Władysław Bugajski
"Prawo wywłaszczeniowe (ustawa z
dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i
trybie wywłaszczania
nieruchomości) - Komentarz",
Walenty Ramus, Warszawa 1965 :
[recenzja]
Palestra 10/1(97), 66-72
W „ P a le strz e ” (nr 9 z w rz e śn ia 1965 r.) w yczy tałem , że n a posiedzeniu p le n a r n ym N aczelnej R ad y A d w o k ack iej p o ru szan o pro b lem tzw . p rze c h w y ty w a n ia sp ra w p rzez poszczególnych ad w o k ató w . W y d aje się, że w chw ili obecnej sy tu a c je ta k ie p ra w ie nie istn ieją. D zisiejszy a d w o k a t pod w zględem m o raln o -p o lity cz y m stoi, m oim zdaniem , n a w ysokim poziom ie.
R E C E N Z J E
W A L E N T Y R A M U S : P ra w o w y w ła szczen io w e (u sta w a z dnia 12 m a rca 1958 ro k u o zasadach i t r y bie w y w ła szcza n ia nieruchom ości) — K o m e n ta rz, w y d a n ie I I, W y d a w n ic tw o P ra w n icze , W a rsza w a 1965, s. 239.
1. G łów ny ty tu ł d rugiego w y d a n ia „ P ra w a w yw łaszczeniow ego” W. R a m u sa su g e ru je , że dzieło to z a w iera choćby n a jb a rd z ie j su m a ry c zn e om ó w ie n ie lu b choćby ja k ą ś n a jb a rd z ie j ra m o w ą sy stem a ty za cję w szy stk ich p rzepisów p raw n y ch , n a p o d sta w ie k tó ry c h w łaściw e w ład z e P R L m ogą o d jąć osobie fizycznej albo osobie p ra w n e j p ra w o w łasn o ści lu b in n e p ra w o rzeczow e n a n ieruchom ości. T a su g e stia je d n a k zaw odzi, bo w dziele W. R a m u sa z n a jd u je m y ty lk o to, o czym m ów i jego p o d ty tu ł, a m ia n o w icie u sta w ę z 12.I II .1958 r. o z a sa d ac h i try b ie w y w łaszczan ia n ie ru chom ości (jed n o lity te k s t: Dz. U. z 1961 r. N r 18, poz. 94) w ra z z p rz e p i sam i zw iązkow ym i oraz k o m e n ta rz do te j u staw y . N ie n eg u ją c n ie w ą tp liw e j w a rto śc i p ra k ty c z n e j k o m e n ta rz a — w ła śn ie j a ko k o m e n ta rz a t y l k o do u sta w y w yw łaszczeniow ej z 12.111.1958 r. — trz e b a od ra z u p o d k reślić, że ta k ie zw ężenie p ro b le m a ty k i (w b rew su g e stii głów nego ty tu łu dzieła) je s t za sa d n iczą w a d ą dzieła W. R am u sa. Je śli bow iem zajdzie w p ra k ty c e p o trz e b a
sp raw d zen ia, czy toczące się k o n k re t ne p o stę p o w an ie a d m in istra c y jn e p o w in n o być pro w ad zo n e n a zasadach i w try b ie u sta w y w yw łaszczeniow ej z 12.111.1958 r., czy też n a in n y c h za sa d ac h i w in n y m try b ie (ale ta k że w yw łaszczeniow ym ), to z k o m e n ta rz a R a m u sa nic stanow czego n a te n te m a t nie będzie się m ożna dow iedzieć, gdyż — ja k to zaznaczono w yżej — dzieło jego n ie d aje żadnego, choćby n a jb a rd z ie j sum arycznego i jak o ś u sy stem aty zo w an eg o p rze g ląd u in n ych zasad i inn y ch try b ó w p o stęp o w a n ia w yw łaszczeniow ego, k tó ry c h u nas je s t obecnie b ard z o w iele.
