J. Krasicka
"Teoria i praktyka rehabilitacji
inwalidów (analiza w aspekcie
fizycznym, psychologicznym,
społecznym i zawodowym)", A.
Hulek, Warszawa 1966 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 7/1, 182-187
Hulek A., Teoria i p ra k ty k a rehabilitacji inwalidów. (Analiza w aspek
cie fizycznym , psychologicznym , społecznym i zawodowym), W arszawa 1966
Książka ta jest opracowaniem w ażnego i trudnego zadania: syn tetycz nym przedstaw ieniem problem atyki rehabilitacji. Jak sam podtytuł w skazuje, jest to praca przedstaw iająca zagadnienie rehabilitacji w as p ek cie fizycznym , psychologicznym , społecznym i zawodowym. Praca składa się z X I rozdz. Rozdz. od I do X p ośw ięcone są om ówieniu za gadnień w spólnych w rehabilitacji dla w szystkich inw alidów, natom iast rozdz. X I przedstawia niektóre problem y specyficzne dla różnych ro dzajów inw alidztw a. Om awiając poszczególne problem y rehabilitacji autor daje czytelnikow i przekrój poglądów w skali m iędzynarodowej, cytując stanow isko i badania w ielu innych autorów.
W rozdz. I autor kolejno om awia pojęcie inwalida, inwalidztwo, re habilitacja. W edług autora za inw alidę (osobę poszkodowaną trw ale na zdrowiu) uważać będziem y taką jednostkę, u której istnieje naruszenie sprawności i funkcji w stopniu w yraźnie utrudniającym (w porów na niu z osobam i zdrowymi w danym kręgu kulturalnym ) pobieranie na u ki w norm alnej szkole, w ykon yw anie czynności życia codziennego, pra cę zawodową, udział w życiu społecznym oraz zajęciach w czasie w o l nym od pracy. Przeprowadzenie klasyfikacji i system atyka rodzajów inw alidztw a, jego przyczyn, objaw ów i skutków jest w zasadzie niem ożli w e ze w zględu na w zajem ne zależności poszczególnych narządów i funk cji w organiźmie oraz różnice w skutkach inw alidztwa, biorąc pod uw a gę różne rejony św iata lub kręgi kulturalne. Autor przyjm uje podział w ed łu g rodzajów zaburzonych fun kcji i postaci w jakich utrwala się inwalidztwo.
Dalej autor analizując sens takich term inów jak rewalidacja, reakty- w izacja, resocjalizacja, produktywizacja, rozm ieszczenie i usprawnienie w ykazuje, że są one niepełne, poniew aż określają tylko p ew ien fragm ent działania w stosunku do osób, które są poszkodowane na zdrowiu. Obec nie używ a się określenia rehabilitacja. Istnieje w iele definicji, które określają działanie nazwane „rehabilitacją”. D efinicje autor ujął w pięć grup i kolejno je omawia. W edług autora istota rehabilitacji polega na rozw inięciu u in w alid y m ożliw ie m aksym alnych zdolności do sam odziel nego życia — w ykonyw ania czynności życia codziennego i pracy za w odow ej, co um ożliw i m u w łączen ie się w czynne życie społeczne. Wy maga to zaangażowania różnych metod, środków i usług.
Rozdz. II: Rozmiar inw alidztw a w liczbach i źródłach jego pow staw a nia — jest próbą przedstaw ienia danych statystycznych. Autor w yjaśnia, że żadne z państw nie posiada dokładnej statystyk i inw alidów i nie opracowało kom pletnego system u ich rejestracji. Dla orientacji autor podaje szereg liczb dotyczących in w alid ów dzieci i dorosłych w Polsce
i dla porównania w Stanach Zjednoczonych zaznaczając, że ryzykowne są jakieś daleko idące porównania, poniew aż badania przeprowadzone b yły w odmiennych w arunkach i odm iennym i metodam i.
