Lech W A Ł Ę S A
PRZEMÓWIENIE Z OKAZJI
WRĘCZENIA POKOJOWEJ N A G R O D Y NOBLA 1983 R.*
W asza K rólew ska W ysokość1. D osto jni Przedstawiciele N a ro d u Norwes- kiego. Z n a n e są W a m pow ody, dla których nie m o głem przybyć do Waszej stolicy, aby o d e b ra ć tę zaszczytną nagrodę. W tym uroczystym dniu m oje miejsce będzie wśród tych, spom iędzy których wyszedłem i do których nale
żę - wśród robo tnik ów G d ań sk a.
Niechaj te słowa zaniosą W a m radość i niewygasłą nadzieję milionów moich braci, milionów ludzi pracy fizycznej i um ysłow ej, zrzeszonych w Związku, którego nazwa sam a wyraża je d n ą z najszlachetniejszych idei ludz
kości. T o oni wszyscy czują się dziś p osp o łu ze m n ą uczczeni tą nagrodą.
Z bólem myślę o tych, którzy wierność „Solidarności” przypłacili życiem.
O tych, którzy przebyw ają w m urach więzień, o tych, którzy są p rz ed m io tem represji. Myślę o wszystkich, z którymi szliśmy wspólną drogą i z k tó ry
mi razem przebyw am y tru d n y czas próby.
Po raz pierwszy Polak otrzym uje n agrod ę, k tó rą A lfred N ob el u fu n d o wał za działalność na rzecz zbliżenia między narodam i.
Żarliw a nadzieja moich ro d a k ó w służyła i służyć będzie tem u zbliżeniu, na p rzek ó r przem ocy, okrucieństw om i brutalności, jakim i cechują się k o n flikty rozdzierające współczesny nam świat.
Pragniem y p o k o ju - i dlatego nie chwytaliśmy i nie chwytamy za n a rz ę dzia siły fizycznej. Ł ak n ie m y sprawiedliwości - i dlatego jesteśm y wytrwali w walce o nasze praw a. D o m a g a m y się wolności p rz e k o n a ń - i dlatego ni
czyich sumień nie zniewalamy i zniewalać nie będziemy.
Walczymy o praw o ludzi pracy do zrzeszania się i o godność pracy. Sza
nu jem y godność i p ra w a każdego człowieka i każdego n aro d u . D r o g a do jaśniejszej przyszłości wiedzie przez uczciwe godzenie sprzecznych in te re sów, nie przez nienawiść i krew. Iść tą drogą - to p o m n aża ć m oralną siłę ogólnoludzkiej idei solidarności.
* Przedruk za: L. W a ł ę s a , Droga nadziei, Kraków 1989 s. 356, 357-360 - Red.
1 Tekst odczytany przez D anutę W ałęsow ą w imieniu m ęża dnia 10 XII 1983 r. podczas uroczystości wręczenia Nagrody N obła - Red.
32 Lech W A Ł Ę S A
Jestem szczęśliwy i dum ny z tego, że ta idea w ostatnich latach zrosła się z imieniem mojej Ojczyzny.
W czasie, kiedy mojej Ojczyzny nie było na m apie E u ro p y , Henryk Sienkiewicz, odbierając w ro k u 1905 N ag ro d ę N ob la, mówił: - G ło szo n o ją um arłą - a oto je d e n z dow odów , że ona żyje, głoszono ją niezdolną do myślenia i pracy, a o to dow ód, że o n a działa, głoszono ją pobitą, a oto dow ód, że ona zwycięża.
Dziś nikt Polski u m a rłą nie głosi. A le słow a te n a b ie ra ją nowego sensu.
W yrażam W am , dostojni przedstawiciele n a ro d u norw eskiego, najwięk
szą wdzięczność za ten dow ód życia i siły naszej idei w postaci przyznania przewodniczącemu „Solidarności” Pokojow ej N agro dy Nobla.
* Pan da siłę sw ojem u ludowi2.
Panie, Panow ie. Z w raca się do W as ja k o la u re a t P okojow ej Nagrody N obla za rok 1983 polski ro b o tn ik ze Stoczni G d a ń sk ie j, je d e n z organizato
rów niezależnego ruchu związkowego w Polsce.
