Wpływ metody pobierania materiału porównawczego oraz ujawniania śladów linii papilarnych na obraz i czytelność wybranych minucji

(1)

Wpływ

metody pobierania

ma

teriału

po

równawczego

oraz ujawniania

śladów

linii papilarnych

na

obraz

i

czytelność

wybra

nych

minucji

Wstęp

i cel

badań

Śladydaktyloskopijne mają bezsporną wartość

iden-tyfikacyjną i pozwalają na jednoznaczne wskazanie osoby, która je pozostawiła. Odwzorowanie warstwy

potowo-tłuszczowej listewek skórnych na dotykanych przedmiotach prowadzi do powstania śladów naniesio-nych zwananiesio-nych powszechnie liniami papilarnymil.

Linie papilarne mająszczególne dla siebie elementy budowy zwane minucjami, które tworzą różne układy: początki, zakończenia, odcinki, kropki itd.2_. Klasyfika-cja minucji zawarta w wytycznych Centralnego Labora-torium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji "Metodyka badań daktyloskopijnych"3pozwala na jed-noznaczneokreślenieich nazwy i rodzaju w prowadzo-nych badaniach identyfikacji daktyloskopijnej.

W procesie badań porównawczych istotne znacze -nia maczytelność minucji. Pobierając materiał porów-nawczy,należy zwrócić uwagę,czy odbitkazostała po-brana z zachowaniemnależytej staranności,a obraz li-nii papilarnych jest czytelny. Na czytelność minucji wpływa metoda pobrania. Obecniestosuje się metody

brudzące i niebrudzące. W metodzie brudzącej mate -ri ał porównawczy pobiera się z użyciem poduszki tu-szowej lub szyby i tuszu daktyloskopijnego,natomiast w metodzie niebrudzącej używa się LiveSkanera.

Pomiędzy obrazami tych samych odbitek linii papi-larnych wykonanymi ww. metodami mogą występować różnice . Zaobserwować można niekiedy przejście jed-nego typu minucji w inny dla konkretnego układu linii papilarnych.

Zabezpieczając na miejscu zdarzenia lub w labora -toriumróżnymimetodamiśladylinii papilarnych,można

ujawnić odwzorowanie o różnej czytelności minucji4 Śladylinii papilarnychpowstająpoprzezodwzorowanie linii papilarnych na powierzchniach dotykanych przed -mtotów>. Dobór odpowiedniej metody ujawniania ma

również duży wpływ na ich czytelność i zależy on przede wszystkim od charakterystyki podłoża. Metody

różnią się czułością,a ichskuteczność zależyod wielu czynników,np. rodzaju podłoża, wieku śladów, składu iilościsubstancji potowo-tłuszczowej. Dlategoteżpod -stawowym założeniem podczas ujawniania śladów daktyloskopijnychniezależnieod zastosowanej metody jest dążenie do uzyskania jak najlepszego rezultatu. Powszechnie stosowanymi metodami ujawniania śla

dówliniipapilarnychsą:

• metody fizyczneoparte na zjawisku adhezji ( prosz-kidaktyloskopijnejś,

• metody chemiczne, • metody fizykochemiczne.

Celem badań jest sprawdzenie wpływu metody po-bierania materiału porównawczego oraz ujawniania

śladów linii papilarnych na obraz i czytelność wybra -nychminucji.

Metodyka

badań

Przyjętyw badaniach materiał wzorcowy?stanowią odbitki linii papilarnych czterech palców (wielkiego iwskazującegopalca prawejrękioraz wielkiego i

wska-zującegopalca lewejręki) tej samejosoby,sporządzo

ne zużyciem poduszki tuszowej. Na obrazach odbitek linii papilarnych każdego palca wyznaczono cztery mi-nucje.Rodzajiumiejscowienie wybranych cech szcze -gólnych przedstawiono na rycinach 1-4.

odcinek początek odcinek kropka

Ryc. 1.Minucje wzorcowewyznaczone na wielkimpalcuprawejrękizkartydaktyloskopijnejsporządzo nejzużyciempoduszkituszowej Fig. 1.Exemplaryminutiaemarkedonrighfthumb printtromink tenprintcard

źródło(ryc. 1- 5):autorzy

(2)

dwie kropki za ko ńcz enie kropka zakończenie

Ryc.2.Minucjewzorcowewyznaczonenawskazującympalcuprawejrękizkartydaktyloskopijnejsporządzonejzużyciempoduszki tuszowej

