ՕՀ- ո
INDEX LECTIONEM
IN
A
nmMDCCCXLVII— XLVIII
a dieXV. O
ctobrisINSTITUENDARUM.
PER H I E M E M
f Kopernikańska
\. w Toruniu
Brunsbergae.
I m p r e s s i t C. A. Heyne.
(
KSIĄŻNICA №4эКАім. коре:-?՛՛ - ’ M
W TORUNIU\՝ V ’ .ĆS - . ■HUÍ՝ ՚
■ a ô 4471
LYCEI REGII HOSIANI В RUN S В ER GE NS IS
RECTOR
et SENATESCIVIBUS SUIS s.
uamquam multi in philqsophia sunt loci, commilitones carissimi, de quibus quum magna in dubitatione versentur disputare possi mus, perpauei tarnen sunt ejusmodi, quos per exiguurn, quod nobis indici habendarum scholarom praefantibus concessum est spatiurn, non perstringere sed pertractare liceat. Ex eo autem genere, quorum etiam pauculis paginis quodammodo absolvi possit disceptatio, est hic locus, quern jam declarabimus.
Est communis omnium fere psychologorum opinio, hominem et belluam non genere sed magnitudine et quasi gradibus inter se difi erre ; id quod satis apparet e bipartita illa trilogia psychologiem, quam suo ambitu cuneta pbaenoinena animae, quam eandern dicunt mentem, comprehendere putant. Sic enirn sibi persuaserunt, inter sen sum, quo quidern solo movea- tur bellua, et intellectum, qui hominis proprius sit, itemque inter cupiditatem et vo
lúntatelo, quarurn eadem ratio sit, nihil otnnino interesse nisi quod intersit inter rd Inferios et го Snperius. *) Quae quidern opinio etsi jam tota falsa est atque ejusmodi, qua nihil esse possit perversius — id quod mathematical cum necessitate doceri potest —, sunt tarnen psycholog!, qui majore etiam bocee ducantur errore, ut belluae non solum sensum et cupi
ditatem sed etiam ipsum intellectum et voluntatem largiantur. Ait enim Herbartus bis ipsis verbis, nimis negligi a psychologis nobilem naturam belluae; solo — ut hoc novemos ver
bum — egoismo hominis fieri, ut is sibi videatur tanto a bellua disclusus esse hiatu, quantum sine mortis periculo nemo transsilire possit. Namque diligente et necurata obser- vatione cognosci, inter belluam et rudern nullaque cultura subactum et mitigatum hominem
’) Sic enim dicunt non docent: „Sîieb er её — flnnlidjež ~ vernunftíofeš ՜ t í) i erif d) e š, unb (jôbereš — fiber*
ftnnlidjeâ ~ ücrnűnfttgeő ~ m e n fd) t i d) e š Gšrfenncn, gíííjlen unb æegeijren." Praeter tria haee phaenomena etsi psychologi corporis q u oque vitám organica m ad mentem sni sibi consciam et libera vo- lnntate utentem referont eflectricem, plerique tarnen totam biológiám rejiciunt ad physiologos et sic non integram et perfectam sed mutilatam tradunt psychológiám sive noologiam. Sed hoc quidem alio loco decebimos, quam temere et prorsus nulla ratione et via disputent psycholog!, unde iis accidere necease sit, ut ignorent, quam noscere volunt, vim et naturam mentis.
1*
4
paululum admodum interesse; rudern kominem non magis ratione uti quarn bestiám.1) At- que hane quidein opinionem Herharti, qua a vita commun! nihil alienius est, jam conahimur, cornmilitones carissimi, argumentis et certis rationibus refellere ac breviter docere totam inanem esse.
