Jacek Pierzak,D. Rozmus
Ryczów, gm. Ogrodzieniec, woj.
katowickie, Strażnica rycerska 1, AZP
94-53/4
Informator Archeologiczny : badania 24, 107-108
Informator Archeologiczny 1990 107
PKZ Poznań Spółka z o.o. P racow nia Naukowo-Badawcza
Pracam i kierował m gr Piotr Śniady [autor spraw ozdania) oraz m gr P. Wawrzyniak, B adania w ykonana n a zlecenie wew nętrzne PKZ a finan sowało Muzeum Narodowe w Poznaniu. Pierwszy sezon b ad ań . Nadzór archeologiczny n ad odgruzowaniem piwnic i pracam i przy posadowie niu fundam entów kam ienic miejskich.
Prace wykonywano ręcznie. Piwnice obiektu wypełnione były gruzem i rum oszem , spośród którego wydobyto kilkaset ułamków różnorakich naczyń ceram icznych i fajansowych oraz ze szkła 1 porcelany (datowane n a k. XIX i XX w.). Uzyskano także szczątki kafli pochodzących praw dopodobnie z Jednego pieca a datowanego n a 2 poi. XIX w. oraz kilkanaście złomów kam ienlarki okiennej i drzwiowej wykonanej w piaskowcu, zapewne renesansow ej.
Przy p rac ach rozbiórkowych osłabionych m urów piwnicznych w kilku m iejscach odsłonięto nie zaburzone uw arstw ienia kulturow e sięgające aż do calca. Zadokum entow ano łącznie 6 profili o łącznej powierzchni ok. 40 m2 i liczących średnio po ok. 25 w arstw . C eram ika wydobyta z nich w trakcie częściowej eksploracji datuje najstarsze w arstw y n a 2 poJ. XIIJ w.
W trakcie prac przy posadowieniu fundam entów odkryto latrynę. K onstrukcję tego obiektu (o w ym iarach 160 x 160 cm) w ykonaną n a tzw. jrozpór" oszalowano od zew nątrz deskam i (45 cm szer. i 6-7 cm grubości) a w dolnej części wzmocniono dodatkowo dwom a wieńcam i.
W szystkie belki konstrukcyjne (15 x 15 cm) posiadają znaki ciesielskie.
Całość uszczelniono 20 cm w arstw ą czystej gliny, natom iast dno zostało niejako wyłożone cegłami („palcówkT) i drobnym i kam ieniam i (5-10 cm). Zachow ana wysokość k o nstrukcji drew nianej wynosi 2.8 m a całość przedstaw ia się Jako bardzo solidne 1 precyzyjnie w ykonana robota ciesielska. Zawartość latryny została w yeksplorowana i w Jej trakcie uzyskano kilka tysięcy fragm entów różnorakich naczyń ceram icznych, fajansow ych oraz porcelanow ych 1 szklanych.
Pozyskano także kilkadziesiąt ułam ków fajek ceram icznych oraz wiele szczątków organicz nych {kości zwierzęce, m uszle ostryg, skorupy jaj) i roślinnych (nasiona śliwy, orzecha, czereś ni). M ateriały wydobyte z tego obiektu w stępnie datować m ożna od przełom u XVII/XVIII po i poł. XX w. Po zakończeniu eksploracji podjęto decyzję o zabezpieczeniu i zachow aniu obiektu w obecnym stanie.
Materiały źródłowe oraz dokum entacja zn ajdują się w Pracowni Naukowo-Badawczej PKZ Poznań Sp. z o.o. ul. Żydowska 1.
Badania zakończono.
K onserw ator ds. Zabytków Archeo logicznych w Katowicach.
B adania prowadzili, mgr Ja ce k Pierzak i mgr D. Rozmus. F inansow ane ze środków WKZA w Katowicach. Pierwszy sezon b ad ań . Zam ek śre d niowieczny — XTV — XVI w.
W lipcu 1990 r. przeprowadzono sondażowe b ad an ia archeologiczne n a stanow isku „Straż nica rycerska" w Ryczowle k. Ogrodzleńca. B adania zostały skoncentrow ane w fosie oraz n a w ałach otaczających masywny ostaniec Jurajski zwieńczony resztkam i „kamieńca" o trapezo w a tym rzucie.