Fig.2.Exemplaryminutiaemarkedonrightindex (ingertromink tenpnntcard

odcinek oczko dwie kropki początek

Ryc.3.Minucje wzorcowewyznaczonenawielkim palcu lewejrękizkarty daktyloskopijnejsporzą dzo nejzuż yc iempoduszki tuszowej

Fig.3.Exemplarymmutieemarkedon left thumbtrom ink tenprint card

przerwa odcinek zakończenie kropka

Ryc.4.Minucjewzorcowewyznaczonenawskazującympalcu lewejrękizkartydaktyloskopijnejsporządzonejzużyciempoduszkituszowej Fig.4. Exemplaryminutiaemarkedonleftindex (ingertramink tenprintcard

przy porównywaniu obrazów i czytelności minucji przyj ętych i wyznaczonych na materiale wzorcowym posł użono się materiałem badawczym. W niniejszy ch badaniach materiał ten stanowiły odbitki linii pap ilar-nych wykonanena kartachdaktyloskopijnych (materi ał porównawczy) sporządzone z użyciem szyby i tuszu daktyloskopijnego iLiveSkaneraorazśladyliniipapilar

-nych pozostawione przez osob ę, od której pochodził materiał wzorcowy.

Ślady pozostawiono poprzez dziesięciokrotne przy-łożeniedokażdegozpodłożyczterech wcześniej wyty-powanych palców. Nanoszenie śladów odbywało się w sposób swobodny poprzez kontakt danego palca zpodłożem. Następnie ujawniano je metodami dobra-nymi wzależności od charakterystyki podłoża:

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270(październik-grudzień)2010

•na woreczkach foliowych ślady linii papilamych ujawniono oparamicyjanoakrylanów,

• na woreczkach foliowych ślady linii papilamych ujawniono oparami cyjanoakrylanów, a następnie skontrastowano barwnikiem ardrox,

• na klejącej stronie brązowej taśmy pakowejślady linii papilarnych ujawniono środ kiemWet Powder, • na klejącej stronie brązowej taśmy pakowej ślady

linii papilarnych ujawniono roztworem fioletu kry -stalicznego,

• na papierze kserograficznym śladylinii papilarnych ujawniono czarnym proszkiem ferromagnetycznym, • na szarym papierze pakowym ślady linii papilar-nych ujawniono czarnym proszkiem ferromagne-tycznym,

(3)

• na papierze gazetowym kredowanymśladylinii pa-pilarnych ujawniono czarnym proszkiem ferroma-gnetycznym,

• na papierze kserograficznym ślady linii papilarnych ujawniono roztworem DFO,

•na szarym papierze pakowym ślady linii papi lar-nych ujawnionoroztworem DFO,

•na papierze gazetowym kredowanymśladyliniipa -pilarnych ujawniono roztworemDFO,

•na papierze kserograficznymśladyliniipapilarnych ujawniono roztworem ninhydryny,

ona szarym papierze pakowym ślady linii papilar -nych ujawniono roztworemninhydryny,

ona papierze gazetowym kredowanymśladyliniipa -pilarnychujawniono roztworem ninhydryny. Do ujawniania naniesionych wcześniej śladów linii papilarnych stosowano procedury opisane w.Przewod-niku po metodach wizualizacji śladów daktyloskop ij-nych" pod redakcją Małgo rzaty Rybczyńskiej-Królik i MarkaPękały.

Przyjętonastępującekryteriaocenyipodziałodwz o-rowań na cztery kategorie:

I- minucje dobrzewidoczne, II- minucjesłabo widoczne,

III- minucje niewidoczne,

IV - minucje zmienione (przejście jednego typu m i-nucjiw inny).

Dlapotrzeb niniejszych badań przyjęto, że próbkaf to:

•dla odbitek linii papilarnych (materiału porównaw-czego) - odbitki linii papilarnych wybranych opu-szek palców na karcie daktyloskopijnej sporządzo nejjednąz metod,

o dlaśladówliniipapilarnych- ujawnione iz abezpie-czone śladylinii papilarnychjed n ą z metod na da-nympodłożu.

