Architektuurschetsen op reis

.

, " .. _, .,:.:' .. : . '~::

Architektuurschetsen

Architektuurschetsen

•

op reIS

_,

ID6

1388

241

4

Uitgave en distributie

Delftse Universitaire Pers

Stevinweg 1 2628 eN Delft

Telefoon (015) 78 32 54

Produktie

Publikatieburo

Faculteit der Bouwkunde Bedageweg 1 2628 CR Delft Telefoon (015) 784737

Druk

NKB Offset b.v. Bleiswijk

CIP-gegevens

Koninklijke Bibliotheek Den Haag

ISBN

©

1988

Faculteit der Bouwkunde TU Delft

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder vooraf-gaande schriftelijke toestemming van de auteurs.

Architektuurschetsen

•

op reIS

T.J.M. Snijders

R. Volrner

Caminante, son tus huellas

el camino, y nada más;

caminante, no hay camino,

se hace camino al andar

.

Al andar se hace camina,

y a valver la vista atrás

se ve la senda que nunca

se ha de vo/ver apisar.

Caminante, na hay camina,

sina estelas en la mar

.

Antonia Machada

'Campos de Castilla'

(Reiziger, je voetspoor is

de weg, en anders niet;

reiziger, er is geen weg, wegen ontstaan al gaande. Al gaande ontstaan wegen, en al omziend

is het pad te zien dat nimmermeer opnieuw wordt betreden.

Reiziger, er is geen weg, dan zog in de zee.)

INLEIDING

Veel bouwkundigen kennen de behoefte om er van tijd tot tijd op uit te trekken en rond te neuzen in de architektuur van vreemde streken. Mede daarom is de schetsexcursie Handtekenen op Bouwkunde al sinds mensenheugenis eenjaar-lijkse traditie. Demaniervan werken is gevormd en geëvolueerd door generaties van studenten en docenten. In mei 1988 was het reisdoel de Spaanse provincie Segovia. Met als thema 'beeldende kwaliteiten van de openbare ruimte' werden een vijftal lokaties in de stad en op het platteland bestudeerd.

Door deze werkzaamheden te beschrijven en toe te lichten wil dit boekje verdui-delijken hoe architektonische karakteristieken snel en op een persoonlijke wijze kunnen worden genoteerd. Meer dan een potlood, een schetsboek en enkele be-trekkelijk simpele vaardigheden zijn daar niet voor nodig. Een vergroting van het vermogen tot waarneming en analyse kan het gevolg zijn, evenals de moge-lijkheid een eigen archief van inspirerende voorbeelden aan te leggen. De excursie naar Segovia werd mede voorbereid en begeleid door twee deskun-digen van de architektuurfakulteit van Madrid. Rita Iranzo, docente architekto-nische vorm studie en Antonio Ruiz, hoogleraar architektuurgeschiedenis, zijn beiden in die provincie woonachtig en hebben erover gepubliceerd. Hun vak-kennis en betrokkenheid zijn zowel door de studenten als door ons als hartver-warmend ervaren. Evenzo bewaart de groep de beste herinneringen aan La Granja, de plaats die door de medewerking van de bewoners meer werd dan al-leen een logeeradres.

Delft, oktober 1988 T.J.M. Snijders R. Volmer

T

HET MAKEN VAN ARCHITEKTONISCHE

REIS NOTITIES

Reizen kan een inspiratiebron zijn bij het studeren. De geest is toegankelijker voor nieuwe ervaringen door de afwezigheid van de door leefgewoonten en een vertrouwde omgeving gevonnde beschennende laag. Door het ontbreken van routines en geijkte probleemstellingen wordt boven-dien de kans op spontane, nieuwe, beeldvorming en dus de

Met betrekking tot architektuur, die zo dicht bij het gewone leven ontstaat, geldt dit wel heel bijzonder. Om in de alledaagse werkelijkheid van bouwen en wonen juist het bijzondere te zien en zo architektonische kwaliteit op het spoor te ko-men, is een onbevooroordeelde blik nodig. Door erop uit te trekken en afstand te nemen van de gewichtigheden waaronder een vakstudie nu eenmaal gebukt gaat, kan die blik worden opgefrist.

