta, jak i obszarów wiejskich można także zauważyć pewne podobieństwa, a mianowicie: (a) ogólną przewagę liczebną kobiet, (b) wzrost liczby urodzeń dziewczynek, a spadek urodzeń chłopców, (c) wzrost liczby osób starszych z widoczną przewagą wśród kobiet, (d) wzrost udziału mężczyzn w ogólnej liczbie osób starszych.
2.1.2. Aspekt społeczny
Rozwój gminy Mosina w aspekcie społecznym utożsamia się z pojęciem rozwoju społecznego, który zdaniem P. Sztompki [2005, s. 23] „[…] jest ukie- runkowanym procesem społecznym, zapewniającym ciągły wzrost pewnych istotnych zmiennych dla danego społeczeństwa”. Analizę rozwoju na płaszczyź- nie społecznej prowadzono na podstawie wydatków na infrastrukturę społeczną
w s l n w w
N A s R Ź
c M m u w p serw lat n nie.
wyd wię
Nota A – o społe Rys Źród
cho Mo mal ucz
posz wuj
najw . Za datk ęcej
a:
oświ eczna s. 6.
dło: N
Z owan
sina leje
nió zcze
e s wię arów ków
, tj.
iata i a, E Wy Na po
uw nie a, j e, co ów z
egó ię i ększ wno w, a
. 33
i wy – ku ydat odsta
wagi , sk jak o sp z o
R
ólny ich ze n o w ale w 3 68
ychow ultura
tki g awie
i na kup
i o pow ofert
Różn
ych cią nak w ro w 2 81 8
wani a fizy gmi e BD
a to pion obs wod
ty p nice
lat ągły kład oku 2004 850,
ie, B yczn iny DL GU
, że no s zar dow
poz e w p
tach y wz dy f
20 4 r.
,7 z
B – ku na i s
Mo US [
e na się rów wane
znań pozi
h w zro fina 04, by zł (r
kultur port, osina
[www
ajwi na w w e je ńsk
iom
gm st. Z anso
, jak yło t
rys.
ra i o , F – a na w 1]
ięks ana iejs est kich
mie r
mini Zau owe
k i to 1
6).
ochro – adm a inf
.
sze aliz skic blis h gim
rozw
ie M uwa e pr
w 2 15 0
.
ona minis fras
wy zie l ch l sko mn
woju
Mos aży rzez
201 076
dzie stracj truk
yda licz licz ości nazjó
u spo
sina ć m znac 14 n 6 64
dzic ja pu ktur
tki zby zba ą m ów,
ołec
a, k moż cza na t 43,0
twa ublic rę sp
gm uc uc mias
, na czno
któr na, ane
ten 0 zł
naro czna, połe
miny zni czni sta a co
o-go
re są że zos cel ł, a
odow G – eczn
y po ów iów Poz o w
ospo
ą m w stały l pr
w 2
wego – bez ną w
ono . Za w w zna wska
oda
mocn każ y n rzez 201
, C – zpiec w lat
szo aró
sz ania azu
rcze
no żdy na o znac 14 r
– och zeńs tach
one wn zkoł a i k ują
ego
zró ym z
ośw czo r. po
hron stwo h 20
są o n łach kor bad
…
óżni z an wiatę ono
ona
na zd pub 004-
na na t h g rzys dani
icow nali ę i
58 ad d
drowi liczn -201
ośw tere gimn
stan ia a
wan izow
wy ,0%
dwu
ia, D ne.
14
wiat nie nazj niem ank
ne i wan ycho
% o ukro
D – p
tę i mi zjaln m p kieto
17
i ob nyc owa gół otni
pomo
wy iast nyc prze owe
3
b- ch
a- łu ie
oc
y- ta ch ez e.
Katarzyna Kulczyńska, Hanna Nowak 174
W przypadku Mosiny nastąpił spadek z 692 uczniów w roku 2004 do 508 w roku 2014, natomiast na obszarach wiejskich w 2004 r. było ich 374, a w 2014 r. – 321. Nieco inaczej przedstawiają się zmiany liczby uczniów w szkołach podsta- wowych. O ile w mieście liczba uczniów w badanych latach spadła z 843 do 771 osób, o tyle na obszarach wiejskich nastąpił wzrost z 974 do 1185 uczniów. Nie- co odmiennie prezentują się zmiany liczby dzieci w wieku przedszkolnym, gdyż zarówno w mieście, jak i na obszarach wiejskich nastąpił ich wzrost. Generalnie w mieście liczba dzieci wzrosła z 279 do 368, ale prowadząc analizę dla po- szczególnych lat zauważa się wzrost do 2010 r. (430 dzieci), a następnie stop- niowy ich spadek. Natomiast na obszarach wiejskich pierwsze przedszkole po- wstało w 2007 r., do którego uczęszczało 50 dzieci. W kolejnych latach ich liczba sukcesywnie rosła i w 2014 r. do przedszkoli uczęszczało 447 dzieci.
