Dlaczego laparoskopia diagnostyczna?

(1)

Dlaczego laparoskopia diagnostyczna?

Why diagnostic laparoscopy?

Necattin Firat

^1ACE

, Baris Mantoglu

^2CDE

, Emrah Akin

^2ACD

, Fatih Altintoprak

^1BDF

, Enes Bas

^2BF

1Department of General Surgery, Sakarya University Faculty of Medicine, Adapazarı, Turkey

2Department of General Surgery, Sakarya University Research and Educational Hospital, Adapazarı, Turkey

Historia artykułu: Otrzymano: 17.10.2020 Zaakceptowano: 30.03.2021 Opublikowano: 31.03.2021

STRESZCZENIE: Wstęp: Ból brzucha wymaga szybkiej diagnostyki i leczenia, szczególnie w nagłych przypadkach. Niekiedy niemożliwe jest zdiagnozowanie choroby za pomocą metod laboratoryjnych lub obrazowych; wymagane jest wtedy wykorzystanie metody inwazyjnej, której przykład stanowi laparoskopia diagnostyczna. Mimo że może być ona z powodzeniem wykorzystywana w celach terapeutycznych już po postawieniu rozpoznania, niektórzy pacjenci wymagają dodatkowo przeprowadzenia zabiegu laparotomii.

Cel: Zamierzeniem niniejszej pracy jest ocena znaczenia laparoskopii diagnostycznej w procesie diagnostycznym i terapeutycznym oraz retrospektywna analiza czynników, które zmuszają chirurgów do podjęcia decyzji o laparotomii.

Materiał i metody: Przedmiotem analizy retrospektywnej byli pacjenci powyżej 18. r.ż., którzy zostali poddani laparoskopii diagnostycznej w Klinice Chirurgii Ogólnej Szpitala Klinicznego Sakarya od stycznia 2013 r. do grudnia 2019 r. Z badania wykluczono osoby poniżej 18. r.ż. oraz takie, u których rozpoznanie zostało postawione przed zabiegiem laparoskopowym.

Udokumentowano również dane demograficzne dotyczące pacjentów, tj.: przypadki zmiany techniki operacyjnej z laparoskopii na laparotomię oraz pooperacyjne komplikacje i zgony.

Wyniki: Dane 347 pacjentów zostały poddane retrospektywnej ocenie na przestrzeni wspomnianych powyżej lat. Spośród tej grupy 216 pacjentów zostało już wcześniej zdiagnozowanych, dlatego nie włączono ich do badania. Procedury laparoskopowe wykonywane w celu oceny stopnia zaawansowania choroby również nie są uwzględnione w badaniu. Pozostała grupa, licząca 131 pacjentów, została zakwalifikowana do badania; liczba kobiet wynosiła 68, natomiast mężczyzn – 63. Diagnostycznej laparoskopii w trybie pilnym zostało poddanych 79,4% osób, podczas gdy pozostałe 20,6% zabiegów laparoskopowych wykonano w trybie planowym w celu diagnostyki bólów brzucha. U 64,9% badanych procedura diagnostyczna została wykonana wyłącznie przy użyciu laparoskopii, podczas gdy u 35,1% zabieg został poszerzony do laparotomii.

Wnioski: Mimo ciągłego rozwoju technik obrazowania oraz rosnącej częstotliwości wykorzystywania badań obrazowych, laparoskopia pozostaje kluczowym postępowaniem zarówno w diagnostyce, jak i leczeniu pacjentów z niepewnym rozpoznaniem, ze szczególnym uwzględnieniem stanów nagłych.

SŁOWA KLUCZOWE: chirurgia, laparoskopia diagnostyczna, laparoskopia

ABSTACT: Introduction: Abdominal pain requires rapid diagnosis and treatment, especially in emergency circumstances. Sometimes the diagnosis of the disease cannot be accomplished with laboratory and imaging methods, and an invasive procedure such as diagnostic laparoscopy may be required to obtain a diagnosis. Although diagnostic laparoscopy can be performed for post- diagnosis treatment purposes, laparotomy is inevitable in some cases.

Aim: The aim of the study is to evaluate the role of diagnostic laparoscopy in diagnosis and treatment and to retrospectively examine the factors that force the surgeon to perform a laparotomy.

