WTROSCEOŻYCIEUJ ĘCIEINTEGRALNE
F IDESE TR A TIO Strona1 mgrKatarzynaBarłógMuzeum
BursztynuwKrakowiem g r Mate uszBarłóg
WydziałFilozoficzny,UniwersytetJagielloński mgrMarlenaStradomska
WydziałPedagogikiiPsychologiiUMCS
Oznaczeniusztukiw trosceo życie
Arteterapiai niematerialnewartościkulturyw rozwojujednostkinapr zykładziedziejówi sztukibursztynu
Wprowadzenie
Niniejszyartykułmanaceluprzedstawienieznaczenias z t u k i i kulturydlaochron yżycianaprzestrzeniwieków.Omówionezostałoniematerialneznaczenieprzedmiotóww odniesieniudopoczątkówcywilizacjiipołączonezaktualnymiproblemamiitrudnościam ifunkcjonowaniajednostekwXXIwieku.Rzemiosłoartystyczneo d zaraniadziejówmiał odużeznaczeniepsychologicznew realizacjip o t r z e b , poczuciasensużycia,zarówn ouartysty,jakiodbiorców.Wartykuleposłużonosięp r z y k ł a d e m starożytnejsztukibur sztynniczej,ponieważkopalinat a stanowipierwszyw historiikamieńo z d o b n y wykor zystywanynaskalęmasową.W a r t o dodać,żebursztynbałtyckijestsilniezwiązanyznas ząkulturąijejrozwojem,chociażbyd z i ę k i s ł y n n e m u s z l a k o w i bursztynowemu.
Następniea u t o r z y odnosząsiędopsychologicznychwartościprzedmiotówmaterialny ch:sztuki,wyrobówi pieniądza,byw ostatnimrozdzialeopisaćznaczenietychczynników w z a s p o -
kajaniup o t r z e b , a nawetdziałalnościterapeutycznej.Te z ą jakąstawiająsobiea u t o r z y jestukazanieniezwykłościniedocenianejsztukiwochroniewartościiżyciazarównoje dnostki,jakicałegospołeczeństwaorazjejznaczenianaprzestrzeniwieków.Połączeniew artościmaterialnychi duchowychj e s t t a k ż e znaczącymwyzwaniemwdobierosnącego konsumpcjonizmu.Kwestiaarteterapiitakżerośnienaznaczeniuw XXIwieku.Wsparcie psychologiczneo r a z ró żn e meto dy związanez e sztukam o g ą wpływaćpozytywnie n a funkcjonowaniejednostki,o czymprzekonujehistoriastarożytna.
1. Dziejebursztynubałtyckiegojakoprzykładznaczeniasztukidlap o t r z e b jednostki
Bursztynjakopierwszykamieńozdobnywykorzystywanonaskalęmasową,stałs ięobiektemhandlu izainteresowaniadu że j częścistarożytnegoświata.Znanyb y ł mię dzyinnymistarożytnymGrekom,Rzymianom,czyEgipcjanom,naPółwyspieArabskimi wśródcywilizacjiDalekiegoWschodu.Odpoczątkutowarzyszyłtakżekulturomzamiesz kałymnaterenachnadbałtyckich,awięc ipol-skiejtradycji1.
Posiadanieprzedmiotówopróczswoichf u n k c j i praktycznych,częstowiążesięz budowaniempoczuciasatysfakcji,siły,zaspokojeniempotrzeb,aleizewspom-
nieniami,bliskimio s o b a m i o r a z sytuacjamiz n i m i związanymi(Białek,Z a p a d k a , Przymus,2014;Zaleśkiewicz,2012).Wnaukachspołecznychrośniezainteresowaniep osiadaniempieniędzy,dziełsztuki,czygromadzeniemproduktówniet y l k o z e stronyz aspokojeniap o t r z e b fizjologicznych,a l e i wyższychzgodniez hierarchiąp o t r z e b Maslowa(Białek,Zapadka,Przymus,2014;Maslow,2006;Kozłowska,2014).
