Charakterystyka jezior Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego na podstawie abiotycznych czynnków środowiskowych - Biblioteka UMCS

UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN — POLONIA

VOL. XXIX, 20 SECTIO C 1974

Instytut Biologicznych Podstaw Produkcji Zwierzęcej Akademii Rolniczej w Lublinie

Stanisław RADWAN, Wiesław PODGÓRSKI, Czesław KOWALCZYK

Charakterystyka jezior Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego na podstawie abiotycznych czynnków środowiskowych

XapaKTepncTm<a O3ep JleHMMHCKO-BjioAaBCKoro noo3epbB Ha ocHOBe a6MOTMMecKMX 4>akTopoB cpeflbi

A Characteristics of the Lakes of the Łęczyńsko-Włodawskie Lakę District Based on Abiotic Environmental Factors

W latach 1967—1968 w okresie wiosenno-letnim dokonano wstępnej oceny składu chemicznego 39 jezior Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskie­

go. W wodach tych zbiorników przebadano ważniejsze z punktu widzenia ekologicznego faktory abiotyczne, jak: Ca++, Mg++, K+, Fe, NH4,+

PO4 , NO3_, NO2~, O2, pH, twardość ogólna, ogólna ilość substancji organicznej, substancja organiczna strącalna na A1(OH)3, substancja orga­

niczna niestrącalna Al (OH)3, termika, widzialność i przewodnictwo elek­

trolityczne. Metody i wyniki tych badań przedstawiono w trzech opu­

blikowanych już pracach (9, 10, 11).

W niniejszej pracy zawarte są rozważania dotyczące zależności po­

między badanymi czynnikami mineralnymi, organicznymi, fizykoche­

micznymi i fizycznymi. Ponadto, stosując analizę wszystkich badanych cech, przedstawiono próbę scharakteryzowania jezior Pojezierza Łęczyń- sko-Włodawskiego.

Dokonano obliczenia wszystkich możliwych współzależności, jakie mogły za­

chodzić pomiędzy wymienionymi faktorami. W pracy omówiono jedynie te za­

leżności, których istotność została potwierdzona testem t Studenta. Badanych było 39 jezior, ale jedynie 21 z nich posiadało odpowiednią głębokość, warunku­

jącą sensowność badań wody w stratyfikacji pionowej, dlatego przy statystycznym

opracowywaniu wyników za wartość krytyczną dla poziomu 0,95 testu t Studenta

przyjęto liczbę 21. Wyliczone współczynniki korelacji potwierdzają wcześniej

232 Ś. Radwan, W. Podgórski, Cz. Kowalczyk

poznane zależności, że wapń jest głównym faktorem mineralnym badanych jezior.

Wpływa on w decydujący sposób na kształtowanie się wartości przewodnictwa elektrolitycznego. Szczególnie wysoka dodatnia korelacja pomiędzy ilością wapnia a przewodnictwem zachodzi w powierzchniowych warstwach wód, zaś w warst­

wach przydennych zależność ta jest niższego rzędu (ryc. 1). W jeziorach dorzecza

POWtfR2CHMIA-SUfłFACt

200 600 600 eoo ’QO0 t200 '600 «*“

ONO - BOHOM

700 X uS cm'*

Ryc. 1. Korelacje w powierzchniowych i przydennych warstwach wody pomiędzy wapniem a przewodnictwem

Correlations between calcium and conductivity in the surface and the bottom levels of water

Krutyni na Pojezierzu Mazurskim stwierdzono również wysoką zależność między tymi parametrami (13). Podobny rząd współzależności występuje pomiędzy twar­

dością ogólną a przewodnictwem (ryc. 2). Wynika to stąd, że zachodzi ścisła kore­

lacja między zawartością wapnia a twardością ogólną (9), która jest inną formą wyrażania stężeń wapnia. Istotne ujemne współczynniki korelacji w obydwu badanych strefach jezior stwierdzono pomiędzy temperaturą i stężeniem azota­

nów. Na podstawie tej zależności można wnioskować, iż temperatura warunkuje do pewnego stopnia zawartość tego anionu w wodzie. Wraz ze wzrostem tempe­

ratury następuje bowiem intensyfikacja procesów metabolicznych prowadzących

do zubożenia wód w azotany.