Material and methods: Patients over the age of 18 who underwent diagnostic laparoscopy in the general surgery clinic of Sakarya University Training and Research Hospital between January 2013 and December 2019 were retrospectively evaluated.

Patients under 18 years of age and patients diagnosed before surgery were excluded. Demographic data of the patients, whether there was a conversion from laparoscopy to laparotomy, postoperative morbidity, and mortality were recorded.

Results: The data of 347 patients in total were evaluated retrospectively between the specified dates. As many as 216 of the patients were previously diagnosed, with laparoscopic procedures performed for staging purposes and they were not included in the study. The remaining 131 patients were included in the study. Sixty-eight patients were women and 63 were men. In total 79.4% of the patients had diagnostic laparoscopies performed due to emergency circumstances, and 20.6% for abdominal pain evaluation. While the procedure was concluded laparoscopically in 64.9% of the patients, the operation was continued by performing laparotomy in 35.1%.

Conclusion: Despite the increase in the variety and frequency of imaging modalities used, laparoscopic intervention is an essential approach in both diagnosis and treatment when the diagnosis is doubtful, especially in appropriate emergency cases.

KEYWORDS: diagnostic laparoscopy, laparoscopy, surgery

Wkład autorów:

A – Projekt badań B – Zbieranie danych C – Analiza statystyczna D – Interpretacja danych E – Przygotowanie manuskryptu F – Analiza literatury G – Zbieranie funduszy

(2)

3. Zakażenia niezwiązane z perforacją: ropień okołowyrostkowy oraz ostre zapalenie wyrostka robaczkowego, skręt jelit, zapalenie przyczepków sieciowych, zapalenie końcowego odcinka jelita krętego, choroba zapalna jelit, zapalenie uchyłka Meckela;

4. Mechaniczna niedrożność jelit: spowodowana obecnością zro- stów lub bezoarem, niedrożność wynikająca z krwawienia z na- czyń krezki jelita cienkiego, zwężenie jelita cienkiego spowodowane radioterapią, wgłobienie jelita, ostre niedokrwienie krezki, przepuklina wewnętrzna oraz przepuklina udowa;

5. Uszkodzenia związane z pobraniem biopsji: rozsiany proces no- wotworowy w otrzewnej, wodobrzusze, choroba ziarniniakowa, biopsja wycinająca z przyaortalnej limfadenopatii wywołanej przez chłoniaka;

6. Zmiany niewykryte w laparoskopii: penetrujące rany kłute (PSIs), rany postrzałowe (GIs), brak uchwytnej patologii wewnątrz- brzusznej.

Wszystkie zabiegi zostały wykonane u pacjentów w znieczuleniu ogólnym, z użyciem jednorazowych instrumentów laparoskopowych. Podczas wykonywania laparoskopii diagnostycznej pod pępkiem umieszczano 10-milimetrowy port z kamerą; pozostałe kanały były tworzone adekwatnie do uwarunkowań danego zabiegu. W dokumentacji zamieściliśmy: informację dotycząca trybu wykonania operacji (pilna lub planowa) i wszelkich napotkanych trudności diagnostycznych, uzasadnienie wykonania laparoskopii diagnostycznej, jak również informację o ewentualnym poszerze- niu zabiegu do laparotomii oraz dane dotyczące pooperacyjnych powikłań i zgonów.

WYNIKI

Analizie poddano w sumie 347 pacjentów, spośród których 216 nie zostało włączonych do badania. W badaniu nie uwzględniono laparoskopii przeprowadzonych w celu oceny stopnia zaawansowania choroby. Pozostała grupa, licząca 131 osób, została włączona do badania. Wśród zakwalifikowanych pacjentów znalazło się 68 kobiet i 63 mężczyzn, u których średnia wieku wynosiła odpowiednio: 42,70

