SPOECZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU TURYSTYKI
ZRÓWNOWAONEJ – PRZYKAD MIESZKACÓW
POZNANIA
Agnieszka Niezgoda
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
Streszczenie. Artyku prezentuje spoeczne uwarunkowania rozwoju turystyki zrównowa-onej na przykadzie Poznania. W artykule skoncentrowano si na roli mieszkaców, któ-rzy maj wpyw na ksztat i jako produktu turystycznego. Mieszkacy mog mie wpyw bezporedni na jako produktu turystycznego przez prac w usugach turystycznych albo poredni przez kreowanie „atmosfery miejsca” odczuwanej i ocenianej przez turystów. W empirycznej czci artykuu zostay przedstawione wyniki bada przeprowadzonych w 2009 roku wród mieszkaców Poznania. W szczególnoci badania te dotyczyy: postaw mieszkaców wobec turystów (obecnie i w przyszoci) oraz opinii mieszkaców na temat pozytywnych i negatywnych skutków rozwoju turystyki. Badania wykazay, e mieszkacy Poznania akceptuj turystów oraz dostrzegaj znaczenie turystyki w rozwoju miasta. Sowa kluczowe: mieszkacy, turystyka zrównowaona, Pozna
WSTP
Mieszkacy obszarów recepcji turystycznej bior udzia w tworzeniu produktu tu-rystycznego albo w sposób bezporedni, pracujc w usugach turystycznych, albo po-rednio, tworzc „atmosfer miejsca”. Turyci postrzegaj pobyt w okrelonym regionie lub miejscowoci subiektywnie i czsto na ich wraenia moe wpywa wspomniana atmosfera, na któr skadaj si postawa mieszkaców i ich zadowolenie z jakoci y-cia. Z kolei podnoszenie jakoci ycia mieszkaców obszarów recepcyjnych jest jednym z celów turystyki zrównowaonej.
W odrónieniu od efektów ekonomicznych rozwoju turystyki, które pomimo swojej rónorodnoci daj si szacowa ilociowo, efekty spoeczno-kulturowe dotyczce tury-stów i spoecznoci przyjmujcej maj charakter jakociowy i bardzo czsto zauwaane
Adres do korespondencji – Corresponding author: Agnieszka Niezgoda, Uniwersytet Ekonomicz-ny w Poznaniu, Katedra Turystyki, Al. Niepodlegoci 10, 61-875 Pozna, e-mail: a.niezgoda@ ue.poznan.pl
s dopiero wtedy, gdy ludno protestuje przeciwko negatywnym skutkom rozwoju tu-rystyki.
Jednym z warunków osigania korzyci przez rozwój turystyki zrównowaonej jest zrozumienie przez mieszkaców obszaru recepcji turystycznej znaczenia turystyki dla rozwoju obszaru i podnoszenia jakoci ycia [szerzej: Niezgoda 2006a].
Celem artykuu jest przedstawienie spoecznych uwarunkowa (w szczególnoci roli mieszkaców) rozwoju turystyki zrównowaonej. W empirycznej czci artykuu zostan przedstawione wyniki bada przeprowadzonych w 2009 roku wród mieszkaców Po-znania. W szczególnoci badania te dotycz:
postaw mieszkaców wobec turystów obecnie i w przyszoci,
pozytywnych i negatywnych skutków rozwoju turystyki w opinii mieszkaców. TURYSTYKA ZRÓWNOWAONA I JEJ CELE
Rozwój turystyki moe w znaczcy sposób podnie opacalno dziaalnoci go-spodarczej, ale skupienie uwagi gównie na takich zagadnieniach, jak dynamika i skala tego rozwoju, rodzaj turystów, do których adresowana jest oferta, i stopie kontroli ze strony lokalnej spoecznoci wyksztaca wysoce spolaryzowane spojrzenie i ogranicza moliwoci analizy. W literaturze przedmiotu coraz bardziej popularna staje si koncep-cja turystyki zrównowaonej. Zasadnicz cech tego ujcia jest uwzgldnienie potrzeb przyszych pokole oraz wspózalenoci celów ekologicznych, spoecznych i ekono-micznych. Cele ekologiczne dotycz zachowania zasobów przyrodniczych na potrzeby przyszych pokole, cele ekonomiczne wynikaj z koniecznoci zapewnienia dochodów spoecznoci na obszarach przyjmujcych turystów, natomiast cele spoeczne dotycz za-równo zachowania walorów kulturowych, jak te podnoszenia poziomu ycia spoeczno-ci przyjmujcych turystów.
