Wyniki badań wykopaliskowych w Podhorcach, pow. hrubieszowski, stan. 35

(1)

(2)

Andrzej Bronicki

Wyniki badań wykopaliskowych w Podhorcach, pow. hrubieszowski, stan. 35

Wstęp

W ro k u 2007 K arpacka Spółka G azow nicza z T arn o wa k o n ty n u o w ała prace zw iązane z d o p ro w ad zen iem gazu z U krainy do Polski (por. A. Z akościelna 2006; M. Piotrow ski, T. W iśniew ski 2006; M. Szeliga 2006; T. Klisz 2006; J. W róbel 2006). Tegoroczny o d cin ek b u dow lany b ra ł swój p o czątek w okolicy wsi M oroczyn, zaś kończył się w W erbkow icach - obie m iejscow o ści n a terenie pow. hrubieszow skiego. O bejm ow ał on łącznie ok. 16,5 km . W zw iązku z ty m , że przebieg ga zociągu kolidow ał z 18 stan o w isk am i archeologiczny m i znanym i z w cześniejszych b a d a ń , prow adzonych w ram ach A rcheologicznego Z djęcia Polski (AZP), W ojew ódzki Urząd O c h ro n y Z ab y tk ó w w Lublinie z D elegaturą w Z am ościu zdecydow ał o p rz ep ro w a dzeniu archeologicznych b a d a ń przedinw estycyjnych na tych stanow iskach. C ałość p ra c inw estor pow ierzył firm ie Sub Terra z siedzibą w C hełm ie. K o o rd y n a to  rem w szystkich działań badaw czych był właściciel firm y - W ojciech M azurek. S tanow isko 35 w P o d h o r cach b ad an o w ykopaliskow o w d n iach 16-27 lipca 2007 roku przy upalnej pogodzie, p o d k ie ru n k ie m A ndrzeja B ronickiego1.

Kontekst historyczny prowadzonych prac archeo

logicznych

S tanow isko n r 35 w Podhorcach, gm . W erbkow ice, woj. lubelskie zostało o d k ry te w 1982 ro k u podczas

syste-1 C hronologię m ateriałów archeologicznych określił prof, d r hab. A ndrzej Kokowski - D yrektor Instytutu A rcheolo gii UMCS w Lublinie, którem u tą drogą składam serdeczne podziękow ania.

m atycznych b a d a ń pow ierzchniow ych, p ro w adzonych w ram a ch A ZP o b szaru 87-93 przez p raco w n ik ó w i stu d e n tó w ówczesnej K atedry A rcheologii UM CS w Lublinie, k tó ry m i k ierow ał A. Kokowski. Pozyskano sp o ry zbiór u łam k ó w glinianych naczy ń oraz kilka zabytków k rzem iennych, d o k u m e n tu jący ch w ielokul tu ro w y c h a rak ter o sadnictw a. N ajstarsze p rzed m io ty p o w iązan o z eneolitem , w skazując n a lu d n o ść k u ltu ry ceram iki sznurow ej, jako p raw d o p o d o b n y ch w y tw ó r ców naczyń, z k tó ry ch p o c h o d ziły pozyskane frag m en ty 2. Z b ió r zabytków „sznurow ych” składa się z 28 u łam k ó w oraz 3 okazów k rzem iennych. S tw ierdzono liczną reprezentację k u ltu ry łużyckiej, d ato w an ą na epokę brązu, złożoną z 27 frag m en tó w naczy ń oraz niew iele u stępujący m u ilościow o zbiór k u ltu ry zarubinieckiej - z m łodszego o k resu przedrzym skiego. W jego skład w chodzi 21 ułam ków . P o n ad to w y ró ż n io n o frag m en ty ceram iki datow ane n a okres rz y m ski (p raw d o p o d o b n ie jego m ło d szą fazę C), w ilości 16 sztuk. Pięć u łam k ó w nie p o siad a przy n ależn o ści k ulturow ej. Z ostały o n e zakw alifikow ane do ogólnej k ategorii m ateriałó w pradziejow ych3.

W ro k u 1991 p o w tó rn ie w izytow ano stanow isko w ram ach AZP. R ów nież ty m razem p o tw ie rd zo n o jego w ielo k u ltu ro w y charakter, ale w św ietle analizy c h ro n o lo g iczn o -k u ltu ro w ej okazało się, że nie z id e n tyfikow ano o becności m ateriałó w k u ltu ry ceram iki

2 Zabytki o praw dopodobnej przynależności do k u ltu ry ceram iki sznurowej zostały uw zględnione (już jako pew nie datow ane!) przez Wiesława K om ana w pracy omawiającej m a teriały tzw. kręgu k ultur z ceram iką sznurow ą w K otlinie H ru bieszowskiej i na G rzędzie H orodelskiej (W. K om an 1989, s. 67; m apa 2 - wklejka).

3 Znaleziska z tych bad ań są przechow yw ane w zbiorach In stytutu A rcheologii UMCS w Lublinie p o d num erem inw en tarzowym : 2432.

(3)

A nd rze j Bronicki

Ryc. 1. Podhorce, pow. hrubieszowski. Lokalizacja stan. 35 (fragm ent mapy: Powiat Hrubieszów. Województwo lubelskie, skala 1:25 000. Wydawca - Zarząd Topograficzny Szt.[abu] G enjeralnego]. Warszawa 1965).

Fig. 1. Podhorce, Hrubieszów district. Location o f site 35 (fragm ent o f a map o f the Hrubieszów district. Lublin voivodship, scale 1:25 000, published by Zarząd Topograficzny Szt.[abu] Gen.[eralnego]. Warszawa 1965).

sznurow ej (?), k u ltu ry zarubinieckiej, jak rów nież z fazy С okresu rzym skiego. N ato m iast p ozyskano za bytki o innej chronologii, niż zeb ran e w ro k u 1982. Są to ułam k i naczy ń d ato w an e na w czesny okres epoki b rązu (bez określenia przy n ależn o ści kulturow ej - czyli zapew ne k u ltu ry m ierzanow ickiej lub strzyżow - skiej: 12 frag m e n tó w ceram iki i łuszczeń krzem ienny), k u ltu ry trzcinieckiej (2 ułam ki) oraz pojedyncze frag m e n ty znalezisk w czesno- i p ó źn o średniow iecznych. Dziesięć zabytków glinianych nie p o siad a bliższych określeń ch ronologicznych (kategoria: m ateriały p ra dziejow e). P o n ad to zeb ran o stosu n k o w o liczny zbiór znalezisk k u ltu ry łużyckiej z epoki b rą z u (13 egzem plarzy), co jest zgodnie z w y n ik am i uzyskanym i p o p rzed n io , w roku 19824.

