T om (V olum e) X X IX — 1959 Z e sz y t (F ascicule) 4 K ra b ó w 1960
EWA ŁUCZKOWSKA
ZMIANY NAZW HOMONIMÓW NIEKTÓRYCH OTWORNIC Z TORTONU POLSKI
(Tabl. X X IX i 4 fig.)
Changes of Homonymic Names of some Foraminifera from the Polish Tortonian
(PI. X X I X and 4 fig.)
W czasopiśmie Journal of P aleontology ukazała się praca H. E. T h a 1- m a n n a (1958), w której autor w ym ienia szereg homonimów, znale
zionych wśród now ych nazw otwornic w 1955 roku. Między innym i autor ten stwierdza, że nazw y jednego gatunku i dwóch odmian, zamieszczone w pracy E. Ł u c z k o w s k i e j (1955), zostały wcześniej zastosowane przez innych autorów. Mianowicie:
B u lim in a aculeata d ’0 r b i g n y, 1826, var. porrecta Ł u c z k o w s k a nazwa zajęta przez B u lim in a porrecta F r a n z e n a u , 1894.
Cibicides boueanus (d’O r b i g n y ) var. crassus Ł u c z k o w s k a — na
zwa zajęta przez Cibicides crassus t e n D a m , 1944.
Eponides spiratus Ł u c z k o w s k a — nazwa zajęta przez E ponides spi- ratus ( S e g u e n z a , 1880, Truncatulina).
W związku z tym w yłoniła się konieczność nadania now ych nazw dla wym ienionych form. Równocześnie w toku dalszych badań otwornic warstw grabowieokich okolic Bochni, jak również analogicznych z nim i warstw z innych okolic Polski (np. w arstw nadgipsowych podpiętra gra- bowieckiego Górnego Śląska i południowego obrzeżenia Gór Św ięto
krzyskich) zebrano bogatszy m ateriał tych form, co um ożliwiło prze
prowadzenie dalszych obserwacji i stwierdzenie, że w ym ienione odmia
ny mogą być traktowane jako sam odzielne gatunki. Razem z przemia
nowaniem homonimów podaje się poniżej ponowny opis, zawierający nowe, ściślejsze diagnozy tych gatunków.
Przem ianowane zostają następujące homonimy:
B u lim in a aculeata d ’0 r b i g n y, var. porrecta Ł u c z k o w s k a — B u lim in a insignis Ł u c z k o w s k a
Cibicides boueanus (d’0 r b i g n y), var. crassus Ł u c z k o w s k a — Cibicides crassiseptatus Ł u c z k o w s k a
E ponides spiratus Ł u c z k o w s k a — Eponides om nivagus Ł u c z - k o w s k a
B u lim in a insignis n. mut.
(Tab. X X I X fig. 4,5 fig. 1,2 w tekście)
1955. B u lim ina aculeata ć T O r b i g n y var. p o rre cta Ł u c z k o w s k a , Rocznik Pol. Tow. Geol. T. X X III, Tab. VII, fig. 9 — 11, str. 109.
P l e s i o t y p u s : Tab. X X IX fig. 4,5.
S t r a t u m t y p i c u m : w arstw y nadgipsowe podpiętra grabowiec- kiego Górnego Śląska, górny torton.
L o c u s t y p i c u s : G liwice Stare.
D e r i v a t i o n o m i n i s : od słowa insignis — odznaczający się.
W i e l k o ś ć : Okazy m ikrosferyczne 0,6 — 0,8 mm.
Okazy m akrosferyczne 0,4 — 0,6 mm.
M a t e r i a ł : Ponad 50 okazów.
O p i s : Skorupka wrzecionowata, prawie dwa razy tak długa jak sze
roka, złożona z 4 — 7 zwojów, z których ostatni zajm uje praw ie połowę skorupki, okrągła w przekroju, najszersza w okolicy ostatniego zwoju, część początkowa zwężona i siln ie wydłużona; powierzchnia gładka, błyszcząca, bardzo delikatnie perforowana; kom ory wyraźne, o w ielkości stopniowo wzrastającej, początkowo zwarte i płaskie, pod koniec sta
ją się bardziej wypukłe; szw y początkowo płaskie, w ostatnich zwojach nieco wgłębione; u podstawy skorupki kilka grubych, m ocnych kolców, rozm ieszczonych zw ykle po jednym na każdej komorze, czasami istnieją n iew ielkie, ledw ie zaznaczające się kolce na kilku komorach później
szych; ujście w ydłużone poniżej szczytu ostatniej komory, sięgające do szw u m iędzy ostatnią komorą a poprzednią.