ROWIE*ZCHNIA - SURFACE

<430 <*JU ROO ’00C 1200

ono

- aonoH

i---,--- ---,--- ,---,,——,r—-—

100 200 mo U00 wo A uS cm'

Ryc. 2. Korelacje w powierzchniowych i przydennych warstwach wody pomiędzy twardością a przewodnictwem

Correlations between hardness and conductivity in the surface and the bottom levels of water

W przydennych warstwach wody stwierdzono występowanie dodatnich i wy­

sokich współczynników korelacji dla fosforu i wszystkich trzech rodzajów utle- nialności (ryc. 3 A, B, C). Spośród nich podstawowe znaczenie dla oceny zasob­

ności wód w niezdegradowaną materię organiczną (seston, trypton) może mieć określona zależność pomiędzy fosforem a utlenialnością ogólną i strącalną. Nato­

miast zależność między fosforem a utlenialnością niestrącalną była rezultatem współzależności pomiędzy utlenialnością niestrącalną a utlenialnością strącalną i ogól­

ną. W strefie tej występował również wysoki stopień zależności pomiędzy tempe­

raturą a utlenialnością ogólną, utlenialnością strącalną i amoniakiem (ryc. 3 D, E, F). Wprost proporcjonalne zależności, jakie występowały pomiędzy tempe­

raturą a utlenialnościami, wskazywałyby na to, że wzrost temperatury wpływa na podwyższenie ogólnej zawartości materii organicznej w wodzie (utlenialność ogólna) oraz materii organicznej niezdegradowanej (utlenialność strącalna). Nato­

miast odwrotną zależność stwierdzono między temperaturą a zawartością amoniaku.

W tym przypadku wzrost temperatury powodował spadek ilości amoniaku w wo­

dzie. Przypuszczalnie spowodowane to było wzmożonym zapotrzebowaniem na

azot w wyniku intensyfikacji procesów życiowych w wyższych temperaturach.

234 Ś. Radwan, W. Podgórski, Cz. Kowalczyk

OHO - BO’IOM Q12

008 ł a Q04-

A Qi?

r - 0603

• . 0.08-

* •’ ’ I

a ao<.

i • Q6ie

X) —20 30 uo SO

f-o

U«' ł»r»t p'ł<ip inę/lg

o

Ryc. 3. Korelacje w przydennych warstwach wody: A — pomiędzy fosforem a utlenialnością ogólną, B — pomiędzy fosforem a utlenialnością strącalną, C — pomiędzy fosforem a utlenialnością niestrącalną, D — pomiędzy utlenial­

nością ogólną a temperaturą, E — pomiędzy utlenialnością strącalną a temperaturą, F — pomiędzy amoniakiem a temperaturą

Correlations in the bottom levels of water: A — between phosphorus and fotal oxidability, B — between phosphorus and precipitable oxidability, C — between phosphorus and non-precipitable oxidability, D — between total oxidability and temperaturę, E — between precipitable oxidability and temperaturę, F — between

ammonia and temperaturę

W powierzchniowych warstwach wód badanych jezior wyraźne współzależ­

ności zachodziły pomiędzy widzialnością i wszystkimi trzema rodzajami utlenial- ności — ogólną, strącalną i niestrącalną (ryc. 4 A, B, C). Współczynniki korelacji dla tych współzależności przyjmowały wartości ujemne. Oznaczało to, że zwięk­

szające się obciążenie wód zróżnicowaną materią organiczną wpływało na zmniej­

szanie się widzialności. Wyniki te potwierdzają poglądy Thunmarka (16) i Patalasa (6), którzy wskazują na widzialność jako na pomocnicze kryterium oceny biomasy i produkcji biologicznej zbiornika. Stwierdzono także istotne za­

leżności dodatnie pomiędzy wartościami pH a zawartością magnezu, żelaza i amo­

niaku (ryc. 4 D, E, F). Wyższe stężenia tych ostatnich składników powodowały wzrost pH wody.

