Niematerialne aspekty przestrzeni miejskiej - o wykorzystaniu GIS w warsztacie urbanisty

ROCZNIKI GEOMATYKI 2011 m T IX m Z 3(47)

NIEMATERIALNE ASPEKTY PRZESTRZENI MIEJSKIEJ

– O WYKORZYSTANIU GIS W WARSZTACIE

URBANISTY

HIDDEN ASPECTS OF URBAN SPACE –

GIS USAGE IN URBAN PLANNER TRAINING

Ma³gorzata Hanzl

Instytut Architektury i Urbanistyki, Politechnika £ódzka

S³owa kluczowe: GIS, mapowanie, mash-up, edukacja wy¿sza, planowanie urbanistyczne, analizy przestrzeni miejskiej

Keywords: GIS, mapping, mash-up, higher education, urban planning, urban space analyses

Wprowadzenie

Wspó³czesna teoria planowania zmienia siê w kierunku planowania bazuj¹cego na komuni-kacji pomiêdzy uczestnikami procesu oraz debacie (Healey, 1997). Wspó³czesna praktyka urba-nistyczna ukierunkowana jest na rozwi¹zywanie zagadnieñ planistycznych z udzia³em spo³e-czeñstwa oraz w drodze konsensusu pomiêdzy mieszkañcami, profesjonalistami planowania, urzêdnikami, w³adzami samorz¹dowymi i wszystkimi stronami zaanga¿owanymi w proces planowania (Hanzl, Wrona, 2004; Hanzl, 2007; 2009; Sanoff, 2000; Wrona, 1980).

Podstawa filozoficzna teorii planowania komunikacyjnego wywodzi siê z filozofii dzia³a-nia komunikacyjnego Jürgena Habermas'a (Healey, 1997). Zgodnie z t¹ teori¹ wa¿noœæ nor-my mo¿e zostaæ uzasadniona w dialektycznym procesie rozgrywaj¹cym siê pomiêdzy zwo-lennikami ró¿nych pogl¹dów. Próby uznania normatywnej racji powinny byæ wynikiem wza-jemnego zrozumienia osi¹gniêtego w wyniku ustalenia wspólnego stanowiska (Habermas, 1987). Jak twierdzi Healey (1997) prezentuj¹c za³o¿enia instytucjonalnej teorii planowania przestrzennego: moc dominuj¹cych pogl¹dów1 _{mo¿e zostaæ podwa¿ona lub potwierdzona} jako efekt dialogu: poprzez si³ê bazuj¹cego na wiedzy, przemyœlanego dyskursu, poprzez dobre argumenty (...)2_{, tak aby uzyskaæ konsensus z poszanowaniem argumentów i jednoczeœnie z} uznaniem odmiennoœci.

Jak przyznaje Lynch: W procesie rozwoju obrazu, wykszta³cenie bêdzie niemal równie wa¿ne jak przekszta³canie tego co widzialne. W rzeczywistoœci, one oba wspólnie formuj¹

1 _{The power of dominant discourses.}

cykliczny, lub miejmy nadziejê – przypominaj¹cy spiralê – proces: edukacja wizualna sk³ania mieszkañców do dzia³ania na rzecz œwiata postrzeganego, a to z kolei powoduje ¿e postrzeganie staje siê coraz wyraŸniejsze. Wysoko rozwiniêta sztuka projektowania miejskiego jest powi¹zana z powstawaniem krytycznej i uwa¿nej widowni. W sytuacji gdy sztuka i widownia wzrastaj¹ wspól-nie, nasze miasta stan¹ siê Ÿród³em codziennego zadowolenia dla milionów mieszkañców3_.

Cytuj¹c Lizê Doolittle z My Fair Lady za Tollitt P. 4_{: S³owa, s³owa, s³owa, jestem chora od} tych s³ów! Obraz jest wart tysi¹ca s³ów, jak mówi stare chiñskie przys³owie. Podobne wnio-ski mo¿emy odnaleŸæ w pracy Mintzberg, Westley (2001). Bior¹c powy¿sze pod uwagê zdolnoœæ udanej obserwacji, analizy, a nastêpnie przekszta³cenia zebranych danych w zrozu-mia³¹ prezentacjê jest jedn¹ z kluczowych kompetencji istotnych dla zdobycia przez wspó³-czesnych studentów architektury i urbanistyki.

(...) miasta winny byæ postrzegane jako jednoœæ nierozerwalna od swoich mieszkañców i podejmowanych przez nich dzia³añ. (...) Oni razem wspó³tworz¹ miasto5_{. (Kempf, 2009).} Obserwacja miasta odbywa siê z wielu, niekiedy skrajnie odmiennych perspektyw. Sk³adaj¹ siê na ni¹ doœwiadczenia ¿ycia codziennego, codzienne rutynowo wykonywane czynnoœci i wyj¹tkowe doœwiadczenia. Wystêpuj¹c jako rzecznicy planowania miasta my, jako profesjo-naliœci, winniœmy byæ w stanie braæ pod uwagê ró¿ne perspektywy, zrozumieæ ró¿ne sposo-by podejœcia oraz poszukiwaæ wspólnej platformy komunikacji. Jako ¿e ¿ycie wspó³czesne-go miasta rozgrywa siê czêœciowo w p³aszczyŸnie wirtualnej (Mitchell, 1996; 2000; 2003) winniœmy braæ pod uwagê równie¿ tê perspektywê – zarówno jako narzêdzie dwustronnej komunikacji, jak i zjawisko, które powinno podlegaæ opisowi.

Artyku³ prezentuje ogólne za³o¿enia kursu GIS basics – parametric description of urban space prowadzonego dla studentów pierwszego roku specjalnoœci Architecture for the Socie-ty of Knowledge, realizowanej na studiach magisterskich kierunku Architektura i UrbanisSocie-tyka na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, jak równie¿ kilka wybranych prac stu-denckich wykonanych w ramach tego¿ kursu6_.