Najłatwiej byłoby mi powiedzieć, że nie jestem godzien tego wyjątkowe
go wyróżnienia. Kiedy je d n a k w spom inam chwile, gdy wieść o nagrodzie rozeszła się po m oim k ra ju , tę chwilę wzruszenia i powszechnej radości ludzi czujących, że w nagrodzie tej moralnie i d u ch o w o uczestniczą, to muszę powiedzieć, że tra k tu ję tę nagrodę ja k o wyraz uznania, że ruch, któremu o d d a łe m wszystkie swoje siły, dobrze służył ludzkiej wspólnocie.
Przyjm uję tę nagrodę z całym szacunkiem dla jej rangi i zarazem z po
czuciem, że wyróżnia o n a nie mnie osobiście, lecz jest n a g ro d ą dla „Solidar
ności” , dla ludzi i spraw, o k tó re walczyliśmy i walczymy w du ch u pokoju i sprawiedliwości.
Niczego też innego nie p ra g n ę aniżeli tego, by przyznanie tej nagrody służyć m ogło pokojowi i sprawiedliwości. T a k w m o jej Ojczyźnie, ja k i w świecie.
Pierwsze słowa, jakimi chciałbym zwrócić się do W as, a za Waszym poś
rednictwem do wszystkich ludzi, są słowami, k tó re znam o d dzieciństwa:
Pokój ludziom dobrej woli. Wszędzie i wszystkim. N a p ó łn o cy i na p o łu d niu. N a wschodzie i na zachodzie.
Należę do n aro d u , k tó re m u wiatr historii w ciągu ostatnich stuleci często wiał w oczy. Milczenie albo współczucie towarzyszyło sprawie polskiej, gdy pod n a p o re m obcych wojsk p ad ały bariery graniczne, a p rzem o c o d b iera ła nam niepodległe państwo. Nasza historia n aro d o w a w p a ja ła n a m nieraz p o czucie goryczy i bezsilności. A le przede wszystkim była i pozostaje wielką
2 Tekst odczytany przez Bohdana Cywińskiego w imieniu Lecha W ałęsy podczas uroczy
stości wręczenia Nagrody N obla - Red.
Przemówienie z okazji wręczenia Nagrody Nobla 33
lekcją nadziei. D ziękując za przyznanie nagrody, wyrazić chcę przede wszy
stkim wdzięczność za to, że służy ona wzmocnieniu polskiej nadziei. Nadziei n aro d u , który przez cały wiek X IX nie chciał się pogodzić z u tra tą niepodle
głości i który bił się o nią, walcząc także o wolność innych narodów . N a dziei, której porywy i klęski w ciągu ostatniego czterdziestolecia, na które przypada m oje własne życie, znaczyły dram atyczne daty: 1944, 1956, 1970,
1980.
Jeżeli pozwalam sobie w tym miejscu i z tej okazji odw ołać się do m o je go własnego życia, to dlatego właśnie, że m am poczucie, iż nagroda przyz
nana mi została ja k o je d n e m u z wielu.
M o ja m łodość przypada n a czas odbudow y k raju z ruin i zgliszcz po latach wojny, w której n aró d mój nigdy się nie ugiął, płacąc najwyższą cenę.
Należę do pokolenia robotników , k tó re wyszedłszy ze wsi, m iało możność uzyskania wykształcenia i pracy w przemyśle, zdobyw ając świadomość włas
nych praw i znaczenia. Były to lata rozbudzenia aspiracji robotniczych i chłopskich, ale także lata ludzkiej krzywdy, poniżenia, straconych złudzeń.
M iałem 13 lat, gdy w czerwcu 1956 ro k u krwawo stłum iono rozpaczliwą walkę robo tnik ów Poznania o chleb i wolność. Trzynaście lat miał chłopiec, który zginął wówczas w Poznaniu - nazywał się R o m e k Strzałkowski - to
„Solidarność” 25 lat później u p o m n ia ła się o jego pamięć. W grudniu 1970, gdy protest robotniczy ogarnął miasta W ybrzeża Bałtyckiego, byłem ro b o t
nikiem Stoczni G dańskiej i znalazłem się w gronie organizatorów strajku.
Pamięć o moich kolegach, którzy ponieśli wówczas śmierć, gorzka pamięć o przemocy i rozpaczy, była i pozostaje dla mnie lekcją na całe życie. W kilka lat później, w czerwcu 1976, strajk robo tnik ów R a d o m ia i U rsusa był nowym doświadczeniem, k tó re nie tylko um acniało świadomość słuszności żądań i aspiracji robotniczych, ale wskazywało także na po trzeb ę solidarnoś
ci. P rzekonanie to doprow adziło mnie latem 1978 do Wolnych Związków Zaw odow ych, jednej z grup odważnych i ofiarnych ludzi, którzy wystąpili w obronie praw a robotn ikó w do godności.