Zakres prac archeologicznych w roku 2 0 0 7

C elem b a d a ń było w ykopaliskow e ro zp o zn an ie trasy planow anego gazociągu. W ytyczono w ykop o długości 100 m oraz szerokości 2 m. Przeciął on w p o p rzek całe

4 M ateriały z badań prow adzonych w roku 1991 p o d kie ru n k iem W iesława K om ana są przechow yw ane w D elegaturze Zamojskiej U rzędu O chrony Zabytków w Lublinie, p o d n u m e rem inw entarzow ym : 6092.

stanow isko o d stoku cypla o d stro n y H uczw y n a NE do o b niżenia bezodpływ ow ego n a SW. Podzielono go na o dcinki badaw cze o długości p o 10 m każdy, w o b rębie których inw entaryzow ano pozyskiw any m ateriał z w arstw y kulturow ej oraz lokalizow ano obiekty n ie ruchom e. W arstw ę w ierzchnią - h u m u su w spółczesne go oraz stro p o w ą podglebia - u sunięto p o d nadzorem archeologicznym , przy p o m o cy koparki. Dalej eksplo rację p row adzono ręcznie. Na poziom ie stro p u calca w yznaczono obiekty nieruchom e. Tam, gdzie było to koniecznie w ykop poszerzono n a w schód o dw a an ek sy: n r 1 - o pow ierzchni 1 m 2, celem całościow ego ro zp o zn an ia obiektu 2 i n r 2, aby zbadać w schodnią część obiektu 5 - o pow ierzchni 1,5 m 2. W ypełniska jam w ybierano w arstw am i m echanicznym i (o m iąż szości ok. 10 cm ), w obrębie w yznaczonych „połów ek”. M ateriały zbierano z poszczególnych w arstw i „ p o łó wek” oddzielnie. D oku m en to w an o plany i profile jam (rysunkow o i fotograficznie) oraz w ykonano rysunek całego w schodniego profilu w ykopu.

C elem b a d a ń było ustalenie chronologii i faz za siedlania stanow iska przez rep rezen tan tó w kolejnych k u ltu r archeologicznych (w eryfikacja danych zap re zentow anych jako efekt b ad a ń pow ierzchniow ych) o raz podjęcie p ró b y określenia ch a ra k te ru i in te n syw ności osad n ictw a w poszczególnych przedziałach czasowych.

(4)

W yn iki badań w ykopaliskow ych w Podhorcach, pow. hrubieszowski, stan. 35

Archeologiczne badania wykopaliskowe

Stanow isko znajduje się około 1 km n a w schód od filialnego kościółka należącego do parafii G ozdów (pow. hrubieszow ski), „zam ykając” drogę g ru n to w ą łączącą pola ze wsią. Leży o n o n a lew obrzeżnym , w y bitnym cyplu o to czo n y m o d W, W N , N, NE i E d o li n ą zalew ow ą m ean d ru ją cej n a ty m o d c in k u Huczwy, w znoszącym się n a w ysokość do 4 m p o n a d jej dno. O d stro n y N i N E sto k cypla stro m o o p ad a k u rzece. O d S stanow isko dotyka do niew ielkiego, b ez o d p ły wowego zagłębienia. W ysokość bezw zględna w y n o si ok. 186 m n.p.m . Stanow isko rozciąga się zgodnie z ukształtow aniem cypla w form ie nieregularnej, o b łej. Jego dłuższa oś biegnie z N W n a SE i m a ok. 270 m długości, zaś krótsza, p ro sto p ad ła - ok. 100 m (ryc. 1). Pow ierzchnię stanow iska należy ocenić n a ok. 2,5 ha. C ałość p o k ry w a czarn o ziem n a gleba lessowa.

G runty, gdzie p ro w ad zo n o b ad an ia w ykopalisko we znajdują się w N W części K otliny H ru b ieszo w skiej, stanow iącej część W yżyny Z achodniow ołyńskiej (J. K ondracki 1980, s. 260, 345).

Obiekty nieruchome

W sum ie z b ad an o relikty 6 ja m (ryc. 2), p rzy czym pełnow artościow y, zbiór źró d eł archeologicznych p o chodzi zaledw ie z trzech obiektów , w k tó ry ch z n ale ziono 54 frag m e n ty ceram iki (znacznie ro z d ro b n io ne, uniem ożliw iające w ykonanie rek o n stru k cji form ) oraz 37 b ry łek polepy, 5 frag m en tó w kości i 4 zabytki

k am ie n n e (tab. 1). W ypełniska trzech ja m nie zaw ie rały jakichkolw iek znalezisk an tro p o g en n y ch .

Obiekt nr 2 (ryc. ЗА) został zlokalizow any w pó łn o cn ej części w ykopu. W planie, o d N jest to fo rm a ćw ierćko- ła, dalej p rzech o d ząca w n iereg u larn y owal. W p rz e k ro ju p io n o w y m rysow ał się kształt m isow aty, o p ła skim , p o zio m y m dnie. M aksym alna długość w ynosiła 120 cm (W -E ), zaś szerokość - 96 cm (N -S ). M iąż szość sięgała w arto ści 22 cm . W ypełnisko stanow iła ziem ia ciem n o p o p ielata z p lam am i b ru n a tn o c z a rn y - m i i jaśniejszym i - calcow ym i. Brak śladów w a rstw o w ania. W w y p ełn isk u znaleziono w yłącznie m ateriał ceram iczny k u ltu ry lubelsko-w ołyńskiej (ryc. 3B: 1-3) w ilości 21 sztu k oraz bryłkę polepy. P raw d o p o d o b n ie była to jam a gosp o d arcza (piw niczka?) we w n ę trz u nieuchw yconego b u d y n k u lub o b o k niego.

Obiekt nr 5 (ryc. 4A) został zlokalizow any w środkow ej części w ykopu. W planie - form a praw ie idealnie ow al na. W p rzekroju pionow ym - kształtem p rzy p o m in a ł m isę o płaskim , poziom ym dnie. M aksym alna długość w ynosiła 134 cm , szerokość - 110 cm. M iąższość się gała 46 cm. W ypełnisko stanow iła b ru n a tn o -c z arn a ziem ia z jaśniejszym i, calcow ym i p lam k am i (norki p o zw ierzętach ryjących). Brak śladów w arstw ow ania. W w ypełnisku znaleziono ułam k i naczyń różnych k u l tur: lubelsko-w ołyńskiej - 2 sztuki (ryc. 4B: 1), trz c i nieckiej - 19 sztu k (ryc. 4B: 3), łużyckiej - 1 sztuka (ryc. 4B: 2), także polepę z odciskam i drew nianych k o n stru k cji - 36 sztuk, zabytki k am ien n e - 3 sztuki oraz 4 frag m en ty kości. Na dnie jam y w ystąpiły ułam

-Tabtla 1. Podhorce, pow. hrubieszowski, stan. 35. Zestawienie ilościowe znalezisk pozyskanych podczas badań wykopaliskowych. Table 1. Podhorce, Hrubieszów district, site 35. Q uantitative survey o f artefacts found during excavations.