± 16,53 oraz 45,49 ± 18,56 (Tab. I.). Diagnostycznej laparoskopii w trybie pilnym zostało poddanych 79,4% pacjentów, podczas gdy pozostałe 20,6% skarżyło się na nieswoisty ból brzucha. W 64,9%

przypadków wykonano wyłącznie laparoskopię, natomiast 35,1%

wymagało dodatkowej laparotomii (dotyczyło to przede wszystkim zabiegów w trybie pilnym; Tab. I., II.). Nie zaobserwowano rozkładu normalnego badanych zmiennych. Test Kruskala-Wallisa wykazał istotną różnicę pomiędzy grupami (P < 0,01). Wprowadzenie po- prawki Bonferroniego pozwoliło zauważyć, że konwersja laparoskopii do laparotomii była częściej wykonywana u pacjentów z perfora- cją lub niedrożnością w porównaniu do pozostałych grup chorych (P < 0,001). Ponadto zaobserwowano istotną różnicę pomiędzy gru- pą pacjentów z perforacją a pacjentami cierpiącymi na schorzenia ginekologiczne (P < 0,006); u tej ostatniej grupy częściej decydowa- no się na konwersję do laparotomii.

Wśród rozpoznań pooperacyjnych wyróżniliśmy: 21 przypadków schorzeń ginekologicznych, 19 perforacji przewodu pokarmowego, 22 infekcje wewnątrzbrzuszne (z wyłączeniem infekcji o podłożu ginekologicznym) oraz 23 przypadki mechanicznej niedrożności jelit. Biopsje zostały wykonane u 27 osób ze schorzeniami interni- stycznymi lub bólami brzucha, z czego w 19 przypadkach nie uwidoczniono żadnej patologii (Tab. II.).

WYKAZ SKRÓTÓW

GIs – rany postrzałowe

PID – zapalenie narządów miednicy mniejszej PSIs – penetrujące rany kłute

TK – tomografia komputerowa USG – ultrasonografia

WSTĘP

Pierwszym etapem ścieżki terapeutycznej jest postawienie szybkiej i trafnej diagnozy. Poleganie wyłącznie na danych klinicznych i wynikach laboratoryjnych może niekiedy odroczyć włączenie wła- ściwego leczenia i doprowadzić do niepotrzebnych interwencji [1].

Dzięki znacznemu rozwojowi technologii nieustannie wzrasta liczba możliwych zastosowań diagnostyki radiologicznej w medycynie.

Niemniej jednak diagnostyczna (oraz lecznicza) laparoskopia może stanowić wartościowe badanie w przypadku pacjentów, u których wyniki diagnostyki radiologicznej są niejednoznaczne [2]. Z uwa- gi na to, że laparoskopia stanowi metodę inwazyjną, konieczne jest stworzenie odpowiednich kryteriów kwalifikacji do zabiegu. Lapa- roskopia diagnostyczna jest powszechnie wykonywana w przypadku zdarzeń nagłych. Diagnostyczne i lecznicze laparoskopie umożliwiają wewnątrzbrzuszne pobranie wycinków z węzłów chłonnych oraz ich usunięcie, jak również wykonanie biopsji otrzewnej u pacjentów z bó- lami brzucha [3]. Wcześnie wykonana laparoskopia charakteryzuje się wysoką wartością diagnostyczną, wpływając tym samym na poprawę jakości życia pacjentów z nieswoistym bólem brzucha [4]. Laparosko- pia jest bezpiecznym i skutecznym badaniem u pacjentów z penetru- jącymi i stabilnymi hemodynamicznie urazami jamy brzusznej [5].

W porównaniu do laparotomii, jest ona bardziej opłacalną metodą i naraża chorego na mniejszy dyskomfort związany z zabiegiem [6].

MATERIAŁY I METODY

Dokonaliśmy analizy retrospektywnej dokumentacji medycznej wszystkich pacjentów operowanych w Klinice Chirurgii Ogólnej Szpitala Klinicznego Sakarya od stycznia 2013 r. do grudnia 2019 r.

