Abstrakt. W artykule przedstawiono prawie 60-letni¹ historiê Komisji Dokumentacji Hydrogeologicznych, organu doradczego Ministra Œrodowiska.
S³owa kluczowe: Komisja Dokumentacji Hydrogeologicznych, Ministerstwo Œrodowiska.
Abstract. The article presents an almost 60 year history of the Documentation Commission Hydrogeological, an advisory body of the Minister of the Environment.
Key words: Commission Hydrogeological Documentation, Ministry of Environment.
Historia Komisji Dokumentacji Hydrogeologicznych (KDH) to niemal¿e 60 lat dzia³alnoœci. Z³ote gody Komisji, czyli jej 50 lat dzia³alnoœci uroczyœcie obchodzono w 2005 r.
By³ to okres podsumowañ, planów na przysz³oœæ oraz roz- wa¿añ na temat prawid³owoœci wykonywanych i opiniowa- nych opracowañ, przedstawiony przez ówczesnego Prze- wodnicz¹cego KDH prof. B. Paczyñskiego w artykule
„Z³ote gody Komisji Dokumentacji Hydrogeologicznych”
zamieszczonym w Przegl¹dzie Geologicznym (2005).
Historia badañ hydrogeologicznych w Polsce siêga koñ- ca XIX wieku (Paczyñski, Sadurski, red., 2007), ale rozwój dyscypliny naukowej w nawi¹zaniu do dzia³añ legislacyj- nych, gospodarczych i zawodowych nast¹pi³ dopiero w latach 50. ubieg³ego wieku.
Po II wojnie œwiatowej rozwój bazy surowcowej sta³ siê jednym z najwa¿niejszych zadañ gospodarczych w Polsce.
W 1951 r. ukaza³ siê dekret o pañstwowej s³u¿bie geologicz- nej, w wyniku którego w 1952 r. powsta³ Centralny Urz¹d Geologii (CUG). W dniu 21 grudnia w 1955 r. Prezes CUG Zarz¹dzeniem nr 90 powo³a³ Komisjê Dokumentacji Hydro- geologicznych i Komisjê Dokumentacji Geologiczno-In¿y- nierskich (KDGI)(Paczyñski, 2005). By³y to dwie kolejne ko-
misje utworzone po Komisji Zasobów Kopalin (KZK), któr¹ powo³ano w 1951 r. Do zadañ Komisji Dokumentacji Hydro- geologicznych nale¿a³y wówczas: ocena dokumentacji w za- kresie prawid³owego ustalania zasobów wód podziemnych, ocena dokumentacji i opracowañ geologicznych dotycz¹cych wód podziemnych, analiza metod prowadzenia prac geologicz- nych do celów dokumentacyjnych oraz opiniowanie przepisów dotycz¹cych projektowania prac geologicznych (Paczyñski, Ja- gielska, 1994). Pierwszym Przewodnicz¹cym komisji by³ profe- sor Zdzis³aw Pazdro. Piastowa³ tê funkcjê w latach 1956–1974.
W dniach 18 i 19 wrzeœnia 1956 r. odby³o siê pierwsze plenarne posiedzenie poœwiêcone dokumentacjom i mapom hydrogeolo- gicznym oraz warunkom hydrogeologicznym okrêgu ³ódzkie- go. Komisja liczy³a wówczas 18 osób, wœród których byli przedstawiciele: resortów, prezesa CUG, Pañstwowej Komisji Planowania Gospodarczego, Wy¿szego Urzêdu Górniczego i Polskiej Akademii Nauk.
W bazie danych aktów prawnych mo¿na znaleŸæ Zarz¹dzenie Prezesa Centralnego Urzêdu Geologicznego z 10 grudnia 1957 r. wskazuj¹ce na koniecznoœæ zatwierdza- nia projektów przez istniej¹c¹ ju¿ Komisjê Dokumentacji Hydrogeologicznych (fig. 1).
1Uniwersytet Warszawski, Wydzia³ Geologii, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; e-mail: ewa.krogulec@uw.edu.pl
Procedura opiniowania i prowadzenia posiedzeñ w po- cz¹tkowym okresie dzia³alnoœci komisji by³a dwuetapowa. Ka¿- de opracowanie by³o najpierw wstêpnie opiniowane przez merytoryczny departament CUG i zwracane wykonawcy jeœli wykazywa³o braki formalne lub przekazywane do KDH. Oce- na komisji by³a równie¿ podejmowana dwukrotnie. Podstawo- wa prezentacja, dyskusja i obrona pracy odbywa³a siê na po- siedzeniach zespo³ów roboczych, ale ostateczna akceptacja opracowania, przed przed³o¿eniem prezesowi CUG do podpi- su, nastêpowa³a na posiedzeniu plenarnym KDH, gdzie roz- patrywano co najmniej 10 spraw. Ten tryb postêpowania bar- dzo wyd³u¿a³ procedurê opiniowania i zatwierdzania opraco- wañ i zosta³ po 5 latach zaniechany (Paczyñski, 2005).