P ri m um igitur quanto in erro re versetur opinio Herbarti, testis est vel gravíssima illa, qua genus ho mi num valet, conscientia justi et injusti, boni et mali. Nam sanctis- simus quisque sibi conseius est, jure sese hellua uti serva ea q ue vese! caesa, nefandum quuni judicet perpetrare scelus, qui servitute vei ipsa morte afficiat hominem. Haec autem, quae est hominis, conscientia justi et injusti, boni et mali non magis vana dici potest quarn ejus conscientia veri et falsi. Hoc en im qui velit negare, utriusque et boni mali et veri falsi aeqtie certain et firmam hominis nolitiam esse, is déniât homini necesse est quod ei demere absurdum est, cou sei en ti am sui ni et i psi us. Sed haec ratio, quamquam ipsa per se vel optima est, aflamen vix quidquam valebit contra Herbarium idque earn ob causam, quod iile suam propilam justi et injusti, boni et mali habet notionem. Etenim subi a to, quem intelligenter Kantius constituit, „Imperativo categórico“ Herbarios totam de moribus et virtute philosophiam non tarn in morali quam in a e s t h e t i c a lege niti vuit.2) Qui qui d em error quilín longiorem desideret dispuiationem, quam quae hoc loco institui possit, aliam inibi mus viam ad refutandam Herbarti de natura belluae opinionem. Pervet ere igitur кос utemur argumento, ut, quod solus homo loquatur, eo doceamus belluam vivere vitae suae n es ci a m et ne tantillum qui dem intelligentem quas perbene sen t ia t rerum. Ne- que enitn ideo non loquitur hellua, quod n e q u i t sed quod nescit loqui ; hoc dicimus, quum duo insint in loquela et sonus et cogita tio, non qui d em sono sed penitus caret hellua cogitatione sive intellects Nam quod d i cun t čerti c o rp o ru m sectores,3) belluarum linguam et os natura non ita comparata esse, ut ¡Пае loqui possi nt, id patet in promptuque est quarn sit falsam, siquidem valere volant in omnes. Sunt enim belluae, quae soluta lingua articúlalos, qui vocantur, edant sonos ; psittacos nostis et corvos aliasque aves non solum
nomen domini sed pl ura et ia m verba pronuntiare et quid em tam distincte et clare, ut հօ -
minem videri possitis loquentem. Sed soluta etiam lingua etsi pltires audiunt tarnen per- paucas tantum casque incúlcalas pleruinque et psittaci et corvi mittunt voces humanas, quum parvuli homines non inculcată sed sponte excepta imitentur verba. Tani cupide enim excipiunt ea, quae dicunt alii, ut nulla mater ignoret, coram loquacibus filiolis non loquenda, quae ipsius intersit latere viciaos. Ad hoc accedit, quod parvuli homines non։) Vide qnos scripsit libros: Äurje @nci)flopäbie b. $l)ilofopl)ie auá prüft, ©efídjtápp. §. 141 sq. —
logie alá SSijfenfcijaft, neu gegrűnbet auf Erfahrung, föietapíjpfíf u. ®iatt)cmatif. 11, p. 2.65.223.228.238 sqq.—
£et)rb. jur Einleitung in bie ^ițilofopțiic §. 159, p. 271. — ieljrb. jur ÿfpctjologie §. 61-(І5. 199. Qui quidem loci ñeque ipsi inter se ñeque cum iis, qui sunt §. 123 et 212 encyclop. tuni §• 163 introduci, in phi
losophiam satis convenient. — 2) Vide p. 51 et 78 lib ri, qui inscriptos est : $)fi)d;ologic alá æiffenfdjaft K.
turn §. 90—94. 128, p. 176. n. 1 introduci, in philosophiam. — 3) Negant Camperos etCuvierus, ajout Rndolphius (physiolog. I, §. 32) et Bordadnos (p. 646 sq. libri : 2£ntl)ropologiç fur b. gcbilbltc ÿublifum) posse loqui belluam.
5
servi sed liberi auditornm verborum imitatores sunt. Namque infinitivo, quem grammatici dicunt, verbi modo pro norma adhibito non irregular! sed regulari utuntur conjuga- tione. Quid quod fuerunt parvuli, qui neglect! a parentibus mercenar iis proprio sibi in
vento sermone loquerentur, quae intelligeret nemo; id quod ille tantum pro ficta fabula habebit, qui adultae quam adolescentis curiosior humanitaiis ignorât, quot inaudita verba sua sponte novent parvuli, quamquam philosophi est, cujusque rei primordio investigare.