Za³o¿enia kursu oraz program

Abstrakcyjne si³y (zjawiska rozgrywaj¹ce siê w przestrzeni miejskiej) kszta³tuj¹ce ¿ycie miasta mog¹ byæ prezentowane w sposób artystyczny, przestrzenny oraz jako informacja w formie alternatywnych „map”, które pokazuj¹ dynamikê miasta (...)7 _{(Amoroso, 2010).} Poszukiwanie inspiracji kursu obejmowa³o zarówno wspó³czesne witryny typu mush-up8_,

3 _{In the development of an image, education will be quite as important as the reshaping of what is seen.} Indeed, they together form a circular, or hopefully a spiral, process: visual education impelling the citizen to act upon his visual world, and this action causing him to see even more accurately. A highly developed art of urban design is linked to the creation of a critical and attentive audience. If art and audience grow together, then our cities will be a source of daily enjoyment to millions of their inhabitants (Lynch, 1960, s.120).

4 _{Words, words, words, I’m sick of words! Tollitt P., Urban Design London Online Training Cataloque}

http://www.urbannous.org.uk/urbandesignlondon/Penelope%20Tollitt.htm

5 _{(...) cities need to be seen as an entity inseparable from its people and their actions. (...) They together} produce a city.

6 _{Witryna internetowa kursu ASK: http://asknow.eu}

7 _{“abstract forces (urban phenomena) shaping urban life” may be rendered “artistically, spatially and} informatively in the form of alternative “maps” which represent urban dynamics (...)”.

8 _{Takie jak witryny: http://www.visualcomplexity.com, http://www.radicalcartography.net/, http://mapping}

jak i teoriê przedmiotu (Batty et al., 2001; Batty et al., 2010) oraz inne referaty publikowane w witrynie, referaty z konferencji eCAADe, oraz wiele innych: (Amoroso, 2010; Hanzl, 2002; Kempf, 2009; Manau, Ortoneda, Solano, 2005).

Kurs zak³ada³ zainteresowanie wizualizacj¹ zjawisk przestrzennych odmiennych ni¿ struk-tura przestrzenna, chocia¿ ta ostatnia s³u¿y³a jako obszar odniesienia i relacje pomiêdzy obo-ma pozostawa³y ostatecznym przedmiotem studiów. Zgodnie z definicj¹: 1. Do zadañ urba-nisty nale¿y uchwyciæ, w sieæ geometrii, rozmaite i zmienne elementy w³aœciwe ludziom oraz naturze. 2. Forma miasta oraz formy przynale¿¹cych do niego elementów s¹ wiêc kszta³towa-ne przez rozliczkszta³towa-ne, niezale¿kszta³towa-ne si³y, z których ka¿da ma swoje w³askszta³towa-ne niezale¿kszta³towa-ne sposoby po-miaru doskona³oœci. 3. Formy miejskie przenosz¹ ³adunek informacji, które mog¹ byæ od-czuwane intuicyjnie lub te¿ „czytane” przez ludzi, którym ich w³asna historia oraz w³asne emocjonalne i intelektualne pod³o¿e pozwala na odczytywanie tych¿e informacji. Dlatego tak czêsto mówi siê o „jêzyku form”9_.

Mapowanie zjawisk niefizycznych nie jest niczym nowym. Mapy zjawisk spo³ecznych, takich jak rozmieszczenie przestrzenne ubóstwa lub ró¿nych grup spo³ecznych w mieœcie, s¹ wykorzystywane jako powszechne narzêdzie analiz podejmowanych przez urbanistów. Niemniej jednak mo¿liwoœæ zestawiania tych¿e z innymi danymi oraz ³atwoœæ przekszta³ce-nia tego rodzaju zestawieñ w daj¹c¹ siê manipulowaæ informacjê jest potê¿nym narzêdziem, które mo¿e pomóc wspó³czesnym planistom miejskim we wp³ywaniu na przebieg dyskursu publicznego podczas pracy nad zakoñczon¹ powodzeniem i wspart¹ legitymizmem wizj¹ przysz³oœci w ró¿nych uwarunkowaniach spo³ecznych. Ostatnie techniczne mo¿liwoœci po-wi¹zane z mapowaniem danych numerycznych, takich jak sposób u¿ywania serwisu Twitter oraz sms-ów, dostarczaj¹ dodatkowych mo¿liwoœci w tym zakresie (Calabrese, Ratti, 2008).

Wyk³ady

Wyk³ady obejmuj¹ wprowadzenie do GIS. Wœród poruszanych zagadnieñ znajduj¹ siê: gromadzenie danych i GMES, mo¿liwoœci zdalnego pozyskiwania danych i analizy zobrazo-wañ, zagadnienia zwi¹zane z dyrektyw¹ INSPIRE – rozwój infrastruktury informacji prze-strzennej w Europie, sposoby modelowania i œledzenia zachowañ u¿ytkowników przestrze-ni, w tym Space Syntax, zobrazowania 3D, PPGIS, wspieranie modelowania procesów jako ilustracji do dyskusji – WhatIf, CommunityPlanningViz, opis struktury przestrzennej z wy-korzystaniem GIS, wstêp do analiz jakoœciowych/iloœciowych struktur morfologicznych oraz zagadnienia prezentacji danych.

Wyk³ady maj¹ na celu dostarczenie inspiracji do w³asnych badañ prowadzonych przez studentów, które s¹ nastêpnie prezentowane w formie indywidualnych lub grupowych blo-gów. Celem jest zachêcenie studentów do wyra¿ania ich w³asnych rozwa¿añ, dbaj¹c jedno-czeœnie o jakoœæ komunikacji: jej przejrzystoœæ, poprawnoœæ, zrozumia³oœæ oraz metody prezentacji dobrane odpowiednio w zale¿noœci od treœci.