Mimo przeprowadzenia badania fizykalnego, badań laboratoryjnych oraz diagnostyki obrazowej [ultrasonografia (USG) oraz tomografia komputerowa (TK) jamy brzusznej], u niektórych osób w dalszym ciągu nie udawało się postawić ostatecznej diagnozy, w związku z czym były one kierowane na laparoskopię diagnostyczną. Z badania wykluczono jednak laparoskopie wykonywane w celu oceny stopnia zaawansowania zmian nowotworowych lub przeprowadza- ne u pacjentów poniżej 18. r.ż. W badaniu uwzględniono natomiast osoby z niepewną diagnozą przedoperacyjną. Ze względu na to, że pooperacyjne rozpoznania okazały się bardzo zróżnicowane, zostały one przyporządkowane do sześciu głównych kategorii:

1. Schorzenia ginekologiczne: zapalenie narządów miednicy mniejszej (PID), pęknięcie torbieli jajnika, perforacja macicy, ropień jajnikowo-jajowodowy, pęknięcie ciąży pozamacicznej, zmiany degeneracyjne mięśniaka macicy, pęknięcie górnej części pochwy, pęknięcie torbieli jajnika niezwiązane z wypadkiem drogowym;

2. Związane z perforacją: perforacja wrzodu trawiennego, perforacje spowodowane zapaleniem uchyłków lub zapaleniem wyrostka robaczkowego, jatrogenne urazy jelita cienkiego, uszkodzenia pęcherzyka żółciowego, rany kłute;

(3)

Tab. I. Charakterystyka demograficzna oraz porównanie: pacjentów, którzy zostali poddani laparoskopii i pacjentów, u których wykonano laparotomię (średnia ± odchylenie standardowe).

Tab. II. Konwersja z chirurgii laparoskopowej do laparotomii według głównych grup chorób.

Zakończenie

laparoskopii Konwersja do laparotomii Ogółem P

Kobiety

n wiek [lata]

średnia ± odchylenie standardowe

49 41,40 ± 16,90

19 46,05 ± 15,48

68 42,70 ± 16,53

0,75

Mężczyźni

n wiek [lata]

średnia ± odchylenie standardowe

36 42,52 ± 18,61

27 49,45 ± 18,08

63

45,49 ± 18,56 0,03

Ostry brzuch % 61 43 104 (79,4%)

Ocena bólu %

(ból brzucha) 24 3 27 (20,6%)

Ogółem %

średnia ± odchylenie standardowe

85

(41,88 ± 17,48)

46

(48,04 ± 16,95)

131 100%

(44,02 ±17,46)

Operacja laparoskopowa Konwersja do operacji otwartej Ogółem n (%) P

Związane z perforacją Kobiety (n)

Mężczyźni (n) 2

2 5

10 19 (14,5%) < 0,01

Mechaniczna niedrożność jelit

Kobiety (n)

Mężczyźni (n) 5

3 4

11 23 (17,6%)

Infekcje niezwiązane z perforacją

Kobiety (n)

Mężczyźni (n) 7

8 3

4 22 (16,8%)

Schorzenia ginekologiczne Kobiety (n)

Mężczyźni (n) 16

- 5

- 21 (16,1%)

Pobranie biopsji Kobiety (n)

Mężczyźni (n) 15

9 1

2 27 (20,6%)

Brak zmian w laparoskopii Kobiety (n)

Mężczyźni (n) 4

14 1

- 19 (14,5%)

Ogółem 85 (64,9%) 46 (35,1%) 131 (100%)

Schorzenia ginekologiczne: pęknięcie torbieli jajnika u 10 pacjentek, PID u 4 pacjentek, perforacja macicy u 1 pacjentki, ropień jajnikowo-jajowodowy u 2 pacjentek, pęknięcie ciąży pozamacicznej u 1 pacjentki, zmiany degeneracyjne mięśniaka macicy u 1 pacjentki, pęknięcie górnej części pochwy u 1 pacjentki, pęknięcie torbieli jajnika po wypadku drogowym u 1 pacjentki.

Dolegliwości wywołane perforacją: 7 perforacji wrzodu trawiennego, 6 perforacji spowodowanych zapaleniem wyrostka robaczkowego, 2 perforacje wywołane zapaleniem uchyłków, 2 perforacje pę- cherzyka żółciowego, 1 jatrogenna perforacja jelita cienkiego oraz 1 perforacja jelita cienkiego na skutek rany kłutej.

Zakażenia: 7 przypadków ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego, 5 ropni okołowyrostkowych, 4 pacjentów z martwicą przyczep- ków sieciowych, 3 pacjentów z zapaleniem końcowego odcinka jelita krętego, 2 przypadki skrętu jelit oraz 1 pacjent z zapaleniem uchyłka Meckela.