Stel dat, ronddwalend in een onbekende omgeving, het oog valt op een bepaald aspekt van de architektuur. Je kunt dan als een toerist een terloopse foto maken en verder wandelen, op zoek naar het volgende. Verdient het aspekt meer

aan-dacht, dan kun je er eens rustig voor gaan zitten en een schetsboek tevoorschijn

halen. Al tekenend laat zich de vonn rekonstrueren en is er zo achter komen hoe

deze precies is opgebouwd. Bovendien kun je door bepaalde dingen weg te laten

en andere juist te benadrukken tot uitdrukking brengen wat je daarin aan-spreekt.

Door te tekenen vallen vaak nog allerlei markante details op waar ander aan voorbijgegaan zou zijn. Omdat zelfs een eenvoudige schets al gauw een half

uurtje in beslag neemt, dringt er ook allerlei informatie over de omgeving door:

de bewegingen van de mensen, het verkeer, geluiden en geuren, de kleuren, het weer. Misschien is het de verhoogde waarnemingsinspanning die voor het teke-nen nodig is of anders het rekonstruerende karakter ervan; feit is in elk geval dat

de tekening najaren nog als kristallisatiepunt van het geheugen kan werken. Bij

het terugzien ervan herinnert men zich dan meteen allerlei bijzonderheden over

de situatie waarin de schets vervaardigd werd. Voor de architektuur, waar het

zelden alleen om de objekten op zich, maarom de relaties met de omgeving gaat,

is dat van groot belang.

VERSCHILLENDE SOORTEN TEKENINGEN

Plattegronden

Bij plattegronden gaat het er op de eerste plaats om de relatie in beeld te brengen tussen bebouwd en onbebouwd oppervlak. Het licht-donker kontrast is daartoe het eerst in aanmerking komende grafische uitdrukkingsmiddel. Wat daaraan aan informatie kan worden toegevoegd hangt uiteraard afvan de schaal van de

tekening.

Vanaf een zeker formaat kan het door arceren verduidelijken van de kapvorm erg informatief werken. Bij het in de tekening opnemen van gegevens over be-groeiing, stoffering en dergelijke, moeten grafische middelen worden gevonden die het beeld verrijken zonder de hoofdzaken te verdoezelen.

~-~-- - ---

--..,..---~~

,..

:

.

.

.

.

.

.

..

-

,

~

~

-De gegevens voor plattegronden worden verzameld door al lopend maatverhou-dingen af te passen en op een tevoren gemaakt schetsje te noteren. Door gebruik te maken van maatlijnen blijft het geheeloverLichtelijk en is er achteraf minder

kans

op

8

De plaatsing van bouwblokken of objekten ten opzicht van elkaar wordt gevon-den met behulp van zichtlijnen en projekties. Hier wordt getoond hoe op die ma-nier een schuinliggende rechthoek kan worden opgebouwd.

Onregelmatige veelhoeken worden tot een stelsel van driehoeken herleid. Het meten van de tweede diagonaal bij een vierhoek biedt een mogelijkheid tot veri-fikatie van eerder gevonden maten. Bij ingewikkelder vormen bieden doorge-trokken zichtlijnen een kontrolemogelijkheid. In het algemeen is het zo dat erte-voren een meetstrategie moet worden bepaald die ervoor garant staat dat meet-fouten binnen de perken blijven.

Gevels en doorsneden

De belangrijkste weer te geven elementen bij gevel aan-zichten voordeze

bouw-kundige doeleinden zijn in het algemeen het gevelvlak en de dakvorm.

Vervol-gens komen zaken als muuropeningen, erkers, dakkapellen en dergelijke aan de orde. Gekom bineerd tot een straatwand geven de gevels een beeld van het stede-bouwkundige conglomeraat. Bij een eventuele nadere uitwerking worden die

details gepreciseerd die meer vertellen over de bouwwijze en de historie.

f

'tE

1-Doorsneden van straten en pleinen zijn zeer effektief omdat ze de voor de ruim

-telijkheid zo belangrijke hoogtemaat zichtbaar maken in verhouding tot de lengte- ofbreedtemaat.

Een perspektief wordt getekend wanneer zich vanuit een bepaald standpunt een

karakteristiek beeld van de situatie laat vormen. Om enerzijds al te grote vervor-mingen te vermijden en anderzijds goed de verhouding tussen het grote geheel en de details te kunnen bepalen, wordt daarbij vanuit een betrekkelijk kleine ge-zichtshoek gewerkt. Een goede indikatie daarvoor is om slechts dat gedeelte van het gezichtsveld te tekenen dat door de gespreide duim en pink van de gestrekte arm bestreken wordt.