Ex bis igitur evidens est, posse q ui d em sed non scire loqui belluam, id est, non habere stupi dam, quae sonis exprimat animo cogítala et intellecta quasque voces imitetur humanas, eas non verba, id est, notas rerum esse sed sonos inanes nulla sub
recta cogita ti one. Sed crunt, q ui bus nostra argumentado non satis probet ur. Xegabunt enim, quod ,,xorq ovocov tpvlov oyvilhov“ non babea t, quae eloquatur, serum cogitata, inde cogi, eandem rationem esse belluarum quadrupedum. Qui bus ut satisfa՛ iamus, simias quo- que, quarum cum hornine jam ab antiquo poeta veršu nobilitata *) similitudo ostentan sólet, decebimos quamvis avüfHonoEiôsïç minime tarnen аѵЗ^ыпоѵооѵд esse. Qu um vero liaec ani- malia perquam docilia etsi multas actiones nullás tarnen voces humanas imitentur et corpo- rum queque sectores adhuc certent, possintne sirniae an non possi nt loqui, hoc proba- binrus argumento, qnantopere erra verit m a gnus Linnaeus, q u urn direret: „vix unicam notam discerne, qua homo discerni a sirniis possit; quod me attinet, dubi us adhuc sum, qua nota characteristica troglodytae distinguantur a hornine.“2) Igitur Hu rd a ch io anthropologo teste illae sirniae, quae omnium proxime ad sirnilitudinem hominis acre du nt, penitus carent arte nectendorurn nodorurn, perbene quutn solvant nexos ab h o m i n i b u s. liefert enirn praeclarus anthropologus, dúo illa genera si mi arum, quae „Orang Lltang“ et „Schimpanse“
plerumque vero uno nomine ,,Orangs“ appellantur, perlibenter librare se per a érem funibus humana factis manu et destinatis ad arbores atque exsatiata cupiditate ludendi semper ex
peditis nodis solvere funes, n un qua m vero revincire tentare solutos et jacentes.3) Hine quidern intelligitur vel optime, „homines illos silvestres“4) non homines sive homúnculos sed belluas esse. Quod enim nodos nectere nesciunt, inde certa conjectura assequimur, carere eos cogi tat ion e sive intelligentia. Nam qui nectil nodutn, is necesse est cogita- tarn et in tel le et am nodi imaginem habeat, ad explicandum n e x u m quutn nihilo opus sit nisi ut solis oculis vel eti am manibus persequatur implicationem; hac quidern in re et somations et psych leus valet m echa n i smus. Tali enim niechanismo fieri dixe- ris, ut parvuli homines explicare possint quern nectere nesciunt nodum; sed hoc interest inter parvulurn hominem et magnam sirniam, quod ille quern solvit eundem refi cere tentat nexurn cupidusque discendi experiendo pervenit co, quo nunquarrr ipsa per se et fartasse ne docta quidern a magistre pervenit simia. Ne vero — speciosius quidern quam vérins — aliquis dicat contra, sapi en ter uti simias funibus destinatis ad arbores manu
*) Simia quam similis, torpíssima bestia, nobis. Ennius apud Ciceronem de natur. Deor. I, c. 35. — 3) Amoenit. acad. diss. 105 p. 6G et 176. cfr. Faun. Snec. praef.; Anthropomorph. p. 76 sq. — 3) Vide quern jam diximus librum : 2(nti)ropologte.... p. 644 sqq. — 4) Burd. ibd. p. 640. —
bominum, proprio q u u tn abstineant labore, et propterea non revincire solutos, quod satiatae ludo nolint quod sciant facere, igitur boc ne quis dicat, monenms, quod —. co
dent quidetn anthropologo teste ’) — tabernáculo si tni a rum non tain artificiosa sed multo p ej o ra sunt quant nidi sciurorum vel habitáculo castorum extructa ad aquas, id satis argu