Wzrost liczby uczniów w szkołach podstawowych oraz dzieci w wieku przed- szkolnym na obszarach wiejskich sprawia, że głównymi inwestycjami prowa- dzonymi w gminie jest bądź adaptacja budynków już istniejących, bądź budowa stosownej infrastruktury, a także modernizacja infrastruktury już istniejącej na potrzeby świadczenia usług oświatowo-wychowawczych, jak np. adaptacja bu- dynku na potrzeby przedszkola w Rogalinku (2006 r.) oraz pomieszczeń po mieszkaniu na potrzeby sali przedszkolnej w Pecnej (2013 r.) czy budowa przed- szkola w Wiórku (II etapy – 2007 i 2010 r.), a także budowa boisk szkolnych w Krosinku, Rogalinie i Rogalinku (2006 r.) oraz sal gimnastycznych w Pecnej (2007 r.) i Daszewicach (2009 r.).
2.1.3. Aspekt gospodarczy
Poziom rozwoju gospodarczego uwarunkowany jest w głównej mierze licz- bą osób korzystających z infrastruktury technicznej, jak również strukturą pod- miotów gospodarczych. Badając wyposażenie poszczególnych obszarów gminy w podstawową sieć instalacji sanitarnych infrastrukturę techniczną zauważa się dość znaczne różnice w tym zakresie. Choć wzrasta udział osób korzystających z sieci wodociągowej (za wyjątkiem miasta Mosina), kanalizacyjnej i gazowej zarówno na obszarach wiejskich, jak i na terenie Mosiny, to jednak w dalszym ciągu nieduży odsetek mieszkańców obszarów wiejskich korzysta z instalacji kanalizacyjnej (31,3%), co niewątpliwie wpływa niekorzystnie na jakość wód na tym obszarze. Poza tym pomimo znaczących inwestycji w infrastrukturę tech- niczną 12,8% mieszkańców obszarów wiejskich nie posiada instalacji wodocią- gowej (tab. 2).
T
Ź
s w w i k o d n n p o n t W
R Ź Tab
wo kan gaz Źród
szar w ty wiej i w kich obsz dan najw na o piła obsz nek tów W p
Rys Źród
bela
Ins odoci naliz zowa dło: N
Po rze ym jski 20 h zm
zara nym
więc obsz a we zarz k (12 w go
pozo
s. 7.
dło: N a 2.
stalac iągow zacyj
a Na po
owo gm
59 imi 14 r mia ach mi C cej zara e w ze O 29), ospo osta
Lic w g Na po
Ods wod
cja s wa jna
odsta
ołuj miny 9,9%
po r. w an j h wi Cent pod ach wsiac O2, , a t odar ałyc
czba gmi odsta
R
sete doc anita
awie
jąc y Mo
% p od w wyn
jest iejsk traln dmi h wi ch p
bąd takż rczy ch w
a po inie awie
Różn
ek m iągo arna
e BD
się osin odm wzg nosił sto kich nej
iotó iejsk poło ądź m
że C ych wsia
odm Mo e dan
nice
mies owe
DL GU
na na w miot ględ
ła ju osun h z
Ew ów
kich ożo mia Czap h wy ach
miotó osin nych
e w p
szka ej, k
US [
dan w ro tów dem
uż t nko 116 wide gos h na
nyc asta pury ystę
licz
ów g na w
US w pozi
ańcó kana
[www
ne s oku w na m lic
tylk owo 61 w encj spod ajw ch w a Po
y (2 ępuj zba
gosp w lat
w Po iom
ów g aliza
200 98,0 88,9 16,4 w 1]
staty u 20
a ob czby ko 5 o sz w 2 ji i darc więk
w b ozna
205 je ró
pod
pod tach ozna
mie r
gmi acyj
4 0 9 4 .
ysty 004
bsza y po 50,3 zybk 2004 Inf czyc ksza
ezp ań – ) or ówn dmi
dark h 20 aniu.
rozw
iny M jnej
Mia
yczn fun arze odm 3%
ki w 4 r.