Zaproponowany przez prof. Z. Pazdro tok rozpatrywania opracowañ na posiedzeniach Komisji, w znacznym stopniu nadal obowi¹zuj¹cy, przedstawia³ siê nastêpuj¹cej kolejnoœ- ci: wprowadzenie i ocena rzeczoznawcy, pytania do rzeczo- znawcy, brona pracy przez autora, wyjaœnienia inwestora,
dyskusja z udzia³em przedstawicieli zaproszonych instytucji i specjalistów spoza cz³onków KDH, ocena pracy przez cz³onków zespo³u KDH na posiedzeniu zamkniêtym a na koñcu og³oszenie wyników posiedzenia zamkniêtego.
Komisja spe³ni³a wa¿n¹ rolê w unormowaniu sposobu do- kumentowania hydrogeologicznego i wprowadzeniu obo- wi¹zuj¹cych w kraju wymogów, co przyczyni³o siê do uporz¹dkowania gospodarki zasobami wód podziemnych.
W latach 60. XX wieku nast¹pi³o wiele zmian w kompeten- cjach oraz w zakresie uprawnieñ zarówno Prezesa Centralnego Urzêdu Geologii, jak i podleg³ych mu organów doradczych.
W 1960 r. w Zarz¹dzeniu nr 333 Prezesa CUG opracowano re- gulamin dzia³ania Komisji oraz podkreœlono rolê orzeczenia KDH w trybie przyjmowania dokumentacji (fig. 2). Na podsta- wie wymienionego zarz¹dzenia powsta³y wówczas Wo- jewódzkie Komisje Hydrogeologiczne opiniuj¹ce opracowania hydrogeologiczne zgodnie ze swoimi kompetencjami (fig. 3).
Fig. 1. Fragment z Zarz¹dzenia Prezesa Centralnego Urzêdu Geologii z 1957 roku
Excerpt of the Order of the President of the Central Office of Geology in 1957
Fig. 2. Fragment z Zarz¹dzenia Prezesa Centralnego Urzêdu Geologii z 1960 roku
Excerpt from the Order of the President of the Central Office of Geology in 1960
Zarz¹dzenie Prezesa CUG z 1962 r. zmieni³o kompeten- cje KDH, szczególnie w zakresie zatwierdzania dokumenta- cji zasobowych (fig. 4).
Dostêpne w bazie aktów prawnych Zarz¹dzenie Prezesa Rady Ministrów z 23 maja 1963 r. definiuje liczbê Komisji, ich sk³ad i kompetencje (fig. 5).
Równie¿ w 1963 r. Zarz¹dzeniem nr 107 Prezesa Rady Ministrów okreœlono rodzaj opracowañ zatwierdzanych przez Centralny Urz¹d Geologii (fig. 6).
Dalsze zmiany wprowadzi³o Zarz¹dzenie Prezesa Cen- tralnego Urzêdu Geologii z maja 1969 r. Pojawi³o siê w nim, po raz pierwszy, pojêcie zasobów regionu hydrogeologicz- nego, a do KDH mia³y trafiaæ wy³¹cznie dokumentacje, w których zapotrzebowanie lub zasoby eksploatacyjne wód podziemnych przekraczaj¹ 200 m3/h, a tak¿e jeœli ocena zaso- bów dotyczy regionu oraz wód leczniczych (fig. 7).
W 1974 r. Rozporz¹dzeniem Rady Ministrów zdefinio- wano zakres kompetencji Centralnego Urzêdu Geologiczne- go w zakresie prac i badañ hydrogeologicznych (fig. 8).
Fig. 3. Fragment z Zarz¹dzenia Prezesa Centralnego Urzêdu Geologii z 1960 roku
Excerpt from the Order of the President of the Central Office of Geology in 1960
Fig. 4. Fragment z Zarz¹dzenia Prezesa Centralnego Urzêdu Geologii z 1962 roku
Excerpt from the Order of the President of the Central Office of Geology in 1962
Od marca 1975 r. obowi¹zki Przewodnicz¹cego Komisji Dokumentacji Hydrogeologicznych pe³nili kolejno mgr Tade- usz Kliñski i in¿. Marian Ciechanowski, pracownicy Central- nego Urzêdu Geologii (Paczyñski, 2005). Od marca 1975 r.
do 1984 r. Przewodnictwo KDH przej¹³ profesor Antoni Sta- nis³aw Kleczkowski, a nastêpnie w latach 1984–1990 – doc.