Do d n ia dzisiejszego a k tu a ln e je st tw ie rd z e n ie S. B rey e ra, że przepisy dotyczące w yw łaszczenia n ie ru c h o m ości sta n o w ią „d żu n g lę”, w k tó re j tru d n o się z o rie n to w a ć .1 N ie chodzi tu zre sztą o ja k ie ś n ad z w y cz ajn e po d sta w y i sposoby w yw łaszczenia o c h a r a k te rz e re w o lu c y jn o -u stro jo w y m , ja k np. p rze w id zia n e w d ek re cie PK W N z 6.IX.1944 r. o p rz e p ro w ad z en iu r e fo rm y ro ln e j (te k st jednol.: Dz. U. z 1945 r. N r 3, poz. 13) lub w u sta w ie z 3.1.1946 r. o p rze jęc iu n a w łasność p a ń s tw a pod staw o w y ch gałęzi gospo d a rk i n aro d o w ej (Dz. U. N r 3, poz. 17) albo w d e k re cie z 24.IV.1952 r. o znie sieniu fu n d a c ji (Dz. U. N r 25, poz. 172) czy w d e k re cie z 5.IX.1947 r. o p rz e ję ciu n a w łasność p a ń s tw a m ie n ia po zostałego po osobach p rzesiedlonych
do ZSR R (Dz. U. N r 59, poz. 318) bądź te ż w in n y c h jeszcze podobnych a k ta c h n o rm aty w n y c h . C hodzi n a to m ia st o to, że oprócz ty c h n adzw yczajnych ak tó w n o rm aty w n y c h , z a ła tw iający c h je dnorazow o ró żn e n ad z w y cz ajn e p r o b lem y społeczne, gospodarcze i p o li tyczne, istn ie je u n as do dziś w iele różnych zw yczajnych i pow szednich ak tó w n o rm aty w n y c h , k tó re p rz e w i d u ją odjęcie w drodze a k tu a d m in i stra c y jn e g o p ra w a w łasności lu b in nego ograniczonego p ra w a rzeczow ego osobom fizycznym i p ra w n y m , i to n a in n y c h za sad ach i w in n y m try b ie , bo p rzez in n e o rg a n y w ład z y niż p rze w i dziane w k o m e n to w an e j przez W. R a m u sa u sta w ie z 1958 ro k u o w y w łasz czeniu n ieru ch o m o ści (zw anej w d a l szym ciągu rec en zji „ u s ta w ą ” lub „ u s ta w ą w yw łaszczeniow ą” ).
2. N ie siląc się n a w y cz erp u jąc e w y liczenie ty c h przepisów , w y sta rc zy nadm ien ić, że w m y śl postan o w ień a r t. 11 ust. 2 u sta w y z 22.IV.1959 r. o re m o n ta c h i odbudow ie oraz w y k a ń czaniu bud o w y i n ad b u d o w ie b u d y n ków m ie sz k aln y c h (Dz. U. N r 27, poz. 166) o rg an do s p ra w gosp o d ark i m ieszk an io w ej p rez y d iu m WRN lub m ia sta w yłączonego z w ojew ództw a, a n ie o rg an p rze w id zia n y w u sta w ie w yw łaszczeniow ej z 12.I I I .1958 r., w y d aje orzeczenie o p rze jęc iu n ie ru c h o m ości n a w łasność p ań stw a . I chociaż z tre śc i a rt. 11 u st. 3 te j u sta w y o r e m o n ta ch w y n ik a, że do u sta le n ia od szkodow ania sto s u je się w te d y odpo w iednio przep isy u sta w y z 12.111.1958 r. 0 zasad ach i try b ie w yw łaszczania nieruchom ości, to je d n a k m a te ria ln o - p ra w n ą p o d sta w ą tak ieg o orzeczenia b ę d ą sta n y fa k ty c z n o p ra w n e w y m ie nio n e w a rt. 1— 10 u sta w y o re m o n ta c h z 22.IV.1959 r., a n ie w a rt. 3 1 in. u sta w y w yw łaszczeniow ej z 12.111. 1958 r.
Z w yw łaszczeniem zw yczajnym m a m y ta k ż e do cz ynienia w w y p a d k u sk o rz y sta n ia p rzez p rez y d iu m m ie j
skiej ra d y naro d o w ej z p ra w a p ie r w o k u p u , p rzew idzianego w a rt. 30—37 u sta w y z 14.VII.1961 r. o gospodarce te re n a m i w m ia sta c h i osiedlach (Dz. U. N r 32, poz. 159). O w yw łaszczeniu d ec y d u je w te d y w specyficznej f o r m ie p rez y d iu m m ie jsk iej lu b p o w iato w ej ra d y naro d o w ej (art. 30), k tó re d o k o n u je p ierw szej czynności w y w łaszczeniow ej w te n sposób, że za w ia d a m ia p ań stw o w e b iu ro n o ta ria l ne sp o rzą d za jąc e um ow ę p rzy rze cze n ia k u p n a sprzedaży o sk o rzy stan iu p rze z p rez y d iu m z p ra w a p ie rw o k u p u sp rze d aw an e j nieruchom ości. T ak ie ośw iadczenie sta n o w i n a s tę p n ie po d sta w ę do p rze jścia w łasności n ie ru chom ości n a rzecz p a ń s tw a p rz y w y k o n an iu p ra w a p ie rw o k u p u (a rt. 34). I chociaż te n ż e a rt. 34 u sta w y o gos po d arc e te re n a m i w m ia sta c h i osie dlach n a k a z u je obliczać cenę ta k w y k up io n ej przym usow o nieruchom ości n a zasad ach przew id zian y ch w a rt. 6 u sta w y w yw łaszczeniow ej z 12.111. 1958 r., to je d n a k n ie uleg a w ą tp li w ości, że m a m y tu do czynienia z in n ym i zasad am i i z in n y m try b e m niż p rzew id zian y w u sta w ie w yw łaszcze niow ej z 12.I I I .1958 r.