9 _{1. It is the work of the urban architect to capture, in a geometric web, such varied and dynamic human} and natural elements. 2. The form of a city and the forms of its many elements are therefore shaped by multiple, independent forces, and each has independent measures of excellence. 3. Urban forms carries a surcharge of information that can be intuited or “read” by people whose history and emotional and intellectual background make such information accessible to them. This is why we often speak of the “language of form. Passoneau

J.R., Wurman R.S.: Urban Atlas: 20 American Cities: A communication Study Notating Selected Urban Data at a Scale of 1:48 000 Cambridge MA, MIT Press 1966, s.4, cytat za (Amoroso, 2010).

Wyk³ady odbywaj¹ siê czêœciowo w formie tradycyjnej, czêœciowo za poœrednictwem platformy e-learning w cyklu 14 tygodni. Platforma e-learning (Moodle), dzia³aj¹ca równo-legle s³u¿y jako repozytorium treœci kursu, a tak¿e narzêdzie bie¿¹cej komunikacji pomiêdzy nauczycielem i studentami.

Æwiczenia

Æwiczenia dostarczaj¹ podstawowego zakresu praktycznych umiejêtnoœci, niezbêdnych dla u¿ywania oprogramowania GIS (ArcGIS 9.3). G³ówne obszary zastosowañ wiedzy praktycznej dobierane s¹ zgodnie z wymaganiami codziennej praktyki projektowej urbanisty i obejmuj¹ miêdzy innymi: zagadnienia prezentacji, kalibracjê skanowanych planów i map, tworzenie danych, analizy jakoœciowe, iloœciowe oraz przestrzenne, itd. Pewne dodatkowe mo¿liwoœci oprogramowania, przyk³adowo zastosowanie ArcScene równie¿ s¹ przedmio-tem kursu. Program wykorzystuje i rozwija wczeœniejsze doœwiadczenia nauczania GIS dla studentów Gospodarki Przestrzennej w Uniwersytecie £ódzkim, na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym10_.

Badania w³asne

Dalsze rozwijanie zdobytych na wstêpie umiejêtnoœci przybiera formê indywidualnych lub grupowych studiów. Tematy badañ obierane s¹ indywidualnie, powinny wpisywaæ siê w ogólne ramy badania ró¿nych zjawisk zachodz¹cych w mieœcie. Wa¿n¹ kwesti¹ przy wybo-rze indywidualnych tematów jest dostêpnoœæ danych oraz wczeœniejsze doœwiadczenia stu-dentów. Poszukiwania mog¹ wykorzystywaæ zarówno technikê mash-up i neogeografii, jak równie¿ ArcGIS lub dowolne inne oprogramowanie GIS.

Forma prezentacji musi wykorzystywaæ blogi lub witryny wiki (blogi grupowe) w dome-nie ASK. Wa¿nym elementem koñcowej ewaluacji jest sposób prezentacji wybranych proble-mów: jej czytelnoœæ, dobór prezentowanych zagadnieñ, klarownoœæ opisu oraz jego zrozu-mia³oœæ i to, czy jest interesuj¹ca.

Niektóre blogi studenckie znalaz³y ju¿ swoich zwolenników wœród lokalnych NGO – blog Tomasza Kujawskiego (Hard Numbers) zosta³ doceniony przez Towarzystwo Upiêksza-nia Miasta Wroc³awia.

Kolejne rozdzia³y prezentuj¹ trzy najwy¿ej ocenione prace studenckie.

Podzia³y etniczne w Brukseli

Praca studentek: Ewy Stankiewicz i Agaty £. Wierzbickiej http://system.asknow.eu/groups/canalinbrussels/

Bruksela jest jednym z bardziej znanych przyk³adów malej¹cego miasta11_{, co oznacza} koncentracjê ¿ycia publicznego w centrum, które w Brukseli, ze wzglêdu na kszta³t, nazy-wane jest Pentagonem. Ten problem nie jest jedynym. Innym problematycznym zagadnie-niem jest wystêpowanie bardzo silnej polaryzacji. Granice pomiêdzy obszarami

zajmowany-10 _{Wczeœniejsze doœwiadczenia by³y publikowane w Rocznikach Geometyki i dyskutowane w ramach}

konferencji PTiP oraz ESRI users Conference (Hanzl, 2003, 2004).

mi przez ró¿ne narodowoœci mieszkaj¹ce w Brukseli s¹ bardzo wyraŸnie zdefiniowane w strukturze miasta. Ich korzenie siêgaj¹ g³êboko do lat czterdziestych XX wieku i ówczesne-go Fordyzmu, dodatkowo dalsze wzmocnienie podzia³ów nast¹pi³o w okresie Post-Fordy-zmu (Kesteloot, 2000).

Metodologia. Przedmiotem poszukiwañ by³o sporz¹dzenie mapy czynników blokuj¹cych proces integracji miasta. W tym celu przedmiotem badañ uczyniono dwa aspekty miasta: fizyczne zagospodarowanie oraz strukturê spo³eczn¹, oba dla obu czêœci miasta. Pod pojê-ciem zagospodarowania fizycznego autorki rozumia³y obecnoœæ wszelkiego rodzaju obiek-tów/przestrzeni, które mog¹ wp³ywaæ na liczbê osób odwiedzaj¹cych bezpoœrednie otocze-nie Charleroi Canal, takich jak: us³ugi i przemys³, budynki publiczne, obszary zabudowy mieszkaniowej, tereny zielone, przestrzenie otwarte, etc. Dla prezentacji struktury spo³ecznej sporz¹dzona zosta³a mapa rozmieszczenia ró¿nych narodowoœci mieszkaj¹cych w pobli¿u kana³u oraz wzajemnego przenikania siê tych grup: okreœlenie sposobu korzystania przez mieszkañców z przestrzeni zewnêtrznej w tym jakie s¹ cele przemieszczeñ.

