Bilans Płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za II kwartał 2020 r.

(1)

Rzeczypospolitej Polskiej

za II kwartał 2020 r.

(2)

Rzeczypospolitej Polskiej

za II kwartał 2020 r.

(3)

www.nbp.pl

(4)

1. Rachunek bieżący i kapitałowy 6 2. Rachunek finansowy i zadłużenie zagraniczne 7 Rozdział 1. Rachunek bieżący i kapitałowy 9 1.1. Międzynarodowy handel towarami i usługami 11 1.2. Dochody pierwotne 20 1.3. Dochody wtórne 22 1.4. Transfery z Unią Europejską 24 Rozdział 2. Rachunek finansowy 25 2.1. Rachunek finansowy – pasywa 26 2.2. Rachunek finansowy – aktywa 30 2.3. Pochodne instrumenty finansowe 33 Rozdział 3. Zadłużenie zagraniczne 35 3.1. Zadłużenie zagraniczne sektora rządowego i samorządowego 36 3.2. Zadłużenie zagraniczne pozostałych sektorów

(wobec podmiotów niepowiązanych kapitałowo) 37 3.3. Zadłużenie zagraniczne pozostałych sektorów z tytułu instrumentów

zaliczanych do inwestycji bezpośrednich 38 3.4. Zadłużenie zagraniczne sektora bankowego (z wyłączeniem NBP) 39 3.5. Zadłużenie zagraniczne NBP 39 3.6. Struktura walutowa zadłużenia zagranicznego 40 3.7. Wybrane wskaźniki zadłużenia zagranicznego 41 Aneks statystyczny 43

(5)

(6)

(7)

Synteza

1. Rachunek bieżący i kapitałowy

Łączna wartość salda rachunku bieżącego i kapitałowego w II kwartale 2020 r. była dodatnia i wyniosła 45,3 mld zł, a jego relacja do PKB w omawianym kwartale ukształtowała się na poziomie 8,6%. W rachunku bieżącym bilansu płatniczego odnotowano nadwyżkę w wysokości 29,6 mld zł. Na poziom tej nadwyżki wpłynęły tradycyjnie dodatnie saldo usług (23,0 mld zł), bilans obrotów towarowych (17,6 mld zł) i dochodów wtórnych (2,4 mld zł) oraz ujemne saldo dochodów pierwotnych (13,3 mld zł). Relacja salda rachunku bieżącego do PKB była dodatnia i wyniosła 5,7%. Odnotowana w II kwartale 2020 r. poprawa salda rachunku bieżącego była w znacznej mierze efektem zwiększenia się nadwyżki w handlu towarami oraz zmniejszenia się dochodów uzyskiwanych przez zagranicznych inwestorów bezpośrednich.

W II kwartale 2020 r. były widoczne gospodarcze efekty pandemii COVID-19. Działania prewencyjne, powodujące ograniczenie działalności gospodarczej, wpłynęły na kształto- wanie się wielkości eksportu oraz importu towarów. Największe spadki eksportu dotknęły sprzedaż do Francji i Włoch, gdzie skala ograniczeń działalności gospodarczej ze względu na pandemię COVID-19 była największa, i były one widoczne przede wszystkim w branży motoryzacyjnej. Również po stronie importu odnotowano zmniejszenie dostaw dla przemysłu motoryzacyjnego, a także środków transportu oraz paliw. W przypadku usług zmniejszyły się zarówno wydatki, jak i przychody związane z podróżami zagranicznymi, a także powiązane z eksportem i importem towarów usługi transportowe. Ograniczenie działalności przedsię- biorstw spowodowało dodatkowo znaczące zmniejszenie się zysków zagranicznych inwestorów bezpośrednich, co znalazło swoje odzwierciedlenie zarówno w rachunku bieżącym bilansu płatniczego, jak i w zmniejszeniu napływu inwestycji bezpośrednich do Polski.

Mniejszy spadek eksportu niż importu wpłynął na silny wzrost nadwyżki w handlu towarami.

W II kwartale 2020 r. dodatnie saldo obrotów towarowych osiągnęło poziom 17,6 mld zł – najwyższy od początku publikacji danych bilansu płatniczego. Oprócz przemysłu motoryzacyjnego na mniejszy spadek eksportu wpłynęły relatywnie dobre wyniki sprzedaży do Niemiec. Po wyłączeniu branży motoryzacyjnej wartość eksportu do zachodniego sąsiada była w II kwartale 2020 r. zaledwie o 2% mniejsza w porównaniu z poprzednim rokiem. Do pogłębienia spadku importu przyczyniły się natomiast silne obniżenie cen paliw oraz duże zmniejszenie popytu na zagraniczne dobra inwestycyjne.

Wpływ epidemii na obroty usługowe okazał się silniejszy niż na wymianę towarami. Wskazuje na to większa skala spadków eksportu i importu usług. Eksport usług zmniejszył się o 22,1%, zaś import spadł o 20,0%. W tych warunkach nastąpiło obniżenie się dodatniego salda obrotów usługowych. Zdecydowanie największy wpływ na zmniejszenie wartości eksportu i importu usług miał spadek przychodów i rozchodów z podróży zagranicznych. W wyniku wprowa- dzonych ograniczeń w przemieszczaniu się osób łączna wartość podróży obniżyła się do najniższego poziomu od co najmniej 2003 r. Zmniejszenie się przychodów z tytułu podróży zagranicznych tłumaczy w 80% spadek eksportu usług, jaki nastąpił w II kwartale 2020 r., a zmniejszenie liczby wyjazdów Polaków za granicę wyjaśnia w 70% spadek importu usług.