B ard z ie j jeszcze specyficzny sposób w y w łaszczenia z m ocy sam ego p ra w a i bez odszkodow ania p rze w id zia n y je s t w a rt. 23 te jż e u sta w y z 14.V II.1961 r: w w y p a d k u u zn a n ia w drodze rozpo rzą d zen ia R ady M in istró w ok reślo n ej części te re n u ja k ieg o k o lw iek m ia sta lu b osiedla za obszar u rb a n iz a c y jn y (art. 23 ust. 1), bo z chw ilą ogłoszenia tak ieg o rozp o rząd zen ia R ady M inis tró w przechodzą n a obszarze u r b a n i zacyjnym n a w łasność p a ń s tw a — z m ocy sam ego p ra w a , bez odszkodow a n ia i w sta n ie w olnym od obciążeń — n ieruchom ości stan o w iące w łasność osób fizycznych oraz osób p ra w n y c h nie b ęd ący ch je d n o stk a m i g o sp o d ark i uspołecznionej (art. 23 ust. 2).
w łasn o ść p a ń s tw a d ziałk i położonej na te re n a c h b u d o w n ictw a je d n o ro d z in n e go i nie zab u d o w an ej p rzez w łaścic ie la w te rm in ie p lanow ym . W y n ik a to z p o stan o w ień a rt. 28 w zw iązku z a r t. 1—8 i in. u sta w y z 22.V.1958 r. 0 te re n a c h d la b u d o w n ic tw a dom ów je d n o ro d z in n y ch w m ia sta c h i osie d lach (Dz. U. N r 31, poz. 138); zm iany: Dz. U. z 1961 r. N r 7, poz. 47 i N r 32, poz. 159). W szystkie te tr y b y w y w łaszczenia trz e b a uznać za całkow i cie zw yczajne, gdyż ro zb u d o w a m ia st 1 osiedli będzie w y m a g a ła s ta le tw o rz e n ia co raz to n ow ych te re n ó w u r b a n iz ac y jn y ch i te re n ó w b u d o w n ictw a jednorodzinnego.
C ałkow icie zw yczajnym p o stę p o w a n iem w y w łaszczeniow ym je s t rów nież p rze jm o w a n ie n a w łasność p a ń s tw a w try b ie § 6 i 19 rozp. R a d y M in. z 28.XI.1964 r. (Dz. U. N r 45, poz. 304) w zw iązku z a r t. 161 i 1068 k.c. n a d w y ż e k p rz e k ra c z a ją c y c h m a k sy m a l n e n o rm y obszarow e dla g o sp o d arstw ro ln y ch , u sta n o w io n e p rz e p isa m i a rt. 161 i 162 k.c. P rz e ję c ie ta k ic h n a d w y żek p o w i n n o n a stą p ić w e w szy st k ic h w y p ad k a ch , gdy ow e n ad w y żk i p o w sta n ą zarów no w w y n ik u ja k ic h k o lw ie k czynności p ra w n y c h (interr v iv o s — a rt. 161 k.c.), ja k i w sk u te k sp a d k o b ra n ia (m o rtis causa — a rt. 1068 k.c.). T en ro d zaj w yw łaszczenia n ieruchom ości, zabezpieczającego obo w iąz u ją cy w P R L m o d el u s tro ju ro l nego, nie d a tu je się z re sztą dopiero od ch w ili w ejścia w życie k.c., gdyż a n a logiczne p o sta n o w ien ia zn a jd o w ały się w a rt. 5 u sta w y z 13.VII.1957 r. o ob ro cie n ie ru c h o m o śc iam i ro ln y m i (Dz. U. N r 39, poz. 172), u ch y lo n ej n a s tę p n ie p rzez p rzepisy w p ro w . k.c. 3. W. R am us zaznacza w y ra ź n ie w sw ym k o m e n ta rz u (s. 11), że poza u s ta w ą w yw łaszczeniow ą z 12.111.1958 r. o b o w iązu ją w m a te r ii w y w łaszczenia jeszcze in n e p rze p isy szczególne, spo śród k tó ry c h w y m ie n ia sześć różnych a k tó w n o rm aty w n y c h , p o czy n ając od
d e k re tu o p rz e p a d k u m a ją tk u z 22.X. 1947 r. (Dz. U. poz. 390), a kończąc n a p rzep isie a rt. 161 k.c., i zaznacza, że nie je s t to w yliczenie w y cz erp u jąc e. N ie k tó re z dalszych p rzepisów re g u lu ją cy c h m a te rię w yw łaszczenia są po tem p rzez a u to ra w ym ien io n e p rz y ko m e n to w an iu poszczególnych p o sta now ień u sta w y , ja k np. p ra w o g ó rn i cze, p ra w o geologiczne (s. 148), p ra w o w odne, p ra w o o re m o n ta c h b u d y n ków (s. 133), u sta w a z 22.V.1958 r. o te re n a c h d la b u d o w n ictw a dom ów je d n o ro d z in n y ch w m ia sta c h i osie d lach (s. 62, p rzy p is 19) itd . N iek tó re z ty c h a k tó w n o rm a ty w n y c h w y m ie n ia zre sztą sa m a u s ta w a w yw łaszczeniow a z 12.111.1958 r. w a rt. 38, 47, 52, 53, 54, 55.