U okazów tego gatunku stwierdzono dym orfizm . Form y m ikrosfe
ryczne są duże (fig. 1), posiadają 6 — 7 zw ojów i bardziej wydłużoną początkową część skorupki. Początkowe komory bardzo małe, o w ym ia
rach 0,01 — 0,02 mm, prawie jednakowej wielkości, ułożone są w ilości 6 — 7 w j ednej płaszczyźnie skierowanej prawie prostopadle do osi sko
rupki. N astępne komory silnie wzrastające, ułożone są po 3 w każdym skręcie. Form y m akrosferyczne są m niejsze (fig. 2), posiadają 4 — 6 zwojów. Komora embrionalna duża, wielkości 0,04 mm, dalsze komory ułożone są po 3 w każdym skręcie. Jako holotyp została opisana w 1955 r.
forma mikrosferyczna.
U w a g i : Gatunek pow yższy został pierwotnie opisany z warstw grabowieckich okolic Bochni jako odmiana gatunku B u lim in a aculeata d ’O r b i g n y . Później, mając do dyspozycji znacznie obfitszy i lepiej zachowany m ateriał z w arstw nadgipsowych podpiętra grabowieckiego Górnego Śląska (Gliwice Stare, K rywałd), przeprowadzono dokładniejsze badania i stwierdzono, że różnice w ilości, kształcie komór i szw ów oraz ornam entacji dają podstawy do w ydzielenia tej odm iany jako sam odziel
nego gatunku. Od B u lim in a aculeata różni się on bardziej wydłużonym , praw ie cylindrycznym kształtem początkowej części skorupki, płaskimi komorami i szwami w tej części oraz charakterem grubych, nielicznych
kolców u podstawy skorupki. Gatunek B u lim in a aculeata natom iast (tab. X X IX fig. 6) posiada w yd ęte komory, w yraźnie w głębione szwy, m niejszą ilość komór i znacznie większą ilość kolców, pokrywających czasami praw ie połowę skorupki.
Fig. 1. B ulim ina insignis Ł uezko- w ska, form a m ikrosferyczna, G li
w ice Stare, Górny Śląsk, górny tortom
Fig. 1. B ulim ina insignis Ł uczko- wska, m icrosphaeric form, G liw ice Stare, Upper Silesia, Upper Tor-
tonian
Fig. 2. B ulim ina in signis Ł uczko- w ska, form a m akrosferyczna, G li
w ice Stare, Górny Śląsk, górny torton
Fig. 2. B u lim in a 'insignis Ł uczko- w ska, m aorosphaeric form, G liw i
ce Stare, Upper S ilesia. Upper Tortonian
N ależy zaznaczyć, że istnieją w badanych m ateriałach również form y pośrednie pom iędzy B u lim in a aculeata i B u lim in a insignis, jak np. form y posiadające w ydęte komory, w głębione szw y i zredukowaną ilość kolców.
Cibicides crassiseptatus n. mut.
(Tab. X X IX fig. la , b, 2a, b, fig. 3,4 w tekście)
1955. Cibicides boueanus (d’ O r b i g n y ) var. crassus Ł u c z k o w s k a , Rocznik Pol.
Tow. Geol. T. X X III, Tab. X, fig. 3a, b, c, str. 109.
P l e s i o t y p u s : Tab. X X IX fig. la , b, 2a, b.
S t r a t u m t y p i c u m : w arstw y nadgiipsowe podpiętra grabo w iec- kiego okolic Tarnobrzega, górny torton.
L o c u s t y p i c u s : Mokrzyszów.
D e r i v a t i o n o m i n i s : od słów crassus — gruby i s e p tu m — przegroda.
W i e l k o ś ć : okazy m ikrosferyczne 0,6 — 0,75 mm.
okazy m akrosferyczne 0,45 — 0,6 mm.