Jako przyczyny in w alid ztw a w ym ien ia autor w ypadki, choroby i nie które zjawiska psychospołeczne. Ostatnio zwraca się uwagę na takie przyczyny inwalidztwa jak osiągnięcia m edycyny i rozwój usług so cjalnych (np. zmniejsza się śm iertelność chorych na gruźlicę a zwiększa się liczba inwalidów), w zrastające tempo w spółczesnego życia oraz zja w isk o przedłużania się życia człow ieka.
Rozdz. III: Przyczyny rozwoju rehabilitacji w idzi autor w ogólnym rozwoju idei humanitaryzmu. Stw ierdza się, że inw alidzi są zdolni do pracy i możliwe jest osiąganie przez nich dobrych w yników . Rozwój re habilitacji jest przeciwdziałaniem tendencjom w zrostu rent i ich p sy chologicznym oraz społecznym skutkom. Do rozwoju rehabilitacji przy czynia się też postawa sam ych inw alidów , którzy m ają potrzebę czyn nego udziału w życiu społecznym, która jest w ynikiem podstawowych potrzeb każdego człowieka. W pływ na rozwój rehabilitacji ma postęp naukowy w poszczególnych dyscyplinach.
Kolejno w rozdz. IV Społeczeństw o a inw alida, oraz w rozdz. V — Re habilitacja częścią p olityki socjalnej, autor zajm uje się analizą różnych postaw, jakie przejawiają w stosunku do inw alidów poszczególni ludzie i grupy społeczne. Wśród tych postaw znajdują się przesądy i uprzedze nia. Przeciwdziała się takim i m etodam i jak oddziaływ anie na opinię publiczną i pełna rehabilitacja inw alidy. Rehabilitacja inw alidów u w a żana jest za istotny elem ent polityki socjalnej państw i organizacji spo łecznych.
W rozdz. VI — Zm iany u jednostki w skutek powstania inw alidztwa jako przedmiot działania rehabilitacyjnego, — autor podkreśla swoje stanow isko, że na skutek in w alid ztw a zachodzą zm iany w sprawności fizycznej danego człow ieka, jego psychiki i sposobu społecznego bytow a nia. Ze względu na rodzaj inw alidztw a i jego stopień, różne typy osobo w ości oraz warunki życia, różnorodność tych zm ian jest bardzo duża. Sku tk i inwalidztwa przejawiają się w zm ianach w sprawności fizycznej. Choroba i uraz naruszają ją w różnym stopniu. Różnorodność przeżyć u inw alidów warunkuje w iele czynników. Np. nagły uraz —■ osoba po szkodowana doznaje szoku, następuje dezorientacja odnośnie swoich m o żliw ości, depresja. Reakcja na inw alidztw o następujące stopniowo, jest bardzo indywidualna, istn ieje m ożliw ość przygotow ania chorego na sk u t ki. Inwalidztwo od urodzenia jest czym ś bardziej naturalnym , bo nie m a skali porównawczej. Autor w ym ienia ogólne typ y reakcji na inw a lidztw o. Różne przejawy życia społecznego inw alidy mogą ulec zakłóce niu oraz następują zm iany w sposobie korzystania z otoczenia fizyczn e go.
W rozdz. VII autor przedstawia cele rehabilitacji, a to: usprawnienie jednostki pod w zględem fizycznym , psychicznym i społecznym (zawo dowym), kształtow anie w obec niej odpowiednich postaw najbliższego środowiska społecznego oraz przystosowania otoczenia fizycznego.
U spraw nienie fizyczne inw alidy to usprawnienie narządów i funkcji w raz z doprowadzeniem w yglądu danej osoby do normy. U sprawnienie psychiczne to akceptacja inwalidztwa, dostosowanie się do koniecznych ograniczeń, uaktyw nienie i rozw inięcie swoich m ożliwości, przystosow a nie się i uczestnictwo w życiu społecznym grupy. Uspraw nienie społeczne w yraża się w przystosow aniu do życia rodzinnego, pracy zawodowej i czasu w olnego. Częścią procesu rehabilitacji jest również kształtow a nie odpowiednich postaw środowiska w zględem inw alidy oraz przysto sow anie do jego potrzeb otoczenia fizycznego.
