25 poKiB «/1,ozoeopy Mó1c YKpaiH010 i Pecny6J1iK010 lloJ1bUfe10 npo iJo6pocyciiJcmBO, iJpy:JICHi BiOIIOCUHU i cniepo6imHUlfmBO» - cnpo6a 6GflaHcy»
1 Bartłomiej STEMPIN1
POJEDNANIE POLSKO-UKRAIŃSKIE
W MYŚLI POLITYCZNEJ PREZYDENTÓW
POLSKI ALEKSANDRA KWAŚNIEWSKIEGO I LECHA KACZYŃSKIEGO
Podczas prezydentury A. Kwaśniewskiego w 1997 r., doszło do podpisania z prezydentem Ukrainy Leonidem Kuczmą wspólnego oświadczenia o porozumieniu i pojednaniu. W dokumencie zapisano, że stosunki polsko-ukraińskie,, [... ] należy budować na prawie i sprawiedliwości oraz głębokim i szczerym porozumieniu i pojednaniu, pragnąc wspólnie przezwyciężać skomplikowane dziedzictwo polsko ukraińskich losów". Odwołano się do pozytywnych elementów polsko ukraińskiego sąsiedztwa,jak współpraca czy wzajemne wpływy kulturowe. Apelowano o niezapominanie tragicznych wątków historii, takich jak wojny, przejawy antyukrail'lskiej polityki II RP, prześladowania Polaków na Ukrainie radziec kiej , ofiarach Wołynia i polsko-ukraińskich konfliktów w latach powojennych oraz akcji „Wisła".
Uznano, że żaden cel nie może usprawiedliwiać zbrodni, pamiętając również, że źródła konfliktów leżały niekiedy poza Ukrainą i Polską.
Złożono hołd pomordowanym, poległym i przesiedlonym, potępiono sprawców cierpień i wyrażono wdzięczność tym, którzy działali na rzecz zbliżenia narodów. W opinii prezydentów interpretacją wspólnej przeszłości powinni zająć się specjaliści. Prezydenci zadeklarowali objęcie patronatu nad utrwalaniem idei porozumienia i pojednania polsko-uk raiń skie go2•
Na prezydenturę A. Kwaśniewskiego w 2003 r. przypadła 60.
rocznica tragedii wołyńskiej. W Pawliwce (dawnym Porycku) na Ukrainie odbyły się wspólne uroczystości z udziałem prezydentów Polski i Ukrainy. A. Kwaśniewski złożył hołd ofiarom, a w wygłoszonym przemówieniu apelował o szukanie dróg, prowadzących do pojednania. W opinii polskiego prezydenta zbrodnia wołyńska była przykładem całego zła,
25 lat «Traktatu między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy» - próba bilansu
2
1.mgr Bartłomiej Stern pin, Uniwersytet Jagielloński.
2.A. Kwaśniewski, L. Kuczma, Wspólne oświadczenie Prezydentów RP i Ukrainy o po rozumieniu i pojednaniu, Kijów 1997 ; Por. K. Grunberg, B. Sprenge l, Trudne sąsiedztwo - Stosunki polsko-ukraińskie w X-XX wieku , Warszawa 2005, s. 757.
•
•
jakie dokonało się między naszymi narodami w XX wieku3•
Prezydent A. Kwaśniewski podziękował Ukraińcom oraz prezydentowi L. Kuczmie za możliwość zorganizowania uroczystości. Podkreślił że za zbrodnie nie można obwiniać całego narodu. Sprzeciwił się natomiast nacjonalistycznej ideologii, choć jak zaznaczył, UPA zapisała się w świadomości Ukraińców jako siła walcząca o niepodległą Ukrainę. A.
Kwaśniewski sprzeciwił się też akcjom odwetowym, przypominając również akcję „Wisła"4
Innym momentem, w którym prezydent A. Kwaśniewski włączył się w budowę polsko-ukraińskiego pojednania było otwarcie Cmentarza Orląt Lwowskich wraz z prezydentem Ukrainy Wiktorem Juszczenko w 2005
r. Prezydent oddał również hołd żołnierzom Ukraińskiej Armii Halickiej i żołnierzom Semena Petlury. A. Kwaśniewski zaapelował do obecnych na uroczystościach młodych Polaków i Ukraińców o poznawanie wspólnej historii i siebie nawzajem, uczenie się szacunku dla wolności, uczenie się patriotyzmu, w którym jest otwartość na inne narody5.