Wykazy istotnych współzależności zachodzących pomiędzy badanymi faktorami przedstawiono w tab. 1—3.

c U9

10 l.i to 8.S PM

Ryc. 4. Korelacje w powierzchniowych warstwach wody: A — pomiędzy utlenial- nością ogólną a widzialnością, B — pomiędzy utlenialnością strącalną a widzial­

nością, C — pomiędzy utlenialnością niestrącalną a widzialnością, D — pomiędzy magnezem a pH, E — pomiędzy żelazem a pH, F — pomiędzy amoniakiem a pH Correlations in the surface levels of water: A— between total oxidability and visibility, B — between precipitable oxidability and visibility, C — between non-precipitable oxidability and visibility, D — between magnesium and pH,

E — between iron and pH, F — between ammonia and pH

236 S. Radwan, W. Podgórski, Cz. Kowalczyk

ANALIZA PORÓWNAWCZA CZYNNIKÓW ABIOTYCZNYCH

Statystyczne uzasadnienie kolejnego ułożenia cech w uzależnieniu od ich wpływu na charakter zbiornika dokonane zostało przez wyliczenie wartości własnych (X) każdej badanej cechy według następującego wzoru:

det (A — XI)=0

Następnie z wartości tych wybrano sześć ortogonalnych (nie sko­

relowanych) cech, których wariancje były największe i poddano dalszym przeliczeniom przy pomocy wzoru:

A x 2jx

uzyskując odpowiednie elementy wektora własnego, które pomnożono przez odchylenie standardowe i podniesiono do kwadratu. Otrzymaną w ten sposób liczbę pomnożono przez 100 i podzielono przez sumę kwa- Tab. 1. Wykaz istotnych współzależności o wartości t wyższej od krytycznej równej 2,09, wspólnych dla powierzchniowych i przydennych warstw wody badanych jezior Index of essential correlations having t value higher than the critical one of 2.09

common to the surface and bottom water layers in the investigated lakes Powierzchnia

Surface

Dno Bottom Wartość t

Value t

Rodzaj zależności Kind of dependence

Wartość t Value t

Rodzaj zależności Kind of dependence

29,95 Ca : 3,25 Ca :

30,76 Tw. : 3,23 Tw. :

3,07 NO3: temp. 2,21 NO3 : temp.

dratów iloczynów wszystkich badanych wskaźników, w rezultacie uzys­

kano wartości pozwalające na określenie, jakiego rzędu zmienność może być kontrolowana przez daną cechę.

Obliczone wartości dla wód powierzchniowych i przydennych wskazu­

ją, iż największy procentowy udział w kontrolowaniu zmienności ma­

ją: przewodnictwo, zawartość wapnia i utlenialność ogólna. Pozostałe zaś składniki tylko w niewielkim procencie wpływają na charakter che­

miczny badanych wód (tab. 4, 5).

Wysoki procentowy udział przewodnictwa elektrolitycznego w kon­

trolowaniu zmienności sugeruje, iż cecha ta ze względu na największe

zróżnicowanie wartości stanowić może podstawowe kryterium podziału

badanych jezior pod względem składu chemicznego. Jest ona bowiem

wartością addytywną, odzwierciedlającą ogólny skład materii znajdującej

Tab. 2. Wykaz istotnych współzależności o wartości t wyższej od krytycznej równej 2,09 dla powierzchniowych warstw wody

Index of essential correlations having t value higher than the critical one of 2.09 for the surface layers of water

Wartość t Value t

Rodzaj zależności Kind of dependence 3,63 Utlenialność ogólna : widzialność

Total oxidability : visibility

2,51 Utlenialność strącalna : widzialność Precipitable oxidability : visibility 2,61 Utlenialność niestrącalna : widzialność

Non-precipitable oxidability : vislibility 2,54 Utlenialność niestrącalna : Fe

Non-precipitable oxidability : Fe 3,07 Temp. : NO3

2,22 Temp.: Fe 2,24 Temp. : Ca 2,28 Temp. : P 2,18 pH : NH3 4,63 pH : Fe 2,41 pH : Mg 3,29 X:NO, 29,95 X : Ca

30,76 X : Twardość ogólna — Total hardness 3,36 NO2: Fe

3,47 NOj: Ca

3,26 NO3: Twardość ogólna — Total hardness

się w postaci jonowej. Pogląd ten do pewnego stopnia potwierdzają wy­

niki badań jezior mazurskich, przeprowadzone przez Szczepańskie­

go (13) i Korycką (3). Badacze ci stwierdzili szereg bardzo wysokich zależności pomiędzy przewodnictwem a badanymi cechami chemicznymi (Ca, HCO3—, całkowita zawartość soli, sucha pozostałość). Niektóre z tych zależności stwierdzone zostały również w wodach jezior Łęczyńsko-Wło- dawskich (11). Przyjmowanie jednak przewodnictwa jako podstawowe­

go wskaźnika trofii wód byłoby ryzykowne, gdyż w niektórych zbiorni­

kach może ono osiągać wysokie wartości, przy jednoczesnej bardzo nis-

238 S. Radwan, W. Podgórski, Cz. Kowalczyk

kiej produkcji biologicznej. Zjawiska takie spotykane są w przypadku położenia jezior na podłożu marglowo-wapiennym (8).