Rozdz. VIII Czynniki brane pod uwagę w procesie rehabilitacji. W tym rozdz. autor omawia kolejno te czynniki w ym ieniając trzy podstawowe grupy — czynniki związane z inwalidą, czynniki w działaniu rehabili tacyjnym i czynniki związane ze środowiskiem społecznym i otoczeniem fizycznym inwalidy. A utor wskazuje, że od rodzaju i stopnia inw alidz twa zależy odpowiedni dobór środków i m etod oraz zakres całego pro cesu rehabilitacji. U inw alidy procesy kom pensowania braków trzeba bardziej racjonalnie zainicjować i rozwijać ich przebieg dobierając od powiedni program rehabilitacji. Ważne są odpowiednie warunki, w ola powrotu do zdrowia i m otyw acja w osiąganiu celów. Należy pamiętać, że istnieją granice kom pensacji braków. Omawia ruch i pracę odpowied nio dobraną jako czynniki terapeutyczne. Ważne jest w łaściw e tempo poszczególnych etapów rehabilitacji następujących po sobie i ustalenie ich w czasie. Inw alida powinien brać czynny udział w układaniu i reali zacji programu. N ależy uw zględnić zasady uczenia się i nauczania tj. działanie bodźca, wzm ocnienie i reakcji.
W rozdz. IX: U sługi w rehabilitacji, autor poddaje analizie podstawowe usługi, uwzględniając podstaw y teoretyczne, stosowane techniki i środ ki oraz form y organizacyjne. Ważnym m omentem , który poprzedzać p ow i nien rozpoczęcie procesu rehabilitacji, jest dokładna analiza ogólnej sy tuacji inw alidy i udzielenie porady o charakterze kom pleksowym . Autor podaje, że w niektórych krajach powołano specjalne ośrodki, w których porad udzielają różni specjaliści; np. w Stanach Zjednoczonych są to stanow iska doradców rehabilitacyjnych.
Rehabilitacja lecznicza zajmuje się problem atyką psychologiczną, spo łeczną i zawodową pom ijając leczenie typowo kliniczne. Stanowi ona proces ciągły, istotnym i jej elem entam i są zabiegi kliniczne, fizyko- i f i zjoterapeutyczne, psychoterapia, terapia ruchu, terapia zajęciowa, nau czanie czynności Życia Codziennego, pielęgnow anie chorego, rozwiązy w anie problem ów społecznych i socjalnych, preorientacja zawodowa,
or-ganizacją czasu wolnego. W rehabilitacji psychicznej chodzi o usprawnie nie psychiczne inwalidy, co w arunkuje adaptację do nowych sytuacji i warunków. Stan psychiczny inw alidy jest w ypadkow ą w ielu czynni ków, które działały przed chorobą, w czasie jej trwania i których jesz cze należy się spodziewać. Psycholog stosuje m etody w swej pracy ta kie jak: wywiady, obserwacje, testy, kwestionariusze, osobiste oddziały w anie terapeutyczne na pacjenta, oddziaływ anie terapeutyczne w grupie i poprzez nią, dostarczanie elem en tów do oddziaływania terapeutycznego innym członkom zespołu. Terapia ruchem przejawia się w form ie w y chowania fizycznego. Jej celem jest usprawnienie całego organizmu, usz kodzonego narządu lub funkcji oraz kształtow anie takich cech jak od w aga, samodzielność, pokonyw anie trudności, przygotowanie do podję cia w ysiłku. W terapii zajęciow ej następuje oddziaływ anie poprzez ruch i pracę. Dobór terapii zajęciow ej jest sprawą indyw idualną, jest zaję ciem w kierunku zwykłej pracy w normalnych zakładach produkcyjnych. Autor zwraca uwagę na w spółpracę instruktora z innym i specjalistam i. Ważnym elementem rehabilitacji jest uczenie czynności dnia codzienne go, co przyczynia się do usam odzielnienia się inwalidy. Za zaspokojenie potrzeb społecznych i socjalnych inw alidy odpow iedzialny jest asysten t socjalny. Pielęgniarka zajm uje się usługam i uzupełniającym i w szystkie inne, ponieważ stale przebywa z pacjentem. Zajęcia rozrywkowe, które w ypełniają czas wolny spełniają również rolę terapeutyczną.