Na Cmentarzu Orląt prezydent nazwał jego otwarcie „spełnieniem potrzeby polskich serc - oraz znakiem pokoju, pojednania i przyjaźni płynącym z serc ukraińskich" i w imieniu Polski złożył podziękowanie i zaapelował o podanie sobie dłoni . Prezydent przypomniał trudne losy Lwowa, w którym zderzyły się ze sobą dwie narodowe dumy. W swoim przemówieniu złożył hołd polskim bohaterom, przypominając też o męstwie Ukraińców. W opinii prezydenta minione doświadczenia uczą nas nowego spojrzenia na patriotyzm i narodową tożsamość, która nie musi być obrócona przeciw komuś. Prezydent A. Kwaśniewski zauważył, że miejsce , które niegdyś było świadectwem zmagań, dziś staje się symbolem pojednania, rozpoczętego wraz z upadkiem systemu totalitamego6
Ideę pojednania polsko-ukraińskiego obecnego w myśli politycznej A. Kwaśniewskiego kontynuował jego następca. Prezydent L. Kaczyński czynił to m.in. poprzez poszerzanie w Polsce wiedzy o polsko-ukrai11skiej historii. Przykładem takich działań była publikacja artykułu Dwie pamięci
3.K. Grunberg, B. Spreng el, dz. cyt., s.762-763 . 4. Tamże.
5.Udział Prezydenta RP w uroczystym Otwarciu i Poświęceniu Cmentarza Orląt Lwow skich, Prezydent.pl, http://www.pre zyden t.pl/ aleksand ra-kwasn iewskiego/aktualnosci/
rok-2005 /art, 1 5 1 , 12 1, ud zial-pr ezyde nta-rp-w-u roczystym-otwarc iu-i- poswiecen iu cmentar za-orlat- lwowskich.htm l (dostęp 21.04.2017).
6.Tamż e.
•
•
•
w tygodniku Wprost w 2006 r., w związku z planowanymi uroczystościami ku czci pomordowanych Ukraińców w Pawłokomie7
W artykule prezydent zauważył, że po tragicznych losach II wojny światowej, mimo, że nasze narody znalazły się w pułapce historii, kwestia pojednania została podjęta za sprawą paryskiej Kultury i demokratycznej opozycji8• Jak przypomniał prezydent, polsko-ukraińskie pojednanie było istotne także dla papieża Jana Pawła II, który podczas pielgrzymki na Ukrainę w 2001 r. wezwał obydwa narody do współpracy i odnowy wewnętrznej9.
Podczas uroczystości w Pawłokomie prezydent L. Kaczyński przypomniał, że w czasach II wojny światowej i w latach powojennych dochodziło do bratobójczych walk i okrutnych mordów oraz opisał historię Pawłokomy, gdzie w odwecie za uprowadzenie i zabicie Polaków, polskie formacje wymordowały większość ukraińskich mieszkańców, nazywając ją symbolem tragedii narodu ukraińskiego.
Polski prezydent apelował także by nie ważyć przelanej krwi i nie ukrywać prawdy1 0• Kończąc wystąpienie prezydent powiedział:
„Umiejmy z miłosierdziem i odwagą wspólnie modlić się do Boga słowami: 'odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom'. O to proszę 11
W 2009 r. doszło do kolejnych ważnych uroczystości, tym razem na Ukrainie, w dawnej wsi Huta Pieniacka, podczas których upamiętniono Polaków zabitych przez członków dywizji SS-Galizien w 1944 r.
W uroczystościach ponownie wzięli udział obydwaj prezydenci. W swojej przemowie L. Kaczyński stwierdził, że przywracanie prawdy jest elementem budowy strategicznego partnerstwa. Polski prezydent zauważył też, że do tragedii nie doszłoby bez sił trzecich. Tak samo jak w Pawłokomie, prezydent zakończył swoje przemówienie słowami modlitwy „Ojcze nasz" 12
7.L. Kaczyńsk i, Dwie pamięci, ,,Wprost" 2006, nr 19, s. 38.
8. Por. W. Mokry, Elity polskie o wolności i niezależności Ukrainy - Od polskiego do ukraińskiego sierpnia, w: Krakowskie Zeszyty Ukrainoznawcze, red. W. Mokry, t. XI-XII, Kraków 2010.
9.L. Kaczyński, Dwie pamięci, ,,Wprost" 2006, nr 19, s. 38.
I O. Polsko-ukraiński gest pojednania, Prezydent.pl , http: //www.prezyden t.pl /archiwum -lec ha-kac zynskiego/aktual nosci/rok-2006/art,15O, 4 31,polsko-ukrai nski-gest-pojednan ia.
html (dostęp 21.04.2017).
11. Tamże.
12.Wystąpienie podczas obchodów 65. rocznicy pacyfikacji Huty Pieniackiej , Prezydent.