Je dno stk a e ks p lo ra cy jn a Ceramika K rz e m ie n ie Po le p a Inne 5 QQ Э Łs KŁ (H a) GC (fa za A 2) 0R (fa za st ar sz a -do poł . II w n .e .) p ra d zi e je

W yko p 1 30 1 1 27 30 - 37 7 5 3 kość, ząb, kamień

Aneks 2 - - - - 3 - 2 - - -

-O biekty (łącznie) 23 - - 19 1 3 4 4 - 37 5 kości, 4 kamienie

Razem 53 1 1 46 34 3 43 11 5 40 6 kości, ząb, 5 kamieni

Łącznie 192 10 80 12 kości, ząb, 10 kamieni

KL-W - kultura lubelsko-wołyńska / Lublin-Volhynia culture; WB - wczesny okres epoki brązu / Early Bronze Age; KS - kultura strzyżowska / Strzyżów culture; КТ - kultura trzciniecka /Trzciniec culture; KŁ - kultura łużycka / Lusatian culture; Ha - okres halsztacki / H allstatt Period; GC - grupa czerniczyńska / Czerniczyn group; OR - okres rzymski / Roman Period.

(5)

A nd rze j Bronicki

Ryc. 2. Podhorce, pow. hrubieszowski, stan. 35. Zbiorczy plan obiektów nieruchomych. Rys. A. i A. Broniccy. Fig. 2. Podhorce, Hrubieszów district, site 35. Location o f non-portable features. Drawn by A. and A. Broniccy.

ki naczyń ze starszej fazy (do poł. П w. n.e.) okresu rzym skiego - 4 sztuki (ryc. 3B: 4), które datują obiekt. Jednego fra g m en tu ceram iki nie udało się określić chronologicznie. Jam a jest p raw d o p o d o b n ie reliktem piw niczki p o d d o m e m lub w jego najbliższej okolicy. Obiekt nr 6 (ryc. 5A) - uchw ycony częściow o - został zlokalizow any w p o łu d n io w ej części w ykopu. W planie - fo rm a krzyw oliniow a, w ąska, przecinająca ukośnie w ykop z N W n a SE. W p rze k ro ju p io n o w y m - p rz y p o m in a literę „U ”. Jego m ak sy m aln a szerokość w y n o siła blisko 50 cm . W w y p ełn isk u w p o staci b ru n a tn o - czarnej ziem i z jaśniejszym i p lam k am i (calcow ym i) w ystąpiły p o 3 u łam k i naczy ń g ru p y czerniczyńskiej (ryc. 5B) oraz pradziejow e, bliżej nieokreślone. Jest to z p ew n o śc ią zasy p an a n o ra lisa, o czym m oże rów nież św iadczyć obecność czaszki m ałego g ry zo n ia - o b iek tu p o lo w ań tego zwierzęcia. W w y p ełn isk u znalazł się o p ró cz tego kam ień.

Warstwa kulturowa

W układzie w arstw w y ró żn io n o c ztery je d n o stk i stra tygraficzne. Są to:

1. humus - w spółczesna o ra n in a, ciem n o szary less; m iąższość w ynosiła ok. 30 cm , w ystępując n a ca łym p rzebiegu w ykopu;

2. podglebie - less ciem n o b ru n atn y , praw ie czarny; w arstw a p o tw ierd z o n a poniżej h u m u su w sp ó ł czesnego do 95 cm (m ierząc o d p o w ierzch n i ob ec nego g ru n tu );

3. warstwa spływowa - ciem n o b ru n atn y , praw ie czar ny less, bard zo p o d o b n y do podglebia; jed n o stk a p o tw ierd zo n a w p ó łn o cn ej części w ykopu; n a o d cinku ok. 6 m; głębokość o d ok. 30 do 85 cm (przy skraju N w ykopu) i 55 cm (w odległości 5 m na S o d tegoż skraju);

4. calec - w arstw a n a tu ra ln a o b arw ie beżow ej lub popielato-beżow ej; w ystąpiła n a całym przebiegu w ykopu; p oziom stro p u był zróżnicow any: m ię dzy 236 a 254 m, jest to w arto ść 25-30 cm (efekt długotrw ałej orki i erozji); n a tej d ługości nie było podglebia; n a inn y ch o d cin k ach stro p calca zalegał zdecydow anie głębiej - 50-80 cm (poza skrajem N, gdzie sięgał jeszcze niżej, b o podglebie nakryw ała tu w arstw a spływ ow a).

M ateriał archeologiczny z p o dglebia oraz w arstw y spływowej (pozyskany w w ykopie i aneksie n r 2) jest w ielokulturow y. Są to znaleziska datow ane o d śro d k o wego neo litu (k u ltu ra lubelsko-w ołyńska) do okresu rzym skiego (faza starsza - do poł. II w. n.e.). W sum ie znaleziono 138 u łam k ó w naczyń, 5 zabytków k rz e m iennych, 3 bry łk i polepy, 2 frag m en ty kości zw ierzę cych (w ty m ząb) oraz znalezisko k am ien n e (tab. 1).

(6)

Legenda - dotyczy ryc. 3-5 / Legend - to fig. 3-5: humus współczesny (ciemnoszara gleba lessowa) / modern humus (dark-grey loess soil)

podglebie (warstwa wmywania; less ciemnobrunatny, prawie czarny) / subsoil (dark-brown, almost black loess)

wkop zwierzęcy/ animal burrow

intensywnie brunatnoczarna ziemia z jaśniejszymi, calcowymi plamkami (ślady działalności zwierząt ryjących; wypełniska obiektów: 1,5,6) / intensely dark-brown soil with lighter, virgin soil patches (traces of activity of burrowing animals fillings of features 1,5,6)

ciemnopopielata ziemia z plamami brunatnoczarnymi i jaśniejszymi calcowymi (wypełnisko obiektu 2) / dark-grey soil with brown-black and lighter virgin soil patches (filling of feature 2)

Ryc. 3. Podhorce, pow. hrubieszowski, stan. 35. Obiekt 2: A - plan i przekrój. В - m ateriał zabytkowy: 1-3 - ułam ki naczyń kultury lubelsko-wołyńskiej. Rys. A. i A. Broniccy.