W arstwa kulturow a w obrębie ruin na ostańcu skalnym Jest najprawdopodobniej zniszczona. Na podstaw ie wyników badań możemy stwierdzić, że funkcjonujący dotychczas w lite ra tu rze obiekt jako m ala straż n ic a rycerska może aw ansować do m ia n a dużego obiektu, o co najm niej dwóch wyraźnych fazach zasiedlenia. W pierwszej fazie, datowanej ceram iką n a wiek XIV, wybudowano „kamieniec” n a o stańcu skalnym , który otoczono fosą oraz w ałem ziemnym. Wal pozbawiony je s t wew nętrznych konstrukcji, poza skupiskiem kam ieni stanow iących ją d ro podstaw y walu. U sypany je s t on w głównej mierze z ziemi wybranej przy pogłębianiu fosy. Ciekawą rzeczą je s t oblicowanle zewnętrznego oraz wewnętrznego stoku w alu kam ieniam i m ającym i najprawdopodobniej powstrzym ać erozyjne rozmywanie walu. Ceram ikę uzyskaną podczas eksploracji m ożna datować w stępnie w obrębie XTV w.
Wjazd do zam ku znajdował się od stro n y północnej. Najprawdopodobniej w w ieku XVI w. w tej części wzgórza zamkowego przystąpiono do rozbudowy przyczółka mostowego dźwigają cego praw dopodobnie zwodzony pom ost przerzucony ponad fosą, poczynając od pionowo obrobionej skały stanow iącej południow ą ścianę fosy, aż do południowego stoku walu. Dno pierwotnej fosy, zbudow ane z potężnych bloków skały m acierzystej wraz z w ypełnisklem p ie r wszej fazy. przykryte było kilkom a poziomami wy lewki wapiennej. Należy sądzić, że m am y tu do czynienia z kolejnymi napraw am i d n a fosy. Między wylewkami zn ajdują się cieniutkie w arstwy oglejonej siwej gliny oraz przew arstw ienia spalenizny. Najokazalszy poziom wylewki
R yczów , gm . O g ro d zien iec woj. katourickie S trażnica ry ссгвка 1 AZP 9 4 - 5 3 /4 _______ Poznań — Stare M iasto ul. K lasztorna 2 2 . 2 3 AZP 5 2 -2 7
106 Późne średniowiecze
w ystępuje n a głębokości 240 cm. Ucząc od kulm inacji walu. Przyczółek mostowy sk ład ał się z dwóch m urków , przylegających do pionowej ściany skalnej. W odległości ok. 3 m w k ie ru n k u północnym , równolegle do pionowo przyciętej skały znajdow ał się kolejny m urek, którego znaczny fragm ent odsłonięto w czasie b ad ań . Po północnej stronie tegoż m urku stwierdzono skupisko kam ieni, fragm enty przepalonych konstrukcji drew nianych stanow iących resztki zw iązanych z m urkiem konstrukcji podtrzym ujących pom ost. Wewnętrzny stok w ału przykryty został wylewką w apienną, wyraźnie przykrywającą w arstwy w ypelniska fosy z wcześniejszej fazy. osadzone n a stoku w alu. Wylewka w apienna miejscam i 8-10 cm grubości stanow iła utw ardzenie zjazdu zdrew nianego pom ostu n a kulm inację w alu. Ceram ika w ystępująca powy żej poziomów w le w e k w fosie oraz n a sto k u walu może być w stępnie datow ana n a XVI w.
Badania będą kontynuow ane.
I Rzeszów, ul. Króla Kazimierza patrz okres nowożytny
S a n d o m ie r z , w o j, t a r n o b rzesk ie S t. 7 k o ic ió ł pw. św. Jakuba ł k lasztor D om inika n ów AZP 8 9 - 7 3 /7 ___________
Biuro B adań i D okum entacji Zabyt ków w T arnobrzegu
B adania prowadzili mgr m gr Marek Florek (autor spraw ozdania), Leszek Polanowski i Jerzy Zub. Finansow ało BBiDZ w T arnobrzegu. Pierwszy sezon b ad a ń po przerwie od 1983 r. (poprzednie b ad an ia 1959-60, 1970, 1983). Kościół i zabudow ania klasztorne od 1 pol. XIII w.