M a t e r i a ł : ponad 50 okazów.
O p i s : Skorupka w zarysie okrągła, płasko wypukła, strona dorsalna prawie płaska, strona wentralna bardziej lub mniej wypukła, częściowo ewolutna, środek silnie w głębiony, przeważnie zajęty przez niew ielki, w yraźnie oddzielony od komór, w ypukły guz; brzegi skorupki ostre, listew kow ate; na stronie dorsalnej widoczne są 2 — 3 zw oje, z których początkowe zajmują bardzo niew ielką przestrzeń na środku Skorupki, ostatni zwój duży, szeroki, złożony z 11 komór wyraźnych, wąskich, łukowato w ygiętych; szw y na stronie dorsalnej szerokie, lekko w ystające, cieńsze na brzegach skorupki, ku środkowi grubiejące, silnie w y g ięte ku tyłow i; na stronie wentralnej widoczne są wąskie, w ydłużone i łukowato w ygięte kom ory ostatniego zwoju i częściowo poprzedniego; szw y grube, silnie wystające, również grubiejące ku środkowi skorupki; powierzchnia komór gładka, drobno perforowana; ujście na brzegu skorupki, zacho
dzące na stronę dorsalną, gdzie tw orzy wąską szparę wzdłuż szwu m iędzy ostatnim zw ojem a poprzednim.
Dym orfizm okazów tego gatunku zaznacza się w w ielkości okazów i w ielkości początkowych komór. Okazy m ikrosferyczne są w iększe (fig. 3), komora embrionalna w ielkości 0,01— 0,02 mm, następne komory n iew iele od niej w iększe w ilości 6 — 7 tworzą pierwszy zwój skorupki.
Okazy m akrosferyczne są m niejsze (fig. 4), pierwsza komora wyraźna, wielkości 0,05 mm, zajm uje środek skorupki, zw ykle na niej osadzony jest guz z materiału skorupowego, w idoczny na środku strony w entral
nej. Jako holotyp została opisana w 1955 r. forma mikrosferyczna.
Fig. 3. Cibicides crassiseptatus Łucz- Fig. 4. Cibides crassiseptatus Ł uczkow - kow ska, form a m ikrosferyczna, M okrzy- ska, form a m akrosferyczna, M okrzy- szów koło Tarnobrzega, górny torton szów koło Tarnobrzega, górny torton Fig. 3. Cibicides crassiseptatus Ł ucz- Fig. 4. Cibides crassiseptatus Ł uczkow - kow ska, m icrosphaeric form, M okrzy- ska, m acrosphaeric form, M okrzyszów szów near Tarnobrzeg, Upper Torto- near Tarnobrzeg, Upper Tortonian
nian
U w a g i : Gatunek ten został pierwotnie oznaczony jako odmiana gatunku Cibicides boueanus (d’0 r b i g n y), ze względu na niew ątpli
w e pokrew ieństwo z tą formą. Po bardziej szczegółowych badaniach na m ateriałach pochodzących z w arstw nadgipsowych podpiętra gra
bo w ieckiego Górnego Śląska (Krywałd, G liw ice Stare) i N iziny Sando
mierskiej (Mokrzyszów) stwierdzono, że cechy takie jak siln e zgrubienie i w ygięcie szwów, zw ężenie i w ygięcie komór, zw iększenie ilości komór w porównaniu z Cibicides boueanus, dają podstawę do w ydzielenia tych okazów jako sam odzielnego gatunku. Gatunek Cibicides boueanus d ’ O r- b i g n y (Tab. X X IX fig. 3 a, b) posiada 9 komór, szwy wąskie, czasami w głębione i znacznie szersze i mniej w ygięte komory.
Pom iędzy gatunkiem Cibicides crassiseptatus i Cibicides boueanus istnieją w badanych materiałach form y pośrednie, zbliżone zarówno do jednego jak i drugiego gatunku. D otyczy to form, posiadających ilość komór i kształt ich jak u Cibicides crassiseptatus, ale z płaskimi, nie w ystającym i i stosunkowo wąskim i szwami. Formy te stanow ią być może stadium rozwojowe, gdyż gatunek Cibicides boueanus w ystępuje w to
w arzystw ie form pośrednich w warstwach stratygraficznie niższych (dolny torton), natom iast Cibicides crassiseptatus pojawia się licznie w yżej (górny torton), również w tow arzystw ie form pośrednich i n ie
licznych okazów Cibicides boueanus.