Badania. Mapa ró¿nych zale¿noœci pomiêdzy czynnikami fizycznymi pozwala na bli¿sze przyjrzenie siê sytuacji postrzeganej z punktu widzenia przechodnia. W niektórych czêœciach miasta zlokalizowanych wzd³u¿ kana³u niemo¿liwy jest dostêp do wody, ze wzglêdu na obec-noœæ budynków przemys³owych, które s¹ g³ówn¹ atrakcj¹ brzegu kana³u.

Dalsze poszukiwania mog¹ dotyczyæ wyszukania nowych miejsc dla lokalizacji zabudo-wy przemys³owej, co zabudo-wydaje siê bardzo racjonalnym, poniewa¿ ¿egluga kana³em nie jest ju¿ wykorzystywana jako œrodek transportu. Co wiêcej, nowa, pó³nocno-wschodnia czêœæ mia-sta rozwijana jest jako czêœæ przemys³owa. Spogl¹daj¹c na mapê otwartych przestrzeni mo¿-na zobaczyæ mnóstwo niewielkich miejsc wzd³u¿ kamo¿-na³u, pozostawionych jako zielone lub puste. Ich skala jest niewielka, jednak kryje siê za nimi du¿y potencja³. W tego rodzaju sytuacjach istnieje mo¿liwoœæ zastosowania metody „Zielonego palca” lub „Zielonej Sieci”, które sta³y siê podstawowymi w procesie przekszta³ceñ struktury miejskiej w projekcie To-kyo 2050. Zastosowanie takich sposobów pomaga w po³¹czeniu ró¿nych czêœci miasta, o ró¿nym charakterze, dziêki wykorzystaniu terenów zieleni lub wprowadzenia zieleni w ob-szary wczeœniej nieu¿ytkowane.

Mapa pokazuj¹ca wszystkie nak³adaj¹ce siê elementy (rys. 1) wskazuje na mo¿liwe wnio-ski wynikaj¹ce z wydarzeñ jakie mia³y miejsce w Brukseli w XX wieku oraz z analizy map. Oba zespo³y czynników, fizyczne i spo³eczne, silnie oddzia³ywaj¹ na siebie nawzajem. Czêœæ miasta, nieodleg³a od czêœci przemys³owej blisko kana³u, zamieszkana jest przez lud-noœæ ubog¹, gdzie wiêkszoœæ to imigranci z krajów œródziemnomorskich. Okolice te nie s¹ atrakcyjne z architektonicznego punktu widzenia, ze wzglêdu na stan techniczny budynków oraz ha³as powodowany przez pobliskie fabryki. Wymienione czynniki przyczyni³y siê do emigracji osób bogatszych, które wybieraj¹ inne miejsca do mieszkania, pomimo ¿e jest to centrum miasta. Imigranci osiedlaj¹ siê w tym rejonie wobec braku mieszkañ socjalnych, tworz¹c getto, które jest niebezpieczne dla mieszkañców Brukseli – co z kolei dostarcza kolejnego przyczynku do rozwoju polaryzacji.

Wnioski. Zmiana sytuacji w Brukseli nie jest zadaniem ³atwym. Po pierwsze w³adze belgijskie powinny podj¹æ dzia³ania zmierzaj¹ce do unormowania sytuacji imigrantów, którzy przybyli do tego kraju na specjalne zaproszenie rz¹du – polityka mieszkaniowa mog³aby byæ odpowiednim pocz¹tkiem takich dzia³añ.

Kolejn¹ rzecz¹ mog³oby byæ podjêcie interwencji o charakterze urbanistycznym w cen-trum, gdzie myœlenie w kategoriach prawa miejscowego mog³oby przyczyniæ siê do

odmien-nego ni¿ obecnie rozmieszczenia silnych podzia³ów spo³ecznych. Tego rodzaju dzia³ania mog³yby polegaæ miêdzy innymi na poszukiwaniu nowych lokalizacji dla zabudowy przemy-s³owej oraz poprawy stanu zieleni miejskiej. Ostatnia mo¿liwa grupa dzia³añ to drobne zmia-ny o charakterze architektoniczzmia-nym i urbanistyczzmia-nym, które przyczyni³yby siê do wprowa-dzenia nowych wartoœci do s¹siedztwa kana³u.

Hard Numbers

Praca studenta Tomasza Kujawskiego

http://system.asknow.eu/users/s_tomaszkujawski/

W opisie projektu sporz¹dzonego przez studenta: Liczba jest wartoœci¹ wymiern¹, pomiar pozwala na precyzyjne poznanie i opisanie rzeczywistoœci. Pomiar dokonywany jest dla wery-fikacji idei, pozwala na uzyskanie powi¹zania pomiêdzy ulotn¹ koncepcj¹ i rzeczywistym œwiatem. Wspó³czesne narzêdzia s¹ w stanie wykonaæ biliony operacji matematycznych w ci¹gu sekundy. Interpretacja wszystkich wytworzonych danych jest niemo¿liwa dla umys³ów ludzkich, st¹d dla uzyskania w³aœciwego odczytu rezultatów niezbêdne s¹ nowe metody. W czasach, kiedy wymyœlono metody matematyczne symbolika by³a po³¹czeniem wartoœci o charakterze metafizycznym oraz ¿ycia codziennego. Obecna era wiary w mo¿liwoœci wspó³-czesnej technologii wymaga po³¹czenia œwiata informacji i ludzkich potrzeb – i to w³aœnie sta³o siê przedmiotem zainteresowania projektu „Hard Numbers”.