Do obliczenia procentowego udziału poszczegól-nych kategorii minucji zsumowano liczbę odwzorowań iprzyjęto :

• dla odbitek linii papilarnych - 100% to 16 wybra-nych minucji na karcie daktyloskopijnejsporządzo nejjedną metodą,

• dlaśladówliniipapilarnych - 100% to 160 minucji (po cztery minucje na każdym z czterech palców pomnożoneprzez 10 próbek).

Obliczeń dokonano według następującejproporcji:

a=(nxl00%)/S

gdzie:

a - %danejkategoriiminucjiwpróbce,

n - suma minucji zaliczonych do danej kategorii o

dbi-te k/śladów,

S- suma wybranejminucjiwjednej próbce- 100% (16 dla

odbitek linijpapilarnych oraz 160 dlaśladówliniipapi -larnych).

Analiza wyników

Obrazy wybranych minucji odbitek linii papilarnych wybranych opuszek palców na karcie daktyloskopijnej sporządzonejjedną z ww. metod poddano analiziepod kątemichwyglądu iobliczono procentowyudziałminu -cji w poszczególnych kategoriach. Zestawienie wyni -ków przedstawiono w tabeli1.

Analizując wyniki badań, w jednym przypadku stwierdzono zmiany w obrazieminucji,tj.nawskazują cym palcu lewej ręki zakończenie zmieniło się w złą czenie (ryc.5).

W kolejnym etapie przystąpionodo analizy obrazów wybranych minucji na ujawnionych śladachlinii papilar -nych, po czym porównano je z wyznaczonymi wcze -śniejminucjami na karcie wzorcowej.Obiiczeńdokon a-no, uwzględniając poszczególne metody wizualizacyj -ne oraz podłoża, na których przeprowadzono wizuali-zację pozostawionych śladów. Wyniki ukazujące pro-centowyudziałposzczególnych kategorii minucji w ba-danych próbkach przedstawiono w tabeli 2.

Następnie zsumowano liczbę wszystkich ujawnio-nych śladów linii papilarnych oraz liczbę odwzorowań Tabela 1 Procentowy udziałposzczególnych kategorii minucji dla kart daktyloskopijnych będących materiałemporównawczym

Percentages ot ind/v/dualcategoriesotminutiaefor comparative tenprintcards

Kategoria minucji Rodzaj ka rty

dobrze widoczne słabo widoczne niewidoczne zmienione

Szybaitusz 100% 0,00% 0,00% 0,00%

LiveSkaner 87,50% 6,25% 0,00% 6,25%

źródło(tab .1- 3):opracowaniewłasnena podstawiebadań

(4)

Odwzorowanieliniipapilarnychwskazującegopalca lewejrękiz kartysporządzonejzużyciempoduszki tuszowej- zakończenie

przerwa odcinek za kończ en i e kropka

Odwzorowanielinii papilarnychwskazującegopalca lewejrękiz kartysporządzonejzużyciemuLiveSkanera- złączenie

•

przerwa odcinek złączenie kropka

Ryc. 5.Zmianawobrazie minucjiwanalogicznym miejscuodwzorowaniawzorcowegoiwydrukuz LiveSkanera Fig. 5.Changed minutiaeimagein analogica! locationotariginalandLiveSkaner prints

występujących w poszczególnych kategoriach, po czym obliczono ich procentowy udział w badaniach. Wyniki przedstawionow tabeli 3.

Podsumowanie

Porównującodbitki linii papilarnych pobrane dwo-ma sposobami, tj. z użyciem szyby i tuszu dakty

lo-skopijnego oraz LiveSkanera z materialem wzorco

-wym tj.odbitkam i pobranym iz użyciem poduszki tu-szowej,stwierdza się ,że minuc jezaliczone dop

ierw-szej kategorii- dobrze widoczne - stanowiły z decy-dowaną wię kszość . Ich procentowy udział wśród wszystkich odbitek na sporządzonych kartach dakty-loskop ijnych wynosił od 87,50% (na karcie sporzą

dzonej z użyciem LiveSkanera) do 100% (na karcie

sporządzonej z wykorzystaniem szyby i tuszu dakty-loskopijnego ). Minucje, które zaliczono do kategorii

słabo widoczne, stanowiły 6,25% dla karty sporzą dzonej zużyciem LiveSkanera i 0,00%dla karty spo-rządzonejzużyciemszyby i tuszu daktyloskop ijnego. Trzecia kategoria minucji,tj. niewidoczne,stanowiła 0,00% na wszystkich sporządzonych kartach. Minu-cje zaliczone do kategorii ostatniej,czyli zmienione,

wystąpiły tylko na karcie daktyloskopijnejsporządzo nej zapomocą LiveSkanera istanowiły 6,25% . Zmia-nę obrazu minucji w stosunku do wzorcowych zaob-serwowano w jednym przypadku, tj. nawskazującym

PROBLEMY KRYMINALISTYKI270(październjk-grudzień)2010

palcu lewej ręki zakończenie zm i e ni ło się w złącze

nie.