E ponides om nivagus n. mut.
1955. Eponides spiratu s Ł u c z k o w s k a , Rocznik Pol. Tow. Geol. T. X X III Tab.
IX fig. 7 — 10, str. 122.
D e r i v a t i o n o m i n i s : od słowa om nivagus — w szędzie błąka
jący się.
H o 1 o t y p został opisany w pracy Łuczkowskiej (1955).
W YKAZ LITERATURY
REFERENCES
1. E l l i s B. and M e s s i n a A. (1940), C atalogue of Foram inifera, A m er. Mus.
of Nat. Hist., Spec. Publ.
2. Ł u c z k o w s k a E. (1955), Rocz. Pol. T ow . Geol. 23, pp 77 — 132, tab. V I-X , 3. T h a l m a n n H. E. (1958), B ibliography anid in d ex to new genera, species, and
varieties of Foram inifera for the year 1955, Journ. of Paleont., 32, pp. 737 — 762.
K a te d r a Paleontologii A G H w K r a k o w ie
21 Tłocznik PTG
SUMMARY
H. E. T h a l m a n n (1958) notes several hom onym es found among new names o f Foraminifera introduced in the year 1955. Among others, the names of one species and tw o varieties described by the present author (1955) had been introduced earlier by other writers:
B u lim in a aculeata d ’O r b i g n y, 1826, var, porrecta Łuczkowska — nam e occupied b y B u lim in a porrecta F r a n z e n a u , 1894.
Cibicides boueanus (d’ O r b i g n y ) var. crassus Ł u c z k o w s k a name occupied by Cibicides crassus t e n D a m , 1944.
Eponides spiratus Ł u c z k o w s k a — nam e occupied by Eponides spiratus S e g u e n z a 1880, (Truncatulina.)
Therefore new nam es have to be introduced for th e Foraminifera in question. Further studies of Foraminifera from the Grabowiec beds in the region of Bochnia, and o f corresponding stratigraphic horizons of other regions in Poland (e. g. th e beds overlying the gypsum mem ber o f the upper Tortonian in Upper Silesia and in the southern border of th e Holy Cross Mts.) provided n ew m aterial and led to the conclusion, that the above m entionned varieties should be regarded as new species.
N ew descriptions are presented, enabling thus a more precised diagnosis of the species in question.
The follow ing hom onvm ic names are changed:
B u lim in a aculeata d ’ O r b i g n y , var. porrecta Ł u c z k o w s k a is changed in B u lim in a insignis Ł u c z k o w s k a
Cibicides boueanus (d’O r b i g n y), var. crassus Ł u c z k o w s k a is changed in Cibicides crassiseptatus Ł u c z k o w s k a
Eponides spiratus Ł u c z k o w s k a is changed in Eponides o m n iv a gus Ł u c z k o w s k a .
B u lim in a insignis n. mut.
P la te X X IX Fig. 4,5, te x t — fig. 1,2)
1955. B u lim in a aculeata d ’ O r b i g n y, var. po rrecta Ł u c z k o w s k a Rocz. Pol. Tow. Geol. v. X X III, Plate VII, Fig. 9 — 11, p. 109.
P l e s i o t y p u s : P late X X IX Fig. 4,5.
S t r a t u m t y p i c u m : Beds overlying th e gypsum m em ber in upper Silesia, Upper Tortonian.
L o c u s t y p i c u s : G liwice Stare.
D e r i v a t i o n o m i n i s : from the word insignis — distinctive.
D i m e n s i o n s : Microspheric form: 0,6 — 0,8 mm.
Macrospheric form: 0,4 — 0,6 mm.
M a t e r i a l : more than 50 specimens.