I

--.

I

i

-

...

.,..

De tekening wordt vervolgens in een aantal kontroleerbare stappen opgezet. Eerst worden de voornaamste vertikale en horizontale proporties aangegeven in relatie tot de horizon. Zijn er twijfels over de plaats van de horizon, dan kan deze worden opgespoord door een punt in het gezichtsveld te zoeken dat zich op de-zelfde hoogte bevindt als de ogen van de tekenaar.

Doordat het tafereel vanuiteen kleine gezichtshoek wordt bekeken liggen de be-langrijke vluchtpunten op de horizon meestal ver buiten de tekening. Dat resul-teert in zeer kleine, moeilijk te tekenen wijkingen. Toch loont het de moeite om ze nauwkeurig vast te stellen omdat de ruimtelijkheid van de tekening er voor een groot deel op is gebaseerd.

Perspektieven kosten tijd. Het is aan te bevelen zoveel mogelijk gegevens vast te leggen door middel van plattegronden en doorsneden en door slechts enkele, maar zorgvuldig bepaalde perspektieven het beeld te kompleteren.

II

-HET BEELDVERSLAG

Het schetsen van plattegronden, doorsneden of perspektieven zal tot meer in-zicht in de hoedanigheden van een lokatie leiden dan het nemen van een foto in het voorbijgaan. Soms kan de behoefte bestaan dieper op de zaken in te gaan en meerdere tekeningen te maken. Te proberen valt dan om een zodanige reeks op te bouwen dat het geheel meer is dan de som der delen. Dat kan zowel gebeuren door kombinatie van gelijksoortige als van verschillende typen tekeningen. Een reeks doorsneden kan tezamen meer vertellen over de ruimtelijkheid van een situatie. Ook het 'inzoomeffekt' dat ontstaat doorkombinatie van tekeningen op verschillende schaal kan een meerwaarde scheppen.

Zo kan een plattegrond van een plein worden aangevuld met een schets waaruit de situering van het plein in een ruimer stedelijk verband blijkt. Het zijn vooral dit soort series die in samenhang met perspektieven en detailtekeningen tot in-formatieve beeldverslagen kunnen leiden.

Een werkwijze die zowel recht beoogt te doen aan de eigen motieven van de te-kenaar als aan een objektieve voorstelling van zaken is de volgende.

Laten we aannemen dat, tijdens het ronddwalen dooreen interessant gebied, een bepaald aspekt de aandacht trekt. In plaats van de gewekte belangstelling te ge-bruiken als stimulans om het betreffende aspekt te tekenen doet men iets anders, namelijk erachter zien te komen waarom dit nu juist in het voorbijgaan op-viel.

Het maken van een plattegrond van de situatie kan daartoe bijdragen. Het struk-tuurzoekend waarnemen dat daarvoor nodig is zal meer inzicht geven in de om-gevingsfaktoren die een rol spelen. De kans bestaat dat dit leidt tot andere inte-ressante ontdekkingen. Hoe dan ook, de plattegrond en de verworven inzichten vormen een goede basis om te trachten zich voor te stellen op welke wijze de ge-vormde belangstelling het best in beeld gebracht kan worden. Afhankelijk van de beschikbare tijd, de tekenvaardigheid en hetgeen men wil laten zien, wordt die reeks tekeningen ontworpen die het beste aan het doel zal beantwoorden.

LAGRANJA

San I1defonso, of La Granja, bevindt zich op 11 km van Segovia aan de voet van de Sierra. In 1450 werd door Hendrik IV een kapel gebouwd voor de heilige 11-defonso. Vlakbij bouwde hij ook een landhuis. Later werden het terrein en de ge-bouwen aan monniken geschonken die er plantsoenen en moestuinen aan toe-voegden.

Tijdens een jachtpartij in de pijnbossen werd Philips V getroffen door de rust en de schoonheid van de plek. Hij besloot om er een zomerpaleis te bouwen om te genieten van de natuur en het milde klimaat. In 1721 begon men te bouwe'n en in enkele jaren tijds werd een paleis gebouwd met daaraan verbonden een groot park naar het voorbeeld van Versailles.

Het huidige La Granja laat zich nog steeds door de bouw van het paleis verkla

-ren. Het schetsje op basis van een prent uit de vorige eeuw toont het stadsbeeld zoals de reiziger uit Segovia dat aantrof. Op de voorgrond de stadsmuur en aan de achterzijde de hellingen van de Guadarrama.