form ch a ko pośr – ob raz
nież iotó
ki na 04-
woju
Mo ora asto
ne U nkcj
e m miot (20 wzr do mac fun once redn bsza Das ż w ów n
arod 201
u spo
sina az g
2 9 9 4
Urz ono mias
tów 084 rost 20 cji o nkcj
entr nim ar O
szew we w
nie
dow 14
ołec
a ko gazo
2014 96,4 92,3 42,2
zędu owa sta.
w w po lic 57 o D
ono racja m sąs O4,
wic wsi prz
wej w czno
orzy owej 4
u St ało 2
Ta w ko dm czby
w r Dzia owa a po sied tj. K ce (1
Pec zekr
wpis o-go
ystaj j w
taty 289 prz olejn mioty
y p roku ałaln ało w
odm dztw Kro 190 cna racz
sany ospo
jący lata
ystyc 97 p zew nyc y go podm
u 20 nośc w M miot wie osno 0). D – 1 za 1
ych oda
ych ach
20 8 14 1
czn podm waga
ch l ospo mio 014 ci G Mos
tów bąd o (2 Duż 124
00
do rcze
z in 200 Ob 004 6,2 4,8 9,5
nego mio a m atac oda otów 4 (ry Gos sini w go dź m 254 ża ko
po obi
reje ego
nstal 04 i bsza
o w otów miast
ch z arcz w g ys.
spod ie ( ospo mia
pod onc dm iekt
estru
…
lacj 201 ary w
w Po w go
ta n zna ze).
osp 7).
darc 138 odar asta
dmi cent mioty tów.
u R i 14 ( wiejsk
ozna osp nad aczn Prz poda Pos czej 89).
arczy Mo ioty tracj y (o
.
REG (w %
kie 20
87 31 42
aniu poda ob nie zycz
arcz siłk j (C
Na ych osin y) i ja p obsz
ON
%)
14 7,2 ,3 2,2
u na arcz szar zm zyn zych kują
CEI atom h wy na, c Ro podm zar
N 17
a ob zych aram alał ną ta h n ąc si IDG mias ystą czy
gali mio O5
5
b- h, mi ła a- na
ię G) st ą- yli
i- o- ).
Katarzyna Kulczyńska, Hanna Nowak 176
Analiza struktury podmiotów gospodarczych według sekcji PKD 2007 wy- kazała, że zarówno w mieście, jak i na obszarach wiejskich najwięcej podmio- tów gospodarczych zarejestrowanych jest w sekcji związanej z handlem hurto- wym i detalicznym oraz naprawą pojazdów samochodowych – 1157 podmiotów (sekcja G), a następnie działalnością budowlaną – 611 (sekcja F) oraz przetwór- stwem przemysłowym – 494 (sekcja C), z tym, że w sekcji G więcej podmiotów znajduje się na terenie Mosiny, będącej głównym ośrodkiem handlowo- -usługowym gminy, a w sekcji C i F więcej podmiotów zlokalizowanych jest na obszarach wiejskich, które są reprezentowane przez firmy budowlane oraz za- kłady przemysłowe. Zdaniem M. Kłodzińskiego [2010, s. 20-21], „[…] przed- siębiorcy wiejscy i ich firmy stają się stopniowo jednym z najważniejszych czynników rozwoju lokalnego. Pozarolnicza aktywizacja obszarów wiejskich może w istotny sposób przyczynić się do złagodzenia bezrobocia, podniesienia dochodów ludności wiejskiej, zwiększenia stopnia dywersyfikacji gospodarki oraz zahamowania procesu marginalizacji”.
2.1.4. Aspekt przestrzenno-funkcjonalny
Ostatni z aspektów to struktura funkcjonalno-przestrzenna, która zdaniem W. Maika [1992] odnosi się do rozmieszczenia i wzajemnego oddziaływania działalności podejmowanych na obszarze gminy, a zatem wiąże się z konkret- nymi formami użytków, których rozkład nie jest przypadkowy [Liszewski, 2008;
Szymańska, 2009]. Istnieją wyraźne różnice w tym zakresie pomiędzy miastem a obszarami wiejskimi. W mieście największy odsetek stanowią grunty zabudo- wane (35,6%), a także użytki rolne (34,1%) i grunty leśne (22,3%), na obszarach wiejskich z kolei dominującą formą użytków są użytki rolne (49,0%) oraz grun- ty leśne (40,4). Grunty zabudowane, choć stanowią 5,7% powierzchni obszarów wiejskich, to jednak zajmują powierzchnię ponad dwukrotnie większą niż w mieście, bo wynoszącą 900 ha (rys. 8). Analizując strukturę gruntów zabudo- wanych ogółem wyróżnia się tereny o następujących funkcjach, a koncentrują- cych się na obszarach: a) tereny zabudowy usługowej – miasto Mosina oraz wsie Pecna, Krosno i Daszewice, b) tereny zabudowy produkcyjnej – miasto Mosina oraz Krosno, Drużyna, Pecna, Borkowice i Bolesławiec, c) tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej – Bolesławiec, Borkowice, Drużyna, Krosinko, Ludwikowo, Nowinki, Pecna, Rogalin, Rogalinek, Sowiniec, Sowinki, Żabinko, d) tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej – Mosina, Krosno i Czapury, e) tereny zabudowy wielofunkcyjnej – Czapury, Sasinowo, Daszewice, Dyma- czewo Nowe i Dymaczewo Stare.