ment: esse debere, non intelligente eas judicio пес libero uti arbitrio sed solam hane ob causam non tentare denuo religare funes solutos, quod n es ciánt quem non d ubi um est quin p ossi ո t nociere nodum; etenirn quae manus satis conimodae sunt ad nodos expli
can dos, eae non plane incommodité dici possunt ad nectendos. Ex eodem genere est, quod simiae ut funibus ad librando corpora sic ignibus hotninum utuntur ad depellendum quod sentient frigus. Sic enirn accidere narrant, ut simiae egressae e sil vis circumsidant ignés, quos reliquerunt homines, atque hos eo usque imitentur, ut manus ad Hammam por- rigant sed non adhibentes, ante oculos et pedes quae sunt ligna et alimenta, ab- eant ignibus sponte extinctis. Quo quid fieri potest stupidius? At haec ipsa est natura belluae, ut quod rationis expers est et sensu tantum movetur, ad id solum, quod adest quod- que praesens est, se accommoder ñeque praesentibus adjunga t atque annectat futura ñeque cursutn rerum eventorumque cernât causas. Hinc igitur intelligitur, si simia docta ab ho
rnine ignem alit habilique manu versat veru, non cogitate et scienter earn cogitantis magistri exsequi jussa. Quod si vero quis isti narration! diff'idat: cetera quae diximus, praesertim vero ea, quae mox dicemus, satis docebunt, quam verum sit, quod defendimos.
Нас igitur ratione contra philosophum entpiriae studiosum teste utendum ducimus empiria. At nihil agis, in quis, dum frângere studes sententiam Herbait!. Nam quod aví
enlas docitisti posse quidetn sed non scire loqui, id diligens et prudens iile, quem oppu- gnas, observator belluarum concedii et ipse ñeque etiatn illő quo plerique philosophi empirici tenetur errore, ut simiarum cum hornine similitudinem urgent, quippe quas libenter det non rati on al! a animaba esse, sed inde minime efiici ait disputator sublilis, equos quoque, praesertim vero amicos et fideles canes expertes esse rationis; haec quidetn animaba cau
sas esse justíssimas, cur non q ui d em persuasora ha b ea t, sed lamen credat non nescire sed neqnire loqui misera.1) Ad haec habernos qoae respondeamus breviter. Est enim philo
sophi, non ex concessis ñeque z«r’ аѵ&^ыпоѵ sed z«r’ ãlij-9siav disputare; Herbarios vero magis dixit quam d o coi t aves et simias nihil habere quod sonis exprimant mente cogitatiim atque intellectual. Hinc ipsa res postulaba!, ut ista quoque animaba doceremus vivere vi
tae suae nescia et somniculosas naturas esse coque demom confecto negotio evinceremus, etiam canes non plus supere quam celeras belluas. Нас vero ratione tollitur, quam mira docilitas et fidélités centim Herbario attulit dubitationem, an ii tam misera animaba sint, ut animo prompta habeant, quae si possint, velint eloqui lingua, Igitur si canes non intellectu sed lingua et ore carent ad loquendum, cur tandem fit, ut ii non illa loquela utan- tur, qua evidens est eos uti posse? Hoc dicimus. Jam jubemus te sic al lo qui amicum
*) Burd, ib d. p. 654. — 2) ÿfçdjologie al6 SSiffenfcȘaft u. И, 240 sqq.
9
canem: miser animal, quod vales intelligendo sed non loquen do ; namque ades appellatus nomine tuo atque intelligenter exsequeris jussa domini lui; sed ego libi subvenían!.