Przydatne dla rozwaa staje si uwzgldnienie perspektywy biocentrycznej i antro-pocentrycznej jako pewnego rodzaju kryterium dla celów i skutków rozwoju turystyki zrównowaonej. Biocentryczna (skierowana na cele rodowiska naturalnego) perspekty-wa reprezentoperspekty-wana jest w formie ekstremalnej przez ekologów, którzy traktuj czowieka jako jedynie jeden z elementów ekosystemu. Perspektywa antropocentryczna umoliwia ukierunkowanie celu na potrzeby czowieka i w swojej kracowej formie pozwala lu-dziom na przeksztacanie rodowiska, wierzc, e nowe technologie rozwi wszelkie problemy [Weaver 2001]. Pomidzy tymi postawami istnieje wiele wariantów pored-nich. Tak jak w odniesieniu do progu pojemnoci i chonnoci turystycznej uwzgldniane zostaj zarówno cele spoeczne, jak te przyrodnicze, tak dla poziomu jakoci ycia wa-ne staje si poczenie celów ekologicznych wynikajce z postaw biocentrycznych, jak te szeroko rozumiane cele wynikajce z perspektywy antropocentrycznej.
Cele spoeczne turystyki zrównowaonej wymagaj: uwzgldnienia integralnoci spoecznoci lokalnej, wzmacniania dobrobytu lokalnego,
zorientowania na cele lokalne w odniesieniu do korzyci wynikajcych z napywu turystów.
Turystyka zrównowaona umoliwia zachowanie na poziomie lokalnym walorów i zasobów, które z kolei mog by atutem obszaru i przyczynia si do kreowania
atrak-–
–
–
–
–
cyjnego, konkurencyjnego produktu turystycznego. Antropocentryczne ujcie jest wi-doczne w komplementarnym charakterze walorów przyrodniczych i kulturowych oraz celu ekonomicznym turystyki zrównowaonej, który dotyczy korzyci dla spoecznoci lokalnej.
Jednak analiza zalenoci midzy rozwojem turystyki a zmianami i uwarunkowania-mi o charakterze spoecznym ma charakter bardziej zoony. Spoeczno lokalna moe mie znaczcy wpyw na rozwój turystyki.
Mieszkaców mona podzieli na dwie grupy, bezporednio zalenych od turystyki i niezwizanych z turystyk. Kada z tych grup moe dy do maksymalizacji wasnej pozycji i wtedy pojawia si kon ikt. Ludno czerpica bezporednie dochody z turystyki moe dy do zwikszenia ruchu turystycznego, natomiast pozostali mieszkacy mog odczuwa negatywne skutki wynikajce z przekroczenia progu pojemnoci turystycz-nej i dy do ograniczenia napywu turystów. Mieszkacy musz dokona porównania korzyci ekonomicznych z przyjmowania turystów z kosztami ycia z „obcymi” [Mill, Morrison 1992].
Relacje midzy turystami a mieszkacami mog mie wyjtkowy charakter, powstaj bowiem pomidzy osobami, które w yciu codziennym mogyby si nigdy nie spotka, mog mie charakter jednorazowy. W czasie takiego spotkania dochodzi do konfrontacji zrónicowanych kultur, grup etnicznych, jzyka, poziomu i stylu ycia.
Zakres i znaczenie kon iktów pojawiajcych si midzy odwiedzajcymi a odwie-dzanymi zale od stopnia podobiestwa ich poziomu i stylu ycia, liczby turystów oraz stopnia, w jakim turyci przystosowuj si do lokalnych norm.
Wielu autorów [Tucker2001, Kneafsey 2001] uwaa, e rozwój turystyki wywouje zbyt due i szybkie zmiany spoeczne, a jednoczenie mieszkacy usiuj zachowa swo-j autentyczno „na pokaz” jako atrakcj turystyczn, aby sprosta wymogom turystów. Prowadzi to do zysków dla organizatorów turystyki, ale ludno miejscowa ulega kulturze „napywowej”, a jej zachowania w stosunku do rozwoju lokalnego staj si pasywne. W wyniku takich procesów nastpuje konieczno integracji kulturowej oraz zachowania rów-nowagi midzy tradycj ludnoci miejscowej i zmianami wywoanymi przez turystyk.
WYNIKI BADA EMPIRYCZNYCH
W celu empirycznego zobrazowania prezentowanych zagadnie mona przytoczy wyniki bada empirycznych przeprowadzonych w 2009 roku wród mieszkaców Po-znania1. W badaniu wzio udzia 400 osób, zastosowano procedur wyboru warstwo-wo-kwotowego z uwzgldnieniem podziau miasta na 5 dzielnic (Jeyce, Stare Miasto, Nowe Miasto, Grunwald, Wilda). Celem badania byo m.in. poznanie opinii mieszka-ców Poznania na temat pozytywnych i negatywnych skutków rozwoju turystyki, postrze-gania turystyki jako czynnika rozwoju miasta oraz postaw mieszkaców wobec turystów. Wykorzystano metod wywiadu bezporedniego standaryzowanego z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety.
1
Badanie przeprowadzono w ramach projektu nr 51104-200 „Sposoby mierzenia rozwoju funkcji turystycznej miasta” nansowanego przez Urzd Miasta w Poznaniu.