Tab. 3. Wykaz istotnych współzależności o wartości t wyższej od krytycznej równej 2,09 dla przydennych warstw wody

Index of essential correlations having t value higher than the critical one of 2.09 for the bottom layers of water

Wartość t Value t

Rodzaj zależności Kind of dependence 3,29 P : Utlenialność ogólna

P : Total oxidability 3,43 P : Utlenialność strącalna

P : Precipitable oxidability 2,95 P : Utlenialność niestrącalna

P : Non-preoipitable oxidability 2,82 Utlenialność ogólna : temperatura

Total oxidability

2,77 Utlenialność strącalna : temperatura Precipitable oxidability

2,82 NH3 : temp.

2,21 NOj: temp.

3,25 Ca : X

3,23 Twardość — Hardness : X

Następnym wskaźnikiem kontrolującym najwyższą zmienność bada­

nych jezior jest wapń, który, podobnie jak przewodnictwo, może wyraźnie wpływać na zróżnicowanie zbiorników (9). Wyniki badań jezior mazur­

skich i suwalskich (7, 12, 13) wskazują także na istniejącą pewną zależ­

ność między zawartością wapnia w wodach a typem limnologicznym zbior­

nika.

Duże znaczenie w charakterystyce chemicznej wód posiada zawartość materii organicznej (1, 4, 5, 10, 14, 15). Czynnik ten odgrywa istotną rolę w kontrolowaniu zmienności badanych cech również w jeziorach Poj ezierza Łęczyńsko-Włodawskiego.

Pośredni wpływ na zróżnicowanie chemiczne wód wywierają takie elementy, jak: K+, Mg++, O2, Fe, pH, twardość i temperatura. Udział ich w kontrolowaniu zmienności badanych cech wody jest rzędu od kilku do tysięcznych części procenta. Wpłynęły na to prawdopodobnie stosun­

kowo niewielkie zawartości oraz bardzo niskie lub bardzo wysokie wa­

hania stężeń tych wskaźników,

Natomiast pozostałe wskaźniki: NH4+, NO2~, NO3~, PO4 o bardzo niskich wartościach i bardzo dużej zmienności odgrywają prawdopo­

dobnie znikomą rolę w charakterystyce składu chemicznego czystych wód powierzchniowych.

Suma wartości czynników abiotycznych badanej wody winna określać

— jak można przypuszczać — charakter chemiczny zbiornika. Jednakże duże zróżnicowanie liczbowe określanych cech uniemożliwia dokonanie takiej charakterystyki. Dlatego też dane liczbowe tych cech sprowadzono do wartości dających się ze sobą porównać przy równoczesnym zacho­

waniu ich zmienności. W tym celu wyliczono sumy wartości unormowa­

nych dla poszczególnych zbiorników i ich odchylenie standardowe. Gra­

ficzne przedstawienie tych wartości wskazuje na duże zróżnicowanie unormowanych cech badanych jezior. Ponadto suma 17 unormowanych cech dla większości z nich była wyższa od przeciętnej (unormowanej) wszystkich przebadanych jezior (ryc. 5). Z wykonanego zestawienia wy­

nika, że unormowana zmienność nie może stanowić podstawy do określe­

nia charakteru troficznego zbiorników, gdyż podobną zmienność wyka­

zywały jeziora różniące się wyraźnie pod względem troficznym (różna zawartość składników biogennych i substancji organicznej), np. Uściwierz

l»

ai »'

Ryc. 5. Ułożenie jezior w zależności od sumy unormowanych cech i unormowanych odchyleń standardowych w badanych jeziorach:

Distribution of lakes in dependence on the sum of standardized features and nor- malized standard deviations:

1 — Brudzieniec, 2 — Glinki, 3 — Sumin, 4 — Uścimowskie, 5 — Wytyckie, 6 — Liszno, 7 — Rotcze, 8 — Ciesacin, 9 — Rogoźno k. Włodawy, 10 — Czarne k.