Jako przedmiot zainteresowania projektu obrano system komunikacji publicznej Wroc³a-wia. Pierwsza z prezentowanych analiz bada dostêpnoœæ transportu publicznego dla miesz-kañców – badano odleg³oœci od przystanków tramwajowych oraz autobusowych. Najbar-dziej po¿¹dan¹ odleg³oœæ przyjêto jako 100 m, maksymaln¹ odleg³oœæ zapewniaj¹c¹ komfort dojœcia okreœlono jako 300 m. Rezultaty analizy pokazuj¹, ¿e 28% z zabudowanych kwarta-³ów miasta jest dobrze lub bardzo dobrze obs³u¿ona transportem publicznym, z tym ¿e jeœli wzi¹æ pod uwagê liczbê mieszkañców: dzielnice posiadaj¹ce najlepszy system po³¹czeñ to te z najni¿sz¹ liczb¹ ludnoœci.

Druga analiza bada potencja³ wêz³ów tramwajowych w godzinach szczytu pomiêdzy 7 i 9 rano w dni robocze (rys. 2). Dane dotycz¹ce liczby kursuj¹cych tramwajów zosta³y zebra-ne, pomno¿one przez œrednie obci¹¿enie tramwaju i podzielone przez przybli¿on¹ œredni¹ d³ugoœæ przejazdu. Stwierdzono, ¿e geometria wielok¹tów ³¹cz¹cych podobne iloœci definiu-je lokalizacjê centrum miasta. Ponadto ich mo¿liwoœci zosta³y zestawione z widokami lotni-czymi pokazuj¹cymi uk³ad i iloœæ dostêpnej przestrzeni pieszej wybranych wêz³ów. Po trze-cie, warstwa zawieraj¹ca œredni¹ wysokoœæ otaczaj¹cych struktur miejskich zosta³a na³o¿o-na na³o¿o-na warstwê rozmieszczenia wêz³ów.

Rezultaty zawieraj¹ sugestie mo¿liwych interwencji do podjêcia w œrodowisku miejskim, u³atwiaj¹ce codzienne przemieszczenia, zmieniaj¹ce wizerunek miasta, i wp³ywaj¹ce na po-prawê jakoœci przestrzeni miejskiej.

City Tagging

Tag jest etykiet¹, s³owem kluczowym lub nazw¹ przypisan¹ do fragmentu informacji w bazie danych. Projekt City Tagging (CT) dotyczy nadawania miejscom w mieœcie opiso-wych etykiet, bazuj¹cych na informacjach zebranych podczas badania. Celem by³o stworze-nie opisu miasta w formie œcie¿ek wygenerowanych w oparciu o zebrane informacje.

Za³o¿eniem projektu City Tagging by³o opisanie niewidocznych cech miasta. Praca skon-centrowana by³a na poszukiwaniu relacji pomiêdzy ró¿nymi obiektywnymi czynnikami doty-cz¹cymi przestrzeni miejskiej i reakcjami na nie ludzkiego umys³u i cia³a. Kategorie danych, które zosta³y zebrane to: dane opisuj¹ce cechy przestrzeni miejskiej - poziom ha³asu, natê¿e-nie oœwietlenia; dane opisuj¹ce u¿ytkowników przestrzeni (reakcje ludzkiego cia³a) - puls, ciœnienie krwi, liczba kroków, liczby spalonych kalorii. Dla uzyskania spodziewanych rezul-tatów zaproponowano metodologiê gromadzenia i analizowania danych. Grupa przeprowa-dzaj¹ca doœwiadczenie podzieli³a siê na 3 zespo³y trzyosobowe (CT1, CT2, CT3). Zespo³y przesz³y tê sam¹ ustalon¹ trasê w centrum Warszawy dla zebrania ró¿nych typów informa-cji. Droga prowadzi z Wydzia³u Architektury do dworca kolejowego Warszawa Centralna (rys. 3). Wybraliœmy œcie¿kê, która przecina wiele zró¿nicowanych typów przestrzeni, które potencjalnie mog¹ wp³yn¹æ na pomiary, jak: g³oœne skrzy¿owanie uliczne, przejœcie podziem-ne, witryny sklepów.

CT1. Ha³as i oœwietlenie

Praca studentów: Karola Dzika, Pauliny Kowalczyk i Krystiana Kwieciñskiego http://system.asknow.eu/groups/citytagging/blog/?tag=ct1

Metodologia. Dla pomiaru ha³asu zastosowano IPhone z aplikacj¹ Decibel. Pomiary zo-sta³y wykonane w 11 punktach wspólnej œcie¿ki. Oprogramowanie pokazuje 3 ró¿ne warto-œci dŸwiêku w dB: poziom œredni, poziom szczytowy, poziom maksymalny. Jako rezultat finalny przyjêty zosta³ œredni poziom dŸwiêku. Dla pomiaru natê¿enia oœwietlenia zastosowa-no aparat fotograficzny ze sta³ymi ustawieniami. Pozwoli³o to na otrzymanie porównywal-nych klatek wykonaporównywal-nych w kluczowych miejscach trasy. Zdjêcia zosta³y wykonane z tej samej wysokoœci (poziom oczu obserwatora), przy ustawieniu osi ogniskowej równolegle do poziomu terenu. Ustawienia kamery: czu³oœæ filmu ISO 200; przes³ona f/2.8; czas na-œwietlania 1/250s. Wartoœci szaroœci zosta³y wyeksportowane z wykorzystaniem Adobe Pho-toshop, celem uzyskania porównywalnych wartoœci oœwietlenia. Œrednia wartoœæ, odpowia-daj¹ca poziomowi oœwietlenia (jasnoœæ zdjêcia), stanowi³a parametr istotny dla dalszych roz-wa¿añ.

Wyniki. Pomiary dotycz¹ce poziomu ha³asu i oœwietlenia dostarczy³y nastêpuj¹cych war-toœci (rys. 4):

Punkt najg³oœniejszy: #2: Plac Konstytucji (œredni poziom ha³asu: 93 dB)

Punkt najcichszy: #9: Z³ote Tarasy centrum handlowe (œredni poziom ha³asu: 61 dB) Punkt najciemniejszy: #10 Dworzec Centralny

Punkt najjaœniejszy: #2 Plac Konstytucji

Wnioski. Bior¹c pod uwagê wartoœci natê¿enia oœwietlenia i ha³asu warszawski Dwo-rzec Centralny jest miejscem o najni¿szym komforcie u¿ytkowników - jest to punkt gdzie ha³as jest najwiêkszy, a oœwietlenie najni¿sze. Zestawienie tych dwóch czynników jest przy-czynkiem do poczucia braku komfortu, stresu, nawet zagro¿enia.