Quod enim tu non potes ore, id certe mobili potes capite, ut h un cc e capitis mei imitatus motum adnuas et abnuas et hoc vicario vocis gestu ajas et neges quid et tali modo etiatn incrédulos credere cogas, a ff i r m a t i v o et negativo tete uti judicio. Itaque signifícalo jam, hace ipsa mea verba, quihus ego tete nunc alloquor, num tu illa intellexeris an non intellexeris quid valeant? Ad hace tua verba si canis eo quo tu jubes modo respondent, fateamur necesse est esse ilium si non fratrem at certe fraterculum nostrum. Sed frustra exspectahis, dum canis suggestum a te edat signum humanitatis. Xam si iile non solum sensu ve rum etiam cogitatione aliquid perciperet, jamdudurn, opinamur, fecisset, quod et parvuli et mut! qui n a ti sunt faciunt homines, ut ipsi nul Io magistru mut um quem d i xi mus adhibeant sermonean An nonne palet, quod rationis et mentis particeps est, id fore ut ipsum per sese expediat viam, qua prodat secum cogítala? Haec ipsa est enim vis naturae ra t i o c i n a n t is, ut ipsa ex sese sua sponte moveatur noque pulsu agi t etur alieno; quam náturám qui dicere velit nesciam, qua via prodat se, is ignorat, quid sit et valent Ratio et irrationalem introducir Ration em. Quod q num dieimus, illtid vix monendum est libenter nos concederé fieri posse, ut canes doceantur — quod idem non magnopere mira- bimur si etiam pigri et stupidi docebuntur asini — ad certa quae diet ila ve ris verba că
dem cum dexteritate, qua jusso tuo composite in terra corpore quietem mortis simulant, sursum deorsumve vel dextrorsum sinistrorsumve commovere caput et respondere dictis luis;
un u m hoc defendimos, ut aves non plura imilentur verba quam quae aud i veri nt dictitata, sic canes queque non ad alia gestu tibi responsuros esse verba, quam quae pra ei veris cer- tisque nota feceris signis, sua sponte vero ñeque suggestum et inculca tum ne tantillum qui dem fore quod respondeant interrogati.
Ad hoc argumentum, quo quidem uno jam satis videmur décaissé, etiam canes non participes esse cogitationis, additnus haecce. Non cogitant canes; carent enim vultu. Nam quantopere mulceant cauda, lingant lingua, quantopere laetentur jucundis, doleant injucun- dis: qui satis cogitate observat, non inconsideratius adspicit canes, is vegetis et argutis etiam in o culis b e 11 u i n u m agnoscet stuporem ñeque eos indices dicet mentis sui sibi cons c i a e et aptae ex sese sed animae sibi non praesentis sed sentientis et abjectae atque abreptae in aliena, res dicimus objectas sens!bus, quas etsi canes acriter vident non spectant tarnen et intuentur cogitabundi. Atque hoc quidem uno, quod hominis oculi insignes sunt lumine tota sua quae est mentis, fieri dicimus, ut tu libero tuo vultu servum dominons in canein, et praevalidos audacesque territes leones, san
guinolentos tigres dirasque hyaenas. *) Sed quam nulla canis cogitatio sit, id etiam inde ap
parel vel maxime, unde quidem permulti cognosci putant, vel ipsos homines ab isto animali superar! sapientia et animi pietate. Quod enim dicunt, fidelem canem immori in cor-
») Burd. lbr. 1. p. 671 s q q.
pore mortui domini, inde quidem intelligente ab hornine intelligitur, non propria volún
tate duci sed vi aliena trahi, hoc սէ facial ñeque liberum sed servom animal esse canem pedisequum. Nam ratione qui utiiur pedisequus homo, is illacrimatur morii boni domini piamque defuncii servons memoriam servit ejus liberis vel alii aeqiie bono domino.
At ranis nescit, quid prodesse queat et quemadmodum domino non inanem sed vetam referat g ra t i am atque tarn pal ¡bilis natura et ita ipse n u 11 us est, ut etiam a mortuo al
tra lia tur ñeque posait supérales esse. Videsne, ut tolo pathologico millo voluntario et libero a more moveatur canis, quem grato et pio animo praedicanť?
Quod ubi contra Herbarium evit ¡mus, ne ranem quidem rationis participem esse, sed ea penitus rarere, ipsa res loquitur, quam vere vulgus hominum dicat, praeter un um h omí
nete nullum in terra animal rationale esse. Nam si debites, quod te experiri jussimus in cane, idem quum facili negotio experiri possis omnibus in belluis, ipsa integra atque incor
rupta experientia judex ah omni liberabit te dubitatione.