W edług autora na rehabilitację zawodową składa się: udzielenie po rady zawodowej, szkolenie zawodowe, zatrudnienie i jego organizacja, czuwanie nad warunkami zatrudnienia. Zwraca uwagę, że każdy inw a lida zachowuje określone sprawności, a żadna praca nie w ym aga zaanga żow ania wszystkich sprawności. A nalizę i ocenę sprawności fizycznych przeprowadza lekarz. Stopień sprawności pod w zględem psychicznym ustala psycholog. Następnym w ażnym etapem jest przeprowadzenie ana lizy pracy. Analizy tej dokonuje np. asystent społeczny lub instruktor zatrudnienia chorych. Inw alida zostaje skierow any na szkolenie lub do zatrudnienia po otrzymaniu porady zawodowej w tzw. ośrodku poradnic twa zawodowego lub poradni specjalnej. Zespół udzielający porady to: doradca zawodowy (u nas pełni funkcję psycholog) lekarz, psycholog, in struktor terapii zajęciowej, instruktor w ychow ania fizycznego, asystent społeczny. Ustalenie prognozy zaw odowej jest bardzo trudne. Przygo tow anie inwalidów do pracy następuje w specjalnych zakładach zaw o dow ych w edług wypracowanych m etod szkolenia, które autor om awia. Inne form y szkolenia to szkolenie przyw ârsztatowe i przygotow anie do pracy w domu. Autor m ówiąc o zatrudnieniu inw alidów podkreśla ogól ne założenia, na których to zatrudnienie się opiera. Zwraca uwagę, że przyjęcie inwalidy przez grupę jest procesem instruktora inwalidzkiego. M iejscem pracy inwalidy m oże być zw yk ły zakład pracy, zakład pracy
chronionej, dom itp. Zakłady pracy chronionej zatrudniają osoby ze znacznie obniżoną zdolnością do w ysiłk u lub sprawnością. Organiza cja zakładu zależy od rodziaju inw alidów i rodzaju produkcji, są one w zasadzie dofinansowyw ane. D la najciężej poszkodowanych organizo w ana jest praca chałupnicza, przygotowaniem do niej zajmują się in struktorzy zakładu pracy chronionej. Mniej znaną formą rehabilitacji jest rehabilitacja przem ysłow a przeprowadzana w tym zakładzie, gdzie robotnik doznał uszkodzenia, na specjalnie w ydzielonym oddziale. Da lej autor om awia środki techniczne przyśpieszające proces rehabilitacji. Należą tu protezy, aparaty, różne przyrządy, przybory i środki pom oc nicze stosow ane w rehabilitacji leczniczej, pracy zawodowej i życiu codziennym . Dużą pomocą jest pew ne przystosowanie otoczenia fizycz nego odpowiadające potrzebom inw alidy. Zdaniem autora pomoce tech niczne n ie pow inny zastępow ać w łaściw ych środków terapeutycznych, które m ogą usunąć ograniczenie. Praca całego zespołu rehabilitacyjnego powinna być oparta na ścisłym i w zajem nym kontakcie specjalistów. Autor zaznacza, że skład zespołu jest różny w zależności od przypad ków i etapów rehabilitacji.
Rozdz. X: P ojęcie zdolności do pracy, jest om ówieniem czynników, które składają się na zdolność do pracy z uwzględnieniem szkolenia za w odow ego i zatrudnienia. Rozważania te opiera autor na badaniach w łasnych (okres 4-letnich obserwacji) dotyczących szkolenia i zatrudnie nia inw alidów z uszkodzeniam i kończyn górnych. W edług autora ocena zdolności do pracy powinna być jak najbardziej całościowa, uw zględ niająca aspekt lekarski, psychologiczny, zawodowy i społeczny.