Fig. 3. Podhorce, Hrubieszów district, site 35. Feature 2: A - plan and cross-section. В - relics: 1-3 - pottery sherds o f the Lublin-Volhynia culture. Drawn by A. and A. Broniccy.

Niiestety ceram ika była bard zo ro z d ro b n io n a , co u n ie- m tożliwiło dokonanie rek o n stru k cji form .

Ceramika kultury lubelsko-wołyńskiej

Jest to zbiór najliczniejszy, złożony z 53 elem entów . Z naleziska w ystąpiły w m niejszym lub w iększym za gęszczeniu w obrębie bez m ała w szystkich o d cinków badaw czych w w arstw ie kulturow ej oraz w w ypełni- skach o biektów n r 2 i 5. Pierw szy z nich nie zaw ierał żad n y ch innych k u ltu ro w o znalezisk.

T ru d n o zid en ty fik o w ać form y naczyń, z k tó ry c h p o c h o d z ą p o zy sk a n e u łam k i. Jed n ak zw ężające się k u k raw ęd zi w ylew y (ryc. 3B: 1, 2), n iek ied y o n ie

w ielk ich śre d n ic a c h p o w in n y w skazyw ać n a o b e c n o ść czarek, n ie stety n ieo k reślo n eg o ty p u . W ielkość śre d n ic y je d n e g o z n ic h - w y n o si 11,5 cm . P o n a d to sto su n k o w o sp o ra rep re z en ta c ja u ła m k ó w c ie n k o ś cien n y ch , o g ru b o śc i ok. 5 m m w sp iera tę tezę. D o g ru p y m a te ria łó w „lu b elsk o -w o ły ń sk ich ” zaliczono m .in. osobliw e d n o , w k tó ry m ścian k a b o c z n a p rzy p rzejściu w płaszczyznę p o z io m ą p o sia d a nalepiony, p ó ło k rą g ły w p rz e k ro ju p io n o w y m w ałek (ryc. 3B: 3) o raz sp o ry fra g m e n t p rzy d en n y , gdzie ścian k a tw o rzy z płaszczyzną p o z io m ą d e lik a tn ą „sto p k ę” (ryc. 4B: 1).

M asa ceram iczn a zaw iera d om ieszkę śre d n io - lub d ro b n o z ia rn iste g o tłu czn ia ceram icznego i/lu b d ro b n ego piasku. P o w ierzch n ie z e w n ętrzn e są gładkie

(7)

A ndrzej Bronicki

Ryc. 4. Podhorce, hrubieszowski, stan. 35. O biekt 5: A - plan i przekrój; В - m ateriał zabytkowy: 1 - fragm ent naczynia kultury lubelsko-wołyńskiej (warstwa I); 2 - ułam ek naczynia kultury łużyckiej (warstwa I); 3 - fragm ent naczynia kultury trzcinireckiej (warstwa II); 4 - ułam ek naczynia ze starszego okresu rzymskiego (do poł. II w. n.e.; warstwa III). Legenda: patrz ryc. 3. Rys. A. i A. Broniccy.

Fig. 4. Podhorce, Hrubieszów district, site 35. Feature 5: A - plan and cross-section; В - finds: fragm ent o f vessel from the Lublin-Volhynia culture (layer I); 2 - piece o f vessel from the Lusatian culture (layer I); 3 - fragm ent o f vessel from the Trzciniec culture (layer II); 4 - fragm ent o f vessel from the old phase o f the Roman Period (till the m id-2nd century, layer III). Key - see fig. 3. Drawn by A. and A. Broniccy.

albo lekko szorstkie. P rzełam y są je d n o -, d w u - lub tró jb arw n e.

Ceramika z w czesnego okresu epoki brązu Pozyskano zaledw ie je d e n u ła m ek brzuścow y, p o c h o dzący z nieokreślonego ty p ologicznie naczynia.

M asa ceram iczn a zaw iera g ru b o z ia rn istą d o m iesz kę tłu c zn ia kam iennego. P ow ierzchnia zew n ętrzn a jest szorstka. P rzełam - jednobarw ny.

Ceramika kultury strzyżowskiej

Jedyny pozyskany frag m e n t brzuścow y stanow i ele m e n t niezidentyfikow anego naczynia.

W m asie ceram icznej jest w idoczny śred n io ziarn i- sty tłuczeń k a m ie n n y U łam ek p osiada szorstką, m io tełkow aną pow ierzchnię zew nętrzną. Przełam - je d nobarw ny.

Ceramika kultury trzcinieckiej

W iększość ułam ków znalezionych w warstw ie k u ltu ro wej poch o d zi z południow ej części w ykopu, jakkolw iek spotyka się rów nież pojedyncze egzem plarze w części północnej oraz środkow ej. Łącznie w w arstw ie k u ltu rowej znaleziono 27 fragm entów . N ajbogatszy w znale ziska był obiekt 5, gdzie w środkowej części zasypiska, na złożu w tórnym natrafiono n a 19 ułamków.

Fragm enty w ylew ow e sugerują, że w w iększo ści p o ch o d zą z form garnkow atych (tulipanow atych

(8)

. W yn iki badań w ykopaliskow ych w Podhorcach, pow. hrubieszowski, stan. 35

Ryc. 5. Podhorce, pow. hrubieszowski, stan. 35. Obiekt 6: A - plan i przekrój; В - ułamek naczynia grupy czerniczyńskiej. Legenda: patrz ryc. 3. Rys. A. i A. Broniccy.

Fig. 5. Podhorce, Hrubieszów district, site 35. Feature 6: A - plan and cross-section; В - fragm ent o f vessel from the Czerniczyn group. Legend - see fig. 3. Drawn by A. and A. Broniccy.

i m o ż e innych; ryc. 4B: 3; 6: 1-3). Kraw ędzie zwykle są p o g ru b io n e o d strony zew nętrznej. Z identyfikow a n o naczynia, których średnice wylew ów m ieściły się w przedziale: 22-25,5 cm oraz 15,5 cm . O rn am en ty k ę rep re z e n tu ją w ielokrotne, dookolne, żłobki poziom e, żło b k i ukośne oraz poziom e, płaskie listw y plastyczne.