Stanis³aw Turek. W styczniu 1990 r. na stanowisko Przewod- nicz¹cego powo³ano prof. Bronis³awa Paczyñskiego. Pe³ni³ Fig. 5. Fragment z Zarz¹dzenia Prezesa Centralnego Urzêdu Geologii z 1963 roku
Excerpt from the Order of the President of the Central Office of Geology in 1963
Fig. 6. Fragment z Zarz¹dzenia Prezesa Rady Ministrów z 1963 roku
Excerpt from the Order of the Prime Minister in 1963
tê funkcjê przez ponad 20 lat. Jego zaanga¿owaniu, pracy, wysokiemu poziomowi merytorycznemu zawdziêczamy po- zycjê i standardy komisji.
Zasadnicze zmiany legislacyjne, które objê³y równie¿ Ko- misjê Dokumentacji Hydrogeologicznych wi¹¿¹ siê z uchwa- leniem w 1994 r. ustawy Prawa geologicznego i górniczego.
Zapisy w ustawie spowodowa³y (fig. 9) zniesienie katego- rii zasobów wód podziemnych, wprowadzenie pojêcia zaso- bów dyspozycyjnych dla ocen obszarowych, wprowadzenie pojêæ wód leczniczych, termalnych i solanek, wprowadzenie
odrêbnej procedury dokumentowania zasobów wód Ÿróde³.
Wyró¿niono nowy typ dokumentacji, okreœlaj¹cej warunki hydrogeologiczne w zwi¹zku z projektowanym: odwodnie- niem górniczym, zat³aczaniem wód do górotworu, odwodnie- niem budowlanym, lokalizowaniem obiektów potencjalnie zanieczyszczaj¹cych wody podziemne oraz ustanawianiem stref ochronnych G³ównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP).
Nowelizacja Prawa geologicznego i górniczego w 2002 r. wprowadzi³a nowy typ dokumentacji, której opiniowanie Fig. 7. Fragment z Zarz¹dzenia Prezesa Centralnego Urzêdu Geologii z 1969 roku
Excerpt from the Order of the President of the Central Office of Geology in 1969
Fig. 8. Fragment z Rozporz¹dzenia Rady Ministrów z 1974 roku
Excerpt from the Council of Ministers in 1974
nale¿y do kompetencji KDH, okreœlaj¹cej warunki hydrogeo- logiczne w zwi¹zku z zakoñczeniem odwadniania lub zmian¹ poziomu odwadniania likwidowanych zak³adów górniczych.
Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. (fig.10) precyzuje kom- petencje Ministra Œrodowiska, jako organu pierwszej instan- cji w zakresie zatwierdzania okreœlonych rodzajów doku- mentacji hydrogeologicznych.
Obecnie podstaw¹ prawn¹ dzia³ania Komisji Dokumen- tacji Hydrogeologicznych jest Zarz¹dzenie Nr 35 Ministra Œrodowiska z dnia 8 czerwca 2011 r. w sprawie powo³ania Komisji Dokumentacji Hydrogeologicznych oraz Decyzja Nr 14 Ministra Œrodowiska z dnia 8 czerwca 2011 r. w spra- wie ustalenia sk³adu osobowego Komisji Dokumentacji Hy- drogeologicznych (fig. 11).
Dnia 8 czerwca 2011 r. KDH rozpoczê³a prace w nowym sk³adzie, ustalonym przez Ministra Œrodowiska. Na stanowi- sko Przewodnicz¹cej powo³ano Ewê Krogulec. Zespó³ komi- sji tworz¹ obecnie 42 osoby, specjaliœci z ró¿nych dziedzin i zakresów badañ hydrogeologicznych. S¹ wœród nich przed- stawiciele oœrodków akademickich, instytutów badawczych, firm hydrogeologicznych oraz administracji geologicznej.