Rozdz. XI: Cechy charakterystyczne niektórych grup in w alid ów i ten dencje rozw ojow e w ich rehabilitacji, pośw ięcił autor niektórym specy ficznym zagadnieniom w iążącym się z różnym i rodzajami inwalidztwa. A utor w szystk ie rodzaje inw alidztw a ujm uje w następujące grupy: in w alid zi z nieodw racalnym (ustabilizowanym ) kalectw em fizycznym , prze w lek le chorzy, osoby z zaburzeniami psychicznym i, osoby z obniżonym rozwojem um ysłow ym . Podział inw alidów na dzieci i młodzież, doro słych oraz osoby w w iek u starszym, uwzględnia w rehabilitacji w łaści w ości związane z w iekiem . Najlepsze w yniki rehabilitacji osiąga się u osób z inw alidztw em nieodwracalnym ale obecnie zaznacza się ten dencja do rozw ijania rehabilitacji osób przew lekle chorych. Postępuje też w coraz w iększym stopniu specjalizacja programów rehabilitacji.
Autor sygnalizuje zagadnienie specyficzne w yłaniające się w rehabili tacji osób z dysfunkcjam i narządów ruchu, w porażeniu m ózgowym dziecięcym , z uszkodzeniam i narządu wzroku i słuchu, w zniekształce niach twarzy, w chorobąch układu krążenia, w chorobach psychicznych, w upośledzeniu um ysłow ym , w padaczce, w rehabilitacji dzieci i osób w w ieku starczym .
Istotna wartość om awianej książki polega na ukazaniu zagadnień, k tó re są wspólne w rehabilitacji w szystkich inwalidów. Zam ierzeniem au tora było podkreślenie, że rehabilitacja jest procesem złożonym, a po szczególne jej aspekty w arunkują się w zajem nie. Zam ierzenia sw oje sp ełn ił poprzez analizę rehabilitacji w aspekcie psychologicznym , społecz nym i zawodowym. Bogaty przegląd badań w om awianej dziedzienie zapoznaje czytelnika z aktualnym i kierunkam i i poglądam i autorów za granicznych. Trzeba zwrócić również uw agę na starannie zebraną bi bliografię tematu.
J. Krasicka
S trzalecki A., Wybrane zagadnienia psychologii twórczości, Warszawa
1969
Praca Andrzeja Strzałeckiego dotyczy zagadnień stosunkowo młodej jeszcze dziedziny w iedzy — psychologii twórczości. Jest ona pierwszym , w iększym krokiem na drodze rozpowszechniania tej problem atyki w P ol sce.
Na całość książki składają się trzy następujące rozdziały: 1) Kryteria twórczości
2) Twórczość a ogólny poziom um ysłow y 3) Twórczość a osobowość
W stępem opatrzył pracę sam autor. Na końcu książki podana jest obszerna bibliografia, obejmująca przeszło tysiąc (1000) pozycji, przede w szystkim w języku angielskim , ale również w języku niem ieckim , francuskim i włoskim. Dołączone są nadto streszczenia: angielskie i ro syjskie. Całość pracy jest przejrzysta i starannie opracowana. Strza- łeck i w „Wybranych zagadnieniach psychologii twórczości” daje prze gląd zasadniczych teorii i m etod rozpowszechnionych i stosowanych w psychologii twórczości. Autor pragnie rów nież zwrócić uwagę czy telnika na najważniejsze eksperym enty i najciekaw sze w yniki oraz w skazać inne źródła do dalszej sam odzielnej lektury.
G łównym i zagadnieniami, nad którym i skupia się uwaga autora są: osobowość twórcza w sensie specyficznych cech decydujących o tw ór czym zachowaniu się, kryteria twórczości, różnorodne znaczenia twór czości, metody doboru grup kontrolnych, opis skal służących do cha rakterystyki twórczych w ytw orów.
Układ formalny książki jest następujący: w pierwszym rozdziale pra cy autor zajmuje się kryteriam i twórczości. Jest to próba odpowiedzi na p ytanie — jakie warunki m usi spełniać dzieło (teoria naukowa, utwór m uzyczny, konstrukcja techniczna itd.), aby nazywać je było można