Jednakżeniesątopotrzebynowe,aprzykładdokonańarcheologicznychwskazuje, ż e psychologicznywymiarsztukimamiejscej u ż o d starożytności.Dlap r z y k ł a d u w kulturzegreckiejzastosowaniebursztynudotykapoczątkówarcheologiiegejskiejikultu rymykeńskiej.H.Schliemannw1874rokubadająchistorięikulturętegoobszaruodnalazł wgrobowcachponadtysiącbursztynowychartefaktów(Beck,Southard,Adams,1972;Cz ebreszuk,2013).BadaniespektrometriąwidmowąwpodczerwienimetodąK.W.Becka(Be ck,Wilbur,Meret,1964;Czebreszuk,2 0 1 3 ; Koziorowska,1 9 8 4 ) pozwoliłoustalić,ż e o dnalezionew s t a r o -
ż y t n y c h artefaktachelementybursztynowenależądoodmianybursztynubałtyckiego .W obecnychczasach,z t e g o obszaruznanychj e s t p o n a d 3 , 5 tysiącazabytkówzele mentamibursztynu,apochodząonezczasów1700-
1000p.n.e.Przedewszystkimdotycząonesztukizwiązanejzreligią,aściślejzkultemzmarł ych,awięcsztukąsepulkralną(Czebreszuk,2013).Oznaczato,żejużwstarożytnościprzed miotymiałynietylkowydźwiękmaterialnyipraktyczny,alestanowiływażnyczynnikpsy chologiczny.Badaniaantropologówczyarcheologówwskazująnato,żeo d początkuist nieniaświataprzedmiotymiałyopróczcharakteruinstrumentalnego,jednocześniedużez naczeniepsychologiczne,wtymsakralne(Zaleśkiewicz,2012).
1BroszuraBursztynBałtyckipobranozestronyhttp://www.amber.org.pl/files/7213/9625/6997/bursztyn_balt ycki_pl.PDF
Odużymznaczeniutejkopalinyw starogreckiejkulturzem o ż e świadczyćmnogo śćj e j f o r m . W znaleziskachm o ż n a odnaleźćzarównobursztynyo formiekulistej,a l e i s p ł a s z c z o n e j , bursztynyw kształciesoczewkowatym,beczułkowymo r a z cyli ndrycznym.I c h kształtiformazmieniałasięwrazzupływającymczasemi zmieniającąsi ęm o d ą . Mamyz a t e m ozdobycharakterystycznedlaczasów1 7 0 0 -
1 4 0 0 p.n.e,jak itezczasówok.1000p.n.e.
(Czebreszuk,2013).NatomiastbursztynnapółwyspieapenińskimbyłznanyjużEtruskom ,awięckilkawiekówprzednasząerą2.Wzrostjegoznaczeniaorazrozwójhandludoprowa dziłydopowstaniaszlakuhandlowegomającegoswójp o c z ą t e k w nadadriatyckiejAkw ilei,a kończącegosięn a d MorzemBałtyckim,zwanegoszlakiembursztynowym.Wtamt ymczasiebyłono z n a k ą siłyiwielkościImperiumRzymskiego,jedno cześnie mógłs przyjać rozwojowikulturynaziemiachpolskich.Nasiprzodkowiemielimożliwośćprzeb ywaniazprzybyszamizantycznegoRzymu,zapoznaniasięzichkulturą,jakiproduktami m.in.naczyniami,spinkami,c z y znanąceramiką„terrasigillata”(DeNavarro,1925;Wielo wiejski,1983).
Niedziwizatempojawianiesiębursztynuwtwórczościznanychhistorykówi pis arzystarożytnegoRzymu.O bursztyniepiszechociażbyPliniuszStarszyw „HistoriiNatur alnej”opisując„Wyprawęrzymskiegoekwityp o bursztyn”(za:Kolendo,1970).Naterenachnad bałtyckichbursztynpojawiałsięwczasachneolitu(dokładniejmiędzyVaIIjejtysiącleciem p.n.e.).Ztegookresunajczęstszymiznaleziskamisąkolisteiowalnezawieszki,rurkowat eicylindrycznepaciorki,wisiory,a t a k ż e guzkowateb r y ł y z otworemw kształcielitery V.Popularneb y ł y t a k ż e amuletyw formiek r ą ż k ó w z d z i u r k ą w środku.W r a z z bie giemczasurosłozaciekawieniebursztynem.Wepoceb r ą z u zaczętołączyćkopalinęz e s zklanymii brązowymielementami,rozwijałasięsztukabursztynnicza(Grążawska,Kow alski,Sukiennicka,2011).O k a z u j e sięza te m, że o dpo c zą tk ó w istnienial u d z k o ś c i is tniejąp o t r z e b y psychologicznezwiązanezesztuką,wyrażaniemsiebiepoprzezdziałaln ośćartystyczną,au odbiorcówpotrzebyotaczaniasiępięknymiprzedmiotami,a t ak że wy korzystywaniaichnietylkowsposóbpraktyczny,alenadawaniaimsensuteoretycznego, duchowego,niematerialnego.Świadczyotymchociażbypopularnośćbursztynui znaczen iew starożytnymhandlu,któryprzebiegałp r z e z dużąc z ę ś ć Europy.Współcześniena dalodnajdywanesąskarbyz bursztynami,copotwierdzaporuszanezagadnienie(Wielowi ejski,1998;Zaleśkiewicz,2012).