Ha³as osi¹ga najwy¿sze wartoœci na Placu Konstytucji, ale oœwietlenie jest tam dobre, wiêc mo¿emy przyj¹æ ¿e to miejsce jest przyjaŸniejsze dla u¿ytkowników ni¿ Dworzec Cen-tralny. Jest to jedynie czêœæ prawdy, jako ¿e nawet bior¹c pod uwagê lepsze oœwietlenie ni¿ na Dworcu Centralnym, przestrzeñ nie jest przyjazna u¿ytkownikom. Poziom ha³asu i gaba-ryty przestrzeni czyni¹ z tego miejsca wêze³ komunikacji, a nie prawdziwie przyjazn¹ u¿yt-kownikom przestrzeñ publiczn¹.

CT2. Têtno i ciœnienie krwi

Praca studentów: Maciejaj Burdalskiego, Anny Œliwki i Mateusza Wójcickiego http://system.asknow.eu/groups/citytagging/blog/?tag=ct2

Inspiracje. Zadanie badawcze zosta³o zainspirowane ksi¹¿k¹ Emotional Cartography -Technologies of the Self (Nold, 2009) na temat wp³ywu otoczenia na dane biometryczne cz³owieka. Nasze inspiracje odnosi³y siê do politycznych, spo³ecznych i kulturowych implika-cji wizualizaimplika-cji wewnêtrznych danych biometrycznych i doœwiadczania emoimplika-cji z wykorzysta-niem technologii12 _{(Nold, 2009).}

Idea. Przedmiotem badania, by³o sprawdzenie czy wybrana trasa w mieœcie wp³ywa na ludzi w kategoriach zmian têtna i ciœnienia krwi. Celem projektu by³o sprawdzenie jak cia³o „reaguje” na zmieniaj¹ce siê uwarunkowania oraz stworzenie ró¿nych emocjonalnych map miasta.

Narzêdzia. Podstawowym narzêdziem, które zosta³o wykorzystane dla pozyskania da-nych by³o urz¹dzenie do pomiaru ciœnienia krwi i têtna. Dane dotycz¹ce trzech uczestników doœwiadczenia zosta³y zmierzone jedenaœcie razy, w miejscach o szczególnym znaczeniu, cechach charakterystycznych, funkcjach i charakterze.

Wyniki. Wyniki pomiarów u ró¿nych osób s¹ zbli¿one – wykazuj¹ podobne tendencje wzrostu i opadania w podobnych momentach (rys. 5). Pomijaj¹c ró¿nice wynikaj¹ce z budo-wy cia³a, p³ci, warunków zdrowotnych itp., mo¿na przyj¹æ ¿e reakcje na okreœlone czynniki œrodowiskowe s¹ podobne. Przyk³adowo wiêkszy poziom napiêcia wystêpuje w rejonie g³o-œnych i zat³oczonych ulic. Na wyniki wp³yw ma wiele aspektów niezale¿nych od œrodowiska sensu stricto, jak: ciœnienie/têtno krwi, szybkoœæ marszu, p³eæ, wiek, budowa cia³a, dieta, itp. Z tego wzglêdu rezultaty powinny byæ poddane analizie przez specjalistów ró¿nych dziedzin, w tym lekarzy oraz psychiatrów.

Wnioski – zarys projektu. Badanie mia³o charakter eksploracyjny, stanowi³o jedynie wstêp do studiów i doœwiadczeñ prowadzonych w wiêkszej skali. Opieraj¹c siê na wynikach wstêpnych szkiców, mo¿na przewidzieæ potencja³ tematu, który nale¿a³oby w przysz³oœci rozwijaæ.

Badanie mo¿e staæ siê podstaw¹ dla podjêcia wielu interwencji o charakterze architekto-nicznym. Przyk³adowo, poziom ha³asu wywo³uj¹cy stres osób odwiedzaj¹cych dane miejsce mo¿e zostaæ zmniejszony z wykorzystaniem materia³ów poch³aniaj¹cych dŸwiêk albo kszta³-tu elewacji budynków, zatrzymuj¹cych przep³yw fal dŸwiêkowych, itp. Prób¹ odpowiedzi na te pytania by³o opracowanie koncepcji o charakterze ideowym. W opinii studentów roz-wi¹zania tego rodzaju maj¹ szanse staæ siê jednym z nurtów badañ przydatnych w projekto-waniu miast i winny byæ rozwijane.

12 _{the political, social and cultural implications of visualizing intimate biometric data and emotional} experiences using technology.

CT3. Pomiary aktywnoœci

Praca studentów: Micha³a Miszkurka, Semira Poturaka i Katarzyny Westrych http://system.asknow.eu/groups/citytagging/blog/?tag=ct3

Metodologia badañ. Pomiary opisuj¹ce aktywnoœæ uczestników by³y realizowane z wykorzystaniem dwóch narzêdzi: Endomondo – darmowa aplikacja dzia³aj¹ca poprzez sieæ Internet oraz Forerunner. Druga metoda wspomagana jest oprzyrz¹dowaniem, w którego sk³ad wchodz¹ zegarek i pasek z sensorami pozwalaj¹ce na odczytywanie i pomiary pulsu i uderzeñ serca. Wykresy ilustruj¹ce pomiary wszystkich wymienionych powy¿ej czynników zosta³y wygenerowane z wykorzystaniem Garmin Training Center Application.