D e s c r i p t i o n : test prolate w ith circular cross-section and length:
w idth ratio approxim atively 2 : 1 , composed of 4 — 7 whorls, the last of them form ing alm ost th e half of the test. The test is w idest in the proxim ity of the last whorl; the proxim al part o f the test is narrow anid strongly elongated. The surface of the test is even , polished, and m inute
ly perforated. Chambers distinct, gradually increasing in size. First chambers flat, the term inal ones more convex. Sutures flat, in last
w horls slightly depressed. Several thick spines are present at the base of the test, one on each chamber. Som etim es sm all, slig h tly marked spines are present on som e of th e later chambers. A perture elongated, situated beneath the apex of the last chamber and extending to the su
ture betw een 'the last and the preceding chamber. Dimorphism has been stated in this species. Microspheric forms are large (text fig. 1), com posed of 6 — 7 whorls, and their proxim al part of the test is stron gly elongated.
The first few chambers are very small, w ith diam eters ranging about 0,01 — 0,02 mm, and have approxim atively the sam e size. S ix or seven such chambers are arranged in one plane, which is alm ost perpendicular to the axis of the test. N ex t chambers are increasing in size. Macrosphe- ric forms are sm aller (text fig. 2), and composed of 4 — 6 whorls. The embryonal chamber is large, 0,04 m m in diam eter. Each w horl is composed of 3 chambers. The microspheric form was described as holotype in 1955.
Remarks: Specim ens of this species collected in th e Grabowiec beds in the vicinity of Bochnia w ere described as a variety o f B u lim in a aculeata d ’ O r b i g n y . Further studies of a large num ber of w ell preserved specim ens collected in the Upper Tortonian beds overlying th e gypsum m em ber in Upper Silesia at G liw ice Stare and K rywald led to the conclusion, that this variety should be regarded as a new species, differring from B u lim in a aculeata Orbigny in number and shape of chambers, shape of sutures and ornam entation. The proxim al part of th e test is almost cylindric and m ore elongated than in B u lim in a aculeata, the chambers and sutures are flat in this part o f th e test, and few thick spines are present at th e base of the test. Instead, B u lim in a aculeata has inflated chambers, depressed sutures, a sm aller num ber o f chambers, and much more spines which are covering som etim es
a half of th e test.
It m ust be m entionned how ever, that transitional form s are present in the investigated collection o f Foraminifera, e. g. form s w ith inflated
chambers, depressed sutures and few spines.
Cibicides crassiseptatus n. m ut.
(Plate X X IX Fig. 1 a, b, 2 a, b, te x t fig. 3,4)
1955. Cibicides boueanus (d’ O r b i g n y ) var. crassus L u c z k o w s k a Rocz. Pol.
Tow. Geol. v. X X III, P late X, Fig. 3 a, b, c, p. 109.
P l e s i o t y p u s : P late X X IX Fig. 1 a, b, 2 a, b.
S t r a t u m t y p i c u m : Beds overlying the gypsum mem ber in the vicinity of Tam obrzeg, Upper Tortonian.
L o c u s t y p i c u s : Mokrzyszow.
D e r i v a t i o n o m i n i s : of the words crassus — thick and septum . D i m e n s i o n s : microspherc form 0,6 — 0,75 mm.
macrospheric form 0,45 — 0,6 mm.
M a t e r i a l : m ore than 50 specimens.
D e s c r i p t i o n : Test plano-convex, circular in outline. The dorsal side almost flat, the ventral side more or less convex, partly evolute w ith a small distinct knob in the strongly depressed umbilical part of the test. Periphery subacute, limbate. Two or three w horls are visible
21*
on the dorsal side. The first whorl occupies a very sm all central portion of the test. The last w horl is large and w ide and is composed of 11 distinct chambers, narrow and curved. Sutures on th e dorsal side are broad, sligh tly protruding, thinner near the edgeis o f th e test than in its central part, and strongly bent back wards. V entral sutures are broad, strongly protruding, thinner near the edges of the test. Surface of the chambers sm ooth, m inutely perforated. Aperture peripheral and extending on the dorsal side, form ing there a narrow slit along the suture betw een the last and the previous whorl.