Si vero jam quaeritis, commililones carissimi, quo principio orta sit Herbarti de natura belluae et hominis opinio: ignorat acer defensor empiriae et disputator subtilis idem, quod ceteri omnes, quos quidem vehementer impugnai, ignorant psycholog! et philosophi nostra aetate principes, non magnitudine sed genere inter se difierre vivificante m, sen t ie n tem, imaginan te m, cup i en tem animam atque scient ein, intelligentem, volent em mentem; id autem ignorat propterea, quod non minus quam illi nescius est, quid sit sui sibi conscium quidque sentientem, quid intelligentem esse rerum, quid patibili et serva cupiditate, quid actuosa et libera valere volúntate. Ha ec en im, quam hominis p ro p ri a m esse docili mus, soi en tia sui m eti p sins —ut de uno hoc d i ca mus, in quo quidem sunt omnia— quum contineatur cogitatiuncula voculae „ego“ sive „ego sum,“
Herbartus egologus tain praepostera utitur ratione, ut non sublata sed etiam adaucta per
versitate egologiae Kanlianae, Fichtianae, Schellingianae, Ilegelianae, illáin hominis ścien
iłam subnet, quam ipsa ratio cogitandi clamat omnium primam esse atque ejusmodi, quae nisi subsit praesensque adsit nulla omnino esse possit scientia et cognitio rerum aliena
rum ñeque ul I us motus spontane us et facinus v o lun ta riu tn, non primo sed secundo ponat loco ñeque integrum quid totumque apt urn quod sit ipsum ex sese statuai, sed a ,,me- chanismo psychologico“ repetat auctore. Sic enim sibi persuasif, ró ego s uni ex о ri ri ex multitudine imaginum pa ti bili bus perceptarum sensibus earumque inter se conjuncți one et quodam согпріехц et conflictu, validíssima et vividíssima sensa
tion e et imaginatione confinen defendeos hominis s c i e n t i a in suiniet. Quasi vero aquila, cujus acies oculorum in proverbio est, non aeque nescia esset suae telescopiae ас musca microscopiae! Et hiñe quidem, quod pleraeque belluae praeter un i us tactos subtilita
te m ceteris omnibus fere sensibus multo superant hominem, plane intelligitur et sole clarius est, quam nihil dicant illi, qui quum post sensum esse et vigere incipere videant intellectual,
*) Vide librum : g)fț)djologte alá SBiffenfdjaft К. §. 24— 32. 36 sqq. 57. 94. 104. 111. 118 sqq. 126 sq.
131 —138. — 8фЬиф 8UV ЗДфоІодіс §. 39 — 43.
9
temere admisso, quem logici „post hoc vel cum hoc ergo propter hoc“ dicunt, paralogismo pugnant, nihil esse in in telket«, quod non fuerit in sensu, id est — rem si quae- lis — ex ne sei о et sui et al i en i sensu со ns ci um ut ri us que nasci intel le et um, atque ex coeca et serva alienorum cupiditate liberam s u o r u m q u e propriorum c o n s i l i o r u m dominam exor i ri volúntate m. Tali igitur errore quuni teneretur Herbartus, non dela tus sed d educ tus est eo, ut belluas miserandos fratres hominis esse crederet.
Hoc vero quurn ita sit, ut ex egologia tota pendent atque apta sit psychologia et noo- logia, etiam atque etiam admonemus vos, commilitones, ut acri et indefesso studio noscatis penitusque perspectum et intellectum habeatis, quid sit et valent cogitatio „ego“ sive „ego sum,“ id est, quid sit stii sibi conscium esse atque intelligentia rerum et libera agendi uti volúntate, neve ¡¡mentis, quod cum Kantio 2) ni mis timuit Herbartus3) magnaque multitudo philosopheront, ut dum homo noscere student seinetipsum, sano in corpore sana ma n eat mens; quamquam parens philosophiae recentissimae Kantius ait et ipse, uno hoc, quod prae- ditus sit sensu interno sive seien tia et cognit i one s ui ni e t, hominem esse hominem.4) Hoc igitur n elite valde pertimescere. Tarnt tsi en im non facile est noscere semetipsum sed inagnam res habet difficultatem, allanten minime Herculei sed — Socrate vel ipso Kantio teste — vere huma ni laboris est. Cur autem vos tam graviter et severe admoneamus, ne cum plerisque psychologis „objectivant“ quam „subjectivam“ amplexari malitis scientiam, liane habernus causant justissimam et gravissimam, quod quurn vesti о studio theologian!