Włodawy, 11 — Uścimowiec, 12 — Głębokie Uścimowskie, 13 — Ściegienne, 14 — Czarne Uścimowskie, 15 — Łukietek, 16 — Miejskie, 17 — Lipiniec, 18 — Łukcze, 19 — Łukie, 20 — Tarnów, 21 — Czarne Gościnieckie, 22 — Głębokie k. Urszulina, 23 — Chuteckie, 24 — Krasne, 25 — Pniówno, 26 — Kleszczów, 27 — Syczyn, 28 — Uściwierz, 29 — Piaseczno, 30 — Rogóżno, 31 — Zagłębocze, 32 — Gumie- nek, 33 — Białe k. Włodawy, 34 — Święte, 35 — Brudno, 36 — Zienkowskie,

37 — Perespa, 38 — Plotycze, 39 — Kosyniec

240 S. Radwan, W. Podgórski, Cz. Kowalczyk

Tab. 4. Kolejność ułożenia cech w zależności od kon trolo wan ej przez nie zmienności w powierz chniowy ch war stw ach wody bad any ch zbiorn ików Seąue nce of fea tur es in depen dence on the cont rolle d chan geab ility in the surfa ce lay ers of the inv esti gat ed wate rs

X;!xiqea§ueqo panoquo3 ui aoBid isęouuaimz niu

-BMO|O.I}UOłl Al OOSfST]Ą[

AtqiqeaSuBi[3 poqoquoo ui aaBfcj isęouuaiuiz niu -BAio|oquoq

^ai

aostajM

XiqiqB3SuBqo paqojiuoa ui asBu laęouuaiuiz niu -BAioxoquo3i

^ai

a3sCaii/\[

sP

jf;niqBa§UBq3 paqoquo3 ui aaeid laęouuaiuiz niu -BAioioquo3j

^ai

aasfaipi

j<iqiqBa3uBq3 paqoquo3 ut asBtd psouuaiuiz niu

-baiojojiuojiai

aasfaipi

ai R4

4-»V) o -4-» UH

O (U

£ o GD

4-»

GCD 4->3

1) G £ G ^W CD 41 ^{cd 3}

£ o

£ UH O

o ó

p

!Z z

5

CO 00 co © c-* oo tT CO

Cd lO

O CO

oo t—»

CO rfi

mt>ooi-<^ci©cocoTt<ioco

I Cl H o o

©ocoo©o©©oo

X X

o>~ in

^* co*

©XX

lO L- CO © © © —' Cl CO IO to

es es es

00 O I

^{I I}

Cl

ci co

t- © 00

ci ci

ci

X

o o

E

h

cd r—G

4

‘OOD

O

O

5 co

CO »—4 «—4 N X X X

P- Cl in 00* CO* co*

©CO©©©©©©©

‘ X X X X X X X

00 05 CO co r*

t-T in co ^* »-?

tr-ooco^osodrHCO^mco

05 CJ 00 CO co O CO Cl © Cl

00* o O* O* O*

I I I

© © O

»—4 T—ł r4

XXX

o o o r-4* Cl* ł-4

'ow>ino)i-4!oocico’t<^

I

—4 ci m oo c- co ©

05^ c- oo ©’-"■’

rH ©* r-T ł-T ©* ©* X

I I I I

■ef © © © O

»—4 r—1 r-4 r-< <

o

X X X X

05 00

CO

*-H r-4* ci

camoo©05Ci»-4t-coTt4<oiio

© © m © © © ©

00 TJ4 o © ©

X X

Cl Cl

X X X X

r-4 CO Cl

CU i CU

1-1 cd G

8 ar

G G CJ J3 u

£

GO

8

G

T3 X3

cd cd

G g 'ćd S

a cd ar ^tj

£ ’x o

£

J? CD cd £

<

d

3

5 3

41

6

GD S

E

o

h

cd G

3 '0D O

TJ

O

cd 1 £

Rh cd

B

1-4

4-»

aJ /

i

§ SC

Rh o.