Dimorphism is marked in this species by difference in size of the microspheric and macrospheric forms and by difference in size of the first chamber. Microspheric forms are larger (text fig. 3), and the dia
m eter of their embryonal chamber ranges about 0,01 — 0,02 m m . The n ext 6 or 7 chambers are slig h tly larger, and th ey form th e firtst whorl of the test. Macrospheric forms are sm aller, (text fig. 4) the first cham
ber is distinct and its diam eter ranges about 0,05 mm. The knob visible on the ventral side is usually situated on the first chamber. The microspheric form was described as holotvpe in 1955.
Remarks: This species hals been described first as a variety of Cibici
des boueanus (d’ O r b i g n y ) on account o f th e irrefutable relationship betw een these tw o forms. More detailed studies of specim ens collected in the Upper Tortonian beds overlying the gypsum member in Upper Silesia (at K ryw ałd and G liwice Stare) and in the Sandomierz Lowland (at Mokrzyszów), led to th e conclusion, that such features as broad and bent sutures, narrow and bent chambers, and the larger number of chambers than in Cibicides boueanus, are a sound base for determ ina
tion of these specim ens as a new species. Cibicides boueanus (d ’ O r b i g n y) has 9 chambers, narrow, som etim es depressed sutures, and much broader and less bent chambers.
Forms transitional betw een Cibicides crassiseptatus and Cibicides boueanus, and related to both species, are also present in th e collection studied. Such form s resem bles Cibicides crassiseptatus in number and shape of chambers, but have flat, non-protr uding and narrow sutures.
It is possible that such transitional form s are belonging to a philogenetic succession as Cibicides boueanus occurs together w ith transitional form s in the Lower Tortonian, w h ile Cibicides crassiseptatus is common in the Upper Tortonian, and occurs together w ith transitional forms and rare specimens of Cibicides boueanus.
E ponides om nivagus n. mut.
1955. Eponides spiratu s Ł u c z k o w s k a Rocz. Pol. Tow. Geol. v. X X III, P la te IX, Fig. 9 — 10 p. 122.
D e r i v a t i o n o m i n i s : from the word om nivagus — errant everyw here.
H o l o t y p e described by Ł u c z k o w s k a (1955).
Fig. 1 a, b. Cibicides crassiseptatu s Ł u c z k o w s k a , forma m ikrosferyczna, Mo- krzyszów, okolice Tarnobrzega, górny torton, pow. 85 X
Fig. 2 a, b. Cibicides crassiseptatu s Ł u c z k o w s k a , form a m akrosferyczna, Mo- krzyszów , okolice Tarnobrzega, górny torton, pow. 70 X
Fig. 3 a, b. Cibicides boueanus ( d ’ O r b i g n y ) , K rywałd, G. Śląsk, dolny torton, pow. 87 X
Fig. 4. B u lim in a insignis Ł u c z k o w s k a , forma m ikrosferyczna, G liw ice Stare, G. Śląsk, górny torton, pow. 87 X
Fig. 5. B u lim in a insignis Ł u c z k o w s k a , form a m akrosferyczna, G liw ice Stare, G. Śląsk, górny torton, pow . 94 X
Fig. 6. Bulim ina aculeata d ’ O r b i g n y , Krywałd, G. Śląsk, górny torton, pow. 80 X
Fig. 1 a, b. Cibicides crassiseptatu s Ł u c z k o w s k a , m icrosphaeric form, M okrzy- szów, environ of T am obrzeg, Upper Tortonian, 85 X
Fig. 2 a, b. Cibicides crassiseptatu s Ł u c z k o w s k a , m acrosphaeric form, Mokrzy - szów, environ of Tarnobrzeg, Upper Tortonian, 70 X
Fig, 3 a, b. C ibicides boueanus (d’ O r b i g n y ) , K rywałd, Silesia, L ow er Torto
nian 87 X
Fig. 4. B u lim in a insignis Ł u c z k o w s k a , m icrosphaeric form, G liw ice Stare, Silesia, Upper Tortonian, 87 X
Fig. 5. B u lim in a insignis Ł u c z k o w s k a . macrosiphaeric form, G liw ice Stare, Silesia, Upper Tortonian, 94 X
Fig. 6. Bulim ina aculeata d ' O r b i g n y , K rywałd, Silesia, Upper Torto
nian, 80 X
E, Łuczkowska