OPINIA MIESZKACÓW NA TEMAT ROZWOJU TURYSTYKI
Mieszkaców poproszono o ocen rozwoju turystyki (rys. 1). Ogóem 64,8% miesz-kaców uwaa, e turystyka jest zjawiskiem rozwijajcym si, 33,3% uwaa, e jest na staym poziomie, natomiast tylko 2% uwaa, e znaczenie turystyki maleje. Zatem mona uzna, e mieszkacy zauwaaj coraz wikszy napyw turystów czy rozbudo-w infrastruktury turystycznej. Mona zauway, e w dzielnicach Stare Miasto oraz Jeyce odsetek osób, które udzieliy pozytywnej odpowiedzi jest wyszy ni w pozosta-ych dzielnicach (kolejno 69,6 i 68,4%). Jest to prawdopodobnie zwizane z pooeniem tych dzielnic i ich bliskoci do centrum (Stary Rynek i Targi Poznaskie). Mieszkacy pozostaych dzielnic odczuwaj widocznie w mniejszym stopniu natenie ruchu tury-stycznego. Odsetek mieszkaców, którzy nie zauwaaj zmian w rozwoju turystyki jest najwyszy (i wyszy od odsetka dla ogóu mieszkaców) w dzielnicach Wilda (37,2%), Grunwald (36,8%) oraz Nowe Miasto (35,6%). Pojawia si wniosek, e mieszkacy tych dzielnic z uwagi na ich pooenie z dala od centrum nie maj bezporedniej stycznoci z turystami i nie dostrzegaj rozwoju turystyki w takim stopniu, jak mieszkacy Jeyc i Starego Miasta. Bardzo niewiele osób jest zdania, e znaczenie turystyki maleje (od 0 w dzielnicy Wilda do 4,6% w dzielnicy Grunwald).
Analizujc problematyk zwizan ze skutkami rozwoju turystyki w Poznaniu, miesz-kaców poproszono o wyraenie zdania na temat pozytywnych i negatywnych skutków (rys. 2 i 3). Zdaniem mieszkaców kadej dzielnicy najwaniejszym pozytywnym skut-kiem rozwoju turystyki jest promocja miasta. Promocja powinna zmierza do skonienia potencjalnych turystów do przyjazdu do Poznania oraz do uksztatowania przychylnej opinii o miecie jako caoci. Skada si to na „informacyjny kapita zaufania” [Kornak, Rapacz 2001]. Jedynie na Starym Miecie (83,9%) odsetek osób, dla których promocja miasta jest najwaniejszym czynnikiem, by niszy ni przecitnie we wszystkich
dziel-64,8 33,3 2,0 58,6 36,8 4,6 68,4 28,1 3,5 62,8 37,2 0,0 63,4 35,6 1,0 69,6 29,5 0,9 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0
Turystyka rozwija si Jest na staym poziomie Znaczenie turystyki maleje Wszystkie dzielnice Grunwald Jeyce Wilda Nowe Miasto Stare Miasto %
Rys. 1. Opinia mieszkaców dotyczca rozwoju turystyki w Poznaniu w cigu ostatnich 5 lat Fig. 1. Resident’s opinion about development of tourism in Pozna during the last 5 years ródo: Badania wasne.
nicach (90%).Wród respondentów we wszystkich dzielnicach, którzy udzielili tej odpo-wiedzi najwyszy odsetek stanowiy osoby z wyksztaceniem rednim oraz wyszym.
Dwa kolejne, najczciej zaznaczane pozytywne skutki rozwoju turystyki to wzrost dochodów mieszkaców oraz tworzenie nowych miejsc pracy (we wszystkich dzielnicach kolejno 56,0 oraz 61,0%). W literaturze przedmiotu ujmowane jest to jako „emancypacja ekonomiczna” spoecznoci lokalnych przez rozwój turystyki [Timothy 2002, Niezgoda 2006b]. Wzrost dochodów jako pozytywny skutek najczciej by wskazywany przez osoby z przedziau wiekowego 45–59 lat. Co istotniejsze, tworzenie nowych miejsc pracy najczciej dostrzegaj osoby w wieku 18–29 lat. Jest to przedzia wiekowy osób, które wchodz na rynek pracy i bardzo uwanie analizuj procesy i zalenoci z tym zwizane. Dlatego dostrzegaj szanse, które pojawiaj si na rynku pracy wraz z rozwojem turysty-ki. Respondenci z tego samego przedziau wiekowego równie najczciej wskazywali moliwo zawizywania trwaych znajomoci midzy mieszkacem a turyst. Moe to mie zwizek z wiksz skonnoci ludzi modszych do nawizywania kontaktów, a take z wikszym udziaem osób znajcych jzyki obce wród ludzi modych.