Het smeedijzeren hek rechts vormde de toegang van de oprijlaan naar het paleis en de bijgebouwen. Het plein bij de kerk in het midden vormt ook nu nog de kern van het plaatsje. Daar bevindt zich de markthal en het gemeentehuis. De deelne-mers aan de excursie zijn gehuisvest in een gebouw vlakbij de kerk.

In het gedeelte links (noordelijk) van het plein bevonden zich in de 1ge eeuw de werkplaatsen. Je vindt er nu nog de oude glasfabriek die men aan het restaureren is om er een kunstnijverheidopleiding en museum in te huisvesten. Overigens was deze fabriek al de tweede of derde versie van het oorspronkelijke glasatelier uit de tijd van de bouw van het paleis.

Nog meer naar het noorden, en dus buiten het plaatsje, bevindt zich de tegen~ woordige moderne en grootschalige glasfabriek.

Het thema

De patio's en pleinen die direkt met het paleis zijn verbonden zijn zorgvuldig

ontworpen. Aan de hand van stringente richtlijnen van het hof, leverden de

ar-chitekten hun eigen versie van de opvattingen van die tijd. Geheel anders ging

heter aan toe aan de noordoostzijde van het stadje. Bij het situeren van bedrijfjes

en woningen in de buurt van het daar aanwezige waterstroompje speelde, behal-ve eigendomsrecht en behal-verkeer slechts het eigen goeddunken een rol. Het wijkje datdaarin de loop van generaties uit is gegroeid, is een organisch samenspel van bouwmassa's en openbare ruimten geworden.

Het op grafische wijze bestuderen van de relatie tussen de bouwmassa's en de gevormde ruimten was het thema van de eerste dag. Nogal voor de hand liggend, omdat het zowel een grondkenmerk van architektonische vorm, als een elemen-tair grafisch procédé betreft.

Het komt erop neer al tekenend struktuur in de situatie te brengen door van groot

naar klein werkend de hoofdzaken van de bijzaken te onderscheiden.

Binnen het wijkje konden de studenten hun eigen deelgebied kiezen. Gevraagd werd in de plattegrond vastgelegde informatie aan te vullen met karakteristieke perspektieven of aanzichten en doorsneden.

Deze studente bracht een groot deel van het betreffende volkswijkje in kaart. Heel goed is te zien hoe de vonn en plaatsing van de bouwmassa's tot een varia-tie aan openbare ruimtes leiden. De op zich eenvoudige grafische techniek wordt hier doeltreffend toegepast. Dat komt vooral door de kwaliteit van de voorstudie hierboven. Daaruit blijkt dat vanaf het eerste moment visueel is ge-dacht, dus in hoeken en maatverhoudingen. Kennelijk werden eerst enkele hoof-dafmetingen uitgestapt en in proportie weergegeven. Via geschatte tussenmaten en zichtlijnen (gestippeld) ontstaat zo al in de eerste opzet enige struktuur. De er-varing leert dat, hoe meer 'vonn' het eerste schetsje heeft, hoe duidelijker de defi-nitieve tekening wordt. Dat komt op de eerste plaats doordat rechtstreeks naar het visuele beeld toegewerkt wordt. Veel beginners lukt dat nog niet en raken verzeild in een algebraïsche wirwar van cijfertjes en dergelijke. De kans op

ver-gissingen wordt daardoor groot. In zo'n chaos ontbreekt het ook aan

aankno-pingspunten voor het voorstellingsvennogen. Aan de belangrijke voorwaarde om tot grafische duidelijkheid te komen is dan niet voldaan.

l~

r

Links zijn een plattegrond en een doorsnede getekend van een gekozen deelge-bied. Eén van de begrenzingen wordt daar gevormd door een tuinm uur. Voor de weergave van het ruimtebegrenzende effekt daarvan is in de plattegrond een goede oplossing gevonden. Hoogteverschillen laten zich in

een plattegrond heel moeilijk op grafische wijze uitdrukken. De evenwijdige lijnen in het plaveisel stellen stoeptreden voor. Door er schaduw op te laten val-len wordt het vlak laag gehouden, waardoor in elk geval het misverstand verme-den wordt dat het een afwijkende dakvorm zou kunnen betreffen.