2BroszuraBursztynBałtycki,pobranozestronyhttp://www.amber.org.pl/files/7213/9625/6997/bursztyn_balt ycki_pl.PDF
2. Niematerialneznaczeniesztukiiprzedmiotów
Wartośćprzedmiotówzazwyczajoceniasięwkategoriifinansowej,którao d d a j e użytkoweznaczenieprzedmiotu.O k a z u j e sięj e d n a k , ż e niez a w s z e k a ż d y prze dmiotdladanejosobymaobiektywnąwartość.Przedmiotyłącząsięzemocjami,wspomnie niami,przeżyciami,przezcoichwartośćsięzmienia.Inaczejpostrzeganyj e s t zakupion ypoprostuprzedmiot,ainaczejotrzymanyjakoprezent,pamiątkaczyspadekpoosobieblis kiej(Belk,2001).Dużeznaczeniemat a k ż e źródłouzyskanychprzedmiotówczyśrodków materialnych,aprzedewszystkimobranewzględemniegopostawyi możliwości,uzyskan iapozycji,czywładzy(Białek,Z a p a d k a , Przymus,2014).
Sztukao d pokoleńmadużywydźwiękpozamaterialny.Znanesąutworyliterackie
„ k u pokrzepieniuserc”,skłaniającedonostalgii,czywpływającenastanemocjonalnyosób .Wkolejnejczęściprzedstawimyznaczenietychaspektówwpro-
cesieterapeutycznym.Powstałowieleteoriiznaczeniaprzedmiotóww życiuczłowieka,w tymjegosymbolicznychznaczeń,jużnaetapieniemowlęcia.Przykłademmo żebyćteoria obiektuprzejściowegoD.W.Winnicotta,w którejopisujeznaczenieprzedmiotówdlamałe godzieckawrelacjimiedzydzieckiema rodzicem(Winnicott,1994).
Pieniądzei p r z e d m i o t y m o g ą stanowićniet y l k o zasóbspołeczny,a l e jed nocześniezasóbindywidualny.Niniejszakwestieinterpretowaćmożnajakobuformającyz wiązekzpoziomemsatysfakcjizżyciaipoczuciasensużycia,odnoszącsiędotakichpo st a w ży cio wy ch j a k pustkaegzystencjalnai poziomak ce pt ac ji śmierci.Opanowywaniel ękuprzedśmierciąibudowaniepoczuciasatysfakcjizżyciawiążesięz realizowaniemważ nychwartościi p o s t a w życiowych(Klamut,2 0 1 0 ; Ya l o m , 2008).Wdzisiejszymspołec zeństwienastawionymnakonsumpcjonizmrealizowaniesensużyciawydajesięw wieluk westiachoparte nagromadzeniurożnegorodzajuzasobów.Z a t e m gromadzenied ó b r m o ż e s i ę wiązaćz poczuciemrealizacjicelów,a przeztoograniczaćlękprzedśmierciąip ustkąegzystencjalną.Przyjednoczesnympoczuciurealizacjip o t r z e b zgodniezhierarc hiąwartościA.Maslowa:realizacjąp o t r z e b fizjologicznych,atakżetychwyższegorzę du:potrzebafiliacyjnych,samorealizacjiczypoczucias a t y s f a k c j i z a w o d o w e j , po przezuzyskaniewysokiegostatususpołecznegom.in.zgodniez m o d e l e m Witaminowy mWa r r a (LeBlanc,DeJ o n g h e , Schaufelli,2 0 0 7 ; Kozłowska,2 0 1 4 ; Maslow,2006).
W a ż n e j e s t j e d n a k
właściwerealizowaniesięp o p r z e z pracęi działalność,p r z y utrzymaniuwłaściwejgran icy,gdyżnadmiernykonsumpcjonizmmożeprowadzićdowielunegatywnychkonsek wencjidlajednostkiijegowielowymiarowegofunkcjonowaniawspołe-
czeństwie,wypaczającwspółczesnysposóbżycia(Dittmar,2 0 1 0 ; Kasser,2 0 0 3 ; Kasser,R y a n , Couchman,S h e l d o n , 2 0 0 4 ; Wasilik,2014).Przykłademp o z y t y w n e g o wpł ywus z t u k i napozioma k c e p t a c j i śmiercim o ż e b y ć f a k t , ż e ludzieu którychw zbudzanon e g a t y w n e e m o c j e dotyczącewłasnejśmiertelnościstawalisiębardziejnasta wieninawartościmaterialneiwzmacnianiewartościpieniądza(Zaleśkiewicz,2012).