Wyniki. Ostateczne wyniki zosta³y zaprezentowane w formie komiksowej opowieœci odnosz¹cej siê zarówno do wyników badañ, jak i do indywidualnych wra¿eñ studentów uczestnicz¹cych w badaniu (rys. 6). Dalsze ilustracje dostêpne s¹ w witrynie blogu http:// system.asknow.eu/groups/citytagging/weblog/d4ea0/CT3_RESEARCH_TOOLS.html

Rys. 6. CT3 – prezentacja wyników badania aktywnoœci

City tagging – podsumowanie

Pomiary o charakterze eksploracyjnym mog¹ pos³u¿yæ jako wstêp do bardziej rozbudo-wanego studium badawczego, dotycz¹cego relacji pomiêdzy ró¿nymi uwarunkowaniami ja-kich przestrzenie miejskie dostarczaj¹ i reakcjami na nie ludzi. Metodologia badawcza musi zostaæ rozwiniêta i liczba pomiarów odpowiednio zwiêkszona, celem uzyskania wyników które mog³yby znaleŸæ nastêpnie zastosowanie w projektowaniu architektonicznym oraz w projektowaniu designu miejskiego.

Jednym z kierunków rozwoju mo¿e byæ stworzenie aplikacji wykorzystywanej w urz¹-dzeniu mobilnym, np. IPhone, która pozwoli³aby wielu u¿ytkownikom na zbieranie ró¿nych typów danych w tym samym czasie. Darmowe aplikacje mog³yby byæ u¿ytkowane podczas spacerów po mieœcie, co pozwoli³oby na zgromadzenie du¿ych zbiorów porównywalnych danych oraz na stworzenie rzeczywistej sieci powi¹zañ ³¹cz¹cych ró¿ne czynniki.

Wnioski

Wybór najlepszych blogów studenckich okaza³ siê trudny, poniewa¿ by³o jeszcze kilka interesuj¹cych prób pokazania zjawisk miejskich, jak przyk³adowo autorstwa Karola Waw-rzyniaka na temat Space Syntax, (Lots in Knowledge http://system.asknow.eu/users/s_karol wawrzyniak/) lub projekt pokazuj¹cy poruszanie siê pieszych na Placu Konstytucji w War-szawie, grupy: Ewa Szylberg, Micha³ Grzyma³a i Konstanty Stajniak, z bardzo interesuj¹cym video pokazuj¹cym zachowanie pieszych oraz map¹ natê¿enia ruchu (http://system.asknow.eu/ groups/plackonstytucji/weblog/405dc/7_Conclusions.html ). Za³o¿eniem wyjœciowym by³o, za Guhathakurta ( 2002), aby ka¿dy model danych s³u¿y³ opowiedzeniu historii, aspekt umie-jêtnie poprowadzonej narracji by³ przedmiotem oceny.

Wszystkie prace stara³y siê pokazywaæ ró¿ne niewidoczne go³ym okiem cechy miasta, które wp³ywaj¹ na zachowania mieszkañców i w ten sposób przyczyniaj¹ siê do kszta³towa-nia formy fizycznej. Jak stwierdza Kempf (2009): Ostatecznie, maj¹c do czyniekszta³towa-nia z mia-stem musimy braæ pod uwagê jego nie ca³kiem odkryty charakter, rozgrywaj¹ce siê wydarze-nia i niekoñcz¹ce siê spotkawydarze-nia, w których zaanga¿owana jest œwiadomoœæ i wyobraŸwydarze-nia wielu osób jednoczeœnie13_.

W wype³nieniu tego trudnego zadania, zdolnoœæ po pierwsze obserwacji, nastêpnie prze-kszta³cania obserwacji w analizy i w informacjê przedstawian¹ w zrozumia³ej formie, dziêki wykorzystaniu narzêdzi technologii informatycznej, wydaje siê jednym z podstawowych umiejêtnoœci warsztatowych dzia³aj¹cego wspó³czeœnie urbanisty. Wyniki powinny byæ jed-noczeœnie prób¹ odpowiedzi na nastêpuj¹ce wymaganie: Wizerunek miasta, charakteryzuj¹-cy siê wysokim artyzmem, przyci¹ga widzów swymi walorami i ma szanse staæ siê przyczyn-kiem do ¿ywio³owych reakcji14 _{(Amoroso, 2010).}

13 _{Ultimately, dealing with the city we need to embrace its emergent nature, its unfolding events and} ceaseless encounters that are informed and imagined by many people at a time.

14 _{An image of the city that has artistic merits attracts its viewers with its seductive qualities and is likely to} inspire immediate reactions.

Literatura

Amoroso N., 2010: The Exposed City, Mapping the Urban Invisibles, Routledge New York.

Batty, M. et al., 2001: Visualising the City, Communicating Urban Design to Planners and Decision Makers. [In:] Brail, R.K., Klosterman, R.E., (eds.) Planning Support Systems: Integrating Geographic Information Systems, Models and Visualization Tools, ESRI Press, Redlands California.

Batty M., Crooks A., Hudson-Smith A., Milton R., Anand S., Jackson M., Morley J., 2010: Data mash-ups and the future of mapping, JISC: Bristol, UK, September 2010. http://www.jisc.ac.uk/techwatch Calabrese F., Ratti C., 2008: Nolli 2.0 or how to rebuild Rome without even asking permission from the

historic preservation authority! [In:] Betsky, A.(ed.): Uneternal City Urbanism beyond Rome, Section of the 11th International Architecture Exhibition, Marsilio Editori.

Guhathakurta S., 2002: Urban modeling as storytelling: using simulation models as a narrative. [In:] Environ-ment and Planning B: Planning and Design 2002, vol. 29, 895-911.

Habermas J., 1987: The Theory of Communicative Action: Reason and the rationalization of society, Vol. 1, Beacon Press.

Hanzl M., 2002: Virtual City Models as a Tool for Urban Tissue Evaluation In 23rd Urban Data Management Symposium Proceedings, Prague.