Kolejnymi najczciej wskazywanymi pozytywnymi skutkami rozwoju turystyki s wzrost poziomu wiedzy i kultury mieszkaców (27,0% mieszkaców wszystkich dziel-nic) oraz poprawa jakoci ich ycia (23,8%). Wzrost poziomu wiedzy przez kontakt z turystami mona nazwa „emancypacj psychologiczn” spoecznoci lokalnej wywo-an rozwojem turystyki [Timothy 2002, Niezgoda 2006b]. Co ciekawe, poprawa jakoci ycia jako pozytywny skutek rozwoju turystyki bya najczciej dostrzegana przez kaców powyej 60. roku ycia. Wpyw na to moe mie fakt, e s to najstarsi miesz-kacy Poznania, którzy byli wiadkami rozwoju turystyki od wielu lat i mog stwierdzi na podstawie wasnych obserwacji, e rozwój turystyki przynosi popraw infrastruktury
Rys. 2. Pozytywne skutki rozwoju turystyki w opinii mieszkaców Fig. 2. Positive results of tourism development in resident’s opinion ródo: Badania wasne.
Source: Author’s research.
56, 0 61,0 90, 0 23, 0 23, 8 17, 8 27, 0 1, 0 50, 6 55, 2 93, 1 23, 0 20, 7 23, 0 41, 4 0, 0 59, 6 56, 1 91, 2 24, 6 21, 1 15, 8 29, 8 1, 8 58, 1 51, 2 90, 7 39, 5 37, 2 11, 6 14, 0 0, 0 64, 4 66 ,3 93, 1 16, 8 20, 8 12, 9 14, 9 1, 0 50, 0 67 ,0 83, 9 21, 4 25, 0 21, 4 30, 4 1, 8 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 Wzro st dochodów m ieszkacó w Pr om ocj a mi a s ta Wzro st ja koci yci a m ieszkacó w Wzro st pozi om u w iedzy i kultu ry m ieszkacó w Wszystkie dzielnice Grunwald Jeyce Wilda Nowe Miasto Stare Miasto %
technicznej i spoecznej, a take ma wpyw na atrakcyjno obiektów, remonty budyn-ków, ulic oraz ofert kulturaln miasta. Ten wniosek jest odmienny od wniosków wyst-pujcych w literaturze. Mayson i Cheyne [2000] oraz Weaver i Lawton [2001] podaj bowiem, e im duej mieszkacy s zwizani z regionem, tym wiksze pojawiaj si obawy w stosunku do rozwoju turystyki.
Skutkiem pozytywnym rozwoju turystyki najrzadziej wskazywanym przez badanych mieszkaców Poznania jest ochrona walorów naturalnych (17,8%). Jest wynik wiad-czcy o tym, jak bardzo wana jest koncepcja turystyki zrównowaonej, która zaka-da wspóistnienie celów ekonomicznych, spoecznych i ekologicznych. Turystyka ma przynosi zyski, ale równie przyczynia si do ochrony walorów, które s podstaw atrakcyjnoci turystycznej. Turyci maj nie tylko z nich korzysta, ale przez wydat-kowane pienidze oraz dziaania informacyjne przyczynia si do ich uatrakcyjnienia oraz zachowania na potrzeby przyszych pokole. Na konieczno respektowania zasad ochrony rodowiska przez wszystkie podmioty biorce udzia w ksztatowaniu produktu turystycznego wskazuj równie inni autorzy [m.in. Kousis 2000, Müller, Flügel 1999, Kornak, Rapacz 2001].
Ponadto, mieszkacy w ramach swobodnej wypowiedzi wskazywali inne pozytywne skutki rozwoju turystyki:
poprawa stanu technicznego i wygldu miasta, wzrost czystoci miasta,
podkrelenie znaczenia i wartoci miasta oraz okolic, wzrost zainteresowania wadz renowacj zabytków.
Mieszkacy oprócz skutków pozytywnych dostrzegaj równie skutki negatywne wy-nikajce z rozwoju turystyki (rys. 3). Analiza odpowiedzi pozwala zauway, e
elemen-–
–
–
–
31 ,5 21, 5 42, 0 40, 8 15, 5 11, 3 0, 5 8, 0 14, 9 23, 0 35, 6 8, 0 6, 9 0, 0 29 ,8 31 ,6 42, 1 36, 8 17, 5 17, 5 1, 8 67, 4 41, 9 72 ,1 51 ,2 23, 3 20, 9 0, 0 26 ,7 16, 8 47, 5 50 ,5 10, 9 8, 9 1, 0 41, 1 17, 9 40, 2 33, 9 21, 4 9, 8 0, 0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 Br a k p o szanow a n ia kul tu ry Na d m ie rn a lic zba t u ry st ów N iszcze ni e r odow is ka Zj aw is ka kr ym in ogen ne D yspr oporcj e w dochoda ch Na ru s z e n ie pr yw at no ci Inn e Wszystkie dzielnice Grunwald Jeyce Wilda Nowe Miasto Stare Miasto %Rys. 3. Negatywne skutki rozwoju turystyki w opinii mieszkaców Fig. 3. Negative results of tourism development in resident’s opinion ródo: Badania wasne.
tem najbardziej zwracajcym uwag s wartoci procentowe odzwierciedlajce opinie mieszkaców dzielnicy Wilda. Kady ze skutków zosta zauwaony przez wiksz liczb badanych ni w innych dzielnicach. Mona sdzi, e mieszkacy Wildy w wikszym stopniu ni mieszkacy innych dzielnic odczuwaj negatywne skutki rozwoju turystyki.