O o

Tab. 5. Kolejnoś ć ułożen ia cech w zależności od kon trol ow ane j przez nie zmienności w przy denn ych war stw ach wody bad any ch zbiornik ów Seąuen ce of indices depen ding on the contro lled chan geab ility in the botto m lay ers of the invest:ga-.ed wat ers

XXixtqeaSuBqa poiIOJiuoa ui aaetd taęouuaiuiz niu

-BMOIOilUOJ, M aOSfSTJAI

X}!Xiqea3uEqa poXtoj}uo3 ui aaeid lasouuaiuiz niu

-

bm

.

oxojiuo

3 i

m

. aastaiiM

Xł!XiqeaSuBqa pojionuoa ui aoBtd

Taęouuaiuiz niu

-bmoxoixuojxai

aastaiiM

Xx!XiqBa3uBqa paXXOJiuoa ui aoBXd

Taęouuaiuiz niu - bmox ° j 1UOH m aastai]A[

00 r-t

co Ol

XxixiqBa3uBqa paxxo.quoa ui aaEXd Taęouuaiuiz niu

-bmoxojxuo3xm

aastai]Ą[

16 Annales UMCS, sectio C, vol. XXIX

^lO-^iOOIOOI-OCO-fiflCO

Tt 00 00 t?-_

io

in o

Ol o

i

Ol

o X

’-p

I I rf O O O O

© o o x

X X

© mo4o-©»-<oo©coc0corFio

00 Ol 04 00 <O

rr o of O O r—1

co io ® © © ©

XXX

CO Ol io

04 X

eor-^T^cooi^Hoieocom

« I ej ej I I I I

^uj

-r

OCO-^IOCOOOOO

—»OOCOOO-<r-Ii-»r-<

X w 6 6 6 X X X X IO »-< 05 04 »-<

co ©

Ol lO 00 CO CO O 05 CO Ol IC CC ^

I I I 0004C004C0C0OOO 04 © O O4~ CO O !-■

oo'

o © © oT © X X X

CO 05 © co

co

© oor-eoo4—iO4<ocoTj<m<0

I I I I I

X>OiCO^r-?oOCOOOOO ocomcooio^-rHHiHH

© © © c-* © X X X X X

04 © CO -r ©

*CJ CC 'U

la

'03 73 ‘C/i .2 O "CJ ® •«-«

~ x C K C p,

5 S a «> 3 s 5 2 £ 3 £ p,

53 ca ca £2 i

«u c T3 ca

o

ca a

‘OW) r—«

o

Ol

co o-

'O o ca

> 35 W 2 O

^Eh

afc h

o a

£O kM O o

242 S. Radwan, W. Podgórski, Cz. Kowalczyk

(o wysokiej trofii) i Łukietek (o niskiej trofii) lub bardzo żyzne jez.

Pniówno oraz ubogie w biogeny i materię organiczną jez. Płotycze k. Włodawy itp. Należy zatem przypuszczać, że poszczególne cechy che­

miczne wywierają różny wpływ na charakter zbiornika i nie należy trak­

tować ich równoznacznie.

Próbę charakteryzowania jezior oparto na przekształconych wartoś­

ciach liczbowych badanych cech przy pomocy odpowiednich wektorów własnych.* Wykorzystano tylko te wektory własne, których wartości

-<•2

Ryc. 6. Skład chemiczny powierzchniowych warstw wody w badanych jeziorach;

oznaczenia jezior patrz ryc. 5

Chemical composition of water surface layers in the investigated lakes; designation of lakes on fig. 5

* Według wzorów:

2

^Xii

^IOj; 2 m‘

7 = 1 7 = 1 ;

gdzie <=1,2....n, k — liczba kolumn macierzy (badanych cech), n — liczba wierszy macierzy (jezior), xtj — element macierzy, x, w} — wektor własny, Sj — odchy­

lenie standardpwę tej kolumny.

własne były najwyższe, uzyskując w ten sposób po 6 cech dla każdego z jezior. Następnie cechy te naniesiono parami na wykresy w różnych kombinacjach. W rezultacie uzyskano 15 wariantów uszeregowania je­

zior, w których na ogół kolejność ułożenia była zachowana. Załączone 4 warianty — 2 z powierzchniowych i 2 z przydennych warstw wody — wskazują, iż wśród badanych jezior nie występują wyraźnie zaznaczające się grupy (ryc. 6, 7). Ułożyły się one jednak w pewien wyraźny szereg.