Różnice w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego… 177
Rys. 8. Struktura użytkowania gruntów w gminie Mosina w latach 2012-2014 (w ha) Źródło: Na podstawie BDL GUS [www 1].
Biorąc pod uwagę wszystkie analizowane aspekty największy wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy miasta Mosina wywiera aspekt gospodarczy.
Lokalizacja miasta w pobliżu ważnych ciągów komunikacyjnych przyciąga po- tencjalnych inwestorów. Na terenie miasta Mosina zlokalizowanych jest aż 50,3% wszystkich funkcjonujących podmiotów gospodarczych, co pozytywnie wpływa na jego rozwój. Ponadto następuje ciągły rozwój pod względem wypo-
użytki rolne
grunty leśne
grunty pod wodami grunty zabudowane nieużytki pozostałe
miasto
użytki rolne
grunty leśne grunty pod wodami
grunty zabudowane
nieużytki pozostałe
obszary wiejskie
Katarzyna Kulczyńska, Hanna Nowak 178
sażenia w infrastrukturę techniczną. Natomiast największy wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy obszarów wiejskich gminy Mosina ma aspekt ludno- ściowy. W badanym okresie liczba mieszkańców na tych terenach zwiększyła się aż o 4662 osoby, tj. o 36,9%, głównie wywołana imigracją, a to z kolei pozy- tywnie wpłynęło na strukturę wiekową, powodując, że współczynnik starzenia się społeczeństwa w analizowanych latach uległ spadkowi z 7,2% do 6,4%. Wy- daje się, że ciągły wzrost liczby ludności przyczynia się do rozwój obszarów wiejskich zarówno pod względem społecznym, jak i gospodarczym.
2.2. Czynniki stymulujące rozwój społeczno-gospodarczy
Rozpatrując rozwój społeczno-gospodarczy należy zwrócić uwagę na ele- menty, które wywierają wpływ na jego charakter i sam przebieg. Jak słusznie stwierdza S.L. Bagdziński [1994], priorytetowe jest określenie czynników dla stymulowania rozwoju lokalnego, które według J.J. Paryska [1995] można po- dzielić na ekonomiczne, społeczne oraz przyrodnicze. Na podstawie badań an- kietowych zidentyfikowano najważniejsze czynniki stymulujące rozwój spo- łeczno-gospodarczy gminy Mosina. Badanie jest o tyle ciekawe, że identyfikuje czynniki w odniesieniu do pięciu wydzielonych obszarów gminy (O1 – obszar miasta, O2-O5 – obszary wiejskie), co niewątpliwie wpływa na właściwą ocenę potencjału rozwojowego gminy. Wartością dodaną niniejszego badania jest także określenie intensywności wpływu poszczególnych czynników przy użyciu czte- rostopniowej skali: duży, średni i mały wpływ oraz brak wpływu. W każdym z badanych obszarów wskazano od 10 do 14 czynników, w tym 10 czynników, które powtórzyły się w każdym obszarze, choć z różną intensywnością, a mia- nowicie: a) ekonomiczne: dobry stan infrastruktury społecznej i technicznej (J i I), pozyskanie środków finansowych z UE (F), powstanie nowych zakładów pracy (E), wzrost liczby mieszkań (D), położenie w aglomeracji poznańskiej (A) oraz w sąsiedztwie autostrady A2 (B), b) społeczne: zaangażowanie władz samo- rządowych (H), wzrost liczby ludności (C), c) przyrodnicze: walory przyrodni- czo-krajobrazowe (G) – rys. 9a-b.
N A l R Ź Nota A – p ludno Rys Źród a:
położ ości, s. 9a dło: N
żenie D – a. C Na po
e w a – wzr Czyn odsta
R
aglom rost l nnik awie
Różn
mera liczb ki ro e bad
nice
acji p by m ozwo
dań a e w p
pozn ieszk oju ankie
pozi
nańsk kań, spo etowy
iom
kiej, E – ołecz
ych 2 mie r
B – pow zno 2015
rozw
poło wstan o-go 5 r. (
woju
ożeni nie no ospo
opra u spo
ie w owyc odar acow
ołec
sąsie ch za rcze wanie
czno
edztw akład ego g e graf
o-go
wie a dów gmi ficzn
ospo
auto prac iny ne: N
oda
strad cy.