Najczciej wskazywanymi negatywnymi skutkami wynikajcymi z rozwoju turysty-ki s: niszczenie rodowiska (42,0% ogóu badanych) i zjawiska kryminogenne (40,8%). Pierwszy z nich zosta wskazany jako najbardziej negatywny skutek w dzielnicach Wilda (72,1%) i Nowe Miasto (47,5%), a take uzyska wysoki odsetek wskaza w dzielnicy Je-yce (42,1%). Wród wymienionych niekorzystnych skutków rozwoju turystyki zjawiska kryminogenne najczciej wskazywali mieszkacy Nowego Miasta (50,5%) i Grunwaldu (35,6%). Mieszkacy dzielnic pooonych w centrum mog w wikszym stopniu ob-serwowa wzmoony ruch wywoany napywem turystów, ich zachowania oraz zmiany krajobrazu.
Sporód respondentów, którzy zaznaczyli, e zjawiska kryminogenne s negatywnym skutkiem rozwoju turystyki, a 46,5% stanowi osoby w wieku 18–29 lat. Ponadto, naj-wiksza liczba mieszkaców Starego Miasta wskazaa, e brak poszanowania kultury jest najbardziej negatywnym skutkiem.
Analizujc pozostae warianty odpowiedzi we wszystkich dzielnicach stwierdzono, e jako negatywne skutki rozwoju turystyki w Poznaniu wskazano kolejno: nadmiern liczb turystów w miecie w tym samym czasie – sezonowo (21,5%), dysproporcje w dochodach (15,5%) oraz naruszenie prywatnoci mieszkaców (11,3%). Wyniki te wskazuj na problem „spoecznych progów” pojemnoci turystycznej [Dunne, Leslie 2002]. W wariantach wolnej odpowiedzi otrzymano uwag, e negatywnym skutkiem rozwoju turystyki jest nadmierny haas w nocy w okolicach miejsc, w których odbywaj si imprezy rozrywkowe.
NASTAWIENIE MIESZKACÓW DO TURYSTÓW
Mieszkaców Poznania poproszono o opini dotyczc postrzegania przez nich tu-rystów (rys. 4). Wikszo z nich (63,3%) wskazuje, e turysta dla nich to „oczekiwany klient”. Mieszkacy kojarz wic rozwój turystyki z moliwoci zarobkow. Mona zatem uzna, e mieszkacy maj wiadomo faktu, e turystyka przyczynia si do po-prawy jakoci ycia, poniewa wraz z napywem turystów rozwija si sie usugowo--handlowa, która daje miejsca pracy. W poszczególnych dzielnicach udzia tego wariantu odpowiedzi wynosi: Jeyce – 70,2%, Stare Miasto – 66,1%, Wilda – 65,1%, Grunwald – 64,4%, a tylko w dzielnicy Nowe Miasto liczba wskaza bya nisza od redniej wród ogóu badanych – 54,5%. Prawie jedna trzecia mieszkaców (31,8%) postrzega turyst jako „osob obojtn”, natomiast 2,5% badanych widzi w turycie „obcego, który naru-sza okrelony ad”. Zatem, poza dzielnic Grunwald, wród mieszkaców s osoby, któ-re zauwaaj negatywne skutki napywu turystów. W dzielnicy Jeyce a 7% badanych udzielio takiej odpowiedzi. Wród osób, dla których turysta to „obcy” – 70% naley do przedziau wiekowego 60 lat i powyej. Zatem dla osób starszych kontakt z turystami jest najtrudniejszy, moe to by wynikiem yciowych dowiadcze i obserwacji nega-tywnych zachowa turystów.
Respondenci mogli take poda wasne okrelenie turysty w otwartym wariancie od-powiedzi. Ich zdaniem, turysta to: „osoba zwiedzajca”, „osoba, która chce pozna inne miejsca”, „osoba ciekawa wiata”, „pielgrzym”, „go w domu”, „oczekiwany go”, „osoba wyjtkowa”, „osoba przyjazna”, „osoba, która wnosi co nowego”.
W szczególnoci ostatnie z wymienionych okrele wskazuj na pozytywne nasta-wienie w stosunku do turystów odpowiadajcych osób. Podkrelenie, e turysta jest „gociem”, „pielgrzymem”, „osob przyjazn”, pozwala mie nadzieje, e mieszkacy chc widzie w turystach nie tylko ródo dochodów. Taka postawa moe mie zwizek z dowiadczeniami, których przysparza organizowanie w Poznaniu spotka o charakterze religijno-pielgrzymkowym (spotkania w Lednicy, coroczne Spotkanie Modych organi-zowane przez Taize). Postrzeganie turysty jako „osoby, która wnosi co nowego” i „oso-by wyjtkowej” wskazuje na postrzeganie kulturowych konsekwencji spotkania spoecz-noci odwiedzajcej i spoeczspoecz-noci odwiedzanej. Zgodnie z koncepcj K. Przecawskiego [1997], przemiany spoeczno-kulturowe, jakie dokonuj si poprzez turystyk, dotycz zarówno zbiorowoci wysyajcej, jak równie zbiorowoci przyjmujcej.