Ż ad n ej je d n a k p ró b y ja k ie jś sy ste m a ty za cji ta k licznych przecież p rz e pisów o w yw łaszczeniu i żadnej p ró b y choćby bibliograficznego ich w ylicze nia w „ P ra w ie w yw łaszczeniow ym ” W. R a m u sa nie z n a jd u je m y , co o g ra nicza b ard z o p ra k ty c z n ą p rzy d a tn o ść tego dzieła. W p raw d zie k ażdy a u to r m a n ieo g ran iczo n ą w olność w w yborze te m ató w , k tó re p ra g n ie om aw iać, ale je s t on zw iązany bezw zględnie z a k re sem te m a ty k i, ja k ą sobie w ty tu le sam w yznacza. Tego je d n a k zobow iązania W. R am u s w o m aw ianym dziele nie d o trzy m ał z w ie lk ą szkodą d la czytel- n ik ó w -p ra k ty k ó w , p o szu k u jący ch zaw sze ta k ieg o k o m e n tarza , k tó ry m ógłby g w a ra n to w a ć w y cz e rp u ją c e z e sta w ie nie ta k tru d n e j te m a ty k i, ja k ą je s t te m a ty k a p ra w a w yw łaszczeniow ego w PRL.
ł-n e p rze jęc ie ł-n a rzecz p a ń s tw a o k re ślonych k a te g o rii nieru ch o m o ści lu b p r a w ” (s. 12).
N ie n e g u ją c całkow icie w a rto śc i p o znaw czej t&kiego ro zró żn ien ia, za znaczm y przecież, że w y w łaszczenie se n su stric to zachodzi zaw sze wtedy,' gdy p ań stw o o d e jm u je ob y w atelo w i w drodze a k tu w ład z y p ra w o w ła s ności rzeczy ru ch o m e j b ąd ź n ie ru c h o m ej albo in n e rzeczow e p ra w o o g ra niczone, a n a w e t ta k ż e in n e p ra w a m a ją tk o w e (w ierzytelności). O istocie w yw łaszczenia d e c y d u je bow iem zaw sze (w spom niany z re sztą w K o m e n ta rzu — s. 138) „eko n o m iczn o -p raw n y sk u te k ” decyzji w ład z y ( u tr a ta p ra w a p rzez w łaściciela), a n ie g e n e ra ln y czy in d y w id u a ln y c h a r a k te r decyzji w ła dzy; w każdym raz ie nie d ec y d u je o ty m sa m a p ro c e d u ra w yw łaszczenio w a (try b w yw łaszczenia).
O d zastosow ania o kreślonego try b u w y w łaszczenia m oże n a to m ia st zależeć ty lk o ro d zaj i w ysokość odszkodow a n ia (lub jego b ra k ), bo ró żn e u sta w y p rz e w id u ją ró żn e p o sta cie odszkodo w a n ia (lub b r a k odszkodow ania), ja k n p. u sta w a z 24.IV.1952 r. o zniesie n iu fu n d a c ji czy u sta w a z 20.111.1950 r. 0 d o b rac h m a rtw e j rę k i i gospodar stw a c h proboszczów (Dz. U. N r 9, poz. 87) itp . L ecz sam tr y b w y w łasz czen ia n ie zm ienia b y n a jm n ie j istoty ta k ic h decyzji w ład zy pań stw o w ej. W idzieliśm y ju ż b ow iem w y fe j, że poza u sta w ą w yw łaszczeniow ą z 12.111. 1958 r. obow iązu je w naszym sy ste m ie p ra w n y m cały szereg różnych a k tó w n o rm aty w n y c h , upow ażn iający ch w łaściw e o rg an y w ład z y do w y w łasz czan ia in d y w id u a ln eg o i ja k k o lw ie k w in n y m try b ie niż p rzew id zian y w u s ta w ie w yw łaszczeniow ej z 12.111.1958 r., to je d n a k przez czas nie ograniczony 1 z ta k im sam y m sk u tk iem , ja k i je s t sto so w an y p rzy w y w łaszczeniu sposo bem g en e raln y m . P rz y k ła d e m tego są w łaśn ie w ym ienione ju ż w yżej n orm y z a w a rte j w a r t. 161 i 1068 k.c. oraz p rze p isy a rt. 23 cyt. w yż. u sta w y z
14.VII.1961 r. o gospodarce te re n a m i w m ia sta c h i osiedlach, ja k rów n ież in n e a k ty n o rm a ty w n e o p odobnej treści.