Ryc. 7. Skład chemiczny przydennych warstw wody w badanych jeziorach; oznacze­

nia jezior patrz ryc. 5

Chemical composition of water bottom layers in the investigated lakes. Designation of lakes fig. 5

Na jednym biegunie skupiły się jeziora: Święte, Piaseczno, Płotycze k. Włodawy, Czarne, Gościnieckie, Kleszczów, Białe Włodawskie i in., na drugim zaś jeziora, np.: Liszno, Sumin, Tarnów, Syczyn, Glinki, Wy- tyckie, Chuteckie, Kosyniec, Pniówno i in. W środkowej części tego sze­

regu znalazły się jeziora: Ciesacin, Lipiniec, Czarne Uścimowskie, Łuk- cze i in. Uszeregowanie to odpowiada prawie zupełnie systemowi po­

danemu przez Fijałkowskiego (2) dla badanej grupy jezior Po­

jezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. W systemie tym jeziora pierwszej grupy określone zostały jako oligo- i dystroficzne, zaś drugiej i trzeciej grupy jako zbiorniki o szeroko rozumianej eutrofii. Uszeregowania tego nie można było uzyskać przez analizę pojedynczych faktorów chemicz­

nych. Wskazywałoby to, iż odpowiednia analiza wszystkich cech che­

micznych może być przydatna do oceny limnologicznej zbiorników wod­

nych.

244 S. Radwan, W. Podgórski, Cz. Kowalczyk PIŚMIENNICTWO

1. Czeczuga B., Baszyński T.: Niektóre dane hydrochemiczne wód Je­

ziora Rajgrodzkiego. Pol. Arch. Hydrobiol. 11, 267—274 (1963).

2. Fijałkowski D.: Szata roślinna jezior Łęczyńsko-Włodawskich i przyle­

gających do nich torfowisk. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska sectio B 14, 131—206 (1960).

3. Korycka A.: Seasonal Changes in Water Chemical Composition in Seven Lakes. Pol. Arch. Hydrobiol. 16, 1—29 (1969).

4. Olszewski P.: Obserwacje chemiczne z jeziora Tajty. RNR seria D 67, 23—65 (1953).

5. Olszewski P., Paschalski J.: Wstępna charakterystyka limnologiczna niektórych jezior Pojezierza Mazurskiego. Zeszyty Nauk. WSR Olsztyn 4,

1—109 (1959).

6. Patalas K.: Stosunki termiczne i tlenowe oraz przezroczystość wody w 44 jeziorach okolic Węgorzewa. RNR seria B 77 (1), 105—222 (1960).

7. Patalas K.: Charakterystyka składu chemicznego wody 48 jezior okolic Węgorzewa. RNR seria B 77 (1), 243—297 (1960).

8. Pejler B.: Regional-Ecological Studies of Swedish Fresh-Water Zooplank- ton. Zool. Bidr. Uppsala 36, 407—515 (1965).

9. Radwan S., Podgórski W., Kowalczyk Cz.: Materiały do hydro- chemii Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Część I. Stosunki mineralne. Ann.

Univ. Mariae Curie-Skłodowska sectio C 26, 155—168 (1971).

10. Radwan S., Podgórski W., Kowalczyk Cz.: Materiały do hydro- chemii Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Część II Substancja organicz­

na i związki azotowe. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska sectio C 27, 17—30 (1972).

11. Radwan S., Kowalczyk Cz., Podgórski W.. Fali J.: Materiały do hydrochemii Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Część III. Właściwości fizyczne i chemiczne. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska sectio C 28 97—108

(1973).

12. Stangenberg M.: Szkic limnologiczny na tle stosunków hydrochemicz­

nych Pojezierza Suwalskiego. Rozpr. i Spraw. Inst. Bad. Lasów Państw, seria A 19, 7—85 (1936).

13. Szczepański A.: Limnology of the Krutynia Drainage Area. Pol. Arch.

Hydrobiol. 15, 191—209 (1968).

14. Szmal Z.: Badania hydrochemiczne jezior lobeliowych Pomorza Zachod­

niego. PTPN, Wydz. Mat.-Przyr., Prace Kom. Biol. 19 (4), 1—106 (1959).

15. Szmal Z., Szmal B.: Badania hydrochemiczne jezior lobeliowych woje­

wództw gdańskiego i koszalińskiego. PTPN, Wydz. Mat.-Przyr., Prace Kom.

Biol. 30 (1), 3—56 (1965).

16. Thunmark S.: Zur Soziologie des Susswasserplanktons. Eine methodo- logisch-okologische Studie. Folia Limnol. Scand. 3, 1—66 (1945).