am plexi sitis, una hac ratione — quae q ui d e ni vere dialectica ideoque sola non inanis sit — contra importunum Pantheism um defendi et teneti potest Theismus, ut patefacto, quo vulgaris psychologia sive noologia prava est errore — quod quidern psycholog! intel
lectual non solvant ab sensu — et quo non subi ato sed pro fundamento ¡pósito ip svdsi
*) Ipse seenm pugnat Herbartns contradictione qnae vocatur in adjecto patente, qnod qmim hominis scientiam sitimet totam pendere defendat ex sens atiene et perce p tiene rerum externarum, attamen adsentit Leibnitio Lockiannm illud: „Nihil est in intellectn, quod nen fnerit in sensu“ sa- pientibns hisce corrigenti verbis: „excipe: nisi ipse intellectus.“ Non latent! ns vero p n gna n ti a loquitur tum, quurn quod sit homo, negat, quod vero sciât esse sese, ait pendere ex rebus s e n s i s. Vide ș)[i)d)ologie alå æSiffenfdjaft к. I, p. 42 et (І7. ՑՕ. — 2) Vide librom: Emmanuel Äanté SSorícfungen uber bie SJíctapíjPfíf 1821 p. 135. — 3) sPfi)d)o[ogte alé SBiffcnfdjaft te. 1, p. 42. — 4) Opp. I, p. 72. 90 501. cfr.
X!, p. 57 ed. Rosenkr. et Schubert. — 5) „Sic Scjlimmung bet neuern fpíjitofopfjie, baji bér @eift bie (Sínjeit mit fid) fclbft iß unb bie SBett ais SbceUcś in fid; fajit, nennt man Ș)antț)ei8mu8 ober néiíjer fpantí)eií>mu¡> beś Spiritualiżmuś/' Riegel SSeligionêpíplofopíjie 1, p. 325 2fu8g. 2.
totius philosophiae Hegel i us dialécticos summa qua m logici i tupe r i ta ո t cum conse- q u e ո t i a „Monismum essendi“ sive „Pantheismum Spiritualism!" constituit,5) igitur ut hoc patefacto errore psych ologi co atque animae sive, corporis animați et quae ab omni cone retiene soluta ас libera est mentis h u m a n a e cognito Dualismo, a mente hu
mana, quae quurn sui sibi cônscia sit, ne p o s s i t quidern esse nescia, se non esse ipsani perse, „via aseitatis et causalitatis“ per summám cogitandi necessitatem per-
2
veniatis ad mentem absolutam sive divinám, quae ob hoc ipsum, quod sit absoluta et ipsa secuni contenta ñeque egeat altero, non ipsa insit et in nescia sui natura rerum et in conscio sui hornine, sed quae et h omi n em et quidquid sit rerum crea verit ex nihilo ас voluerit esse ejusmodi, ut non Infinitatis divinae finita et evanida phaenomena vel momenta, ipsa vero om nino nulla sint, sed ut suam et p r o p r i a m non alienam vivant vitám; hane igitur ob causam jubemus vos adhaerescere scientiae et co
gnition! reflexívne, ne falsis surnptis principi is atque ignorata vi et natura mentis hu
mánne pro Absoluti ponatis notionem Infiniti et sic ab ipsa necessitate logica hominem ex hornine et Deum ex Deo tollere et cum ratione insanire cogamini. Atque haec nunc qui dem vos non doctos sed monitos volumes; debebitis vero credere, ut possitis intel- ligere. Sapienter eniin non modo christianus verum etiam gentilis isque ingenii acumine praesignis magisterque intelligendi qui habendes est ait philosophas, tir o nem s c i e n t i a multa credere oportere ut p o s s i է scire.1)
') Augustin, de ordine И, c. 9. Aristot. Eth. Nie. ѴГ, c. 11,
LECTIONES
A. O R DINIS THEO LOGIC I.
ANTON. EICHHORN, Dr. P. P. О. и. т. DECANUS.