Mo Natal
rcze
dy A
osina ia M
ego
A2, C
a Marcin
…
– w
niak wzros
k).
t liczzby
179
1
N F w R Ź
180
Nota F – p wład Rys Źród
0
a:
pozys dz sam s. 9b dło: N
skan morz b. C Na po
nie śr ządo Czyn
odsta rodkó
wyc nnik
awie ów f h, I – ki ro e bad
finan – roz ozw dań a
K
nsowy zwój
oju ankie
atar
ych infr spo etowy
rzyn
z UE rastru ołec
ych z na K
E, G uktur czno z 20
Kulc
– wa ry te o-go 15 r.
czyń
alory echni ospo . (op
ńska
y prz iczne odar raco
a, H
zyrod ej J – rcze owan
Hann
dnicz – roz ego nie gr
na N
zo-kr zwój gmi raficz
Now
rajob infra iny zne:
wak
brazo astru Mo Nat
owe, uktur osin alia
, H – ry sp
a Mar
– zaa połec
cinia angaż cznej
ak).
żowa . anie
Różnice w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego… 181
Analizując wypowiedzi respondentów zauważa się pewne podobieństwo w zakresie wskazań na intensywność wpływu poszczególnych czynników kształtu- jących rozwój społeczno-gospodarczy obszarów oznaczonych jako O1, czyli miasta Mosina, oraz O2, czyli obszaru sąsiadującego z miastem. W przypadku wszystkich tych czynników wpływ ich oddziaływania określono jako duży bądź średni, a szczególnie wysoko oceniono wpływ władz samorządowych na zaangażowanie w rozwój tych części gminy. Zdaniem mieszkańców obszaru O1 innymi czynnikami mającymi wpływ na rozwój miejskiego ośrodka gminnego ma przebieg linii kole- jowej Poznań-Wrocław – 70,2% oraz status miasta – 48,9%. Natomiast według ankietowanych obszaru O2 dodatkowymi czynnikami, które mają średni lub mały wpływ na rozwój tego obszaru są następujące czynniki: sąsiedztwo miasta gminne- go (49,4%), zaangażowanie władz lokalnych (21,3%), przebieg drogi wojewódzkiej nr 431 (18,0%) oraz Rogaliński Park Krajobrazowy (11,2%).
Również pewne podobieństwo pod względem liczby wskazań na poszcze- gólne czynniki wykazują obszary O4 i O5. Zdaniem respondentów wysoki wpływ na rozwój tych obszarów mają przede wszystkim czynniki ekonomiczne i społeczne, tj. położenie w aglomeracji poznańskiej, wzrost liczby ludności, zaangażowanie władz samorządowych oraz pozyskanie środków finansowych z UE. Ponadto zarówno wysoki, jak i średni wpływ na rozwój tych obszarów mają inne czynniki należące do grupy czynników ekonomicznych, tj. wzrost liczby mieszkań, rozwój infrastruktury technicznej czy wzrost liczby zakładów. W odnie- sieniu do dwóch czynników, tj. czynnika G (walory przyrodniczo-krajobrazowe) i czynnika J (rozwój infrastruktury społecznej), odpowiedzi mieszkańców były zróżnicowane. Analiza intensywności wpływu czynnika G wykazała, że w przypad- ku obszaru O4 ten wpływ jest mały, natomiast dla obszaru O5 trudno wskazać do- minującą intensywność wpływu. Drugi z czynników to rozwój infrastruktury spo- łecznej (czynnik J), który zdaniem mieszkańców obszaru O4 ma średni wpływ, natomiast w opinii mieszkańców obszaru O5 mały wpływ na rozwój społeczno- gospodarczy tych wiejskich obszarów gminy (rys. 9a-b).