W lipcu i sierpniu 1980 Polskę og arn ęła fala strajków. C hodziło w nich 0 coś znacznie więcej niż norm alny byt. M o ja dotychczasowa droga d o p ro w a dziła mnie wtedy, w chwili walki, do p o w ro tu do m ojej Stoczni. D o G d a ń sk a 1 Szczecina przyłączył się cały kraj. Podpisaliśmy P orozum ienia w G d ań sk u ,
Szczecinie i Jastrzębiu: pow stała „Solidarność” .
Wielkie strajki polskie, o których tu m ów iłem , to w ydarzenia szczegól
nego rodzaju. C h a ra k te r ich określały zarów no zagrożenia, w jakch się o d bywały, ja k i cele, k tó re sobie stawiały. R obotnicy polscy występowali w nich ja k o przedstawiciele n arodu.
G dy w spom inam w łasną drogę życiową, muszę mówić o przem ocy,
o nienawiści, o kłamstwie. L ek cją z tych doświadczeń było je d n a k , że tylko
wtedy m ożem y przeciwstawić się przem ocy, gdy sami nie będziem y p o nią
sięgali.
34 Lech W A Ł Ę S A
W dziejach tych lat Porozumienie G dańskie stanowi wielką k a rtę świata pracy, której nikt przekreślić nie może. U źródeł porozum ień społecznych 1980 roku leży odwaga, rozwaga i solidarność ludzi pracy. U z n a n o wtedy po obu stronach, że trzeba się porozumieć, aby już więcej nie polała się krew.
Porozum ienia te były i pozostaną wzorem i m e to d ą postępow ania, jedyną, która tworzy szansę - między przem ocą a rozpaczliwą walką bez wyjścia.
Świadomość, że podjęliśmy słuszną sprawę i że musimy znaleźć dla niej pokojow e rozwiązanie, dała nam wtedy siłę i wyczucie granic możliwych do przyjęcia. T o , co wydawało się d o tąd niemożliwe, stało się rzeczywistością:
wywalczone zostało prawo do zrzeszania się w niezależne o d władzy związki zawodowe, tworzone i kształtowane przez samych ludzi pracy.
Związek nasz - „Solidarność” - stał się wielkim ruchem m oralnego i społecznego wyzwolenia. Ludzie osw obodzeni z lęku i bierności pragnęli naprawy. Prowadziliśmy tru d n ą walkę o istnienie. Było to i nadal pozostaje wielką szansą kraju. Myślę, że także szansą państw a, k tó re chciałoby się oprzeć na współuczestnictwie obywateli.
„Solidarność” jak o ruch zawodowy nie sięgała po władzę i nie zwracała się przeciw konstytucyjnem u porządkow i. Przez piętnaście miesięcy legalne
go istnienia „Solidarności” nikt z naszej winy nie został zabity ani raniony.
R uch nasz rozwijał się burzliwie. O nasze p raw a i możliwości działania mu
sieliśmy toczyć nieustanną walkę, narzucając sobie niezbędne samoograni- czenia. Program naszego ruchu wynika z podstaw ow ych praw i nakazów moralnych. Jego siła - jedyna i zasadnicza - to solidarność robotników, inteligencji i chłopów , w prawdzie, w wolności, wedle nakazów sumienia.
Niech na tej sali milczenie pokryje to, co nastąpiło p o tem . Milczenie też jest mową.
W tym miejscu i z tej okazji, ja k ą jest P o k o jo w a N a g ro d a N obla, należy jed nak powiedzieć jedno: społeczeństwo polskie ani nie dało się złamać,
ani nie weszło na drogę gwałtu i bratobójczej walki.
Nie godzimy się z przemocą. Nie pogodzimy się z więzieniem ludzi za przekonania. B ram y więzień muszą się otworzyć: trz e b a uwolnić ludzi skaza
nych za o b ro n ę praw związkowych i obywatelskich. Przygotow ane procesy jedenastu czołowych działaczy naszego ruchu nie powinny się odbyć. Wszys
cy więzieni - skazani czy aresztowani za działalność związkową lub swe prze
konania - powinni powrócić do swych rodzin i mieć m ożność życia w kraju.