5. B ra k w k o m e n ta rz u d o sta te cz nych rozróżnień ro zm a ity c h zasad i try b ó w w yw łaszczenia, p rzew idzianych w różn y ch a k ta c h n o rm aty w n y c h , po w o d u je z kolei — ja k się w y d a je — tru d n o śc i w ro zró żn ian iu try b u p o stę pow an ia p rzew idzianego w u sta w ie w y w łaszczeniow ej od ogólńeąo try b u p o stę p o w an ia adm inistracyjnejgo z d ru giej stro n y . 1
A u to r tw ie rd z i (s. 112), że po w y d a niu k.p.a., u p ra w n ia ją c e g o s tro n ę za in te re so w a n ą do p rz e g lą d a n ia a k t sp ra w y w k ażdym sta d iu m p ostępo w a n ia (art. 195 § 1 w zw iązku z a rt. 68 k.p.a.), n ie m oże ju ż obow iązyw ać p o sta n o w ien ie a rt. 17 ust. 1 u sta w y w yw łaszczeniow ej z 12.111.1958 r., p rz y z n a ją c e z a in te re so w an e m u p ra w o p rz e g lą d a n ia a k t sp ra w y i sk ła d a n ia w n iosków ty lk o w ciągu 14 d n i od d n ia doręczenia zaw iad o m ien ia lu b w ciągu 21 d n i od d n ia w yw ieszenia zaw iado m ienia.
N ie b ard z o się m ożna zgodzić z t a k im stan o w isk iem a u to ra , gdyż osoba za in te re so w a n a z a rt. 17 ust. 1 u sta w y to niekoniecznie s tro n a z a rt. 195 § 1 w zw iązku z a rt. 68 k.p.a., gdyż m oże to być ty lk o osoba, k tó ra przychodzi do b iu ra o rg an u w yw łaszczeniow ego p& to, b y p rze k o n ać się, czy nie je s t o ńa s tro n ą w postęp o w an iu w y w łasz czeniow ym . To — pie rw sz a uw aga.
odszk o d o w an ia n a o k res do 3 m ie się cy, n ie zo stał uchylony p rzep isem art. 97 § 2 k.p.a. w zw iązku z a rt. 195 § 1 k.p.a. N ato m ia st p o tra k to w a n ie u s ta w y w y w łaszczeniow ej ja k o je d n e j z w ielu u sta w w yw łaszczeniow ych, bo przecież p rze w id u jąc ej p o d sta w y m a - teirialno- i fo rm a ln o p ra w n e , w y w łasz czenia n ieruchom ości n a ściśle o k re ślone cele w ym ien io n e w a rt. 3, 35, 37, 38 te j u sta w y (i pow ołanych ta m in n y c h ustaw ), u su w a ła tw ie j te — n ie p o trz e b n e m oim zdaniem — w ą t pliw ości i n a k a z u je zw racać uw agę p rz e d e w szy stk im n a tre ść w te j u s ta w ie ex p re ssis v e rb is w y ra żo n ą , a p rze z to sam o p ozw ala ia tw ie j w y o d rę b n ić specyficzne cechy poszczegól n y c h in s ty tu c ji i pojęć p ra w n y c h w niej z a w a rty c h (np. stro n a, z a in te re so w an y , całość lu b część isto ty sp raw y itp.).
6. A u to r s ta ra się zak tu alizo w ać sw ój K o m e n ta rz w p o ró w n a n iu z p ięrw szy m jego w y d an iem , w p ro w a dza ją c do dru g ieg o w y d a n ia now e p rze p isy k,c. w m ie jsc e uchylonych przez te n k o d ek s d aw nych przepisów p ra w a cyw ilnego. A u to r a k tu a liz u je obecne w y d an ie rów n ież w za k resie w szy stk ich in n y c h ak tó w n o rm a ty w n y ch ogłoszonych po ogłoszeniu p ie rw szego w y d a n ia k o m e n tarza , i to b a r dzo tro sk liw ie , co- tu ta j z u znaniem n ależy podkreślić.