Pacjenci z niedrożnością jelit: 10 przypadków niedrożności spowodowanej pojedynczym zrostem pasmowatym, 3 przypadki zro- stów jelitowych z niedrożnością, 2 przypadki wgłobienia jelita, 2 przypadki ostrego niedokrwienia krezki, 2 przypadki niedroż- ności spowodowanej krwawieniem z naczyń krezki jelita cienkiego, 1 przypadek przepukliny pachwinowej, 1 przypadek nie- drożności spowodowanej bezoarem, 1 przypadek zwężenia jelita cienkiego na skutek radioterapii oraz 1 przypadek niedrożności spowodowanej przepukliną udową. Resekcyjne zabiegi zespole- nia jelit zostały wykonane u 9 chorych, 1 pacjent został poddany enterotomii w celu usunięcia bezoaru, a u 1 chorego wykonano zabieg wyłonienia stomii.

Zmiany niewykryte w laparoskopii: u 10 pacjentów rozpoznano ostre stany w jamie brzusznej, u 6 pacjentów stwierdzono obec- ność ran kłutych, w 2 przypadkach znaleziono rany postrzałowe, natomiast u 1 pacjenta rozpoznano uraz niezwiązany z wypadkiem drogowym.

(4)

Zgony odnotowano w przypadku pacjentów z ostrym niedokrwie- niem krezki oraz perforacją macicy. Zakażenie rany rozwinęło się u 13 pacjentów poddanych laparotomii. Poza tym nie odnotowano innych wczesnych komplikacji pooperacyjnych.

DYSKUSJA

Laparoskopia znajduje szerokie zastosowanie w postępowaniu diagnostycznym i terapeutycznym [7]. Diagnostyczna laparoskopia jest często przeprowadzana w stanach nagłych, związanych z ostrymi objawami ze strony jamy brzusznej [8] i w 25% przypadków wpływa na zmianę początkowo planowanego leczenia [9]. W naszym badaniu stwierdziliśmy, że laparoskopia diagnostyczna: była pomocna w podejmowaniu decyzji terapeutycznej, zmniejszała częstość wykonywania zbędnych zabiegów laparotomii oraz pozwalała dobrać odpowiednie cięcie chirurgiczne, jeśli konieczne było wykonanie operacji z dostępu otwartego.

Spośród wszystkich analizowanych przez nas laparoskopii diagnostycznych, 66–80% zabiegów nie wymagało konwersji do laparotomii [10]. Sukces laparoskopii leczniczej jest warunkowany przez:

doświadczenie operatora, przebieg procedury oraz wyposażenie sali operacyjnej [11]. W przypadku 64,9% pacjentów wszystkie procedury zostały wykonane metodą laparoskopową. Wykonanie laparotomii było konieczne u 35,1% chorych.

Decyzja o zmianie metody operacyjnej na laparotomię była podej- mowana częściej w przypadku pacjentów z perforacją lub niedroż- nością jelit. Mimo iż możliwe jest przeprowadzenie skutecznego leczenia perforacji przewodu pokarmowego z wykorzystaniem dostępu laparoskopowego [12], chirurgom z niewielkim doświad- czeniem w wykonywaniu laparoskopii w trybie pilnym zaleca się zmianę procedury na laparotomię w przypadkach, gdy w laparoskopii obserwuje się wewnątrzbrzuszny krwotok lub wyciek treści jelitowej [13]. Laparotomię wykonano u 79% badanych z perfora- cją przewodu pokarmowego, ponieważ: (1) w dostępie laparoskopowym nie udało się zlokalizować perforacji, (2) objawy perforacji ujawniały się z opóźnieniem (większość pacjentów), (3) perforacji towarzyszyły (rozsiane) ropnie wewnątrzbrzuszne.

Chirurdzy niechętnie korzystają z metody laparoskopowej w przypadkach mechanicznej niedrożności jelita cienkiego; częstość wykonywania zabiegu laparoskopowego u takich pacjentów sięga 50%

[12, 14–16]. Wskutek niedrożności jelito staje się podatne na uszko- dzenie i rozdęte, wypełniając swoją objętością jamę brzuszną. Po- woduje to utrudnienie laparoskopowego badania jelita i znacznie ogranicza zakres manewrowania narzędziami chirurgicznymi [17].