Wyniki analizy odbitek linii papilarnych sporządzo nych zużyciemszybyituszu daktyloskopijnego pozwa-lająstwierdzić,żeobrazytaksporządzonychodbitek l

i-niipapilarnych ,jak i poszczególnychrodzajów rninucji,

pozostająbez zmian.

Analizaśladówlinii papilarnych ujawnianych różny mi metodaminaróżnych podłożach wykazała, że naj -wię kszyprocentodwzorowań dobrzewidocznych ,

czy-linajlepszy chjakoś ciowo, wystąpiłprzyśladachlinii pa-pilarnychpozostawionych naklejącejstronietaśmy

pa-koweji ujawnionych środkiem Wet Powder - 88,12%,

następnie w przypadku śladów na papierze k serogra-ficznym iujawnionychczarnym proszkiemferromagne

-tycznym- 78,75%oraz naklejącejstronietaśmypak

o-wej i ujawnionych fioletem krystalicznym - 69,37%, a także na papierze szarym pakowym i ujawnionych czarnym proszkiem ferromagnetycznym- 63,75%.

Ślady słabowidocznewwiększościwystąpiłyna p

a-pierze kserograficznym po zastosowaniu DFO

-35,62%, następnie na papierze gazetowym ujawnione

czarnym proszkiem ferromagnetycznym - 32,50% i na

woreczkach foliowych ujawnione oparami cyjanoakry-lanów, anastępnie skontrastowane barwnikiemardrox - 30,62%.

Najwięcej śladówniewidocznych - aż100% - zaob

-serwowano po zastosowaniu DFO na papier gazetowy

(5)

Tabela 2 Procentowyudziałposzczególnych kategoriiminucjiwzależnościod rodzajupodłoża

i metody ujawnianiaśladówlinii papilarnych

Percentag esotindividual minuliae ca teg ories depending on type otbackgroundandmethod otdetection

Podłoże Kategoriaminucji

Metodawizualizacji

dobrzewidoczne słabowidoczne niewidoczne zmienione woreczkifoliowe 38,75% 23,12% 38,12% 0,00% - opary cyjanoakrylanów woreczki foliowe - opary cyjanoakrylanów ₂_{4 ,37%} ₃₀_,62_% ₄₅_,_00% ₀_{,00 %} - ardrox

klejącastronataśmypakowej

88,12% 11,87% 0,00% 0,00%

- Wet Powder

klejącastronataśmypakowej

69,37% 26,25% 4,37% 0,00%

- fioletkrystaliczny papierkserograficzny

78,75 % 13,12% 8,12% 0,00% - proszek ferromagnetyczny czarny

papier szary pakowy

63,75% 25,00% 11,25% 0,00%

- proszekferromagnetyczny czarny

papier gazetowy 19,37 % 32,50% 48,12%

0,00%

- proszek ferromagnetyczny czarny papier kserograficzny

10,00% 35,62% 54,37% 0,00 '%

-DFO

papierszary pakowy

0,62% 12,50% 86,87% 0,00% -DFO papier gazetowy 0,00'% 0,00 % 100,00% 0,00% - DFO papier kserograficzny 2,50% 9,37% ₈₈_,12_% ₀_,00_% - ninhydryna papier szary pakowy

0,00% 0,00% 100,00% 0,00% - ninhydryna papier gazetowy 0,00% 5,00% 95,00% 0,00% - ninhydryna Tabela3

Procentowyudziałposzczególnych kategoriiminuc jiwe wszystkich próbkach

Percen tag es ot indivi dua lminutiae cat eg ories in all sampI es

Kategoriaminucji Dobrze widoczne Słabowidoczne Niewidoczne Zmienione

%minucji we wszystkich próbkach 30,43 17,30% 52,26 0,00

(6)

i ninhyd ryny napapier szary pakowy oraz 95,00% po zastosowaniu ninhydrynyna papier gazetowy.