I. Historiam ecclesiastical« medii aevi narrabit diebus Lunae, Martis, Mer- curii et Jovis h. IX — X.
II. Jus canonicum tradet diebus Lunae, Martis et Jovis h. TU — TV.
III. Antiquitates ecclesiasticas diebus Veneris et Satur ni h. IX—X PETR. THEOD. SCHWANN, Dr P. P. О. и. t. RECTOR.
I. De Deo et divinis attributis disser et diebus Lunae, Martis, Jovis et Vene
ris h. VI—VII.
II. Doctrinam Christianom de gratia et justificatione tradet iisdein diebus h.X—XI.
III. Exercitationes repetitorias et exaininatorias instituere perget d. Mercurii h. X XL
MICH. JOS. KRUEGER, Lie.
I. Introductionem generalem in libros sacros diebus Lunae, Mercurii et Ve
neris h. X— XI do co bit.
II. Vaticiniorum Jesaiae partem prioréin interpretabitur diebus Martis, Jovis et Saturni h. VIII —IX.
III. Epistolas Paulinas datos ad Gaiatas, Ephesios, Philippenses et Colossenses explicabit diebus Mercurii et Veneris li. Hl — IV.
JOAN. GEORG. SMOLKA, Lic.
I. Ethices ch ristian ae calhoiicae partem alteram tradet diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis h. XI — XII.
IL Evangelium S. Joannis explicabil diebus Lunae, Mercurii et Veneris h. VIII—IX.
В. ORDINIS
philosophic։.
LAUR. FELDT, Du. P. P. O. H. T. DECANUS.
I. Exercitationes geométricas moderabitur praemissa introductione de studiis math e m atic is recte ordinandis diebus Lunae et Jovis h. XI—XII.
IL Theoriain generalem linearum et superficierum curvarum tradet diebus Lu
nae et Martis h. II — III.
III. Physicen experimentalem docebit, et conversatorium de rebus physicis instituet diebus Martis et Yeneris b. II — III.
IV. Astronomiae elementa ita explicabit, ut ab iis etiam, qui inathesi sublimiori discendae non dederunt operam, intelligi possint, diebus Martis, Mercurii et Veneris h. XI —XII.
CAROLUS BIESTER, P. P. O. D
es.
I. Tacit! Germániám interpretabitur diebus Lu пае, Martis et Jovis h. П—Ш.
II. Euripidis Phoenissas interpretabitur diebus Mercurii et Saturn! b. IX — X.
III. Collegium stylisticum practicam habebit diebus Lunae et Jovis h. IX — X.
MAX. TRUETSCIIEL, Da. P. P. E.
I. Psychologiom empiricam ducere perget quater per hebdomadem diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis հօր. vespert. V — VI.
II. Mctaphysicam docere perget quater per hebdomadem iisdem diebus հօր.
matul. VIII—IX.
III. Aristotelis de anima libros offert interpretandos bis per hebdomadem dic
hos Veneris et Saturn! h. Vili—IX.
IV. Exercitationes repetitorias et examinatorias instituet die Saturai h. XI—XII.
CAROLUS CORNELIUS.
I. Historiam Franciáé ab anno 1774 usque ad annum 1830 quaternis per hebdomadem diebus hora VIII—IX enarrabit.
IL De Carmine épico „der Nib el ո n ge Nôt“ semel per hebdomadem.
III. Carmina selecta Wal theri von der Vo g el we id e tractabit semel per hebd.
6U>iktBiieU)ci M«**
STIPENDIUM SCHEILLIO-BUSSIANUM.
Quaestio a Lyceo Regio Hosiano ad certamen ¡¡(terárium anni MDCCCXLVII
—■ XLVIII proposita:
„Qualis per prima quatuor saecula ecclesiae christianae fuerit metho- dus administrând: sacramenti poenitentiae.“
Praeminm constitutum est XXI Imperialium. Tempus exhibendarum scri- ptionum terminatum est d. 21. Jul. MDCCCXLVIII,