Każdyczłowiekrealizujesensswojegożyciapoprzezwyznaczoneprzezsiebiewart ościicele(Klamut,2004;2010,Popielski,2008).Stanowiąonepewnąhierarchięczyt e ż pir amidęp o t r z e b -
o d najbardziejp o d s t a w o w y c h dotychnajbardziejz ł o ż o n y c h (Maslow,2 0 0 6 ; Ko złowska,2014).Z wymienionychp o t r z e b widocznymaspektemjest,żeprzedmiotymat erialnemogąpełnićrealizacjępotrzebnakażdymzpoziomówpiramidy.Stanowiącpewną wartość(Zaleśkiewicz,2012)mogąstanowićf o r m ę zaspokojeniapotrzebżyciowych, mieszkaniowychczyinnychpotrzebmaterialnych.Przedmiotymogątakżestanowićzabe zpieczeniepotrzebestetycznych.Zgodnieztemperamentemczyosobowościąludzietosp ecyficznejednostki,k t ó r e m a j a r o ż n ą p o t r z e b ę zabezpieczeniatychżepotrzeb.S t r e l a u (2006,2 0 0 7 ) wymieniatakieskładowetemperamentujakchociażbywrażliwośćse nsoryczna.Wa rt o zauważyć,ż e sąz at em osoby,dlaktórychsztukamaogromneznaczeni eisąwrażliwinajejbodźce(Strelau,2006,2007).Wpotrzebachafiliacyjnychsztukap o m a g a w budowaniustatusui u k ł adapoziomrelacji.Niniejszakwestiaprzedstawionajestzgo dniezcytowanymiwyżejwynikamibadań.
Niebezpiecznymf a k t e m j e s t t o , ż e pieniądzczyprzedmiotymaterialnepowin nystanowićpośredni celdozaspokojeniapo t rz eb czyto fizjologicznych,czypsychologi cznych,lecz stają sięcelemwsamymsobie.Gromadzeniei uzyskiwaniepieniędzys t a j e sięgratyfikacją,com o ż e prowadzićdopułapekkonsumpcjonizmu,a przyrealizacjiżycia wsposóbniewłaściwydopoczuciabezsensużyciaifrustracjiegzystencjalnej(Frankl,198 4,2009).Zbytczęstotliwemyślenieopieniądzachiwzbo-
gaceniusięmożeprowadzić,nietylkodotrudnościegzystencjalnych,aleizaburzaćfunkcj onowanies p o ł e c z n e . O k a z u j e się,ż e osobyz myśleniemskoncentrowanymw da nejsytuacjinapieniądzuprowadzidozmniejszonejchęcidopomaganiainnymzarównow f ormieniematerialnej(czasupoświęconegonapomoc)j a k i materialnej(mniejszejpomocyfi nansowej)(Zaleśkiewicz,2012).Z drugiejstronypojawiasię
takżemotywacjadowiększejsamodzielnościwrealizacjiswoichdziałań,aprzeztoniechęc idopomocyzestronyinnych(Vohs,Mead,Goode,2006i2008).Okazujesięt a k ż e , żepo ziomsatysfakcjifinansowejiodczuwaniawsparciaspołecznegokorelująz e sobą.Odrzuc eniespołecznesprawia,żepostrzegamypieniądzejakobardziejcenne,aprzyposiadaniupi eniędzymniejdotkliwiepostrzegamyodrzucenie(Zhou,Vohs,Baumeister,2009).Groma dzenieiposiadaniewartościmaterialnychmożez a t e m dopewnegostopniastanowićb uforochronnywbudowaniurelacjispołecznych,poczuciasatysfakcjiichronićprzedodrz uceniem.Zdrugiejstronyprzesadnenastawienienawartościmaterialnemożeprowadzić doukierunkowaniasięnawartościindywidualneprzyodrzuceniuwartościhumanistyczn ych,chęcipomaganiainnym,coznanejestpowszechniewcywilizacjachindywidualnych a mniejwcywilizacjachkolektywistycznych (Boski,2010;Zaleśkiewicz,2012).
Jednocześniepieniądzebędąccelems a my m w sobiem o g ą podnosićpoziomsamo realizacji.Pewnejestjednakto,żespostrzeganierzeczywistościwoparciuo d o b r a mate rialneniej e s t kwestiąpozytywną.B r a k satysfakcjifinansowejm o ż e nawetprowadzić domyślisamobójczych(Woźniak,2 0 0 9 ) i pułapkizłudnegopoczuciasatysfakcjiiszczęści aodznaczającsięnapłaszczyźniezdrowotnej,psychologicznejo r a z duchowej( F r a n k l , 1 9 8 4 , 2 0 0 9 ; Popielski,1 9 8 7 ; Klamut,2 0 1 0 ;
Michalski,2011).