Obecnie zakres dzia³ania komisji dotyczy przygotowywa- nia opinii dla Ministra Œrodowiska, które dotycz¹ g³ównie:
merytorycznej i formalnoprawnej oceny prawi³owoœci sporz¹dzenia projektów prac geologicznych i dokumentacji hydrogeologicznych w zakresie regionalnych badañ hydrogeo- logicznych, ustalania zasobów solanek, wód termalnych i leczniczych, obszarów ochronnych zbiorników wód pod- ziemnych, odwadniania z³ó¿ kopalin, wt³aczania wód do górotworu, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania
substancji lub podziemnego sk³adowania odpadów pozo- staj¹cych w kompetencjach Ministra Œrodowiska. Prace komi- sji obejmuj¹ tak¿e ocenê zakresu merytorycznego projektów, dokumentacji i opracowañ hydrogeologicznych przewidzia- nych do wykonania na zamówienie Ministra Œrodowiska.
Komisja pe³ni rolê doradcz¹, opiniotwórcz¹, konsulta- cyjn¹, co jest szczególnie wa¿ne wobec znacznej liczby opracowañ, dokumentacji, instrukcji, a tak¿e prac zamawia- nych przez Ministra Œrodowiska. Zakres prac opiniowanych przez KDH jest bardzo zró¿nicowany. Przyk³adem mo¿e byæ 2011 r., kiedy Komisja rozpatrzy³a 103 opracowania, w tym 53 dokumentacje hydrogeologiczne, 23 dodatki do doku- mentacji hydrogeologicznych, 20 projektów prac geologicz- nych, ocenê prognoz eksploatacyjnych, instrukcjê obs³ugi wierceñ hydrogeologicznych, mapy hydrogeologiczne, atlas zasobów wód i energii geotermalnej oraz poradnik meto- dyczny pt. „Wyznaczanie granic obszaru i terenu górniczego dla z³ó¿ wód podziemnych uznanych za kopaliny” (tab.1).
W 2012 r. komisja rozpatrzy³a 46 opracowañ: 29 doku- mentacji hydrogeologicznych, 15 projektów prac geologicz- nych (w tym 3 projekty na poszukiwanie i rozpoznawanie z³ó¿ wêglowodorów) oraz 2 inne opracowania (tab. 1).
Wszystkie opracowania opiniowane przez komisjê by³y koreferowane przez cz³onków KDH lub ekspertów w danej dziedzinie. Na podstawie protoko³ów z posiedzeñ zespo³ów roboczych wydano opinie, przedstawione Dyrektorowi De- partamentu Geologii i Koncesji Geologicznych (w 2011 r. – 103 opinie, w 2012 r. – 46 opinii).
W ostatnich latach najliczniej opiniowane by³y doku- mentacje lub dodatki do dokumentacji okreœlaj¹ce warunki Fig. 9. Fragment z ustawy Prawo geologiczne i górnicze z 1994 roku
Excerpt from the Act Geological and Mining Law of 1994
hydrogeologiczne dotycz¹ce ustanawiania obszarów ochronnych G³ównych Zbiorników Wód Podziemnych re- alizowanych w ramach tematu bezpoœrednio zlecanego i nadzorowanego przez Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, a finansowanego ze œrodków Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej. W wielu przypadkach, przy opiniowaniu wymie- nionych opracowañ komisja podejmowa³a dyskusjê, konsul- tacje z przedstawicielami Krajowego i Regionalnych Zarz¹dów Gospodarki Wodnej obecnymi na posiedzeniach, wyra¿a³a opinie merytoryczne lub wskazywa³a kierunek re- alizacji prac pod wzglêdem metodycznym. Wynika³o to z faktu opiniowania 1 transzy opracowañ, których realizacja bêdzie kontynuowana w kolejnych latach. Wnioski z licz- nych dyskusji cz³onków komisji na posiedzeniach KDH, dotycz¹cych tego tematu, przedstawiono na posiedzeniu Ze- spo³u Konsultantów pañstwowej s³u¿by hydrogeologicznej, a nastêpnie czêœciowo przedstawiono w protokole z posie-
dzenia Zespo³u i przekazano Krajowemu Zarz¹dowi Gospo- darki Wodnej. W realizowanych opracowaniach zlecanych przez PIG-PIB, na posiedzeniach uczestniczy³ koordynator tematu oraz przedstawiciele instytucji zamawiaj¹cych temat.
Inn¹, najliczniejsz¹ grup¹ opracowañ opiniowanych przez Komisjê Dokumentacji Hydrogeologicznych by³y projekty prac geologicznych i dokumentacje do rozpoznania lub usta- lania zasobów eksploatacyjnych wód leczniczych oraz w celu poszukiwania, rozpoznania zasobów i okreœlenia perspekty- wicznych rejonów wystêpowania wód termalnych w ró¿nych rejonach Polski. Na posiedzeniach Komisji Roboczych KDH, dotycz¹cych opiniowania wymienionych projektów czêsto uczestniczyli przedstawiciele instytucji samorz¹dowych lub w³adz lokalnych z rejonów, które obejmowa³y opracowania.