Warto jednak pamiętać, że dostęp laparoskopowy może okazać się idealny w przypadku niedrożności spowodowanej pojedynczym zrostem pasmowatym, który wymaga jedynie przecięcia i może być z powodzeniem wykonany przy użyciu metody laparoskopowej [18]. Niemal wszyscy pacjenci cierpiący na niedrożność spowodo- waną pojedynczym zrostem pasmowatym zostali poddani leczeniu laparoskopowemu. Laparotomia była natomiast metodą z wyboru w przypadkach wymagających wykonania resekcji, enterotomii czy enterostomii. Wśród czynników warunkujących konwersję do laparotomii wymieniano: obecność zrostów wewnątrzbrzusznych, rozpoznanie ropnia okołowyrostkowego, trudności w uwidocznieniu operowanych struktur oraz przyczyny techniczne.

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego odpowiada za od 40 do 60%

przypadków bólu brzucha wśród pacjentów poddawanych laparoskopii diagnostycznej [10, 19, 20]. Odsetek pacjentów z powyższym rozpoznaniem postawionym dzięki wykonaniu laparoskopii diagnostycznej wynosił 5,3%. Naszym zdaniem, tak niski odsetek wynika z coraz efektywniejszego w dzisiejszych czasach stosowania metod diagnostyki obrazowej. W badaniu nie uwzględniono pacjentów z rozpoznaniem ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego (zdia- gnozowanym dzięki badaniom obrazowym), którzy zostali później poddani appendektomii laparoskopowej.

Diagnostyka bólu brzucha u kobiet jest bardziej skomplikowana;

wśród możliwych przyczyn dolegliwości bólowych należy wziąć pod uwagę schorzenia ginekologiczne. W badaniu oceniającym laparoskopową diagnostykę bólów podbrzusza u kobiet problemy ginekologiczne stanowiły 42% spośród wszystkich przyczyn dole- gliwości [20]. Dane uzyskane w naszym badaniu pozostają spójne z literaturą; wśród pacjentek kwalifikowanych do zabiegu w trybie pilnym u 40,4% kobiet poddanych laparoskopii diagnostycznej rozpoznano schorzenia ginekologiczne.

Planowe zabiegi laparoskopii diagnostycznej mają na celu wyjaśnie- nie gorączki o nieznanej przyczynie, diagnostykę przewlekłego bólu brzucha lub ocenę stopnia zaawansowania choroby nowotworowej [3]. Planową laparoskopię w celu wyjaśnienia etiologii bólu brzucha wykonano u 20,6% pacjentów włączonych do badania.

Fałszywie negatywne wyniki USG i TK brzucha są częstym proble- mem u pacjentów z perforacją jelit lub urazami przepony. Laparo- skopia diagnostyczna jest rekomendowaną metodą u wybranych pacjentów z ranami kłutymi w okolicy brzusznej oraz piersiowo- -brzusznej [5, 21]. Obserwowany w ostatnich latach spadek częstości wykonywania laparoskopii diagnostycznej związany jest z rozwo- jem i lepszym dostępem do diagnostyki obrazowej [22]. W obec- nych czasach osoby z urazami jamy brzusznej preferują leczenie za- chowawcze; tacy pacjenci niejednokrotnie przyprawiają chirurgów o dreszcze [23]. Laparoskopia diagnostyczna jest w dalszym ciągu zalecana u osób z niejednoznacznym rozpoznaniem, ponieważ umożliwia bezpośrednie uwidocznienie urazu (w przeciwieństwie do USG oraz TK) [24]. W centrach urazowych o wysokim stopniu referencyjności zabiegi laparoskopowe pozwoliły zmniejszyć liczbę niepotrzebnie wykonywanych laparotomii, prowadząc tym samym do ograniczenia związanych z laparotomią powikłań, skrócenia po- bytu w szpitalu oraz skrócenia czasu rekonwalescencji pacjentów [6, 25, 26]. Podczas zabiegu laparoskopowego u 14,5% badanych nie uwidoczniono żadnych zmian patologicznych. Wspomniani pacjenci nie doświadczyli również żadnych powikłań związanych z operacją.