Mieszkacy mog prezentowa wobec turystów zarówno postawy przyjazne, jak te nie. Jest to wynik wielu czynników o charakterze zarówno ogólnospoecznym, jak te indywidualnym, wynikajcym z osobistej sytuacji czowieka. Rozwój turystyki bowiem nie powinien narusza lokalnych struktur spoecznych, dezintegrowa spoecznoci oraz stawa si przyczyn wewntrznych kon iktów.
Ankietowanych mieszkaców Poznania poproszono o ocen postaw wobec turystów obecnie i w przyszoci (rys. 5 i 6).
We wszystkich dzielnicach z wyjtkiem Wildy wikszo mieszkaców ocenia swoj obecn postaw wobec turystów jako przyjazn. Najwyszy odsetek mieszkaców
pre-2,5 63,3 31,8 2,5 0,0 64,4 31,0 4,6 7,0 70,2 19,3 3,5 2,3 65,1 32,6 0,0 1,0 54,5 43,6 1,0 3,6 66,1 27,7 2,7 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 Obcy - naruszajcy okrelony ad
Oczekiwany klient Osoba obojtna Inne spojrzenie Wszystkie dzielnice Grunwald Jeyce Wilda Nowe Miasto Stare Miasto %
Rys. 4. Kim jest turysta w opinii mieszkaców Poznania? Fig. 4. Who is the tourist in resident’s opinion?
ródo: Badania wasne. Source: Author’s research.
60,8 38,0 1,3 75,9 21,8 2,3 52,6 45,6 1,8 44,2 53,5 2,3 58,4 41,6 0,0 61,6 37,5 0,9 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0
Przyjazna Obojtna Wroga
Wszystkie dzielnice Grunwald Jeyce Wilda Nowe Miasto Stare Miasto %
Rys. 5. Postawy mieszkaców wobec turystów (obecnie) Fig. 5. Resident’s attitudes towards tourists (now) ródo: Badania wasne.
Source: Author’s research.
74,3 25,3 0,5 79,3 20,7 0,0 77,2 21,1 1,8 67,4 30,2 2,3 73,3 26,7 0,0 72,3 27,7 0,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0
Przyjazna Obojtna Wroga
Wszystkie dzielnice Grunwald Jeyce Wilda Nowe Miasto Stare Miasto %
Rys. 6. Postawy mieszkaców wobec turystów (w przyszoci) Fig. 6. Resident’s attitudes towards tourists (in the future) ródo: Badania wasne.
zentujcych tak postaw zauwaono wród osób zamieszkujcych dzielnice Grunwald (75,9%) oraz Stare Miasto (61,6%), jest on wyszy ni w pozostaych dzielnicach (red-nia 60,8%). Najmniejszy odsetek mieszkaców postrzega swoj postaw jako pozytywn w dzielnicach Wilda (44,2%) oraz Jeyce (52,6%), jest to poziom znacznie niszy ni rednia wszystkich dzielnic. Co ciekawe, najczciej pozytywne nastawienie wobec tury-stów wskazywali w swoich odpowiedziach mieszkacy w przedziale wiekowym 45–59 lat, natomiast postaw obojtn najczciej mieszkacy w przedziale wiekowym 18–29 lat. Moe to by uwarunkowane wspomnianym wczeniej wpywem czynników osobi-stych. Osoby mode s na etapie wasnego ycia, w którym wane s plany na przyszo, podejmowane s najwaniejsze decyzje dotyczce studiów, pracy, zaoenia rodziny. W takiej sytuacji mona nie dostrzega uwarunkowa zewntrznych, jakimi s zjawiska zwizane z napywem turystów.
Dla rozwoju i promocji turystyki bardzo wanym faktem jest dostrzeganie przez mieszkaców wrogich postaw wobec turystów. Najwyszy odsetek mieszkaców okre-li postaw wobec turystów jako wrog na Grunwaldzie (2,3%), Wildzie (2,3%) i Je-ycach (1,8%). Jest to symptom wskazujcy na konieczno dziaa skierowanych do mieszkaców, informujcych o roli i pozytywnych skutkach rozwoju turystyki. Pewnym wyjanieniem w stosunku do takich zjawisk wród mieszkaców Grunwaldu moe by pooenie gównego stadionu pikarskiego miasta. Prawdopodobnie mieszkacy dzielni-cy mog kojarzy turystów z grupami kibiców, których zachowanie bardzo czsto odbie-ga od zachowa korzystnych i przyjaznych. Ten symptom warto rozway w kontekcie planowanych w Poznaniu Mistrzostw EURO 2012.