M asa ceram iczna zaw iera w dużej ilości przew aż nie śred n io ziarn isty tłuczeń k a m ie n n y Spotyka się ta k ż e ułam ki z tłuczniem g ru b y m . Pow ierzchnie ze w n ę trz e są zwykle ró w n e i dość gładkie, niekiedy ze sp ę k an ia m i biegnącym i od dużych ziaren dom ieszki. P rzełam y są jed n o - i dw uw arstw ow e.

Ceramika kultury łużyckiej

Z n a le z isk a p ochodzą przew ażnie z w arstw y k u ltu ro w ej, z odcinków p o łu dniow ośrodkow ych, ale nieco m a te ria łu zebrano także w części p ó łn o cn ej w ykopu. Ł ą c zn ie z w arstw y czarnoziem u pozyskano 33 egzem p larze . F rag m en t (na złożu w tórnym ) został zn ale z io n y w górnej części w ypełniska o biektu n r 5 (ryc. 4B: 2).

W ś ró d fo rm naczy ń daje się p ra w d o p o d o b n ie w y ró żn ić m isę, zd o b io n ą poziom ym , p ro sto k ątn y m stem p elk iem (ryc. 7: 1) oraz naczynie beczułkow a- te (?) z o tw o rk a m i poniżej kraw ędzi w ylew u i niżej - o dciskam i p alców (ryc. 4: 2).

M asa ceram iczn a zaw iera dom ieszkę d ro b n eg o lub śred n io ziarn isteg o tłu czn ia k am iennego. P ow ierzch nie zew n ętrzn e są gładkie (np. jak w prz y p a d k u u ła m ka m isy) lub szorstkie, niekiedy ch ropow acone. P rze łam y m ogą być jed n o -, dw u- lub trójw arstw ow e.

Ceramika grupy czerniczyńskiej

W szystkie 3 zabytki p o c h o d z ą z w ypełniska „obiek tu ” 6 - zasypanej n o ry zwierzęcej, czyli ze skrajnie p o łudniow ej części w ykopu, w p obliżu bezodpływ ow ego zagłębienia.

Jeden w ylew ow y u łam ek to frag m en t p o ch o d zący p raw d o p o d o b n ie z naczynia garnkow atego o n ie u sta lonych p ro p o rcjach (ryc. 5B), którego pio n o w a bardzo k ró tk a szyjka p rzech o d zi w b a n ia sty brzusiec o w ięk szej śred n icy niż w ylew m ierzący 13 cm.

P o d w zg lęd em te c h n o lo g ic z n y m m o ż n a tu w y ró ż n ić d w ie g ru p y ceram ik i: u ła m k i c ie n k o śc ie n n e , św ie tn ie w y p alo n e , o b u s tro n n ie c zarn e, z p rz e ła m e m je d n o w a rstw o w y m , d o m ie sz k ą b a rd z o d r o b n eg o tłu c z n ia k a m ie n n e g o z m ik ą, o p o w ie rz c h n ia c h b a rd z o g ła d k ic h (c e ra m ik a sto ło w a) o raz z d o m ie sz k ą tłu c z n ia k a m ie n n e g o śre d n io - i g r u b o z ia rn iste g o , b ez m ik i, p rz e ła m ie je d n o w a rstw o w y m i szo rstk ic h p o w ie rz c h n ia c h z e w n ę trz n y ch (c e ra m i ka k u c h e n n a ).

(9)

A ndrzej Bronicki

Ryc. 6. Podhorce, pow. hrubieszowski, stan. 35. Materiały ceramiczne kultury trzcinieckiej pozyskane w w arstw ie kulturowej. Rys. A. Bronicka. Fig. 6. Podhorce, Hrubieszów district, site 35. Pottery material o f the Trzciniec culture from the cultural layer. Drawn by A. Bronicka.

Ryc. 7. Podhorce, pow. hrubieszowski, stan. 35. Materiały ceramiczne z w arstw y kulturow ej: 1 - kultura łużycka; 2-5 - starsza faza okresu rzymskiego (do poł. II w. n.e.). Rys. A. Bronicka.

Fig. 7. Podhorce, Hrubieszów district, site 35. Pottery material from the cultural layer: 1 - Lusatian culture; 2-5 old phase o f the Roman Period (till the m id-2"d century). Drawn by A. Bronicka.

(10)

Ceramika ze starszej fazy okresu rzymskiego (do poł. II w. n.e.)

M ateriały pozyskano głów nie w środkow ej i p o łu dniowej części w yk o p u (34 sztuki) oraz śladow e ilo ści (3 sztuki) w części skrajnie północnej i 2 ułam ki - w aneksie n r 2. P o n ad to 4 egzem plarze w ystąpiły w w ypełnisku o biektu 5, w w arstw ie przydennej, co jest silną przesłanką, aby w łaśnie tak datow ać tę jam ę.

N iestety nie m o żn a bez w ielu zastrzeżeń pow iązać tego m a te ria łu z k o n k re tn ą kulturą.

Z a n ek su n r 2 p o ch o d z i przyw ylew ow y fra g m e n t naczynia szerokootw orow ego (garnka?) o lekko p o grubionej kraw ędzi, n a której u g ó ry m o ż n a się d o p a trzyć szczypanego zd obienia (ryc. 7: 2). P o n ad to p o zyskano p rzynajm niej dw a ułam k i naczy ń garnkow a- tych o w ysoko um ieszczonej najw iększej w ydętości, większej niż śred n ica w ylew u (ryc. 7: 3 ,4 ) i frag m en t wylewu m isy (ryc. 7: 5). O p ró cz tego, w w y p ełn isk u obiektu 5 znaleziono sp o ry frag m en t d n a bez „stopki (ryc. 4B: 4). N ie wiemy, z jakiej form y typologicznej pochodzi.

Tu rów nież m o ż n a w yróżnić dw ie g ru p y te c h n o logiczne: p ierw szą - rep rezen tu jącą cienkościenną ceram ikę stołow ą - o drobnej dom ieszce tłu czn ia k a m iennego, gładkich, często czarnych p o w ierzch n iach zew nętrznych, p rzełam ach jednow arstw ow ych oraz d ru g ą - k u c h e n n ą - gdzie w m asie ceram icznej w ystę p u je śred n io ziarn isty tłuczeń kam ienny, p o w ierzch n ia ze w n ę trz n a jest n ie ró w n a i szorstka, niekiedy obm a- zyw ana, zaś przełam m oże być jed n o - lub d w u w ar stwowy.