3. ProcesterapeutycznyarteterapiajakowsparciewXXIwieku
Arteterapiaj e s t nieocenionąa l e i niedocenionąmożliwościąo c h r o n y życia,p o p r a w y postępowaniai funkcjonowania,czyresocjalizacjijedno stkiw nowoczesny mświecie.Aktualniewieluludzijestnarażonychnatrudności,problemyi możliwościuzal eżnieniasię,c z y przyjmowanian e g a t y w n y c h p o s t a w społecznych.
Sztukanatomiastj e s t odzwierciedleniemdziejówludzkości,j e j wartości,ideałów, d ą ż e ń o r a z m a r z e ń . W niejuzewnętrzniająsięuczuciai e m o c j e zarównop o z y t y w n e , jakinegatywne–
motywypostępowaniaisensdziałańczłowieka.Kulturawsposóbznaczącyjestwstaniew pływaćnajednostkęoraztocojąotacza,d o d a t k o w o
w pewnymstopniupełnifunkcjekatharsis.Jestnieodłącznymatrybutemludzkiejegzysten cji,a arteterapiaj a k o f u n k c j a t e j ż e sięgadopodstawowychf o r m autoekspresji(Arci szewska-Binnebesel,2 0 0 3 ) . C o uniwersalne–
niniejszem e t o d y m o ż e stosowaćkażdy,niezależnieodwieku,poziomuwykształce nia,zdolności,
stanuzdrowia.Terminarteterapiaodnosisiędowykorzystaniasztukiw
celachdiagnostycznychi terapeutycznych(Kuśpit,2003).Znaczenieoddziaływanias z t u k i naczłowiekab y ł o znaneo d dawna,a l e arteterapiajakodyscyplinanaukowapojawiłas ięz a l e d w i e kilkadziesiątl a t temu.Nap o c z ą t k u tenr o d z a j terapiiodnoszonojed yniedopsychoterapiiipsychiatrii,gdziewykorzystywanojąwcelachdiagnostycznych.Do pierow latach7 0 -
t y c h X X wiekuz a c z ę ł a służyćj a k o środekrozwojutwórczegoczłowieka.
Zateoretycznepodstawyarteterapiiu w a ż a sięteoriętwórczości,teorięwychowan iaes te ty cz ne go i teorięe m o c j i (Konieczna,2 0 0 3 ) . Teo ri a twórczościstałasięp u n k t e m wyjściadoteoretycznychopracowańarteterapii.Kładzieo n a bowiemwyraźnynaciskn aznaczenietwórczościw życiuk a ż d e g o człowieka.Twórczośćm o ż e rozpatrywana w kontekściesocjologicznym,ponieważa r t y s t a j a k o częśćskładowagrupyspołecznejp o d l e g a j e j wpływom(Janicka,1989).I s t o t n ą p o d s t a w ą teoretycznąarteterapiij e s t ta kżeteoriadotyczącawychowaniae s t e t y c z n e g o , któraz a k ł a d a , ż e k a ż d a jedn ostkaposiadad y s p o z y c j e twórcze,którem o g ą zostaćuaktywnionewprocesiewych owaniaprzezsztukę.Szczególniedążeniedosamorealizacjiwarunkujetwórczyrozwójczł owieka,aletakżepozwalamunapodejmowanienowatorskich,odważnychdziałań,k t ó r e wpływająnaumiejętnośćkonstruktywnegorozwiązywaniaproblemów(Konieczna, 2003).
Porazpierwszyterminarteterapiazostałoficjalnieużytyw1942rokuwWielkiejBryt anii.AutoremniniejszejdefinicjijestA.Hill,zzawodunauczycielsztuki.Byłpierwszymzat rudnionymwszpitaluarteterapeutą.Obecniedefiniujesięarteterapięjakoformępsychot erapii,wktórejpodstawowymelementemkomunikacjisąszerokorozumianeśrodkiartys tyczne,procestwórczyorazpowstającewjegowynikudzieło.Przeznaczonajestdlawszys tkich,którzypoprzezkreatywnośćwizualnąsąw stanielepiejzrozumiećsiebie,skuteczniej radzićsobiez problemamiikonfliktamiorazpodnieśćjakośćswojegożycia.