Zdaniem mieszkaców wszystkich dzielnic, postawa wobec turystów w przyszoci bdzie bardziej przyjazna ni obecnie, a mniej obojtna. rednio 74,3% mieszkaców uwaa, e w przyszoci postawa bdzie przyjazna, a 25,3% – e obojtna. Powyej red-niej postaw przyjazn w przyszoci przewiduj mieszkacy Grunwaldu (79,3%) i Jeyc (77,2%). Najmniejszy odsetek osób, które oceniaj w przyszoci postaw mieszkaców wobec turystów jako przyjazn charakteryzuje dzielnic Wilda (67,4%). Równie w tej dzielnicy najwicej mieszkaców przewiduje w przyszoci postaw wrog wobec tury-stów (2,3%). Jednak porównujc te odpowiedzi z odpowiedziami dotyczcymi postaw obecnych, mona zauway przewidywanie poprawy. Pozytywne nastawienie do tury-stów w przyszoci zostao najczciej wskazywane przez osoby z przedziau wiekowego 45–59 lat, natomiast postawa obojtna przez osoby w przedziale wiekowym 30–44 lata. Co wicej, mieszkacy Grunwaldu i Starego Miasta, którzy obecnie zauwaaj wrogie postawy wobec turystów, zaznaczaj ich zmian w postawy przyjazne lub obojtne. Z kolei respondenci z Wildy i Jeyc uwaaj, e postawa okrelana jako „wroga” si utrzyma.
Mona sdzi, e zmniejszenie odsetka postaw wrogich wobec turystów w przyszo-ci moe by zwizane z ogólnymi procesami wynikajcymi ze wzrostu poziomu wiedzy i tolerancji wród mieszkaców Poznania. Z biegiem czasu mieszkacy Poznania powin-ni „oswaja si” z obcokrajowcami. Moe to by zwizane z przemianami spoecznoci lokalnej z homogenicznej na heterogeniczn. Najogólniej kierunek tych zmian mona okreli jako wzrost tolerancji wobec odmiennych przekona i zachowa goci, jak rów-nie stopniow ich asymilacj [Goembski 2009].
WNIOSKI
Badanie przeprowadzone wród mieszkaców Poznania wykazao, e:
Mieszkacy dostrzegaj rozwój turystyki, jednak jest on bardziej zauwaany w dziel-nicach pooonych wokó najwikszych atrakcji turystycznych miasta. Turystyka postrzegana jest jako do wany czynnik rozwoju miasta, ale nie jest to czynnik najistotniejszy.
Jako pozytywny skutek rozwoju turystyki dostrzegana jest przede wszystkim promo-cja miasta, dopiero w dalszej kolejnoci mieszkacy podawali „wzrost dochodów” oraz „tworzenie nowych miejsc pracy”.
Jako negatywne skutki rozwoju turystyki mieszkacy podawali przede wszystkim niszczenie rodowiska i zjawiska kryminogenne. Ochrona walorów naturalnych bya najrzadziej wskazywanym pozytywnym skutkiem rozwoju turystyki w miecie. Zatem mieszkacy maj wiadomo zalenoci midzy walorami przyrodniczymi a rozwojem turystyki w Poznaniu.
Dla wikszoci badanych turysta jest „oczekiwanym klientem” i oceniaj swoj po-staw jako przyjazn wobec przyjezdnych. Mieszkacy przewiduj równie zmian swoich postaw na lepsze w przyszoci.
Spoeczno lokalna stanowi kapita, który w kadej dziedzinie usugowej, w tym w turystyce, odgrywa podstawow rol. Poza wpywem na ksztat i jako produktu tu-rystycznego, wpyw ten dotyczy ogólnie rozumianej „atmosfery miejsca”. Obserwacja trendów w turystyce wskazuje, e takie elementy jak gocinno, pozytywne nastawienie do turystów, przyjazne rodowisko spoeczne s walorami wysoko ocenianymi przez tu-rystów [Obrbalski (red.) 1998], a zale one z kolei od subiektywnie ocenianej jakoci ycia. Zadowolenie mieszkaców decyduje o odczuciach turystów, którzy chtnie odwie-dzaj dane miejsce. Std te zaleno midzy jakoci ycia a atrakcyjnoci produktu turystycznego obszaru ma charakter dwustronny. Atrakcyjny produkt turystyczny wpywa na dochody mieszkaców z turystyki, a przez to na jako ycia. Z kolei wysoko oceniana jako ycia wpywa na ch pracy, motywacj, zadowolenie, kreatywno osób, z któ-rymi porednio bd bezporednio maj kontakt turyci, a zatem wpywa na atrakcyjno produktu turystycznego [Niezgoda 2008]. Zaangaowanie lokalnych spoecznoci czy postawa przyjazna rodowisku mog równie wywoywa pozytywne oceny turystów.