Nasze doświadczenia z laparoskopią diagnostyczną zostały poddane retrospektywnej analizie. W naszym centrum wykonujemy wiele procedur laparoskopowych – zarówno w trybie pilnym, jak i rutynowym. W niniejszym badaniu skupiliśmy się na zabiegach laparoskopowych przeprowadzanych u osób z niejednoznacznym rozpoznaniem. Podczas zetknięcia z ostrymi stanami jamy brzusznej laparoskopia może zarówno stanowić ważne narzędzie uła- twiające klinicystom postawienie ostatecznego rozpoznania, jak i umożliwić ograniczenie konieczności przeprowadzania (niepotrzebnych) zabiegów laparotomii. Przeprowadzona przez doświadczo- nego operatora laparoskopia stanowi wartościową metodę leczenia o ogromnym potencjale.

(5)

PIŚMIENNICTWO

1. Laméris W., Van Randen A., Wouter Van Es H. et al.: Imaging strategies for detection of urgent conditions in patients with acute abdominal pain: Diagno- stic accuracy study. BMJ, 2009; 339(7711): 29–33.

2. Gans S.L., Pols M.A., Stoker J., Boermeester M.A.: Guideline for the Diagnostic Pathway in Patients with Acute Abdominal Pain. Dig Surg., 2015; 32(1): 23–31.

Available from: https://www.karger.com/Article/FullText/371583

3. Mössner J.: Laparoscopy in differential internal medicine diagnosis]. Z Ga- stroenterol., 2001; 39(1 Suppl): 1–6. Available from: http://www.ncbi.nlm.

nih.gov/pubmed/11216428

4. Decadt B., Sussman L., Lewis M.P.N. et al.: Randomized clinical trial of ear- ly laparoscopy in the management of acute non-specific abdominal pain. Br J Surg, 1999; 86(11): 1383–1386. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.

gov/pubmed/10583282

5. Matsushima K., Mangel P.S., Schaefer E.W., Frankel H.L.: Blunt hollow viscus and mesenteric injury: Still underrecognized. World J Surg., 2013; 37(4): 759–765.

6. Uranues S., Popa D.E., Diaconescu B., Schrittwieser R.: Laparoscopy in penetrating abdominal trauma. In: World Journal of Surgery. Springer New York LLC 2015: 1381–1388. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25446491

7. Agresta F., Michelet I., Coluci G., Bedin N.: Emergency laparoscopy: A com- munity hospital experience. Surg Endosc, 2000; 14(5): 484–487. Available from:

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10858477

8. Navez B., D’Udekem Y., Cambier E. et al.: Laparoscopy for management of non- traumatic acute abdomen. World J Surg, 1995; 19(3): 382–386; discussion 387.

Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7638993

9. Paterson-Brown S.: Emergency laparoscopic surgery. Br J Surg, 1993; 80: 279–

283. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8472132 10. Sözüer E.M., Bedirli A., Ulusal M., Kayhan E., Yilmaz Z.: Laparoscopy for Dia-

gnosis and Treatment of Acute Abdominal Pain. J Laparoendosc Adv Surg Tech, 2000; 10(4): 203–207. Available from: http://www.liebertpub.com/

doi/10.1089/109264200421586

11. Johnson J.J., Garwe T., Raines A.R. et al.: The use of laparoscopy in the diagnosis and treatment of blunt and penetrating abdominal injuries: 10-year experience at a level 1 trauma center. Am J Surg, 2013; 205(3): 317–321. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23375706

12. Karamanakos S.N., Sdralis E., Panagiotopoulos S., Kehagias I.: Laparoscopy in the emergency etting: A retrospective review of 540 patients with acute abdominal pain. Surg Laparosc Endosc Percutaneous Tech., 2010; 20(2): 119–124.

13. O’Malley E., Boyle E., O’Callaghan A., Coffey J.C., Walsh S.R.: Role of laparoscopy in penetrating abdominal trauma: A systematic review. World J Surg, 2013; 37: 113–122.

14. Chowbey P.K., Panse R., Sharma A. et al.: Elective laparoscopy in diagnosis and treatment of recurrent small bowel obstruction. Surg Laparosc Endosc

Percutaneous Tech, 2006; 16(6): 416–422. Available from: http://www.ncbi.

nlm.nih.gov/pubmed/17277659

15. Suter M., Zermatten P., Halkic N., Martinet O., Bettschart V.: Laparoscopic management of mechanical small bowel obstruction: Are there predictors of success or failure? Surg Endosc. 2000; 14(5): 478–483.