Ceramika pradziejowa

D o tej kategorii należą m ałe, często o zniszczonych p o w ierzch n ia ch , z dom ieszką tłu czn ia kam iennego, n iec h arak tery sty c zn e u łam k i (11 fragm entów ), k tó r y c h nie udało się p rzyporządkow ać do jakiejkolw iek k u ltu r y pradziejow ej, gdyż niem ożliw a była w ia ry g o d n a analiza technologiczna. W w iększości zn ale z io n o je w południow ej części w ykopu i w ypełnisku o b ie k tu 6. Pojedynczy fragm ent w ystąpił w obiekcie 5. N ajp ew n iej p o ch o d zą one z naczyń w ytw orzonych p rz e z społeczności kultur, które zarejestrow ano n a stan o w isk u , datow anych n a epokę b rą zu i żelaza.

Materiały krzemienne

Z b ió r te n liczy 5 elem entów . Są to w yłącznie niere- tuszow ane o d łu p k i w y k o n an e w przew adze z k rz e

m ien ia w ołyńskiego, jakkolw iek p o św iad czo n o także obecność pojedynczego okazu z krzem ien ia św ieciechow skiego. B rak cech diagnostycznych nie pozw ala na łączenie ich z k o n k re tn y m i k u ltu ra m i arch eo lo gicznym i rep rezen to w an y m i n a stanow isku. Z abytki k rzem ien n e znaleziono w yłącznie w w arstw ie k u ltu rowej w p o łu d n io w ej części w ykopu.

Zabytki kamienne

C ztery znaleziska k am ien n e p o ch o d zą z w ypełnisk obiektów (trzy z jam y 5 i jeden z jam y 6), zaś jeden z w arstw y czarnoziem u. O kaz znaleziony w w y p ełn i sku obiektu 5 posiada je d n ą ściankę ze śladam i gładze nia. N iektóre egzem plarze są przegrzane. N a terenach lessow ych kam ienie o jaw nokrystalicznej strukturze, a takie pozyskano, nie występują. Musiały, w ięc zostać przetra n sp o rto w an e z obszarów, gdzie spotyka się k a m ienie narzutow e, tow arzyszące zwykle piaskom i gli n o m polodow cow ym . O kaz ze śladam i gładzenia m ógł stanow ić część rozcieracza, zaś pozostałe - były p raw do p o d o b n ie surow cem do pozyskiw ania tłucznia słu żącego do schudzania m asy ceram icznej. Tezę tę w spie ra fakt przegrzania kilku z nich. O ile konstatacja ta jest słuszna, to zabytki kam ien n e (m oże poza gładzonym ) należy datow ać n a epokę b rązu i/lub żelaza, gdy tłuczeń kam ienny był najbardziej pow szechną dom ieszką.

Polepa

Znaleziska tej kategorii p o c h o d z ą w zdecydow anej w iększości z obiektów : 5 - 3 6 b ry ł oraz 2 - 1 sztuka. Z aledw ie 3 znaleziono w w arstw ie kulturow ej. Szcze gólnie interesujące są okazy po ch o d ząc e z w ypełniska jam y 5. W iele z n ich p o siad a odciski okrągłych, d re w n ianych belek o zróżnicow anej średnicy. N ajpew niej glina była u ży ta do uszczelnienia ścian dom ostw a, któ re stało w b ezpośredniej bliskości o biektu (piw niczki) lub p o n a d nim . Po pożarze n aziem nego b u d y n k u p o lep a trafiła do zasypiska. Jedna b ry łk a zo sta ła znaleziona w w arstw ie p rzy d en n ej, a zdecydow ana w iększość w środkow ej. M ożna sądzić, że zabytki te p o c h o d z ą z o k resu rzym skiego i są d ato w an e przez ceram ikę z dolnej p a rtii jam y n a starszą fazę tego p rzed ziału czasow ego (do poł. II w. n.e.).

Znaleziska kostne

Są to najpew niej szczątki zwierzęce. Ż ad n a kość nie nosi śladów obróbki. Są to, w ięc resztki p o k o n su m p

(11)

-A nd rze j Bronicki

cyjne. N iestety nie w y k o n an o analizy archeozoolo- gicznej, dlatego nie z n am y ich przy n ależn o ści g a tu n kowej. C ztery fra g m en ty kości p o ch o d z ą z w y p ełn i ska obiek tu 5, jed en - z jam y 6, a dw a (w ty m ząb) - z w arstw y czarnoziem u. „O biekt” 6, u zn an y za no rę zw ierzęcą, zaw ierał czaszkę m ałego gryzonia, k tó ry m ógł zostać u p o lo w an y przez jej m ieszkańca (lisa?). Dw ie kości w obiekcie 5 zlokalizow ano w w arstw ie przydennej, co m oże sugerow ać, że m ają o ne zw iązek z „rzym skim ” etap em zasiedlenia stanow iska.

W yniki badań archeologicznych

Przekop gazow niczy objął niew ielki p ro c e n t całości stanow iska. W nioski w ypływ ające z tego faktu m uszą być trak to w an e z dużą ostrożnością.

P ó łn o cn a część stanow iska archeologicznego p re zentuje obecnie p o stać p o zm ianach, k tóre były w y n ikiem d łu g o trw ały ch p ra c potow ych. O kazało się, że rejon ten został „zasypany” czarn o ziem em , p o c h o dzącym ze strefy p o łu d n io w ej cypla. Bardzo strom a, p ó łn o c n a sk arp a jest tego efektem . W przeszłości (nieokreślonej) sk a rp a o p ad ała k u d olinie zalew o wej H uczw y bardziej łagodnie. Podczas w ykopalisk stw ierd zo n o istn ien ie daw nego stru m y k a, k tó ry o k re sow o o d p ro w ad za ł n a d m ia r w o d y z pola. Dziś jego d n o znajduje się sto kilkadziesiąt cm poniżej o b e c n e go p o z io m u (n asuniętego) g ru n tu .