Analiza ujawnionych różnymi metodamiśladówlinii

papilarny ch niewykazałazmianminucji winnytyp. Wnioski

1.Sposób pobrania materiału porówn awczeg o

w małym stopniu wpłynął na czytelność minucji. Zarówno naj lepsząjakośćodbitek,jak i brak roz-bieżności w porównaniu z kartą sporządzoną

z użyciem poduszkituszowej będącą kartąwz

or-cową zaobserwowano przy karcie daktyloskop

ij-nej wykonanej z użyciem szyby i tuszu d aktylo-skopijnego (100%).Mniejodbitekdobrze

widocz-nych (87,50%)wystąpiło na karcie daktyloskop

ij-nej wykonanej zużyciemLiveSkanera.Wobydwu przypadkach nie zaobserwowano odbitek n

iewi-docznych. Minucje zaliczone do kategorii

ostat-niej, czyli zmienione, wystąpiły tyiko na karcie daktyloskopijnej sporządzonej za pomocą Live-Skanera istanowiły6,25%.Zmianę obrazu minu

-cji w stosunku do wzorcowych zaobserwowano w jednym przypadku, tj. na wskazującym paicu le-wej ręki zakończenie zmienilosięwzłączenie. 2.Dobór odpowiedniej metody ujawnianiaśladówli

-nii papilarnych w przeprowadzonych badaniach

mial duży wpływnaczytelnośćminucji:

•najwię kszą liczbę śl adów dobrze widocznych uzyskano, stosując metody fizyczne oparte na zjawisku adhezji. Najskuteczniejszy okazał się środ ek Wet Powder, następnie czarny proszek

ferromagnetycznyużytydo ujawnianiaśladówl i-niipapilarnychnapapierze kserograficznym ,

• najmniej skuteczną metodą ujawniania śladów

linii papilarnyc hokazały sięmetody chemiczne -DFO i ninhy dryna na podłożach chłonnych. 3.Nie zaobserwowano zmian w analizowanychob

-razach minucjinaujawnionych śladach linii p api-larnychwporównaniuz odbitkam iwzorcowym i.

Żaneta Kuldo Krzysztof Tomaszycki

PRZYPISY

1C. Grzeszyk: Daktyloskopia, Wydawnictwo Naukowe

PWN,Warszawa1992.s.2&-28.

2J. Moszczyński: Daktyloskopia, Wydawnictwo CLK KGP,Warszawa1997, s.22.

3 Metodyka prowadzenia badań daktyloskopijnych. Wy-tyczne CLK KGP, nrHJIW-3NI/05, wydanie IVzdnia 29.01.2010r.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270(październik-grudzień)2010

4H. Borkowska,K.Tomaszyeki:Wpływsposobu p obie-rania odbitek porównawczych i ujawniania śladów linii

papilarnych na obraz i czytelność minucji, ..Problemy

Kryminalistyki"2008,nr260,s.87.

S Przewodnik po metodach wizualizacji śladów daktylo -skopijnych, [red.) M. Rybczyńska-Kr6Iik, M. Pękała,

WydawnictwoCLKKGP, Warszawa 2006.

6J. Moszczyński, M. Rybczyńska-Kr6Iik: D

aktylosko-pia.Materiałyszkoleniowe,

es

p

,

Legionowo2000. 7wzorzec - (...) c) przedmiot,substancjalub zjawisko,

którychwłaściwości przyjętozajednostkę porównawczą

podczas określania właściwości innych przedmiotów,

substancji lub zjawisk,Uniwersalny słownik języka p ol-skiego,l. 4, [red.] S. Oubisz,Wydawnictwo Naukowe PWN,Warszawa2003,s.726.

a

próbka - pewna,zwykle niewielkailośćjakiejśs

ubstan-cji,jakiegoś wyrobu itp. pobrana do przeprowadzenia określonych badań, doświadczeń lubsłużąca do po ka-zywania zamiast całości, Uniwersalny słowni k języka polskiego,op.cit.,l. 3,s.602.