Turystyka – poprzez emancypacj miejscowej ludnoci i innych podmiotów w sfe-rach politycznej, spoecznej, ekonomicznej i psychologicznej – jest szans na zaspokoje-nie potrzeb rozwojowych, realizujc wiele celów rozwoju zrównowaonego, takich jak harmonia, sprawiedliwo, równowaga, integralno kulturowa i konserwacja przyrody. Zaangaowanie miejscowych obywateli w proces podejmowania decyzji i ich udzia w podziale zysków z turystyki moe przyczyni si do transformacji i rozwoju obszarów recepcji turystycznej.
Warunkiem rozwoju turystyki zrównowaonej jest zaangaowanie i wiadomo seczestwa na temat skutków rozwoju turystyki. wiadomo sposeczestwa i jego po-zytywne nastawienie do proponowanych rozwiza, jak równie tworzenie szans udziau spoecznoci lokalnej w podejmowaniu decyzji i ponoszeniu za nie odpowiedzialnoci jest jednym z podstawowych czynników determinujcych moliwoci realnego zastoso-wania rozwiza teoretycznych. Spoeczno lokalna akceptujca ide turystyki zrówno-waonej moe czerpa z niej korzyci.
1.
2.
3.
PIMIENNICTWO
Dunne G., Leslie G., 2002. An Overwiev of Carrying Capacity Indicators and Visitors Manage-ment, [w:] Tourism and the Environment. Sustainability in Tourism developManage-ment, ed. Andrews N., Convery F., Flanagan S., Ruddy J., Dublin Institute of Technology, 51–57. Goembski G. (red.), 2009. Kompendium wiedzy o turystyce, Wyd. Naukowe PWN,
Warszawa-Pozna, 177–180.
Kneafsey M., 2001. Rural Cultural Economy. Annals of Tourism Research Vol. 28, No 3, 763–764. Kornak A., Rapacz A., 2001. Zarzdzanie turystyk i jej podmiotami w miejscowoci i regionie.
Wyd. Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocawiu, Wrocaw, 167. Kousis M., 2000. Tourism and The Environment. A Social Movements Perspective. Annals of
Tou-rism Research Vol. 7, No 2, s. 468–473.
Mayson P., Cheyne J., 2000. Residents’ attitudes to proposed development. Annals of Tourism Research, Vol. 27, No 2, 394–411.
Mill R.C., Morrison A.M., 1992. The Tourism System, Prentice-Hall International, New Yersey. Müller H., Flügel M., 1999. Tourismus und Ökologie. Forschungsinstitut für Freizeit und
Touri-smus der Universität Bern.
Niezgoda A., 2006a. Obszar recepcji turystycznej w warunkach rozwoju zrównowaonego, Wy-dawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna.
Niezgoda A., 2006b. Rola mieszkaców obszaru recepcji turystycznej w rozwoju turystyki zrówno-waonej, [w:] Gospodarka turystyczna a grupy interesu, red. Wodejko S. SGH, Warszawa. Niezgoda A., 2008. The impact of residents’ quality of life on tourist product, [w:] Enterpreneurship and
quality in tourism in light of polish and international research, Goembski G. (ed.), Zeszyty Naukowe nr 99, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna, 86–98. Obrbalski M. (red.), 1998. Marketingowa strategia rozwoju przestrzeni, Wyd. Akademii
Ekono-micznej we Wrocawiu, Wrocaw.
Przecawski K., 1997. Czowiek a turystyka. Zarys socjologii turystyki, Wyd. Albis, Kraków. Weaver D., 2001. Ecotourism. John Wiley & Sons, Melbourne.
Weaver D., Lawton L., 2001. Residents Perceptions in the Urban – Rural Fringer, Annals of Tou-rism Research, Vol. 28, No 2, 439–452.
Timothy D.J., 2002. Tourism and Community Development Issues [w:] Tourism and Development, Aspect of Tourism 5, ed. R. Scharpley, D. Telfer. Channel View Publications, Clevendon – Buffalo – Toronto – Sydney, 149–164.
Tucker H., 2001. Tourists and Troglodytes, Annals of Tourism Research Vol. 28, No 4, 868–869.
SOCIAL CONDITIONS OF SUSTAINABLE TOURISM DEVELOPMENT – CASE OF RESIDENTS OF POZNA
Abstract. The article presents social conditions of sustainable tourism development in case of residents of Pozna. Local communities play a decisive role in the development of rism at the place of their residence. Local people have an impact on the shape of the tou-rism product not only through providing their labour, speci cally in the toutou-rism sector, but also by creating the general “atmosphere of a place”, which may become a factor in the perception of the place as an attractive tourism destination. The article presents the results of primary empirical research conducted in 2009 among residents of Pozna. The aim was to learn the residents’ attitudes to tourists (now and in the future) and perception of posi-tive and negaposi-tive results of tourism development. The survey have shown, that residents of Pozna accept tourists and see the role of tourism in the city development.
Key words: residents, sustainable tourism, Pozna