W celu uzyskania bezstronnoœci i najwy¿szego poziomu merytorycznego opracowañ, przyjêto zasadê ich koreferowania przez ekspertów niezale¿nych i nie wspó³pracuj¹cych z firma- mi wykonuj¹cymi opracowania. Podobnie postêpowano przy
Fig. 11. Fragment z Zarz¹dzenia nr 35 Ministra Œrodowiska z 2011 roku
Excerpt of Ordinance No. 35 of the Minister of the Environment in 2011 Fig. 10. Fragment z ustawy Prawo geologiczne i górnicze z 2011 roku
Excerpt from the Act Geological and Mining Law of 2011
zapraszaniu cz³onków KDH na posiedzenia Komisji Robo- czych. Zró¿nicowany charakter opracowañ wymaga³ opinio- wania przez niezale¿nych specjalistów z ró¿nych dziedzin i zapraszania ekspertów nie bêd¹cych cz³onkami komisji.
KDH zajmuje siê równie¿ merytoryczn¹ i formalno- prawn¹ ocen¹ projektów prac i robót geologicznych, doku- mentacji hydrogeologicznych i innych opracowañ geologicz- nych dotycz¹cych regionalnych badañ hydrogeologicznych, ustalania zasobów wód termalnych i leczniczych, odwadnia- nia z³ó¿ kopalin oraz wt³aczania wód do górotworu.
W ci¹gu prawie 60 lat dzia³alnoœci Komisja Dokumenta- cji Hydrogeologicznych opiniowa³a kilka tysiêcy projektów i dokumentacji oraz innych opracowañ, w tym wiele instruk- cji i wytycznych metodycznych. Komisja pe³ni nie tylko funkcjê opiniotwórcz¹, ale jest tak¿e forum dyskusyjnym, doradczym o niezale¿nym charakterze. KDH przyczyni³a siê du¿ym stopniu nie tylko do podniesienia poziomu opraco- wañ, ale tak¿e do doskonalenia metodyki badañ hydrogeolo- gicznych i ustalania ich standardów, które nie mog¹ byæ ujê- te w rozporz¹dzeniach, zarz¹dzeniach czy poradnikach.
Cz³onkowie komisji podejmuj¹ siê opiniowania tematów trudnych i dyskusyjnych, co wynika z rozwoju wspó³czes- nych badañ hydrogeologicznych. Podsumowuj¹c zakres opi- niowanych opracowañ nale¿y podkreœliæ ich zró¿nicowany charakter oraz nowe wyzwania jakie stawiane s¹ przed ko- misj¹. Przyk³adem mog¹ byæ projekty robót geologicznych, na poszukiwania z³ó¿ gazu z formacji ³upkowych, w których poruszane s¹ aspekty ochrony wód podziemnych.
Kolejny rok dzia³alnoœci komisji zapowiada siê bardzo pracowicie. Nowa transza dokumentacji hydrogeologicz- nych dotycz¹cych obszarów ochronnych GZWP obejmuj¹ca kilkadziesi¹t opracowañ, ze wzglêdu na wa¿n¹ rolê w gospo- darowaniu wodami i zagospodarowaniu przestrzennym, wy- maga szczególnej starannoœci w zakresie opiniowania. Innym wyzwaniem s¹ planowane prace dokumentacyjne w zakresie zasobów dyspozycyjnych, które stanowi¹ kluczowy element rozpoznania hydrogeologicznego w Polsce – tematyki ocze- kiwanej przez ca³e œrodowisko geologiczne. Dokumentacje te bêd¹ wymaga³y eksperckiego, konsekwentnego i nowo- czesnego opiniowania przez cz³onków komisji.
LITERATURA
PACZYÑSKI B., 2005 — Z³ote gody Komisji Dokumentacji Hy- drogeologicznych. Prz. Geol., 53, 10/1: 806–809.
PACZYÑSKI B., JAGIELSKA B., 1994 — Komisja Dokumentacji Hy- drogeologicznych w latach 1956–1993. Prz. Geol., 42: 419–421.
PACZYÑSKI B., SADURSKI A. (red.), 2007 — Hydrogeologia re- gionalna Polski. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
SUMMARY
The article presents an almost 60 year history of the Do- cumentation Commission Hydrogeological, an advisory body of the Minister of the Environment. DCH acts not only
as opinion-making, but is also a discussion forum, an inde- pendent advisory capacity.
7 £¹cznie 103 46