Hanzl M., 2003: Rysunek Planistyczny – Przedmiot Studiów Kierunku Gospodarka Przestrzenna na Uni-wersytecie £ódzkim. Roczniki Geomatyki, t. 1 z.1, PTIP, Warszawa, 155-163.

Hanzl M., 2004: Wykorzystanie oprogramowania ArcViewGIS 8.3 dla nauczania Rysunku Planistycznego na kierunku Gospodarka Przestrzenna w Uniwersytecie £ódzkim. Roczniki Geomatyki, t. 1, z.1, PTIP Warszawa, 155-163.

Hanzl M., Wrona S.K., 2004: Visual Simulation as a Tool for Planning Education, Computer Aided Participa-tion Support .[In:] Rüdiger Bjarne, Tournay Bruno, Orbak Henning (red.), Architecture in the Network Society. Proceedings of the 22th Conference on Education and Research in Computer Aided Architectural Design in Europe, The Royal Danish Academy of Fine Arts School of Architecture, Kopenhaga, 500-507. Hanzl M., 2007: Information technology as a tool for public participation in urban planning: a review of

experiments and potentials. [In:] Design Studies, Volume: 28, Issue: 3, Publisher: Elsevier, 289-307. Hanzl M. 2009: Potential of the Information Technology for the Public Participation in the Urban Planning.

[In:] Joshi P.K., Pani P., Mohapatra S.N., Singh T.P. (eds.) Geoinformatics for the Natural Resources Management. Nova Science Pubishers, Inc. New York.

Healey P., 1997: Collaborative Planning: Shaping Places in Fragmented Societies, University of British Columbia.

Kempf P., 2009: You are the City Observation, Organization and Transformation of Urban Settings. Lars Müller Publishers, Germany.

Kesteloot Ch., 2000: Brussels: Post-Fordist Polarization in a Fordist Spatial Canvas. [In:] Marcuse P., Kempen R.Van: Globalizing Cities: A New Spatial Order (Studies in Urban and Social Change), Wiley-Blackwell.

Lynch K., 1960: The Image of the City. MIT Press, Cambridge Massechussets.

Manau J.L.E., Ortoneda J.M., Solano J.P., 2005: Squatting Geometries – Guerilla Barcelona. [In:] McGrath, B., Shane, G. (eds.), Sensing the 21st-Century City Close-Up and Remote, 58-63. Architectural Design Vol 75 Nov/Dec 2005.

Mintzberg H., Westley F., 2001: Decision making: it's not what you think MIT Sloan Management Review. Mitchell W.J., 1996: City of Bits, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge.

Mitchell W.J., 2000: E-topia, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge. Mitchell W.J., 2003: Me++, The MIT Press, Cambridge Massachusetts, London England.

Mitchell W.J., 2005: Placing Words Symbols, Space and the City, The MIT Press, Cambridge Massachusetts, London England.

Nold Ch. (ed.), 2009: Emotional Cartography, Technologies of the Self.http://emotionalcartography.net/ Sanoff H., 2000: Community Participation Methods in Design and Planning. John Willey and Sons, New

York, USA.

Wrona S.K., 1980: Metody uczestniczenia w projektowaniu w architekturze i urbanistyce. Wydawnictwa Politechniki Warszawskiej, Warszawa.

Temat, w nieco krótszej formie, prezentowany by³ podczas konferencji The 11th Interna-tional Conference on ComputaInterna-tional Science and Its Applications (ICCSA 2011), Cities Technologies and Planning Workshop w Santander w Hiszpanii. Referat zosta³ opublikowa-ny w materia³ach konferencji: Hanzl M. et al. 2011: Mapping Invisibles – Acquiring GIS for Urban Planner Workshop. [In:] Murgante B. et al. (eds.), Computational Science and Its Applications – ICCSA 2011. International Conference Snatander Spain, June 2011, Proce-edings Part II, Lecture Notes in Computer Science 6783, Springer.

Abstract

The paper presents the assumptions of the course syllabus: "GIS basics: parametric description of the urban space" realised at the "Architecture for the Society of Knowledge" Master of Science degree program at the Faculty of Architecture, Warsaw University of Technology. The research conducted by students covered mapping of different aspects of urban phenomena and their relation with physical city space. A part of exercise covered publishing the results in the form of blogs. The course syllabus assumes preparing students for best practicing the urban planner profession in the conditions of information society as well as providing the best tools for influencing the dominant opinions functio-ning within a given society (Healey, 1997).

dr in¿. arch. Ma³gorzata Hanzl tel. +48 42 6313540

mhanzl@p.lodz.pl mhanzl@mojemiasto.org.pl www.mojemiasto.org.pl

Rys. 1. Nak³adanie siê ró¿nych czynników maj¹cych wp³yw na aktualne problemy zwi¹zane z procesem integracji struktury miejskiej

(Ÿród³o: Stankiewicz, Wierzbicka, 2011, projekt Podzia³y etniczne w Brukseli,

http://system.asknow.eu/groups/canalinbrussels/) obszaru centralnego wyznaczona w oparciu o badanie potencja³u oraz lokalizacji wêz³ów transportu tramwajowego, w godzinach 7-9 rano w dni robocze, wygenerowanych w oparciu o zebrane informacje (Ÿród³o: Kujawski, 2011, projekt Hard Numbers, http://system.asknow.eu/ users/s_tomaszkujawski/)

Rys. 5. Wyniki badañ CT2: têtno i ciœnienie krwi – zaprezentowane jako 3D-Google mash-up (Ÿród³o: Burdalski, Œliwka, Wójcicki, 2011,

http://system.asknow.eu/ groups/citytagging/blog/ ?tag=ct2)

Rys. 4. Wyniki badañ CT1: poziomy oœwietlenia i ha³asu wzd³u¿ ustalonej trasy (Ÿród³o: Dzik, Kowalczyk, Kwieciñski, 2011, http://system.asknow.eu/groups/ citytagging/blog/?tag=ct1)