Dopodstawowychzastosowańterapiiprzezsztukęnależąprzedewszystkim:
- terapiaindywidualna, - terapiagrupowa,
- leczeniechoróbpsychicznych, - leczeniezaburzeńafektywnych, - terapiauzależnień,
- terapiarelacjirodzinnych, - terapiatrudnościspołecznych,
- terapiatrudnościemocjonalnychzwiązanychzniepełnosprawnością, - terapiawchorobie,
- pracaztraumąiprzeżywaniemstraty, - pracaprzyproblemachfizycznych, - pracazproblemamipoznawczymi, - leczenieneurologiczne,
- praca w trudnościach psychospołecznych związanych z chorobamisomatycznymi(za:Rozmysłowicz,2005).
Dodatkowometodyarteterapeutycznemogąbyćstosowanewewspółczesnejpeda gogice,ponieważłącząwsobieelementyedukacjiartystycznej,działańnastawionychnaroz wijaniekreatywnościiinteligencjiemocjonalnej(Kulczycki,1990).
Realizującp o d s t a w o w e zagadnieniam o ż n a uznać,ż e terapiap r z e z sztu kęs p r z y j a rozwojowi(Popek,2001):
strukturalnych czynników procesu wyobraźni i kształtowaniup r z e s t r z e n i wyobrażeniowej,
strukturalnych czynników procesów emocjonalnych, myśleniametaforycznego,analogii,uwagi,percepcjiipamięci,
strukturalnychczynnikówprocesutwórczegomyślenia(Jaracz,2010),
koordynacjiwzrokowo-ruchowejisprawnościmanualnej,
inteligencjiestetycznejiwrażliwościemocjonalnej,
uzdolnień manualnych do tworzenia kompozycji,
rekonstrukcji,deformacjiisyntezwizualnych(Rozmysłowicz,2005).
Ponadtojakom e t o d a oddziaływaniał ą c z y sięz badaniamiklinicznymio r a z w s p ó ł g r azinnymimetodamiterapeutycznymi,wzmacniającpozytywneskutki.Szcze gólnieistotnej e s t stworzeniewarunkówdotwórczegorozwojuosobowościi przeniesieni anai n n e sferyaktywnościżyciowej,p o r u s z a j ą c s f e r y poznawczą,afektywno- motywacyjną,czypsychoruchową(Kuśpit,2003).
Wliteraturzemożemyzaobserwowaćcoraztonowszetrendyisposobyumożliwia jącepracęzosobamipotrzebującymiwsparcia.Jednązistotniejszychformstanowiterapiaz ajęciowa,doktórejzaliczamyzarównometodysocjoterapeutyczne,j a k
i arteterapeutyczne.
Wspomnianew c z e ś n i e j trudnościi zaburzeniaw p e r c e p c j i j e d n o s t k i m o g ą zostaćzniwelowaneprzezwykorzystanieróżnorodnychform(Szulc,2011).W zw iązkuzpowyższymogólnypodziałtychmetodzostałprzedstawionywTabeli1.
Tabela1.Podziałmetodstosowanychwterapiizajęciowej
Metodysocjoterapeutyczne Metodyarteterapeutyczne - zabawoterapia
- terapiaruchem
- treningumiejętnościspołecznych - rekreacja
- rysunek
- zdobnictwoidekoratorstwo - muzykoterapia
- choreoterapia - bajkoterapia (Źródło:własne)
Podsumowanie
Terapiajest bardzoważnąmeto dą, któramożepo mó c pogodzićsięztrudnąsytu acjąorazniwelowaćzagrożeniezdrowiaiżycia.Warteterapiiistniejąróżnorodnemożliwo ścinieświadomegoodwzorowywaniastrukturypoznawczej,a przez todotarciadoklient a.Jednocześniej es t toformasprzyjającarelaksowi,czyakceptacjinawetnajgorszychinajb ardziejbolesnychsytuacji.Poprzezzastosowanieelementówterapiisztukąmo żna nau czyćklientasposobówradzeniasobiez własnymiicudzymiemocjami,zachowaniami czyagresją.W wieluprzypadkach procestwórczyjest„wołaniemopomoc”.Możnaw yrazićsiebieiswojeżyciewewnętrznezapomocąróżnorodnychform–
zarównodziękirysunkom,malarstwu,a l e takżetworzeniuo z d o b n e j biżuteriii jubile rstwa.Generalnesztukaotwieramożliwościnaspostrzeżenieproblemówinnych,umożliw iap o m o c w ichrozwią-
zywaniu.Częstoosoba,któranajbardziejpotrzebujewsparciasamaniejestwstanieo niep oprosić( M o l i c k a , 2002).Niniejszyartykułu k a z u j e takżepowszechnośćproblemuj u ż o d starożytnościw odniesieniudohistoriis z t u k i i a r c h e o l o g i i bursztynu.N a s i prz odkowierównieżm i e l i podobnep o t r z e b y , cowspółcześniobywatele.O . Wildetwierd zi,ż e : „ N i e i s t n i e j e n i c takiego,c z e g o bysztukan i e m o g ławyrazić3.