Obszar O3 wyraźnie różni się od pozostałych pod względem udzielanych odpowiedzi. W opinii ankietowanych duży wpływ na rozwój tych obszarów mają walory przyrodniczo-krajobrazowe. Takiej odpowiedzi udzieliło 73,1%
ankietowanych. Dobry stan infrastruktury technicznej (65,4%), nowe zakłady pracy (57,7%), zaangażowanie władz samorządowych (53,8%), położenie w aglomeracji poznańskiej (53,8%) oraz dobry stan infrastruktury społecznej (53,8%) według większości ankietowanych wywierają mały wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy tej części gminy. Natomiast bliskie położenie autostrady A2 (73,1%), pozyskiwanie środków finansowych z UE (65,4%), wzrost liczby
Katarzyna Kulczyńska, Hanna Nowak 182
ludności (65,4%) oraz wzrost liczby mieszkań (53,8%) nie mają wpływu na rozwój analizowanego obszaru. Poza czynnikami, które powtórzyły się w każdym z obsza- rów, choć z różną intensywnością, wskazano również inne czynniki. Zdaniem 56,0% respondentów przebieg drogi wojewódzkiej nr 431 w południowo-wscho- dniej części gminy wywiera duży wpływ na rozwój tego obszaru. Respondenci zwrócili również uwagę na obecność Rogalińskiego Parku Krajobrazowego, który ich zdaniem ma duży wpływ na kształtowanie rozwoju – 44,0% (rys. 9a-b).
2.3. Bariery rozwoju społeczno-gospodarczego
Poza czynnikami, które w sposób pozytywny oddziałują na rozwój społecz- no-gospodarczy gminy Mosina, występują również czynniki negatywne, czyli bariery rozwoju, które zdaniem S.L. Bagdzińskiego [1994], hamują bądź nawet uniemożliwiają rozwój. W celu przedstawienia wyników badań ankietowych sporządzono szereg map prezentujących intensywność wpływu poszczególnych czynników ograniczających rozwój społeczno-gospodarczy poszczególnych obszarów gminy Mosina na podstawie czterostopniowej skali: duży, średni, mały wpływ oraz brak wpływu. W każdym z badanych obszarów wskazano od 5 do 11 czynników, w tym tylko 4 czynniki o charakterze ekonomicznym, które po- wtórzyły się w każdym obszarze, choć z różną intensywnością, a mianowicie:
zły stan chodników (B), zły stan dróg (C), brak oświetlenia drogowego (D) oraz mała liczba powiązań autobusowych z Mosiną i Poznaniem (E) – rys. 10.
Zdaniem respondentów, jedną z ważniejszych barier ograniczających roz- wój gminy są bariery o charakterze przyrodniczym. Wielkopolski Park Narodo- wy (WPN, czynnik A) ze względu na swoją lokalizację w północno-zachodniej części gminy stanowi w dużym stopniu barierę w rozwoju społeczno- -gospodarczym miasta Mosina (obszar O1). Również w stopniu pośrednim zda- niem mieszkańców obszaru O2 WPN ogranicza rozwój obszarów wiejskich zlokalizowanych wokół miasta. Kolejny z obszarów ochrony przyrody to wystę- pujący aż w czterech wyróżnionych obszarach gminy Mosina (z wyjątkiem obszaru O1) Rogaliński Park Krajobrazowy. Według respondentów obszarów O2-O4 występowanie parku stanowi barierę rozwoju o szczególnie dużym zna- czeniu w obszarze O3, gdyż obejmuje znaczącą większość jego powierzchni.
Równie istotną barierą rozwoju jest występowanie obszarów leśnych, na co wskazali mieszkańcy aż czterech z pięciu wyróżnionych obszarów, tj. O2-O5, z tym, że w największym stopniu czynnik ten ogranicza rozwój obszaru O2.
Ponadto inną barierą rozwoju o charakterze przyrodniczym jest występowanie strefy ochronnej ujęcia wody Mosina-Krajkowo w obszarze O3 (rys. 10).
N A E R Ź Nota A – W E – n Rys Źród a:
Wiel niewy s. 10 dło: N
lkopo ystar 0. B Na po
olski rczaj arie odsta
R
i Par jąca ery r
awie Różn
rk Na liczb rozw e bad
nice
arodo ba po woj dań a
e w p
owy, ołącz u sp ankie
pozi
, B – zeń a połe etowy
iom
– zły autob eczn ych z
mie r
stan buso no-g
z 20 rozw
n cho wyc gosp
15 r.
woju
odnik h z M poda
. (op u spo
ków, Mosi arcz raco
ołec
C – iną i zego owan
czno
– zły Poz o gm nie gr
o-go
stan nani miny raficz
ospo
n dró iem.
y M zne:
oda
g, D
Mosi Nat
rcze
D – br
ina alia
ego
rak o
Mar
…
oświe
cinia etlen
ak).