De perspektiefschets hierboven (overigens door iemand anders gemaakt) vult deze informatie goed aan. Niet alleen worden de hoogteverschillen nu ondub-belzinnig duidelijk, vooral ook demonstreert deze tekening het effekt van de verschillende afmetingen van de gebouwen op het ruimtelijk beeld.

-_._~

Ct;

(JJ

~/ ~

'

À

:

\

\bf

!

---

;

l

.~_

.

~

A·

~

. .

.

-1

Wl

•

-'1

'

l~

~--~(~~J'

w".

'11\",;. <J,.)\

, v

Bovenstaand verzamelblad was een van de eerste pogingen een 'reportage' te

maken door weloverwogen tekeningen met elkaar te kombineren. Links een

blad uit het reisboek van de architekt Guus Schuivens, die vanwege een

openge-vallen plaats aan de excursie kon deelnemen. Hij heeft tijdens zijn studiereizen

een grote vaardigheid ontwikkeld in het noteren van architektonische aspekten

en zijn schetsboeken zijn dan ook een dorado voor de liefhebber. Dit blad, waar

een drietal straatbeelden worden geschetst, is onderdeel van een serie waarin de ruimtevormende begrenzingen van het wijkje worden bestudeerd.

~~~:~ ~:".h ""Z~~~ "'~---"...,;~~~

.(' ".

j )

VALSAlN

Op enkele kilometers van La Granja ligt stroomopwaarts aan de Eresma het dorpje Valsafn. De prachtige vallei wordt als kollektieve weide voor de kleine gemeenschap gebruikt. Steeds is er wel enige aktiviteit van zich verplaatsende kudden koeien, schapen en geiten, of van zomaar voor hun plezier galopperende

paarden. Naast het vee, vormen de pijnbossen van oudsher een bron van

inkom-sten voor de dorpsbewoners. De beste kwaliteit grenen komt hier vandaan en er is altijd zorgvuldig gekapt en herbebost.

Het thema

De her en der verspreide huizen en het onduidelijke wegenpatroon wekken bij een eerste wandeling door het dorp een indruk van toeval en anarchie. Wanneer iemand bij het passeren van de paleisruïne vanuit een van de monumentale ven-sters van de eerste verdieping wordt nagestaard door een herkauwende koe, wordt die indruk alleen maar versterkt. Bij nadere kennismaking vallen er wel degelijk allerlei verbanden te ontdekken en blijkt bovendien de ogenschijnlijke anarchie heel goed te funktioneren. Juist om die reden werd het dorpje in het pro-gramma van de schetsexcursie opgenomen. De architektonisch/stedebouwkun-dige kwaliteit lag hier niet panklaar voor handen, maar zou met enige moeite door de studenten ontsluierd moeten worden. Hun werd gevraagd om, naast een weergave van de plattegrond van het centrale pleintje, een aantal beeldbepalen-de elementen van het dorpje grafisch weer te geven.

f

)

Hiernaast is de situatie weergegeven op een punt waar het dorp aan de weide grenst. Doordat de weide terplaatse hoger ligt dan het pad, is er een muur gemet-seld. De plaatsing van de huizen ten opzichte van deze muur deed een variëteit aan kleinschalige ruimtes ontstaan. Nadat de tekenaar het bijzondere van deze plek had opgemerkt werden een plattegrond en een doorsnede geschetst. Daarop volgden een aantal pcrspektieven waarvan er hier een is afgebeeld.

{ \~.;,\.., ;I "".~­ ., '.", ,;/,'.

.

De omgeving van het torentje van Valsafn.

De afbeelding hiernaast toont een bondige grafische weergave van het

ruimte-scheppende karakter van bouwmassa's. Door gevelschema's aan de plattegrond

toe te voegen wordt ook de hoogtedimensie duidelijk. Een alternatief daarvoor zou zijn geweest om het profiel te laten zien van het kerkje met de daartegeno-verliggende bebouwing.

Een markant detai I, zoals de boogkonstruktie hierboven, wordt op vergel ijkbare wijze opgezet als een gevel of plattegrond.Eerst worden de hoofdafmetingen opgespoord en geverifieerd, waarna van groot naar klein de verdere verhoudin-gen worden bepaald.

Spontane impressies kunnen het inzicht in een boeiend maar chaotisch gegeven vergroten. Door een deel van de tijd te besteden aan het intuïtief je neus achterna lopen en te tekenen wat er voor de voeten komt, kan begrip ontstaan op grond waarv an ook meer objektieve informatie kan worden vastgelegd. Een v an de ge-volgen van de 'zwerf-tocht' op het blad hiernaast is bovenstaande perspektief te-kening.