BIBLIOGRAFIA

1.BorkowskaH.,Tomaszycki K.:Wpływsposobu pob

ie-raniaodbitek porównawczychiujawnianiaśladówliniipapilar

-nych na obraziczytelnośćminucji,"Problemy Kryminalistyki"

2008,nr 260.

2. Grzeszyk C.: Daktyloskopia, Wydawnictwo Naukowe

PWN,Warszawa1992.

3.Metodykaprowadzenia badań daktyloskopijnych.W

y-tyczne CLK KGP, nr HJIW-3NI/05 , wydanie IV z dnia

29.01.2010r.

4. Moszczyński J.: Daktyloskopia, Wydawnictwo CLK

KGP,Warszawa1997.

5.Moszczyński J., Rybczyńska-Kr6lik M.:D

aktylosko-pia.Materiałyszkoleniowe,

esp

,

Legionowo2000.

6. Przewodnik po metodach wizualizacji śladów d

aktylo-skopijnych,[red.]Rybczyńska-Kr6likM.,PękałaM.,Wydaw

-nictwoCLKKGP,Warszawa2006.

7.Uniwersalnysłown ik językapolskiego, [red.]OubiszS..

Wydawnictwo NaukowePWN,Warszawa2003. Streszczenie

Ce

lem

badań było

s

prawdzenie,

cz

y

występujewpływ

m

eto-dy pobierania materia łu porównawczego oraz ujawnianiaśla dówlinii papilarnych na ohraziczytelnośćwybranychminucji. Badania przeprowadzono,analizującuzyskanewyniki w o

dnie-sieniu domateria łu wzorcowegosporządzonegozużyciempo -duszkituszowej.Przy porównywaniu obrazówiczytelnościmi

-nucjiprzyjętychi wybranychna materialewzorcowymposłużo nosięma teriałembadawczym.Wniniejszychbadaniach mate

-rial tenstanowiłyodbitki liniipapilarn ych wykonanenakartach

daktyloskopijnych(materiałporównawczy)sporządzonezuży

c

iem

szy

by

i

t

uszu dak

tyloskopijnego

i

LiveS

kanera

oraz

śladyl

(7)

nii papilarnychpozostawione przezosobę, od którejpochodził

materiałwzorcowy.Uzyskllne wynikidają możliwość zapozna-nia czytelnikaz wariantamimetodpobieraniamateriału porów-nawczegoiujawnianiaśladówliniipapilarnych orazczytelności

minucjinauzyskanych obrazach.

Słowa kluczowe:materia łporównawczy,śladylinii papi -larnych, metody ujawnianiaśladów linii papilarnych, c zytel-nośćminucji.

Summ ary

The purposeoj Ihesludywaslocheck whelherIhe metbodoj

callecting comparativeprintsand developing latentmarks has

any influenceon imagesandlegibilityoj selected minutide. The study was carriedoutby analysingobininedresuIts as compared tomodelmateriałmadewithuse of ink cushion.In the presented study themateriałeamprisedfingerprintsfrom tenprintcards (comparativemateriał) madewithinkand LiveSkaner,as well as latents lejt [rom the person the model material came from. Obtain ed results provide a chance to present to the readere

uariations oj methods jor collecting comparative materiał and developingłatent marks,as well as łegibility oj minuiiaein obtainedimages.

Keywords: comparativemateriał,fingermarks, methodsoj łatentmarks development,minutiaełegibility.

Wpływ metody pobierania materiału porównawczego oraz ujawniania śladów linii papilarnych na obraz i czytelność wybranych minucji

Wpływ

metody pobierania

ma

teriału

po

równawczego

oraz ujawniania

śladów

linii papilarnych

na

obraz

i

czytelność

wybra

nych

minucji

i cel

Metodyka

•

es

p

,

a

esp

,

Ce

lem

s

prawdzenie,

cz

y

m

c

iem

szy

by

t

uszu dak

tyloskopijnego

LiveS

kanera

oraz

Oferta wydawnicza CLK KGP

Wybrane tendencje ruchu

zja

wiska

w

eleme

ntach

konst

rukc

yjnych

owali, trzonów oraz niektórych znaków d

ia

krytycznych

(Z

M

1

)

18

Cz

ynniki

na zmiany wymiaro

we

podeszew (ZM 2)

.

10

osobnic

zych

cech pisma

(

ZM 3

)

18

Podsta

wy

fizjologi

i

uczen