16. Warren O., Kinross J., Paraskeva P., Darzi A.: Emergency laparoscopy – Cur- rent best practice. Vol. 1, World J Emerg Surg, 2006; 1: 24.

17. Sallinen V., Di Saverio S., Haukijärvi E. et al.: Laparoscopic versus open adhe- siolysis for adhesive small bowel obstruction (LASSO): an international, multi- centre, randomised, open-label trial. Lancet Gastroenterol Hepatol, 2019; 4(4):

278–286. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30765264 18. Sebastian-Valverde E., Poves I., Membrilla-Fernández E., Pons-Fragero M.J.,

Grande L.: The role of the laparoscopic approach in the surgical management of acute adhesive small bowel obstruction. BMC Surg., 2019; 19(1): 40.

19. Salky B.: Diagnostic laparoscopy. Surg Laparosc Endosc, 1993; 3(2) :132–134.

20. Taylor E.W., Kennedy C.A., Dunham R.H., Bloch J.H.: Diagnostic laparoscopy in women with acute abdominal pain. Surg Laparosc Endosc, 1995; 5(2):

125–128. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7773458 21. Hardcastle T.C.: Missed injury – decreasing morbidity and mortality: a litera-

ture review. S Afr J Surg, 2011; 49(4): 199–201. Available from: https://www.

ajol.info/index.php/sajs/article/view/74420

22. Cirocchi R., Birindelli A., Inaba K. et al.: Laparoscopy for Trauma and the Changes in its Use From 1990 to 2016: A Current Systematic Review and Me- ta-Analysis. Surg Laparosc Endosc Percutan Tech, 2018; 28: 1–12. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28915204

23. Schnu¨riger B., Schnu¨riger S., Lam L., Kobayashi L., Barbarino R.: Negative La- parotomy in Trauma: Are We Getting Better? Am Surg., 2012; 78(11): 1219–1223.

24. Mitsuhide K., Junichi S., Atsushi N. et al.: Computed tomographic scanning and selective laparoscopy in the diagnosis of blunt bowel injury: a prospecti- ve study. J Trauma, 2005; 58(4): 696–701; discussion 701–703. Available from:

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15824644

25. Agresta F., Ansaloni L., Baiocchi G.L. et al.: Laparoscopic approach to acute abdomen from the consensus development conference of the Società Italiana di Chirurgia Endoscopica e nuove tecnologie (SICE), Associazione Chirurghi Ospedalieri Italiani (ACOI), Società Italiana di Chirurgia (SIC), Società Italia- na di Chirurgia d’Urgenza e del Trauma (SICUT), Società Italiana di Chirurgia nell’Ospedalità. Surg Endosc., 2012; 26(8): 2134–2164.

26. Zafar S.N., Onwugbufor M.T., Hughes K. et al.: Laparoscopic surgery for trauma: The realm of therapeutic management. Am J Surg, 2015; 209(4): 627–632.

Liczba słów: 2243 Liczba stron: 5 Tabele: 2 Ryciny: – Piśmiennictwo: 26 10.5604/01.3001.0014.8220 Spis treści: https://ppch.pl/issue/13784

Some right reserved: Fundacja Polski Przegląd Chirurgiczny. Published by Index Copernicus Sp. z o. o.

Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

The content of the journal „Polish Journal of Surgery” is circulated on the basis of the Open Access which means free and limitless access to scientific data.

This material is available under the Creative Commons – Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0).

The full terms of this license are available on: https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/legalcodeode Necattin Firat, MD; Department of General Surgery, Sakarya University Faculty of Medicine, Adapazarı, Turkey;

tel.: +90 5053725041; e-mail: necattinf@gmail.com

Firat N., Mantoglu B., Akin E., Altintoprak F., Bas E.: Why diagnostic laparoscopy?; Pol Przegl Chir 2021; 93(3): 22-26 DOI:

Prawa autorskie:

Konflikt interesów:

Autor do korespondencji:

Cytowanie pracy: