Unjy:1Y,gt

dr hab. Slawomir Sobieraj, prof, UpH

Instytut

Filologii

^polskiej

i

Lingwistyki _Stosowanej

Unjy:1Y,gt

Przyrodni _czo -Human isiy czny

w Siedlcach

Siedlce, 14.09.2015

Recenzja rozprawy

doktorskiej

mgr Magdaleny Pocalur[-Dydycz Twdrczoii _literacka

Maryli

Wolskiej w latach tgg3_1g30

Nie ulega w4tpliwosci, 2e temat przedlolonej' przez mgr Magdaleng ^pocalu i.r-Dydycz dysertacji doktorskiej

lokuje

sig

w krggu jak

najbardziej aktualnych

i

donioslych badari literaturoznawczych nad epok4 Mlodej Polski,

aw

szczeg6lnosci dotyczytw6rczorici jednej z zapoznanych przez historig literatury poetek przelomu

xIX i XX

wieku, Maryla

wolska -

przynalezqca

z

rac-ii periodu swojego Zycia zar6wno

do

pisarstwa mlodopolskiego,

jak i

do okresu nastgpnego,

czyli

dwudziestolecia migdzywojennego,

jest

_autork4

_pigciu

_zbior6w poetyckich,

jednego _dramatu, tomu

opowiadari

oraz wielu utwor6w

rozproszonych, lirycznych

i

prozatorskich oraz publicystyc

znych.

zawsze pozostawala

w cieniu

swoich wsp6lczesnych:

Kazimierza

Przerwy-Tetmajera,

Iana Kasprowicza, Leopolda

Staffa,

stanislawa Przybyszewskiego

i

innych. Nie byla jed nakzeautork4 miern4 i zupelnie nieznan'.

Jej wiersze doceniali

wielcy tw6rcy literatury, jak

orzeszkowa

i

Konopnick

a, ^jak

rownie1 krytycy ibadacze pierwszych dekad

XX

wieku:

wilhelm

Feldman iKazimierzczachowski, dtukowano

je _{w wielu}

popularnych antologiach poetyckich

i

podrg cznikach.

w

^okresie

przewartosciowari historycznoliterackich zwr6cenie uwagi na

jej

dorobek tw6rczy

i

ponowna

jego

_ocena wydaja sig przedsigwzigciem potrzebnym

i

sensownym,

tym

bard ziej

ze

stan

badan

w tym

zakresie

jest

wysoce niezadowalajEcy.Istnieje co prawda bogataw _material faktograficzny

i

biblio gtaficzny monografia Stanislawa Sierotwifisk iego

Maryla

wolska.

sroclowisko,

zycie, tw6rczo,it (wroclaw _1963),

_ale

_przeciez juz _{w pewnym}

_stopniu

zdezaktualizowana,

migdzy innymi z powodu pojawienia sig nowych

_materiar6w

biograficznych,

a

takze

publikacji

pozostaj4cych wczesniej

w

rgkopisach wierszy autorki Dzbanka

malin'

zainteresowanie wsp6lczesnych badaczy tw6rczosci4

wolskiej

jest raczej male

i

niewystarcza.i4ce, o ile kontekstowo

i

pretekstowo uwzglgdnia sig

j4 w

interpretacjach

problem6w og6lnych i

szczegotowych

epoki przelomu modernistycznego

(vide monograficzne opracowania Anny czabanowskiej-Wr6bel, Mariana Stali

i

Justyny Bajdy), o tyle prac poswigconych v,ylqcznie

jej

_utworom

_w

_ostatnim czasiepojawia siE raczejniewiele.

w

tym miejscu

wspomniei

nale|y

o

wypowiedzi

Marii

Podrazy-Kwiatkowskiej d.otyczqcej

-A-

wqtk6w malarskichl

'

aftykulach Doktorantki traktuj4cych _{o prozi}

e

orazostatnim

tomie

poezji lwowskiej pisarki' dw6ch szkicach _Jerzego ossowskiego _na temat korespondencji wolskiej _z orzeszkow4

i ^jej wierszy o

Lwow _ie,

a

tak2e

o

tekscie

Anny

Kruszczyriskiej

(o

_kulcie

solarnym)2' zupelnie _{nowE pozycj4} jest _ksi4zka Aldony Jankowskiej smier.-piastunka _daje uko'ienie

" o

mlodopolskim wyobra2eniu

imierci w

wybranych wierszach _Bronislawy Ostrowskiej i

Maryli

Wotskiej (L6dZ2014).

Koncepc'ja rozprawy mgr Pocalu

h-Dydycz

zostaLa zarysowana

we

wstgpie. w kt6rym Autorka motyr'vuje zasadnosi ponownego ,,calosciowego ogl4du dorobku,,

Maryli

wolskiej,

a wigc

powt6rzenia

przedsiqwzLgcia mono graficznego podjgtego przed p6hv ieczem przez Stanislawa Sierotwifskiego, potrzeb4 uwzglgdnienia w badaniach wspomnieri _samej pisarki

i jej c6rki

(opublikowanych we wsp6lnym wydaniu dopiero w

roku

1g74\oraz koniec znosci4

skonfrontowania tego dorobku z nowymi _metodami badait

literaturoznawczych,

zastosowanymi w recenzowanej rozprawie

(psychoanaliza,

krytyka

feministyczna, antropologia literatury)' _Koncepcja

ta

oparta zostala na problemowym

ukladzie

_zagadntei, aczkolwiek rozwinigcie

jej zostalo

_{scisle pow iqzane}

z kolejnymi etapami

dzialalnosci atrystycznei poetki

i

konkretnymi utworami, zarysowuj4c nie wprost, ale jednak wyraziscie

pewne wyobrazenie

_{chronolo gicznego}

radu. w ^pracy Sierotwiriskiego

_wystgpowai jednoznaczny porz4dek chronologic

zny w om6wieniu tw6rczosci literackiej

_wolskiej,

podzielono

j4

_na

_ttzy

_okresy

-

wyroaniajEa

cezury

roczne: 1gg3-1g00, 1901-1913, 1914- 1930

- ^a

nacisk polozono

w niej gl6wnie na

analizg _poezji

i ^konteksty

biografrczne.

zobowiEzywal

on do

zaigcia sig r6wniez

mniej

wartosciowymi tekstami autorki _symfonii iesiennei' o charakterze okohcznosciowym

i

kronikarskim, drukowanymi

w

czasopismach lub pozostaj4cymi

w

rgkopisach'

w

dysertacji

Doktorantki faktor

biograftczny

jest

_r6wnie istotny' niemniej problemowe ujgcie pozwalana wyjscie poza schemat konotacji _kolejnych atefakt6w literackich

w

buchalteryjnym oswietleniu, daje ponadto

mozliwosi

zastosowania

wsp omni anych wczesniej nowych _m etod interpretacyj nych.

Praca mgr Pocafuri-Dydycz sklada sig ze wstgpu, cztercch rozdzial6w

i

zakoitczenia

oraz bibliografii.

_{zostara napisana}

_jgzykiem

krarownym, pozbawionym manie ryzmow stylistycznych

i -

^mimo odwolania do r6znych dyskurs6w metodologi cznychwsp6lczesnego literaturoznawstwa

-

daiEcymmozliwosi przesledzenia sp6jnego

wywodu,

ktory przedstawia

-

I

_Maria

Podraza-Kwiatkowska: Dante

-

^Rosetti

_.-

^Mau.t1_ _(okka. opaaie,it o peu,nej effiazie.w _tejze:

t^r;!' _-

ktadki

-

drogotuskazy szkice o

tiirot*n oi

wir*orrgo

iJco*orotuir"o.

rruk6w20rl, s. r81-

trfinSUi:?r";,o:trf3,,,,'.'o"u '

reatizacie kuttu sotarnego

w

ha|rczo,ici Maryti .t4rotskiej.,,Literatura

" Maryla Wolska, Beata Oberty hska: I4rspomnienia. Warczawa 1974.

nie tylko walory dziel wolskiej w ujgciu innym niz

dotych czas

to czyniono,

are te2 kontekstowo _osadza

je _w

perspektywie r6wie6nych

jej

_tw6rc6w

i ich

nastgp c6w zokresu dwudziestolecia nigdzywojennego,

jak

_{np. Maria} pawrikowska-Jasnorzew

ska, czy

tez

Beata

obertyfska' wysoka kultura

jgzykowa,

przy

_drobnych

jedynie i nielicznych

_usterkach skladniowych

bqd|

literowych (zupelnie nieistotnych

w

odbiorze calosci),

a

tak2ewielosi zastosowafl

terminologii

_zwiqzanei

z tzw.

kulturow4

teori4 literatury i

przyworywanie licznych opracowaf o

takim

charakterze' ezego poswiadczeniem

s4

liczne pozycje tworzqce bibliografig przedmiotowE, dajqwyobrakenie o znakomicie opanow anym pruezDoktorantkg warsztacie _badacza literatury,

Rozdzial pierwszy poswigcony ,,2yciu,tw6rczosci

i

legendzie',

Maryli wolskiej

_wnosi wiele nowych

informacii,

zaczerpnigtych gl6wnie ze wspomnieri pisarki

i jej _c6rki,

_Beaty

obertyriskiej' oswietla ponadto jej

_zwiqzek

z

duchowosci4 roman

tycznq,

vrynlkaiqcy z wychowania rodzinnego

oraz

kontaktu

z

lokalnym srodowiskiem

literackim Lwowa, w

kt6rym dorastala' Mowa tu o listach

i

innych wypowiedziach

wolskiej,

skonfrontowanych z

p6finiejszymi

komentarzami

jej c6rki. Nowe w4tki w zestawieniu z

monograti]

Sierotwiriskiego

otwiera

szczeg6lowa interpretacja korespondencji ,,pani

na

zaswieciu,, z Konopnick4,

kt6ra

wobec

mlodej pisarki

_odgrywala

rolg

mentora. _Tak2e

w

om6wieniu wymiany

list6w

miEdzy

wolskE i

orzeszkow4

potrafi

Doktorantka doszukai sig nowych

tresci i w4tk6w, odwoluj4c sig m.in. do artykulu

_Jerzego

ossowskiego.

_Anariza

epistolograficznych tekst6w kierowanych do Ignacego Sewera Maciejowskiego

i

Leopolda

staffa pozwala tzuci(' nowe swiatlo na zwiqzki wolskiej ze

srodowiskiem _artyst6w krakowskich

orazjej

funkcjonowanie

we

rwowskiej _grupie

mlodych

pisarzy,,pranetnicy,,, powiqzanych

z

profesorami miejscowego uniwersytetu, To dom

wolskich

stal sig w6wczas na progu dwudziestego stulecia salonem literackim, _a jego gospodarze

m

byLaautorka Swigta stofica' o czym ciekawie pisal

Arlur

Hutnikiewicz, ostatni

z

podrozdzial6w _pierw

szej

czgsci recenzowanej pracy _odnosi sig

do

wspomniefi dw6ch poetek

- ^{matki i c6rki.}

Zawafte tu uwagi pozwalail na zrozumienie skomplikowanej osobowosci tw6rczejwolskiej

-

^rozdartej

migdzy 2yciem realnym

a

wyidealizowanym

i

wyimaginowanym swiatem

uczu(-

lct6ry znaidowal

swoje

tealizacie

w iei ^utworach

poetyckich, Doktorantka,

we

wnikriwych interpretac'iach braku dostosowania

sig arlystki do

codziennosci,

trafnie

odwoluje

sig

do s4d6w Carla Gustawa _Junga.

Jednym

z

naibardziei wartosciowych

i interesuj4cych

literaturoznawczo ogniw omawianej rozprawy jest rozdzial

rr,

zatT4ulowany: obszary antropologicznych odniesien (s.

56-101)'

Badaczka

rozpattuje

tu

teksty

wolskiej w

perspektywie myslenia symbor icznego,

posilkuj4c sig kontekstowo

w swoich

analizach pracami Duranda, cassirera, Bachelarda,

Eliadego i

Podrazy-Kwiatkowskiej'

wychodzi z

zaloLenia,

kt6re gl6wn4

_przeslank4

interpretacyjnq

czyni

odcz5t'anie wielowymiarowego znaczenia dziel mlodopolskiej _poetki.

Skupienie uwagi na symbolu

i

^mitycznym aspekcie analizowanych _utwor6

w wiqie

sig nie tylko z odsunipciem na drugi plan

',chwyt6w jpzykowych

i

fabula rnych,,, lecz tal<2e

z

^probq

odczT4ania glgbszych intencji pisarki

i

odsionigcia ,,podswiadomosci atrtora,,.pole _badawcze zostalo

tu

precyzyjnie okreilone: _obejmuj

e

^czg66 drugiego okresu tw6rczosci

wolskiej -

wedle peiodyzacii sierotwiriskiego

-

^na kt6r4 sktadaj4 sig dwa tomy poezj

i -

Swigto slofica (1903)

i Z

ogni kupalnych (1904), dramat swanta (1906) oraz opowi adanie Swigty mi6d (z tomu Dziewczgta' 7970)' wszystkie te utwory

lqczy

tematyka odwoluj4ca sig do motyrv6w zaczerpniEtych

z mitologii

stowiariskiej. Pocafuri-Dydycz

z

dociekliwosci4 wyjas

nia

genezg slowiariskich fascynacji

wolskiej,

wskazuje na

jej

identyfikacj _Q

z tqkultur4,

przeprowadza

wiele

rzetelnych

i

badawczo oryginalnych _mikroan

aliz

poszczeg6lnych

tekst6w i

ich fragment6w' _Dowodzi

' ^{i2 wltek} slowiariski

funkcjonuje

w tym

pisarstwie

w

scislym powi4zaniu z ludowosci4

i

upodobaniem do folkloru,

kt6re

przejawialosig r6wniez

w

zyciu prlnvatnym autorki Dzbanka malin. ciekawie

te|

rozwiia dyskurs poswigcony konwencjom basniowym, kt6re odnajduje we wspomnianym

tomie

prozy oraz

w

wybranych po1niejszych utworach poetyckich.

Kole-jna'

ttzecia

czgsc pracy, podejmuj4c

a

wazne

dla literatury Mlodej

^polski

zagadnienie tozsamosci artysty

w

og6le,

jak

_{r6wniez w}

wmiarze

konkretnej egzemplifikacji dotycz4ca

Maryli wolskiej -

zawiera badawczy ogl4d debiutanckich tom6w

poetyckich

_z

roku

1901

oraz

ostatniego zbioru wierszy Dzbanek marin

z roku r929,kt6ry

powszechnie zostal _Dznany

za

summg

dokonari

aftystycznych

poetki. w ten

spos6b

_ z

^pewnym

przestawieniem

-

^{dopelnia sig periodyz acja} tworczosci worskiej _{dokonan a} przezBadaczkg

w

nieco _inne-i formule

niz to mialo

_miejsce

w

^pracy poprzedniego monografisty, pocaluri-

Dydycz

uzupelnia

pole

badawcze

o ramg

ogamiaiqcq _poczqtek

i koniec

dziaNalnosci artystycznej

Maryli wolskiej'

Sam pomysl ujgcia zagadnieniawart jest

pilniejszej

_{uwagi ze} wzglgdu

na liczne inne mlodopolskie

_przyklady

kobiecych

artystycznych kontrowersji _i niespelnieri (istotna

jest tu kwestia

_ulywania

przez kobiety

piszqce pseudonim6

w,

przed,e

wszystkim mgskich

i

ukrywania

plci)'

Jednakze realizacja powyzszego pomysfu sprowadza sig

do

wyodrgbnienia dw6ch

typ6w

osobowosci odautorskiej

:

dziewczgcego

i

dojrz alego, pozbawionego

aspektu kobiecosci. Pewne

w4tpliwo6c

i mo2e _budzic tak

radykalne postawienie

sprawy

tozsamosci

podmiotu lirycznego tej tw6rczosci. Niemniej

naleiy zauwazyc,

Le

szczeg6rowe _rozwaLam

a

pomiesz czone

w tym rozdziare

_{zasfuguiq na}

poztrwnE

_ocen9, udowadniaj4 osobno$i poezji wolskiej na tle

liryki

mlodopolskiej pocz4tku minionego wieku, przede wszystkim ze wzglgduna obecnosi

w

niej element6w aktyr,vizmu i witalizmu' Badaczkawskazuje ponadto _na takie oryginalne cechy anarizowanvch wierszy jak:

oniryzm' stylizacia na ludowo$c' Poza interpretacjami tekst6w poetyckich

znalazly

_{siE tu}

r6wniez tzetelne om6wienia

opowiadari

pisarki, _wlasnie pod k4tem

uobecniania sie zagadnieni a dziew czg c oS c

i i

fas cynacj

i

mlo do S ci4.