Je d n a k ż e W. R am u s nie zm ienia sw y ch po d staw o w y ch tw ie rd z eń m im o zm ian w p ro w ad zo n y ch przez k.c. i n a w e t n ie w sp o m in a o m ożliw ości ta k ic h zm ian w b ard z o zasadniczej kw estii. I ta k — podobnie ja k w w y d an iu p ie rw sz y m sw ego k o m e n ta r z a 2 — a u to r tw ie rd z i n a d a l (s. 39), że „z p u n k tu w id zen ia u sta w y w yw łaszczeniow ej n ie m a przeszkód do n ab y c ia n ie ru chom ości n a in n e cele niż w ym ien io n e w a r t. 3 w drodze n o r m a l n e j (podkr. m o je — W .B.) um ow y cyw iln o
p ra w n e j (...) za cenę i n a w a ru n k a c łi uzgodnionych dow olnie m iędzy s tro n am i.”
Z daniem a u to ra o g ran iczen ia m ogą tu „w y n ik ać je d y n ie z ogólnej zasady ekonom icznego i oszczędnego w y d a t k o w an ia środków fin an so w y c h ” o ra z z zakazów odpow iednich w ła d z cen tra ln y c h . U m ow y ta k ie b y ły b y — zd a niem a u to ra — niew ażn e z m ocy ogól nych przepisów p ra w a cyw ilnego i szczególnych d y re k ty w w ład z n a d rz ę d nych n a d odpow iednią je d n o stk ą gos p o d a rk i uspołecznionej, za w ie ra ją c ą ta k ą d o b row olną um ow ę (s. 40), je ś li by p rzy ich za w ie ra n iu ow e zasady i d y re k ty w y naruszono.
C hodzi tu m ian o w icie o to, że za k re s d ziała n ia je d n o ste k g o sp o d ark i uspołecznionej — a zw łaszcza p rze d się b io rstw p ań stw o w y c h — został obecnie u reg u lo w a n y w k.c. ściślej i d o k ła d n iej, niż to m iało m iejsce w d ek re cie z 26.X.1950 r. o p rze d sięb io r stw ach p ań stw o w y ch (Dz. U. N r 49, pqz. 439). W m y śl bow iem a rt. 36 k.c. „zdolność p ra w n a osoby p ra w n e j nie o b e jm u je p ra w i obow iązków w y łą czonych przez u sta w ę ”, a n ad to „p raw i obow iązków , k tó re nie są zw iązane z zakresem zad ań d an e j osoby p ra w n e j” . A rty k u ł zaś 14 § 1 k.c. stanow i, że „czynność p ra w n a d o k o n an a p rzez osobę, k tó ra nie m a zdolności do czyn ności p raw n y ch , je s t n ie w a żn a .”
Zakres* zad ań (art. 36 k.c.) p rze d się b io rstw p ań stw o w y c h w yznaczony je s t zaw sze p rzez p ań stw o w y p la n gospo darczy (a w ięc ustaw ow o) i przez u s ta w ę budżeto w ą. Je że li w ięc n a b y cie nieruchom ości, k tó rą zam ierza k u pić d o brow olnie ja k ie ś p rze d sięb io r stw o p ań stw o w e za dow olnie um ów io n ą cenę, w chodzi do p la n u gosp o d ar czego tegoż p rze d sięb io rstw a , to m ie ś ci się ono w z a k resie czynności o b ję ty c h a r t. 3 u sta w y w yw łaszczeniow ej. W ów czas nie m ożna, oczyw iście, n a być ta k ie j n ieruchom ości za dow olnie
u sta lo n ą cenę. Je że li zaś n ab y c ie t a k iej n ieruchom ości nie w chodzi do p la n u działalności tegoż p rze d sięb io r stw a państw ow ego, to ta k a czynność leży poza zakresem zdolności p ra w n e j tegoż p rze d sięb io rstw a , gdyż ta k s ta now i a r t. 36 k.c.; w ów czas ta k a do bro w o ln a um ow a b y ła b y n iew ażn a z m ocy a rt. 14 § 1 k.c.
N astęp n ie, nieru ch o m o ść nie może być n a b y ta na w łasność p rze d sięb io r stw a państw ow ego, lecz ty lk o n a w ła s ność p ań stw a , co p o w o d u je dalsze tru d n o śc i w te j m a te rii, a do nich d ołączają się jeszcze tru d n o śc i p ra w - nofinansow e. Bo trz e b a tu ta k ż e roz strzy g n ąć, z ja k ic h fu n d u szó w m iałab y n astąp ić za p ła ta ta k dow olnie um ó w ionej ceny, o ja k ie j m ów i a u to r na str. 39 sw ego K o m en tarza.