SEGOVIA

Segovialigt vlakbij de voet van de Sierrada Guadarrama, het scheidingsgeberg-te tussen de hoogvlakscheidingsgeberg-tes van Oud en Nieuw Castilië. Mede door de betrekkelijke nabijheid van twee bergpassen, fungeert de plaats als knooppunt in de

verbin-dingen tussen de omliggende steden. De hoogvlakte bestaat uit lagere

land-bouwgronden, pijnbossen en woeste gebieden waar herders ronddwalen met hun kudden. Op de berghellingen bevinden zich weidegronden en gevarieerde bossen, doorsneden door beken en stroompjes.

De stad is gesitueerd op een door twee rivieren uitgesneden kalkplateau. De na-tuurlijke verdedigbaarheid maakte de plek voorbestemd tot een militaire

funk-tie. Dat bleek al toen de Romeinen omstreeks het jaar 80 de toenmalige Keltische

nederzetting veroverden. Er werd een aquaduct gebouwd om de stad, of liever

gezegd het conglomeraat van gehuchtjes meteen legerplaats, van water te

voor-zien. Dit aquaduct neemt nog steeds een markante positie in het stadsbeeld in en heeft tot in onze eeuw gefunctioneerd.

In de achtste eeuw werd de stad door de Arabieren ver-overd. Alfons VI, koning van Castilië, wist in 1079 de stad te heroveren. Als in de loop van de twaalfde

eeuw Nieuw Castilië aan het rijk wordt toegevoegd, krijgt Segovia een centrale

ligging. Het waren woelige eeuwen en de ligging in een grensgebied deed de

stad van tijd tot tijd ontvolken, iets waar de heersende vorsten zich dan over

be-klaagden; de verdedigingspost moest immers vol-doende bemand blijven. Pas

in de 14e eeuw wordt het handjevol gehuchten een echte stad, maar dan is het ook de residentie van de koningen van Castilië geworden, iets dat een par

eeu-wen zo zou blijven. Het Alcázar, het grote vestingwerk aan de noordwestzijde

van de stad, is dan al grotendeels gereed (in 1940 is het gerestaureerd en op dit moment is het in gebruik als wapenmuseum).

Een Nederlander, Adriaan Boeyens, de latere paus Hadrianus, was bisschop van

Tortosa en voor Karel V regent over het gebied. In 1520 kwamen steden als

Sala-manco, Toledo en Segovia tegen hen in opstand, maar op 23 april 1521 werden

zij verslagen. De leiders werden 's anderendaags onthoofd. Een van hen was de

Segoviaan Juan Bravo, wiens standbeeld nu de plaza San Martin siert. De kathe

-draal stamt uit de 16e eeuw, de eerste steen werd gelegd door Karel V.

De lakenindustrie, sterk opgekomen in de vijftiende eeuw, was in die tijd van grote economische betekenis voor de stad. Eveneens van belang was de op last

van Filips II gebouwde Munt. In de 17e eeuw wordt de plaza Mayor volgens de

regels van de barok gemoderniseerd. De stad verliest zijn hoffunkties en wordt

'een oord van kloosters en kerken' zoals de toenmalige reizigers opmerkten. Ook vielen hun populieren op, al dan niet in lanen gegroepeerd. Er heerst veel

armoe-de. De stad verliest aan betekenis en sukkelt langzaamaan de 18e eeuw door.

Tussen 1720 en 1739 is de stad zijdelings betrokken bij de bouw van de konin-klijke zomerresidentie in La Granja.

Kende Segovia op het toppunt van bloei aan het einde van de zestiende eeuw 60.000 inwoners, aan het begin van de twintigste eeuw zijn het er nog maar 14.000. Pas kort geleden kwam het inwonertal weer op het record van de-stijds.

Het thema

In de programmering van de excursie was het verblijf in Segovia een sleutelrol toebedacht. De eerste twee dagen werden beschouwd als een aanloopperiode om het thema 'beeldende kwaliteiten van de openbare ruimte' nadertoe te lichten en de tekenvaardigheid opte halen. Vanaf de derde dag zouden de studenten zich gaan oefenen in het maken van een beeldverslag. Het kombineren van verschil-lende typen tekeningen zou daarbij moeten leiden tot een interpretatie die zowel inzicht zou verschaffen in relevante aspekten van het vakgebied als in de krea-tieve benadering van de tekenaar.