nia drrogo
18
oweg
3
go,
Katarzyna Kulczyńska, Hanna Nowak 184
Jedną z głównych barier o charakterze ekonomicznym ograniczających rozwój społeczno-gospodarczy gminy jest zły stan dróg (czynnik C). Zdaniem większości mieszkańców południowo-wschodniej części gminy (obszar O3) bariera ta w dużym stopniu hamuje rozwój tego obszaru. Również w opinii mieszkańców obszarów O1, O2 i O5 zły stan dróg w sposób pośredni przyczynia się do ograniczenia procesu rozwoju społeczno-gospodarczego na tych obszarach. Zdaniem mieszkańców całej gminy pewne ograniczenia w rozwoju społeczno-gospodarczym wynikają ze złego stanu chodników (czynnik B). Najbardziej jednak na ten fakt zwracają uwagę mieszkańcy północnej części gminy (obszar O4). Mieszkańcy południowo- -wschodniej części gminy jako jedyni do barier zaliczyli brak oświetlenia drogowe- go (czynnik D). Ich zdaniem czynnik ten w sposób pośredni ma negatywny wpływ na proces rozwoju. Również mała liczba połączeń autobusowych z Mosiną oraz z miastem Poznań (czynnik E) w dużym stopniu przyczynia się do spowalniania procesu rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. Takiego zdania są mieszkańcy obszaru O3, natomiast respondenci z obszarów O2, O4 i O5 uważają, że czynnik ten w sposób pośredni ogranicza rozwój tych części gminy (rys. 10).
3. Kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Mosina
Możliwości rozwoju społeczno-gospodarczego miejsko-wiejskiej gminy Mosina określono na podstawie wyników badań ankietowych oraz dokumentów strategicznych gminy, tj. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mosina [2008], Strategii rozwoju gminy Mosina [2014]
oraz Strategii zrównoważonego rozwoju turystyki i rekreacji mikroregionu Wielkopolskiego Parku Narodowego [Ornoch-Tabędzka, 2006]. Zadaniem re- spondentów było wskazanie inwestycji niezbędnych do zrealizowania, a które poprawiłyby warunki życia w miejscu zamieszkania. Analizując wyniki badań wyraźnie widać, że miasto posiada zupełnie inne potrzeby w zakresie inwestycji aniżeli obszary o charakterze wiejskim.
Zdaniem mieszkańców Mosiny najważniejszymi inwestycjami do zrealizo- wania są przede wszystkim: a) modernizacja dworca PKP (16,0%), b) budowa pływalni w Mosinie (15,7%) oraz c) budowa obwodnicy, która miałaby przebie- gać z Mosiny przez Drużynę do drogi krajowej nr 5 (12,5%). Mieszkańcy zwró- cili również uwagę na potrzebę rozbudowy już istniejącego monitoringu w mie- ście (11,7%), zwiększenia długości ścieżek rowerowych (10,2%), modernizacji Rynku w Mosinie (8,5%) oraz budowy chodnika „nad kanałem” w kierunku cmentarza komunalnego (7,7%) – fot. 1. Do pozostałych inwestycji, które zda- niem mieszkańców powinny być przeprowadzone na terenie miasta Mosina na-
l d g
F
R Ź M
leży dion gow
Fot.
Rys Źród Mode B Ro
y po nu wej
. 1.
s. 11 dło: N Rozb erniza udow ozbud
opr mie (4,7
Ryn
1. P m Na po budo acja w a c dow R Mod
rawa ejsk 7%
nek
rop mias odsta ow a s infras P hodn M a śc ozbu Bu derni
R
a st kieg
%) –
w M
ono ta M awie sieci struk Popra nika „ oder ieżek udow udow Bud izacj
Różn
tanu go,
rys
Mos
owan Mos e bad gaz ktury aw a s
„nad rnizac
k row w a m
w a ob dow a a dw
nice
u d siło s. 1
sini
ne p sina dań a ociąg
spor stanu kan cja R w ero onito bw od a pły w orca
e w p
dróg own 1.
e (H
prze ankie gow e rtow e u dró
ałem Ry nk w y c oringu dnicy y w aln
a PK pozi
g (6 ni z
Han
ez m etowy 0, ej ej óg m”
ku ch u y ni KP
iom
6,7%
zew
nna N
mies ych z 0
mie r
%), wnęt
Now
szka z 20
2,0 rozw
mo trzn
wak
ańcó 15 r.
0 woju
oder nych
k, 20
ów i .