B ra k m ie jsc a nie pozw ala n a o sta teczne m e ry to ry c zn e ro zstrzygnięcie tego p ro b lem u , a le w ypow iedziana przez a u to ra teza w y m ag a ła b y obec nie, po w ejściu w życie k.c., d o k ła d niejszego uzasad n ien ia. P ro b le m ten bow iem zjaw ia się ju ż w w y p o w ie dziach i decyzjach rad c ó w p raw n y ch p rze d sięb io rstw pań stw o w y ch , za in te reso w an y c h w n a b y w a n iu n ie ru c h o m ości np. n a cele socjaln o b y to w e sw o ich p racow ników , i trz e b a było p rz y n a jm n ie j zasygnalizow ać go w K o m e n ta rz u ja k o pro b lem dy sk u sy jn y .
7. A u to r słusznie zaznacza, że prócz a k tó w n o rm a ty w n y c h w ym ienionych w a rt. 38 u sta w y w yw łaszczeniow ej z 12.111.1958 r. a p rze w id u jąc y ch szcze gólny tr y b w yw łaszczenia lu b zajęcia n ieruchom ości (p raw o górnicze z 1953 r., u sta w a o powsz. e le k try fik a c ji z 1950 r., d e k re t z 1956 r. o p ań stw , służbie geodezyjnej i u sta w a w o d n a z 1962 r.) istn ie ją jeszcze inne, k tó re rów nież p rze w id u ją pew ne ogran iczen ia w ła s ności z m ocy p ra w a bąd ź z m ocy d e cyzji a d m in istra cy jn y c h . A u to r w y m ie n ia tu , znow u przykładow o, je sz cze trz y ta k ie a k ty n o rm aty w n e , ja k d e k re t z 6.IX.1951 r. o obszarach
szczególnie w ażn y ch d la obrony k ra ju (Dz. U. N r 46, poz. 341), d e k re t z 23.111. 1956 r. o o chronie g ran ic p ań stw o w y c h (Dz. U. N r 9, poz. 51) i u sta w ę z 7.IV. 1949 r. o o chronie p rzy ro d y (Dz. U. N r 25, poz. 180), i słusznie tw ie rd z i, że przep isy ty c h ustaw , o g ran iczające p raw o w łasności nieruchom ości, pozos- sta ły w m ocy, chociaż w a rt. 38 u s ta w y w yw łaszczeniow ej nie zostały w y m ienione.
P o m ija ją c k w estię w y czerpującego w yliczenia przepisów u p o w ażn iający ch w łaściw y o rg an w ładzy do odjęcia lu b ogran iczen ia p ra w a w łasności, należy zaznaczyć, że zarów no p rzepisy w y m ien io n e w a rt. 38 u sta w y , ja k i d a l sze p rze p isy w ym ienione p rzy k ład o w o przez a u to ra w K o m en tarzu do a rt. 38 u sta w y (s. 147) w y zn aczają te g r a n i c e p ra w a w łasności, o k tó ry c h m ów ią przep isy a rt. 140 i 143 k.c. O znacza to, że w system ie p raw n y m P R L p ra w o w łasności n ie sięga nigdy ta k daleko, by w łaściciel lu b in n y j a k ik o lw iek u ży tk o w n ik nieruchom ości m iął p ra w n ą m ożność sp rzeciw ian ia się działaniom opisanym w ty c h a k ta c h n o rm aty w n y c h i p rzy zn an y m e x lege podm iotom w ym ienionym w ty c h p rz e pisach (w zasadzie organom w ładzy pań stw o w ej lu b organom je d n o ste k gosp o d ark i uspołecznionej). T e g ran ic e p ra w a w łasności obow iązują w szy st kich w łaścicieli i użytkow ników , są w ym ien io n e w u sta w a c h g en e raln ie i są bezw zględnie w iążące d la w sz y st kich. Od ta k ic h ograniczeń u sta w o w ych ró żn ią się o g raniczenia w y n ik a ją ce z przepisów p ra w a rzeczow ego (p ra w a sąsiedzkiego — a rt. 144— 151 k.c.), k tó re m ożna realizow ać rów nież w drodze u sta n o w ien ia odpow iednich głużebności g runtow ych.
nieru ch o m o ściach „ciągów d ren a żo w ych, przew odów służących do p rz e sy ła n ia płynów , p a ry , gazów , e lek try cz n o ści (...)” itp. „m a ją c h a ra k te r u sta w o w y c h p ra w rzeczow ych o g ra n i czonych i m ogą być u ja w n io n e w k się dze w iec zy stej” (s. 143) — p odobnie ja k służebności i in n e p ra w a rzeczo w e ograniczone, p rze w id zia n e w p r a w ie cyw ilnym .