Een en ander veronderstelt een zekere mate van intuïtieve, persoonlijke belang

-stelling voor de te onderzoeken lokatie bij de tekenaar. De vermelding in een ar-chitektuurgids of de selektie ten behoeve van een onderwijsprogramma vormen daarvoor uiteraard nog geen garantie. Je kunt je nu eenmaal niet op commando ergens voor interesseren.

Daarmee is een steeds terugkerend probleem aangegeven waarmee onderwijs te kampen heeft waarin aktiefkreatief gedrag van studenten wordt gevraagd. Men kan dit enerzijds aanpakken door het geven van een goede voorlichting, op grond waarvan de studenten gemotiveerd kunnen intekenen, anderzijds door het kiezen van onderwerpen en thema's waarvan mag worden verwacht dat ze voor een verscheidenheid aan temperamenten onder de studenten aantrekkelijk zul-lenzijn.

Het San Martinplein in Segovia leek aan die laatste voorwaarde te voldoen. Se-govia is een markant gevormde provinciestad waar het oude zich even duidelijk toont als het nieuwe. De plaza San Martin ligt halverwege een lange winkel-straat, die begint aan de voet van het aquaduct en opgaat tot de plaza Mayor bij de kathedraal. Antonio Ruiz gebruikt voor Segovia het beeld van een afgemeerd schip. Het Alcázar, de burcht aan de noorwestzijde, is de boeg en de kathedraal stelt de mast voor. Het aquaduct is het meertouw dat het schip met de wal ver-bindt. De winkelstraat die bij de 'achtersteven' begint en via de plaza San Martin naar de kathedraal leidt is eeuwenlang de Kalverstraat van Segovia geweest. Al in de zeventiende eeuw waren de grondprijzen dermate opgelopen dat smalle hoge panden het gevolg waren.

In onze tijd heeft deze autovrije verbinding nauwelijks aan belang ingeboet. De belangrijke autobussen stoppen bij het begin van de straat en ook de parkeermo-gelijkheden zijn redelijk in de buurt. De afstand naar de kathedraal, een kleine kilometer, blijkt door de aanwezige dichtheid van funkties een aantrekkelijke

stedelijke maat. Voldoende groot om te kunnen flaneren of een boodschappen-lijstje af te werken en te kort om vermoeid te raken.

Het moge duidelijk zijn dat de aan dit trajekt gelegen plaza San Martin een bij-zondere stedelijke zetting kent. De vorm van het plein versterkt dat. De ene ge-velwand van de straat zet zich voort terwijl de andere onderbroken wordt voor een in de hoogte oplopende ruimte. Wie zich aan de stroom wandelaars onttrekt, ziet er vanaf een van de treden ook meteen enigszins op neer. Al naar gelang de behoefte aan rust of een praatje kan er een plaats worden gezocht. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de plaza San Martin de kultuur van de Segoviaan zicht-baar maakt, wellicht nog meer dan de grotere plaza Mayor.

\

t

Was het plein door zijn vOlm en situering aantrekkelijk voor architektonische studie, het venijn zat in de moeilijk te rekonstrueren grondvorm. Het maken van een plattegrond van de bebouwing en een doorsnede met de hoogteverschillen zou een groot deel opeisen van de anderhalve dag die aan deze lokatie zou wor-den besteed. Niettemin bleken ze onmisbaar, waardoor de marge om tot een ei-gen beeldverslag te komen betrekkelijk gering bleef. Dat dwinei-gen tot het herlei-den van een complex gegeven tot een bondig verslag was met opzet gebeurd. We hoopten dat de zo opgedane ervaring van positieve invloed zou zijn op het wer-ken aan de twee volgende lokaties waar de vrijheid groter zou zijn.

TUREGANO

Het dorp Turegano (letterlijk vertaald "Ture won") dankt zijn naam aan de

afloop van een van de vele schennutselingen op de hoogvlakte. Het kasteel dat

vanaf een rotsachtige verhoging het plaatsje domineert, voldoet geheel aan het beeld van de Castiliaanse burcht: een ongenaakbare gemetselde oervonn waar-boven roofvogels cirkelen.