4,0 u spo
rniz h (6
016)
inw ołec
zacj 6,2%
)
westy 6,0
czno
ja i
%)
ycje 8 ( o-go
infr ora
e do 8,0 (w %)
ospo
rastr az r
zre 10 )
oda
ruk rozb
ealiz 0,0
rcze
ktury bud
zow 12,
ego
y sp dow
wani 0
…
por wa s
a na 14,0
rtow siec
a ob 0 1
wej, ci g
bsza 16,0
tj.
gazo
arze 1
18
sta ocią
8,0
5 a- ą-
Katarzyna Kulczyńska, Hanna Nowak 186
Mieszkańcy obszarów wiejskich w odróżnieniu od mieszkańców miasta Mosina mają inne potrzeby w zakresie inwestycji, które ich zdaniem powinny zostać przeprowadzone w miejscu ich zamieszkania. Zdecydowana większość proponowanych inwestycji związana jest z rozbudową lub modernizacją. Re- spondenci głównie wskazywali na konieczność rozbudowy infrastruktury tech- nicznej na obszarze swoich miejscowości, tj. sieci kanalizacyjnej, ścieżek rowe- rowych oraz chodników dla pieszych (rys. 12). Tylko mieszkańcy obszaru O5 wskazali na konieczność rozbudowy sieci gazociągowej (9,9% ogółu wskazań).
Natomiast proponowane prace modernizacyjne miałyby polegać na poprawie stanu dróg oraz oświetlenia drogowego. Te propozycje rozwoju obszarów wiej- skich gminy Mosina w sumie otrzymały największą liczbę wskazań.
Rys. 12. Proponowane przez mieszkańców inwestycje do zrealizowania na obszarze gminy Mosina
Źródło: Na podstawie badań ankietowych z 2015 r. (opracowanie graficzne: Natalia Marciniak).
Oprócz rozbudowy lub modernizacji infrastruktury technicznej bądź spo- łecznej mieszkańcy niektórych obszarów wiejskich wskazywali na potrzebę budowy konkretnych obiektów. Mieszkańcy obszaru O4, a więc obszaru najbar- dziej wysuniętego na północ a zarazem sąsiadującego z Poznaniem zapropono-
Różnice w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego… 187
wali budowę pływalni (11,9% wskazań), a mieszkańcy obszaru O2 i obszaru O5 przychodni lekarskiej. Warto jeszcze dodać, że mieszkańcy wszystkich obszarów wiejskich jako wręcz konieczne uznali zwiększenie liczby połączeń autobuso- wych z Mosiną oraz Poznaniem. Szczególnie silnie tę potrzebę odczuwają mieszkańcy obszaru O3 (23,5% wskazań).
Analizując wypowiedzi mieszkańców gminy Mosina zauważa się wyraźne różnice w zakresie planowanych inwestycji pomiędzy miastem a obszarami wiejskimi. Wskazane przez respondentów z Mosiny inwestycje w głównej mie- rze mają na celu poprawę wizerunku miasta m.in. poprzez modernizację dworca, rynku i obiektów sportowych, a także budowę pływalni i obwodnicy miasta.
Natomiast dla osób zamieszkujących obszary wiejskie najważniejsze znaczenie ma poprawa aktualnego stanu infrastruktury technicznej oraz zwiększenie połą- czeń komunikacyjnych mieszkańców wsi z miastem Mosina. Wszystkie te dzia- łania mają na celu poprawę jakości i poziomu życia mieszkańców wsi. Zasadni- czo zdecydowana większość proponowanych inwestycji zarówno w mieście, jak i na obszarach wiejskich gminy Mosina związana jest z rozbudową lub moderni- zacją infrastruktury technicznej lub społecznej już istniejącej (tab. 3).
Tabela 3. Struktura proponowanych inwestycji w gminie Mosina Nr obszaru badania Proponowane inwestycje, w tym:
budowa rozbudowa modernizacja
O1 3 3 4
O2 1 3 2
O3 0 3 2
O4 1 2 2
O5 2 4 2
razem 7 15 12
Źródło: Na podstawie badań ankietowych z 2015 r.
Wyniki badań ankietowych znajdują swoje odzwierciedlenie w dokumen- tach strategicznych gminy, gdzie zapisane jest, że z powodu dużych ograniczeń wynikających z obecności na terenie gminy form ochrony przyrody (45% po- wierzchni gminy), stref ochrony bezpośredniej i pośredniej ujęcia wody dla za- opatrzenia Poznańskiego Systemu Wodociągowego (Krajkowo, Baranowo, Ba- ranówko, Sowinki, Sowiniec oraz przeważającą część miasta Mosina, tj. 34%
powierzchni całej gminy), terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi czy obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska wojskowego (północny- -wschód obszaru O4), rozwój gminy kierowany jest na obszary położone na południowy-zachód od miasta Mosina, czyli na obszary O2 i O5. Główną funk- cją pełnioną przez gminę jest funkcja mieszkaniowa, którą należy rozwijać