T ra fn o ść te j tezy została ju ż za k w estio n o w a n a przeze m n ie w innym m ie js c u 9. T u n ależy ty lk o jeszcze do dać, że w p rze p isac h w ym ienionych w a rt. 35— 38 ustaw y, w y w łaszczenio w ej z 12.111.1958 r. o raz w w ielu in nych p rze p isac h o podobnej tre ś c i m a m y do cz ynienia n ie ty le ze szczegól n y m try b e m w yw łaszczenia (a w ięc z ja k ą ś szczególną p ro c e d u rą w y w łasz czeniow ą), ile z p rze p isam i o c h a ra k te rz e m a te ria ln o p ra w n y m , i to z p rz e p isam i, k tó re sta n o w ią p raw n o -lo g icz - n e do p ełn ien ie u sta w o w e j defin icji og ó ln ej podm iotow ego p ra w a w ła sn o ści, z a w a rte j w a r t. 140, 143 k.c. Je śli się b ow iem chce ok reślić ogólnie za k r e s podm iotow ego p ra w a w łasności w P R L , to trz e b a czytać a r t. 140 i 143 k.c. p rzy jednoczesnym logicznym u w zg lę d n ie n iu w szy stk ich w yżej w zm ian k o w an y c h (i in n y c h podo b nych) p rzepisów szczególnych, k tó re o g ra n ic z a ją p raw o w łasności, a w łaści w ie w y zn a cz ają za k res p ra w a w ła s ności. W zw iązku z tym ró w n ież ty tu ł ro zd z iału 5 u sta w y nie je s t n ajszc zę śliw iej zred ag o w an y , co w K o m e n ta rz u n ależało ch y b a rów nież podkreślić.
8. Dość je d n a k u w ag k ry ty cz n y ch n eg a ty w n y ch . T rz eb a bow iem p rzejść do oceny tego, co w K o m en tarzu „ je s t”, i do uw ag k ry ty cz n y ch całk o w icie pozytyw nych.
U w zg lęd n iając w ięc w szy stk ie w yżej w sk az an e b ra k i czy niedom ów ienia K o m en tarza , trz e b a stw ie rd z ić o b ie k ty w n ie, że „ P ra w o w yw łaszczeniow e” W. R a m u sa je s t do b rze o p racow anym K o m en tarze m do u sta w y z 12.111.1958 r. o za sa d ach i tr y b ie w yw łaszczania nieruchom ości. A u to r K o m e n ta rz a o- m ów ił szczegółowo w szy stk ie p o sta n o w ien ia te j u sta w y , pow iązał je s ta ra n n ie z p rze p isam i zw iązkow ym i, w y ja śn ił znaczenie te rm in ó w i z a k re sy znaczeniow e pojęć za w a rty c h za ró w n o w u sta w ie, ja k i w p rzep isach zw iązkow ych (k tó ry c h je s t oczyw iście b ard z o dużo), a n a s tę p n ie pod ał w e w łaściw ych m ie jsc ac h w zo ry i p a r a m e try p o trze b n e do obliczan ia w yso k ości odszkodow ania, z e sta w ił n o rm a ty w y u rb a n isty c z n e p o trz e b n e do obli czania . p o w ierzch n i działek zam ien nych, zestaw ił te k s ty p rzepisów zw iąz kow ych (i to b ard z o sta ra n n ie ), a p o n ad to o p rac o w a ł sk orow idz te r m i nów ustaw ow ych. D latego też K om en ta r z W. R a m u sa w sw ym II w y d a n iu je s t — podobnie ja k w w y d a n iu I — w p ro st niezb ęd n ą pom ocą w p ra c y n ie ty lk o każdego p ra c o w n ik a o rganu w yw łaszczeniow ego, lecz i każdego rad c y p raw n eg o i każdego ad w o k ata.
D rugie w y d an ie K o m e n ta rz a znika szybko z półek k się g a rsk ic h i w k ró t- ce trz e b a będzie zapew ne pom yśleć o w y d a n iu III. M iejm y n adzieję, że w ty m n astęp n y m w y d an iu zn ajd zie m y je d n a k rzeczyw iście K o m e n ta rz do całości p ra w a w yw łaszczeniow ego, a nie ty lk o do u sta w y w yw łaszczeniow ej z 12.111.1958 r. C hyba że a u to r zm ieni ty tu ł III w y d an ia . W olelibyśm y je d n ak , żeby n ie zm ieniał.