Het open, geheel door galerijen omgeven dorpsplein vormt daarmee een groot kontrast. De afmetingen zijn ongebruikelijk ruim voor de streek en het geheel maakt een gastvrije indruk. Nadere beschouwing leert dat deze jas wellicht toch wat te ruim is voor de behoeften van het dorp en, evenals het kasteel, verbonden is met een andere tijd.

Het thema

De studenten werd gevraagd een beeldverslag te maken met het plein als uit-gangspunt. Dat betekende, dat na een oriënterende wandeling, in elk geval de plattegrond zou moeten worden geschetst. Al doende zou dan beslist kunnen worden welke tekeningen het beeld zouden gaan kompleteren.

.

j

,

!

I

Twee perspektieven van het plein, getekend vanuit een standpunt nabij het ka-steel. In de ene schets is naar een zekere mate van volledigheid gestreefd door de ruimte van het plein naderte definiëren door middel van karakteristieke details. Dat vereist nogal wat tekenvaardigheid.

Dat het ook mogelijk is om met minder middelen essentiële infannatie vast te leggen toont de andere tekening. Doordat al doende de hoofdzaken zijn vastge-houden, drukt het resultaat een geïnspireerd begrip voor het verband tussen de bouwmassa's en de ruimte uit. De geoefende tekenaar kan naar believen beslui-ten tot een meer of minder uitgewerkte tekening. Voor degene die nog niet zo er-varen is blijkt het echter een must zich al abstraherend tot de hoofdzaken te be-perken, wil het resultaat tenminste tot de verbeelding spreken.

PEDRAZA

Het stadje Pedraza ligt in het noordelijke deel van de provincie ineen overgangs-gebied tussen de hoogvlakte en meer bergachtige streken. De roserode steenfor-maties die zich soms door het groen laten zien tonen de veranderde geologische gesteldheid aan de reiziger. Vooral in de vergezichten van dit gevarieerde en heuvelachtige landschap leidt dat tot verrassende kleurstellingen.

Al zijn er grote verschillen in landschappelijke situering en formaat, toch zijn er duidelijke overeenkomsten aan te wijzen tussen dit stadje en de hoofdstad Sego-via. Ook hier is de nederzetting op een goed verdedigbare ommuurde rots ge-bouwd met een burcht op het meest steile punt. Aan de andere zijde van het stad-je bevindt zich de enige toegangspoort. Smalle bochtige straatstad-jes leiden van daaruit naar een van de mooiste pleinen vande provincie. Plattegrond en bebou-wing scheppen een ruimte die even rijk gevuld is met één slaperige hond op het heetst van de dag als met de bonte turbulentie van de stierengevechten in de jaar-lijkse feestweek.

Het thema

Voordat ze het stadje 'van binnen' te zien kregen werd de studenten gevraagd een schets te maken van het totaal-beeld zoals dat vanaf enkele kilometers zichtbaar was in de ochtendzon. Vanaf het ingenomen gezichtspunt konden zowel de burcht als de toegangspoort worden waargenomen en dus ook de bebouwing daartussenin. Na het vastleggen van deze eerste algemene indruk werden de stu-denten vrijgelaten in de verdere kennismaking met het stadje en de

verslagleg-ging daarvan.

t

,

-

"""~

Het "inzoomen" op een markante plek. (zie ook hiernaast)

;.;:-... .,,,",,,, ._., ,

-

,

'

I

NUit

~

Segovia '88

Deelnemers

Katrin Bisping Paul Bulters Taetske van Dijk Joop Gerrits Simone van Gils Sebastiaan Gribling Joost van Grieken Frits ter Hark Hortense Heerema Machteld Hendriks Quintus Huber Marieke Kluiters Marc Labadie Dimitri Melchiors Raymond Mensink Manon Pepers Joost Renzenbrink Carolien van der Rest Willeke Rotteveel SusanaRusch Guus Schuivens SanderSmit Simon Sprietsma MarjaStuyt Dieuwke Terpstra BertThie Everen Vanderwende Jeannelte Veldkamp Annelies Vlak Ellen Wanders Franz ZiegIer Begeleiding Dick Snijders Rob Volmer RitaIranzo Antonio Ruiz 59

Inhoud

5 Inleiding

7 Het maken van architektonische reisnotities 8 Verschillende soorten tekeningen

13 Het beeldverslag 14 La Granja 23 Valsafn 31 Segovia 41 Turegano 51 Pedraza

59 Deelnemers schetexcursie Segovia '88