3https://www.verbanent.pl/cytat/nie-istnieje-nic
Bibliografia:
Arciszewska–Binnebesel,A.(2003),Arteterapia.Szczęśliwyświattworzenia,Toruń:BEA –BLEJA.
Bartel,R.(2011),Rozwijaniekreatywnościwsztuceiwżyciu,
(w):Wkierunkuautentyczności.Twórczaekspresjaiartyścizkręguartbrut,G.Borowik,G.
Kowal(red.),Kraków:WydawnictwoWydziałuS z t u k i UniwersytetuPedagogic znegowKrakowie.
Beck,C.W.,Southard,G.C., Adams,A.B.
(1972),AnalysisandprovenienceofMinoana n d Mycenaeanamber,I V Mycenae.G reek,RomanandByzantineStudies1 3 , s.359-385.
Beck,C . W . , Wilbur,E . , Meret,S . (1964).I n f r a r e d spectraa n d t h e origino f amber, Nature201,s.256-257.
Białek,M.,Zapadka, M . , Przymus,Z.
(2014). System wartościaspostrzeganiepieniądza.PsychologiaEkonomiczna,nr6,s .7-21.
Belk,R.W.(2001),Collectinginaconsumersociety.London.
Boski,P.
(2010).Kultur owe ramyzachowańspołecznych.Podręcznikpsychologiimiędzykulturow ej.Warszawa:PWN.
BroszuraBursztynBałtyckipobranozestronyhttp://www.amber.org.pl/files/7213/9625/6 997/bursztyn_baltycki_pl.PDF
Czebreszuk,J.
(2013).A k t y w n o ś ć pracowniarcheologiiśródziemnomorskieje p o k i b r ą z u w badaniachn a d strefąe g e j s k ą z e szczególnymuwzględnieniemzagadnieni abursztynuwkulturzemykeńskiej.Foliapraehistoricaposnaniensia,
T.XVIII,s.61-71.
DeNavarro,J.M.
(1925).PrehistoricRoutesbetweenNorthernEuropeandItalyDefinedbyth e Ambe rT r ad e, TheGeographicalJournal,Vol.66, No . 6, s.481 –5 0 3 .
Dittmar,H.(2010).Consumerculture,identityandwell-
being:Thesearchforthe‘goodlife’andthe‘bodyperfect’.NewYork.
Frankl,V.E.(1984),Homopatiens,Warszawa:Instytut WydawniczyPAX.
Frankl,V.E.(2009),Człowiekwposzukiwaniusensu,Warszawa:WydawnictwoCzarnaOwca.
Grążawska,J . , Kowalski,K . , Sukiennicka,I . (red.),(2011).B u r s z t y n –
złotoBałtyku.WystawazezbiorówMuzeumBursztynuwGdańsku.Szczecin,Gdańsk:Mu zuemN a r o d o w e wSzczecinie&MuzuemBursztynuwGdańsku.
Jaracz,J.(2010),Neuropsychologiczneaspektykreatywności,PsychiatriaPolska,nr3,s.91- 92.
Janicka,A.
(1989),Tw ó r c z o ś ć artystycznaw świetleteoriipsychologicznych,ZeszytNaukowy AkademiiMuzycznejweWrocławiu,nr52,s.65-75.
Kasser,T.(2003),Thehighpriceofmaterialism.Cambridge,MA.
Kasser,T.,Ryan,R.M.,Couchman,C.E.,Sheldon,K.M.
(2004),Materialisticvalues:Theircausesandconsequences.In:Psychologyandconsumerculture.W ashington,DC.Klamut,R . (2004).Ź r ó d ł o motywacjipodmiotowej–
p o t r z e b a sensużycia.Zeszyty
NaukowePolitechnikiRzeszowskiej.EkonomiaiNaukiHumanistyczne,nr219,z.14,s.49- 60.
Klamut,R.
(2010),KwestionariuszPostawŻyciowych,Warszawa:PolskieTowarzystwoPsycholo giczne.
Kolendo,J.
(1970).W yp ra wa ekwitynadBałtyk w okresiepanowaniace sa rz a N e r o n a . S prawozdaniazPracNaukowychWydziałuIPAN.
Konieczna,E.J. (2003),Arteterapiawteoriiipraktyce,Kraków:Impuls.
Koziorowska,L.(1984).Badanianieorganicznegoskładuchemicznegobursztynu.
ArcheologiaPolski,t.XXIX:1984,z.2,s.207-236.