w ostatnim

rozdziare

swojej pracy - ^od

^manifestu

^do

poetyckiego po.egnania Doktorantka przybli4a maLo znany tekst

wolskiej,

a mianowicie mani fest My

Artyici z

¹⁹⁰⁴

roku' _Jego eksplikacja pozwala na udowodnienie tezy

o

stalych celach, charakteryzuj4cych tworczosc

tej

poetki' Mowa tutal<Ze o wsp6lnych programowychzaloteniach _Lqczqcych

j4z

jei wsp6lczesnymi, Afturem _G6rskim, lStanislawem przybyszewskim i

zenonem Przesmyckim.

Poza tym

w

rozdziale zwr6cono uwagg na te cechy poetyki wierszy

wolskiej,

_{kt6re da} sig zinterpretowai

w

kontekscie p6zniejszych _ziawisk

w

literaturze

polskiej i

^swiatowej.

wspomniano _zatem

i

zanahzowano swoisty kult szczeg6lu oruz,,ozyr,vionego przedmiotu,,,

jak

_r6wniez zagadnieme tzw' postpamigci, kt6re przejawia sig w wierszach lwowskiej _poetki, pelni4cych rolg kronikarskiego zapisu ludzi

i ich

dokonari, rct6re _{znane s4} r6wniez

z

^relacji

przodk6w, aprzekazane _zostary w toku wychowania rodzinnego i srodowiskowego.

z

dokonanego powyzej ptzeglqdu tresci rozprawy wynika, ze stanowi ona starannie przemyslany

projekt badawczy,l(6rego celem

nadrzgdnym bylo ukazanie calosciowego i sp6jnego obrazu tw6rczosci literackiej

Maryli wolskiej. _cel ten

zostal zrealizowany

w

stopniu

wigcej niz dobrym.

Kompozycja

wypowiedzi nie budzi

wigkszych zastrze.eh.

Doirzaly styl i wysoki

poziom

jgzykowy

_(drobne

_usterki

sygnalizowane wczesniej _nie

zmieniajl tej

oceny) wskazuj4

na

dobre przygotowanie

filologiczne Autorki.

_umiejgtne

wykorzystanie rozmaitych metod badawczychswiadczy _o wla$ciwie opanowanym warsztacie pracy literaturoznawcy.

Jest to rozprawa niezwykle rzetelna, _zat6wno na ^poziomie

materialowo- egzemplifikacyjnym,

jak i

interpretacyjnym, PrzyjEty projekt calosciowego ujgcia _dorobku

wolskiej, kt6ry

okreslam

jako

problemowo-chronolog iczny, spowodowar,

ze

niekt6re zagadnienia zasluguj4ce na szersze om6wienie nie doczekaly sig tak wnikliwego _om6wienia,

jakby

tego mozna

byloby oczekiwai'

_S4

to

m.in.

kwestie

zwiqzk6w analizowanej liryki z malarstwem

i

muzyl<E' Nie ma to jednak wigkszego wplyr,vu na og6ln4 _oceng przedstawionej dysertacji,

ktor4 uzna6 nale'y za

bardzo

dobr4,

mai4cE

waror

dziera naukoweqo _oraz

spelniaj 4c4 wym agania stawiane pracom d oktorskim.

Konkluduj4c _powyzsze uwagi

i

rozpoznania,

z

^peLnym przekonaniem wnioskujg do

Rady wydzialu

Filologicznego

uniwersytetu

Rzeszowskiego

o

dopuszczenie

pani

_mgr Magdaleny Pocaluri-Dydycz d,o dalszych etap6w przewodu doktorskiego. Jednoczesnie sugerujg opublikowanie

jej

rczprawy drukiem.

(-) Slawomir _Sobieraj