•
Krokiem uczynionym razem z prezydentem W. Juszczenko na drodze do pojednania było wydane wspólne oświadczenie prezydentów z okazji 60. rocznicy akcji „Wisła". W oświadczeniu nazwano akcję „Wisła"
„przykładem niesprawiedliwości, będącej skutkiem działań totalitarnych władz komunistycznych". Podkreślono, że deportacja i rozproszenie ukraińskiej wspólnoty stały się „kolejnym ogniwem w tragicznym łańcuchu konfliktów". Oprócz oddania hołdu ofiarom, opowiedziano się za kontynuacją procesu pojednania, dochodzeniu do prawdy historycznej i upamiętnieniu ofiar1 3
Co warte podkreślenia, L. Kaczyński przykładał uwagę do zasług narodu ukraińskiego w okresie II wojny światowej. W 2009 r. podczas wystąpienia na Monte Cassino, prezydent oddał hołd wszystkim walczącym w polskich mundu rach, w tym także Ukraińcom1 4• Z kolei podczas obchodów na Westerplatte w tym samym roku prezydent podkreślił rolę milionów żołnierzy Armii Radzie ckiej, w tym Ukraińców, którzy polegli w walkach z nazistowskimi Niemcami1 5 •
Zrozumiała różnica zdań L. Kaczyńskiego i W. Juszczenki w sprawie oceny Stepana Bandery16 nie przekreśla jednak całego trudu, jaki włożyli prezydenci w pracę na rzecz szerzenia wiedzy o wspólnej historii wśród Polaków i Ukraińców oraz polsko-ukraińskiego pojednania.
W niewygłoszonym, w związku z tragiczną śmiercią L.
Kaczy11skiego przemówieniu przygotowywanym na uroczystości 70.
rocznicy Zbrodni Katyńskiej, prezydent pragnął znów przypomnieć o Ukraińcach, tych zamordowanych przez komunistyczny reżim w Katyniu, jak i tych, którzy
pl, http: //www.prezydent. pl/arch iwum- lecha-kaczynskiego/ aktualn osci/rok-2009/art,14 ,- 2,wystap ienie-podczas-obchodow-65-roczn icy-pacyfi kacji-huty-pieniackiej.htm I
( dostęp 21 .04.201 7).
13. L. Kaczyński, W. Juszczenko, Wspólne oświadczenie Prezydenta RP i Prezydenta Ukrainy z okazji 60-tej rocznicy Akcji „Wisła" , Warszawa 2007.
14. Wystąpienie na Monte Cassino , Prezydent.pl, http://www.prezyden t.pl/arch iwum- le cha-k aczynskiego/aktual nosci/rok-2009/art, I 4,714,wystapienie-na-monte-cassino.html (dostęp 21.04.2017).
15. Przemówienie Prezydenta na obchodach 70. rocznicy wybuchu II wojny świato wej, Prezydent.pl, http: // www.pr ezydent.pl/arch i wum- lecha-kaczynsk iego/aktualnosci/ rok- 2009 /art, I 4,671, przemow ienie-pr ezydenta-na-obchodach-70-rocznicy-wybuchu-ii wojny- swiatowej.html (dostęp 21.04.2017).
16.Oświadczenie ws. nadania Stepanowi Banderze tytułu Bohatera Ukrainy, Prezydent.
pl, http://www.prezyden t.pl/arch iwum-bron isl awa-komorowsk iego/aktual nosci/wydar ze n ia/art,1173 ,oswiadczenie-ws-nadan ia-st epanowi- banderze-tytulu-bohate ra-uk rainy.html (dostęp 21.04.2017) ; Por. P. Wawrzyński, Prezydent Lech Kaczyński. Narracje niedokoń
czone, Toruń 2012, s. 133-134.
polegli w mundurach Armii Czerwonej w walce z III Rzeszą1 7
•
Polscy prezydenci A. Kwaśniewski i L. Kaczyński w swojej myśli politycznej opowiadali się za trwałym pojednaniem polsko-ukraińskim, a w realnych działaniach włączali się w pracę dla realizacji tej idei. Idea ta opierała się na dochodzeniu do prawdy o wspólnej historii, upamiętnieniu wszystkich ofiar, wzajemnym przebaczeniu i ścisłej współpracy. Należy sądzić, że następni przywódcy polscy i ukraińscy będą kroczyć wytyczoną przez swoich poprzedników drogą, u której celu leżeć będzie pomyślna przyszłość polsko-ukraińska.
17." Wolność i Prawda " - przemówienie Prezydenta RP z JO kwietnia, ,,Rp.pl", http: //
www4.rp. pl/artykul/463145--Wo l nosc-i-P rawda----przemow ien ie-Prezydent a-RP-z- l 0- kwietnia.html (dostęp 21.04.2017).