PE3IOME

Pe3ynbTaTbi MccneflOBaHUM XMMM4ecKoro cocraBa 39 O3ep JleHMMHCKO-

BnoflaBCKoro noo3epba, KacatoutnecA Ba>KHeMLLiMX c 3KonornMecKOM tomkm

3peHHA, a6noTMMeęKnx cpaKTopoB, TaKMx Ka«: Ca, Mg, P, K, Fe, NO3, O2,

pH, wecTKOCTM, pa3Hbix cpopM opraHMMecKnx BemecTB, TepMMKM, bmammoctm h 3neKTponmnMecKOM npoBOflMMOCTH npeflCTaBneHbi b pa6oTax 9, 10, 11.

flaHHaa paboTa coflep>KHT flanbHeniiJHe paccywfleHwH, Kacatoinnecsi 3a- BHCklMOCTeM Me>Kfly HeKOTOpbIMM Ha3BaHHblMM CpaKTOpaMH H KpoMe TOTO flaeT noribiTKy KJiaccncpHKaunM O3ep JleHHHHCKO-BnoflaBCKoro noo3epbs Ha ocHOBe paHbine nccneflOBaHHbix cpn3MKO-xnMnMecKnx <paKTopoB. KoHCTaTM- pytOTca Sonbuikie 3aBncnMocTn Men<fly kojimmcctbom Kanbu,n?i h npoBOfln- MocTbło (puc. 1), cpoctpopoM h coflepwaHMeM opraHMHecKOH MaiepuM (puc.

3A, B, C), TeMnepaTypow h OKMcnseMOCTbto h aMMuaKOM (puc. 3D, E, F), BMflHMOCTbK) h BceMM poflaMM oKMCfiBeMocTM (puc. 4A, B, C), a Tatowe pH h

coflepwoHHeM MarHns, >Kene3a h aMMna«a (puc. 4D, E, F). npoBefleHHbin aHa/iM3 no3BonaeT ayMaTb, hto rnaBHbiM cpawTopoM, onpeflensttoLUMM cbom -

CTBa HccneflOBaHHbix O3ep aBnaeTCJt 3/ieKTponHTHHecKast npoBOflHMOCTb, o6ocnoBneHHas) coflepncaHneM wanbUMB, a noiOM o6Lu,ast OKMcnseMOCTb (ia6.

4, 5). OcTanbHbie MHflMKaiopbi MMetoT nocpeflCTBeHHoe hjim Heóonbwoe bjim -

BHne Ha flHCpcpepeHUHauHKJ O3ep.

Ha ocHOBe mmcjioboto 3HaMeHnsi MccnefloBaHHbix nepT, a raKwe npn no- MOIHH T3K Ha3blBaeMblX Co6dBeHHblX BeKTOpOB nOJiyHMJlM 15 BapnaHTOB KJiacCH4>HKai4HH O3ep, B KOTOpOH OHepeflHOCTb B ofimeM COXpaHBeTCB. O3e- pa KnaccHCpHUMpoBa/iHCb b psfl (puc. 5, 7), Ha nontocax KOToporo jiewaT oaepoeMbi c KpaiiHe pa3HbiM coflepwaHMeM ocHOBHbix 6noreHHbix BemecTB.

SUMMARY

The results of the research on the Chemical composition of 39 lakes in the Łęczyńsko-Wlodawskie lakę district concerning morę signific- ant, from the ecological point of view, abiotic factors such as: Ca, Mg, P, K, Fe, NO3, O2, pH hardness, various forms of organie substance, thermal conditions, visibility and electrolytic conductivity were presented in papers 9, 10, 11.

This paper contains further considerations concerning the dependence between some of the mentioned factors and, furthemore, contains an at tempt to classify the lakes of the Łęczyńsko-Wlodawskie lakę district on the basis of the previously examined physico-chemical factors. A large dependence between the amount of limę and conductivity (Fig. 1), phosphate and the organie matter content (Figs. 3A, B, C), temperaturę and all types of oxidation (Figs. 4A, B, C), and the pH and the magne- sium, iron and ammonia contents were ascertained. The analysis justifies the view that electrolytic conductivity which is condi- tioned by the content of limę and next the generał oxidation (Tables 4, 5).

is the main factor defining the properties of the investigated lakes. The

246 S. Radwan, W. Podgórski, Ćz. Kowalczyk

remaining coefficients have an indirect or smali effect on the different- iation of the lakes.

On the basis of numerical values of the investigated characteristics

and with the help of so-called own vectors, 15 variants of lakę classi-

fication in which the order was kept on the whole, were obtained. They

formed one seąuence (Figs. 5, 7) on the poles of which there are reservoirs

of radically different abundance in basie biogene substances.