B adania podjęto w związku z planowanym i pracam i konserw atorskim i i rekonstrukcyjny mi zespołu kości ein o-klasztom ego. Miały one w pierwszym rzędzie dostarczyć danych n a tem at u k ła d u przestrzennego zburzonych w XIX w. skrzydeł klasztornych, ich chronologii oraz faz funkcjonow ania. W ykonano 2 wykopy badawcze: 1/90 — o powierzchni 170 m2, usytuow any w południow o-w schodnim narożniku zespołu klasztornego i 11/90 - o powierzchni 45 m5, n a przedłużeniu kaplicy św. Ja c k a , w miejscu dom niem anego styku skrzydeł południowego i za chodniego oraz Jedną niewielką odkrywkę w piwnicy pod w schodnim skrzydłem klasztornym . P onadto nadzorow ano odkrywki budowlne przy kościele.
W wykopie 1/90 odsłonięto kitka zachow anych w różnym stopniu, różnoczasowych [od XIII po XIX w.) m urów ceglanych 1 kam iennych skrzydeł południowego i w schodniego klasztoru, kam ienny XVI-wieczny k a n a ł odprowadzający wodę deszczową z w irydarza oraz znajdujące się w obrębie pierwotnego krużganka groby. Najbardziej interesujący okazał się, odsłonięty p oni żej stopy fundam entow ej m uru budynku Klasztornego datowanego na połowę XIII w ieku, obiekt w postaci dwóch równoległych „murków" zbudow anych z niewypalonej cegły u k ładanej w w ątk u wendyjskim , łączonej n a czysty less. Przestrzeń między jn u r k a m l“ od strony północ nej zam ykały przybite do nich deski. W nętrze obiektu, tzn. przestrzeń między „murkami" a deską, wypełnione było gruzem ceglanym — odpadam i uszkodzonych 1 zdeform owanych podczas wypału cegieł, między którymi znaleziono fragm enty ceram iki z XII-pocz. XIII w. (w tym praw dopodobnie także importowanej) oraz ułam ek szklanej bransolety pochodzenia ruskiego. W w arstw ach towarzyszących m urom znaleziono bardzo liczne fragm enty ceram iki, naczyń szklanych, przedmiotów codziennego użytku oraz kości zwierzęcych. Analiza tycli zabytków pozwala n a lokalizowanie w południowo-wschodniej części zespołu k u ch n i i apteki klasztornej,
W wykopie 11/90 stw ierdzono istnienie szeregu w arstw kulturow ych, w większości o c h a rakterze gruzowiskowym i niwelacyjnym. Nie natrafiono nato m iast n a m ury bądź ich relikty np. w postaci negatywów, które m ożna by w iązać z zachodnim skrzydłem klasztornym z p rze łomu XIII i XIV w,
W odkrywce budow lanej usytuow anej przy prezbiterium kościoła stw ierdzono istnienie kam iennego leżącego poniżej ceglanych fundam entów prezbiterium i oddzielonego od nich lessow ą w arstw ą niwelacyjną. Mur ten m ożna interpretow ać Jako pozostałość pierwotnego kościoła pw. św. J a k u b a , który został rozebrany po sprow adzeniu w 1226 r. Dominikanów. Ze względu n a niewielkie wymiary odkrywki spraw a ta w ym aga dodatkowych badań.
Mimo Jedynie fragm entarycznego rozpoznania skrzydeł południowego 1 zachodniego poczy nione obserw acje pozw alają zakwestionować dotychczasowe próby rekonstrukcji wyglądu zespołu klasztornego. Do najważniejszych wyntków należy także zaliczyć potwierdzenie w ysu niętej po b ad a n ia ch w 1983 r. hipotezy o całkowicie różnym od współczesnego ukształtow aniu Wzgórza Starom iejskiego w XIII w.
Materiały i dokum entację złożono w Biurze Badań t Dokumentacji Zabytków w T arnobrzegu.
Badania będą kontynuowane. Sieradz, u l. D om inikańska 2 AZP 7 0 -4 6
M uzeum Okręgowe w S ieradzu B adania prowadził m gr Piotr Kurowicz (autor spraw ozdania) przy