Kozłowska,A . (2014),Potrzebyj a k o systemklasyfikacjim o d e l i perswazyjnych–
raportbadawczy,Warszawa:WyższaSzkołaPromocji.
Kulczycki,M.
(1990),Arteterapiaipsychologiakliniczna,ArteterapiaIII.ZeszytNaukowyAkademii MuzycznejweWrocławiu,nr57,s.7–19.
Kuśpit,M.
(2003).Arteterapia.Remedium.Profilaktykaipromocjazdrowegostylużycia.Warszawa:P aństwowaAgencjaRozwiązywaniaProblemówAlkoholowych,Nr3(119), s. 6-7.
LeBlanc,P.,DeJ o n g e , J . , Schauffeli,W .
(2007),S t r e s zawodowya zdrowiepracowników,W : Psychologiap r a c y i organiza cji,N.Chmiel(red.),s.169-199.Gdańsk:GWP.
Maslow,A.(2006),Motywacjaiosobowość,Warszawa:PWN.
Michalski,J.T.
(2011),Sensżyciaapedagogika.ImpulsymyśliViktoraE.Frankla,Toruń:Wydawnictw oNaukoweUniwersytetuMikołajaKopernika.
Molicka,M.
(2002),Bajkoterapia:olękachdzieciinowejmetodzieterapii,Poznań:MediaRodzina.
PopekS.(2001),Człowiekjakojednostkatwórcza.Lublin: WydawnictwoUMCS, (w):Metodytwórczejresocjalizacji,M.Konopczyński(red.),Warszawa:Wydawnictw oNaukowePWN.
Popielski,K.
(1987),Logoteoriailogoterapiawkontekściepsychologiiwspółczesnej.W : Człowi ek– pytanieotwarte,K . Popielski(red.),s.2 7 -
6 5 , Lublin:WydawnictwoKatolickiegoUniwersytetuLubelskiego.
Popielski,K .
(2008),Psychologiaegzystencji.Wartościw ż y c i u . Lublin:WydawnictwoK U L . Rozmysłowicz,P.(2005),Arteterapiajakometodakorygowaniazaburzeńemocjonalnych,
(w):Metodyiformyterapiisztuką,L.Kataryńczuk-
Mania(red.),ZielonaGóra:UniwersytetZielonogórski.
Strelau,J.
(2006).Psychologiaróżnicindywidualnych.Warszawa:SCHOLAR.S t r e l a u , J.(red.), (2007).Psychologia:podręcznikakademicki.Gdańsk:GWP.
Szulc,W.(2011),Arteterapia:narodzinyidei,ewolucjateorii,rozwójpraktyki,Warszawa:Difin.
Wasilik,K.(2014).Trendywzachowaniachwspółczesnychkonsumentów–
konsumpcjonizmakonsumpcjazrównoważona.KonsumpcjaiRozwój,1(6),s.66-74.
Wielowiejski,J.
( 1 9 8 3 ) . Znaczenieszlakubursztynowegodlakulturowegorozwojud o r z e c z a górnejOdrywewczesnymokresiewpływówrzymskich.PrzeglądArcheologiczny, vol.1983,s.175-178.
Wielowiejski,P.
( 1 9 9 8 ) . S k a r b y i pojedynczeznaleziskam o n e t rzymskichz bursztynemwku lturzeprzeworskiej.Światowit41/Fasc.B,s.407-413.
Winnicot,D.W.(1994),Dzieciiichmatki.Warszawa:WydawnictwoW.A.B.
Woźniak,R.B.
(2009),Upodstawsocjoglobalistyki.Koncepcjeizagrożenia,Szczecin:DrukarniaKadruk.
Vohs,K.D.,MeadN.L.,GoodeM.R.,
(2006),Thepsychologicalconsequencesofm o n e y , Science,vol.314.
Vohs,K.D.,Mead,N.L.,Goode,M.R.,(2008),Merelyactivatingtheconceptofmoneychanges personal and interpersonal behavior. Current Directions in
PsychologicalScience,vol.17.
Yalom,I.D.(2008),Psychoterapiaegzystencjalna.Warszawa:InstytutPsychologiiZdrowia.
Zaleśkiewicz,T.
(2012),Symbolicznanaturapieniędzy:ujęciepsychologiczne.Chowanna,nrspecjalny,s.1 09-121.
Zhou,X.,Vohs,K.D.,Baumeister,R.F.,
(2009),Thesymbolicpowerofmoney:Remindersofmoneyaltersocialdistressand physicalpain.PsychologicalScience,vol.20.
https://www.verbanent.pl/cytat/nie-istnieje-nic