O b ro n a naszych praw i naszej godności, a także o b ro n a przed pogrąże
niem się w nienawiści - ta k a jest droga, k tó rą wybraliśmy. Polskie doświad
czenie, które N agroda Nobla stawia w pełnym świetle, jest doświadczeniem trudnym , dramatycznym. Wierzę je d n a k , że jest doświadczeniem skierow a
nym w przyszłość. Tego, co się stało w ludzkiej świadomości i co u k ształto wało postawy ludzi, wymazać ani złam ać się nie da. T o trwa i to zostanie.
Jesteśmy spadkobiercam i tych dążeń naszego n a ro d u , które sprawiały,
że nigdy nie dał się on przemienić w bezwolną masę. C hcem y żyć w po czu
Przemówienie z okazji wręczenia Nagrody Nobla 35
ciu, że praw o jest p raw em , a sprawiedliwość - sprawiedliwością, że nasza ciężka praca m a sens i nie jest m arn o tra w io n a, że nasza k u ltu ra rozwija się w wolności.
M am y ja k o n a ró d praw o do stanowienia o sobie, do kształtow ania swego własnego życia. N iko m u to nie zagraża. Jesteśm y n a ro d e m , który m a p o czucie odpowiedzialności za swój los w złożonej sytuacji świata.
N adal wbrew wszystkiemu, wbrew tem u , co dzieje się w m oim k raju od dwóch lat - uw ażam , że jesteśm y skazani na porozum ienie i że tru d n e p ro blemy sytuacji polskiej m ogą zostać rozwiązane tylko na drodze praw dziw e
go dialogu władz ze społeczeństwem.
Jan Paweł II w czasie swej ostatniej wizyty w Ojczyźnie mówił o tym w takich słowach: „Dlaczego ludzie pracy w Polsce - i zresztą wszędzie na świecie - m ają praw o do takiego dialogu? D lateg o , że człowiek pracujący jest nie tylko narzędziem p rodukcji, ale p o d m io te m , p o d m io te m , który w całym procesie produkcji m a pierwszeństwo przed kapitałem . Człowiek przez swoją pracę staje się właściwym gospodarzem warsztatu pracy, p ro c e su pracy, wytworów pracy i podziału. G o tó w jest i na wyrzeczenia, gdy tylko czuje się prawdziwym w spółgospodarzem i m a wpływ na sprawiedliwy podział tego, co zd o ła n o razem wytworzyć”3.
W łaśnie tego poczucia nam brak. N a zm ęczeniu, goryczy, uczuciu bezsil
ności - nie m ożna budować. K to raz poznał siłę solidarności i odetchnął powietrzem wolności, tego się nie złamie. Dialog jest możliwy i m am y do niego prawo. M u r zdarzeń, k tó re nastąpiły, nie m oże być przeszkodą nie
przekraczalną. M o ją najgłębszą nadzieją jest, że mój kraj odzyska swą his
toryczną szansę pokojow ej ewolucji, że właśnie Polska pokaże światu, że to dialog - a nie siła - rozwiązuje najtrudniejsze sytuacje.
Jesteśm y gotowi do dialogu. Jesteśm y też gotowi w każdej chwili p rz ed stawić nasze racje i nasze postulaty p o d społeczny osąd. Nie m am wątpliwoś
ci, jaki byłby w erdykt narodu.
U w ażam , że wszystkie narody świata m a ją praw o do godnego życia.
W ierzę, że p raw a je d n o ste k , rodzin i grup społecznych - wcześniej czy póź
niej - b ę d ą respektow ane pod każdą szerokością geograficzną. P oszanow a
nie praw człowieka i obyw atela w Polsce, poszanow anie naszej tożsamości narodow ej leży w interesie E u ro p y . Bow iem w interesie E u ro p y leży Polska spokojna, a polskie aspiracje do wolności zniweczyć się nie dadzą. Dialog w Polsce jest je d y n ą drogą budow y p o k o ju w ew nętrznego i dlatego stanowi niezbędny elem en t p o k o ju w E u ro p ie.
W iem o tym, że sprawa polska w zbudzała i nadal w zbudza uczucie sym
patii i solidarności na całym świecie. Tym wszystkim, którzy p o m a g a ją Pols
ce i P o lak o m , w yrażam z tego miejsca najgłębszą wdzięczność. Niech mi też
3 J a n P a w e ł I I , M atko sprawiedliwości i miłości społecznej/, w: P o kó j Tobie, Polsko!
O jc zy zn o moja!, Citta del Yaticano 1983, s. 143-144 - Red.