Z asób m ateriałó w archeologicznych pozyskanych podczas w ykopalisk p o tw ierd ził w ielokulturow y c h arak te r stanow iska. D obrze p o św iad czo n o o b e c ność lu d n o ści k u ltu ry lubelsko-w ołyńskiej. Z n ale ziono m .in. u łam k i czarek (ryc. 3B: 1, 2), co su g e ru je, że osada tej k u ltu ry funk cjo n o w ała w jej klasycz nej, II fazie (S. Kadrów , A. Z akościelna 2000, s. 213), czyli m iędzy 4000 a 3800 cal BC (tam że, s. 247, 253, ryc. 44). Plastyczne listwy, pozio m e i uk o śn e żłobki n a frag m en tach naczy ń garn k o w aty ch k u ltu ry trzci nieckiej, z k tó ry ch część, m ogła m ieć kształt esow a- ty lub tulipanow aty, ch arak tery sty czn e p o g ru b io n e w ylew y (ryc. 4B: 3; 6: 1-3) ja k rów nież zastosow anie dom ieszki w p o sta ci tłu c zn ia k am iennego, w sk azu ją n a klasyczną fazę rozw ojow ą tej k u ltu ry (H. Taras 1995, s. 71), tj. o d ok. 1600 cal BC ( BA2/BB1 lub pocz. ВВІ) do ok. 1225 cal BC (pocz. III okresu epoki b rązu - BD; tam że, s. 85). Pozostałości o sad n ictw a k u ltu ry łużyckiej pośw iadczają m .in. u ła m ek w ylew u n aczy nia beczułkow atego (?) z o tw o rk am i p o d kraw ędzią i palcow ym i d o łk a m i poniżej (ryc. 4B: 2) oraz frag m e n t m isy zdobionej p ro sto k ą tn y m stem pelkiem (ryc. 7: 1). P ew ną w arto ść ch ro nologiczną, w obec „d łu g o trw ało ści” przeżyw ania się m is ty p u rep re z en

tow anego przez znalezisko z P o d h o rcó w (T. W ęgrzy now icz 1973, s. 58-59), m a jed y n ie pierw szy ułam ek. Pojem niki beczułkow ate pojaw iają się w IV okresie epoki brązu, ale w tedy są jeszcze rzadkie. F o rm a ta zaczyna d o m in o w ać u schyłku V okresu epoki b rązu i jest także b ard zo p o p u la rn a w okresie halsztackim , kiedy to często poniżej kraw ędzi w ylew u zn ajdują się niew ielkie otw o rk i układające się w d o o k o ln y szereg i w takiej po staci naczynia te w ystępują aż do końca fu n k cjo n o w an ia k u ltu ry łużyckiej (tam że, s. 61, 62). Pozyskano także nieco m ateriałó w g ru p y czern iczy ń skiej. Jedynym znaleziskiem „charakterystycznym ” jest w ylew naczy n ia garnkow atego o b ard zo krótkiej, p io now ej szyjce (ryc. 5B). P rzy p o m in a o n n iektóre u ła m ki naczyń pozyskanych w W ytycznie, pow. w łodaw ski (T. M azurek, W. M azurek 1998, s. 142,143, ryc. 2: 5; 9) i pobliskich W erbkow icach-K otorow ie, pow. h ru b ie szow ski (S. Sadowski 2007, s. 136, ryc. 1). To ostatnie stanow isko osadow e p o ch o d zi z m łodszej fazy ro z wojowej tej grupy, datow anej n a 2 poł. II i pocz. I w. p.n.e. (faza A 2 m łodszego okresu przedrzym skiego; tam że, s. 139). Kolejny, m łodszy zbiór zabytków ce ram icznych reprezentują znaleziska o nieokreślonej przynależności kulturow ej (ryc. 4B: 4; 7: 2-5), ze sta r szej fazy (do p o ło w y II w. n.e.) okresu rzym skiego. W ty m czasie sytuacja k u ltu ro w a w rejonie K otliny H rubieszow skiej nie jest jasna, gdyż należy liczyć się z obecnością przedstaw icieli k u ltu ry zarubinieckiej, tzw. g ru p y zubryckiej (o cechach zarów no „przew or skich” ja k i „zarubinieckich”), ja k rów nież w andalskiej k u ltu ry przew orskiej (S. Sadowski 2007, s. 143). F orm y naczy ń oraz technologia w yk o n an ia w skazują jedynie na przed ział czasow y o d p ow iadający fazie В okresu rzym skiego, nie pozw alając na ustalen ia kulturow e. P o n ad to stw ierd zo n o obecność pojedynczego, cera m icznego znaleziska z w czesnego okresu epoki b rą zu, rów nież o nieustalonej p rzynależności kulturow ej i k u ltu ry strzyżow skiej. Jeden z zabytków k rz e m ie n nych został w yko n an y z k rzem ien ia św ieciechow skiego, co m oże sugerow ać istnienie w ty m m iejscu także „epizodu” o sad n ictw a k u ltu ry p u ch aró w lejkow atych.

N ie p o tw ierd zo n o znaleziskam i śladów o b e c n o ści lu d n o ści k u ltu ry ceram iki sznurow ej ani k u ltu ry zarubinieckiej, w skazanych (?) w w y n ik u w cześniej szych b a d a ń pow ierzchniow ych. M ożliwe, że ceram ika „sznurow a” na stanow isku w ogóle nie w ystępuje, a jej rejestracja n a k a rta c h A ZP w ynika z błędnej kw alifi kacji. M ogą to być niecharakterystyczne (brzuścow e) frag m en ty naczyń k u ltu ry lubelsko-w ołyńskiej lub ew entualnie (m niejsze p raw d o p o d o b ień stw o ) - k u l tu ry p u ch aró w lejkow atych. Z a ta k im stanow iskiem m oże przem aw iać o p in ia Jana M achnika, k tó ry u d o k u m e n to w a ł stw ierdzenie, że lu d n o ść k u ltu ry c e ram i

(12)

ki sznurow ej nie d o m in o w ała n a p ó łn o c o d G rzędy Sokalskiej, czyli rów nież w K otlinie H rubieszow skiej, gdzie zn ajdow ał się strefa „buforow a”, praw ie b e z lu d na, rozdzielająca ek u m e n ę „sznurow ą” o d zw artego osadnictw a k u ltu ry am fo r kulistych, obejm ującego m .in. G rzędę H o ro d elsk ą (np. J. Bagińska, J. M ach nik 2007, s. 63). W św ietle pow yższego, należy z dużą nieufnością o d n ieść się do stw ierdzenia W. K om ana (1989), uznającego stanow isko 35 w P o d h o rcach za „sznurow e”.

W trakcie b a d a ń w ykopaliskow ych w Podhorcach, zbadano dw a obiekty nieruchom e, które m o żn a p rzy porządkow ać do konkretnej k u ltu ry i konkretnego

okresu chronologicznego. Ich ujaw nienie p o w in n o świadczyć o istnieniu „bardziej stałego” osadnictw a ludności k u ltu ry lubelsko-w ołyńskiej i w starszej fazie okresu rzym skiego. Jamy te są najpew niej pozostałoś ciam i piw niczek p o d bud y n k am i lub zlokalizowanych obok nich. Na uw agę zasługuje sp o ry zbiór b ry ł polepy z odciskam i drew nianych belek z w ypełniska obiektu 5, datow anego do poł. II w. n.e. Pochodzi o na najpraw dopodobniej z oblepiania ścian „naziem nego” dom u.

M ateriały g ru p y czerniczyńskiej w ystąpiły jedynie w po łu d n io w ej części w ykopu, co m oże w skazyw ać n a fakt istn ien ia osady tej g ru p y w głębi cypla, u jego nasady.

Literatura

B a g i ń s k a Jolanta, M a c h n i k Jan

2007 Pasterze u schyłku neolitu i początku epoki brązu. W: Pradzieje południow o-w schodniej Lubel szczyzny, red. E. Banasiewicz-Szykuła. Lublin, s. 61-83. Skarby z Przeszłości [9].

K a d r ó w S ł a w o m i r , Z a k o ś c i e l n a A nna

2000 A n Outline o f the evolution o f D anubian Cul tures in Małopolska and Western Ukraine. W: The w estern b o rd er area o f the Tripolye C ulture, ed. A. Kośko. Poznań, s. 187-255. Baltic-Pontic Stud ies 9.

K l i s z Tomasz

2006 Sprawozdanie z badań ratowniczych na stanow isku 29 w Husynnem, pow. hrubieszowski. A rcheo logia Polski Środkow owschodniej 8, s. 181-187. K o m a n W iesław

1989 M ateriały kręgu kultur z ceramiką sznurową w Kotlinie Hrubieszowskiej i na Grzędzie Horodel- skiej z badań w latach 1978-1983. Prace i M ateria ły Zam ojskie [2]. Archeologia, s. 34-97.

K o n d r a c k i Jerzy

1980 Geografia fizyczna Polski. Warszawa. M a z u r e k Teresa, M a z u r e k Wojciech

1998 Kilka uwag na temat tak zwanej grupy czerniczyń skiej. W: 20 lat archeologii w M asłom ęczu 1, red. J. Ilkjær, A. Kokowski. Lublin, s. 135-148. P i o t r o w s k i M a r c i n , W i ś n i e w s k i Tadeusz

2006 Wstępne wyniki badań wykopaliskowych na wie lokulturowym stanowisku 4 w Husynnem-Kolonii,

pow iat hrubieszowski, w roku 2005. Archeologia Polski Środkow ow schodniej 8, s. 154-171. S a d o w s k i Sylwester

2007 Na progu historii. Germańscy barbarzyńcy w p o  łudniowo-wschodniej Lubelszczyźnie. W: Pradzie je południow o-w schodniej Lubelszczyzny, red. E. Banasiewicz-Szykuła. Lublin, s. 133-172. Skar by z Przeszłości [9].

S z e l i g a M arcin

2006 W yniki ratowniczych badań wykopaliskowych na stanowisku 30 w H usynnem, pow. hrubieszow ski, w 2003 roku. Archeologia Polski Środkow o w schodniej 8, s. 173-180.

T a r a s H alina

1995 Kultura trzciniecka w m iędzyrzeczu Wisły, Bugu

i Sanu. Lublin

W ę g r z y n o w i c z Teresa

1973 Kultura łużycka na wschodnim M azowszu i Pod lasiu. M ateriały Starożytne i W czesnośrednio w ieczne 2, s. 7-127.

W r ó b e l Jarosław

2006 Grób zbiorowy z miejscowości Husynne, pow. hru bieszowski, stanowisko 29 - analiza antropologicz na. A rcheologia Polski Środkow ow schodniej 8, s. 189-191.

Z a k o ś c i e l n a A nna

2006 Badania ratownicze na trasie gazociągu Ukraina - Hrubieszów. A rcheologia Polski Środkow o w schodniej 8, s. 143-151.

(13)

A ndrzej Bronicki

The outcom e of archaeological excavations in Podhorce, Hrubieszów district, site 35

/s u m m a ry / The archaeological excavations were conducted as rescue w ork before construction w ork on a new section o f the gaspipe from U kraine to Poland (betw een M oroczyn and W erbkowice) com m ences. In 2007,18 sites located along the plan n ed gaspipe w ere investigated, one o f w hich was a m ulticultural settlem ent in Podhorce.

The settlem ent was first uncovered in 1982 during a field survey conducted by th e Institute o f A rchaeology UMCS as p a rt o f the Polish Archaeological Record program m e. The site is located in the H rubieszów Basin, w hich is p a rt o f the W est ern V olhynian U pland, on a distinct p ro m o n to ry in a m eander o f the H uczwa river. The p ro m o n to ry is covered w ith black loess soil o f high fertiliy.

An archaeological trench o f 100 x 2 m was dug across the tip, ru n n in g NE-SW . D uring the research, relics found in 6 pits were exam ined; only 3 contained anthropogenic artefacts. Fea tu re 2 contained m aterial o f the Lublin-Volhynia culture exclu sively, while feature 5 h ad objects dating back to the old phase o f the R om an Period (phase B).

The filling an d the cultural layer o f the features yielded 192 fragm ents o f pottery, 5 flint relics, daub clay w ith im pressions o f beam s (found m ainly in n o n-portable features, 37 pieces),

anim al bones (14 pieces, including 2 teeth) an d stone finds (m ainly m aterial used as adm ixture for th inning the pottery mass, 10 pieces).

The excavations confirm ed the m ulticultural character o f the settlem ent. The presence o f a com m unity representing the Lublin-Volhynia culture in phase II o f its developm ent on the site was well docum ented (S. Kadrów, A. Zakościelna 2000, p. 213). There is also m uch m aterial from the Trzciniec culture in its classical phase (H. Taras 1995, p. 71). Some rem ains o f the Lusatian culture from the end o f the Bronze Age or the H all statt p erio d were also idenified on th e site. O th er taxonom ic units are considerably less represented: the Funnel Beaker cul ture (?), the Strzyżów culture, the Czerniczyn group (phase A o f the Pre-Rom an Period and the Early M iddle Ages).

A dditionally, th e excavations p ro v id ed data th a t m ade it possible to re c o n stru c t the relief o f th e la n d here. As a result o f erosion an d ag ricu ltu ral exp lo itatio n o f th e lan d for a long tim e, th e n o rth e rn p a rt o f th e p ro m o n to ry (w here th ere used to be th e to p o f a hill) becam e flat, w hile the “su rp lu s” o f e a rth m oved tow ards the flood valley o f th e H uczw a river, form in g a steep en scarp m en t. Som e rill m arks w ere also fou n d here. M g r A n d r z e j B r o n ic k i M u z e u m C h e łm s k ie w C h e łm ie Ul. L u b e ls k a 5 5 2 2 - 1 0 0 C h e łm muzeum.chelmskie56@neostrada.pl

Wyniki badań wykopaliskowych w Podhorcach, pow. hrubieszowski, stan. 35

Andrzej Bronicki