W pozostałych kategoriach spadki eksportu i importu były znacznie mniejsze, a w usługach

(8)

telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych oraz usługach finansowych nastąpił wzrost wartości transakcji zagranicznych.

Saldo dochodów pierwotnych było ujemne i wyniosło 13,3 mld zł. O jego wysokości zadecydo- wały ujemne salda dochodów z tytułu inwestycji bezpośrednich (13,3 mld zł) oraz wynagrodzeń pracowników (2,8 mld zł). Dochody zagranicznych inwestorów bezpośrednich były jednak wyraźnie niższe niż w II kwartale 2019 r. na skutek pogorszenia się wyników finansowych przedsiębiorstw z ich udziałem w związku ze skutkami gospodarczymi pandemii koronawirusa.

Napływ środków z Unii Europejskiej, ujęty w bilansie płatniczym, wyniósł 22,9 mld zł, z czego 16,9 mld zł powiększyło przychody na rachunku kapitałowym, a 6,0 mld zł zasiliło rachunek bieżący. Na wysokość środków zarejestrowanych w rachunku bieżącym w największym stopniu wpłynęły transfery przekazane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (5,3 mld zł). Na rachunku kapitałowym dominowały środki przeznaczone na Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Fundusz Spójności. W stosunku do analogicznego kwartału poprzedniego roku na rachunku kapitałowym odnotowano wzrost środków (o 5,1 mld zł). Środki przeznaczone na Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego wzrosły o 3,7 mld zł, z kolei kwota przeznaczona na Fundusz Spójności zwiększyła się o 0,9 mld zł r/r.

2. Rachunek finansowy i zadłużenie zagraniczne

W rachunku finansowym bilansu płatniczego odnotowano spadek zagranicznych inwestycji w Polsce przy jednoczesnym wzroście polskich inwestycji za granicą. Zmniejszenie zaanga- żowania nierezydentów o 24,8 mld zł wynikało przede wszystkim ze spadku zobowiązań w obszarze inwestycji portfelowych oraz inwestycji bezpośrednich. W II kwartale 2020 r.

z inwestycji portfelowych odpłynęło 35,9 mld zł. W zdecydowanej części ten odpływ kapitału wynikał z wykupu przez Skarb Państwa, zgodnie z harmonogramem, obligacji wyemitowa- nych na rynkach zagranicznych o wartości nominalnej 5,2 mld EUR. Nierezydenci zmniejszyli również swój portfel obligacji nominowanych w PLN o 14,2 mld zł. Inwestycje bezpośrednie nierezydentów zmniejszyły się o 5,3 mld zł. Ujemne saldo tej pozycji wynikało przede wszystkim z odpływu kapitału w formie instrumentów dłużnych, głównie kredytów handlowych, w wysokości 5,6 mld zł.

W omawianym kwartale odnotowano wzrost polskich inwestycji za granicą o 10,9 mld zł.

Zwiększyły się należności zagraniczne z tytułu oficjalnych aktywów rezerwowych o 25,2 mld zł oraz inwestycji portfelowych o 10,3 mld zł. Jednocześnie zarejestrowano ujemne saldo transakcji w pozostałych inwestycjach i inwestycjach bezpośrednich odpowiednio o 12,6 mld zł i 7,9 mld zł. Saldo transakcji związanych z pochodnymi instrumentami finansowymi było ujemne i wyniosło 4,0 mld zł, co oznacza napływ środków wynikający przede wszystkim z realizacji zysków osiągniętych przez rezydentów.

Zadłużenie zagraniczne Polski na koniec II kwartału 2020 r. wyniosło 1 335,4 mld zł i w stosunku do marca 2020 r. zmniejszyło się o 40,0 mld zł. Spadek ten wynikał z odpływu kapitału w kwocie 22,3 mld zł oraz z ujemnych różnic kursowych i innych zmian, które zmniejszyły zadłużenie o 17,7 mld zł. Odnotowano spadek zadłużenia zagranicznego pozostałych sektorów o 28,7 mld zł, sektora rządowego o 22,5 mld zł, podmiotów ujmowanych w inwestycjach bez- pośrednich o 6,8 mld zł i sektora bankowego o 22,5 mld zł. W tym samym czasie zadłużenie NBP zwiększyło się o 24,6 mld zł, co ma związek z operacjami repo.

(9)

(10)

Rachunek

bieżący i kapitałowy

(11)

Rachunek bieżący i kapitałowy

Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w II kwartale 2020 r. było dodatnie i wyniosło 45,3 mld zł. Na tę kwotę złożyło się głównie dodatnie saldo rachunku bieżącego wynoszące 29,6 mld zł. Łączne saldo rachunku bieżącego i kapitałowego poprawiło się aż o 32,4 mld zł w porównaniu z analogicznym okresem 2019 r. Najważniejszymi czynnikami budującymi ten przyrost były salda obrotów towarowych (wzrost salda o 17,6 mld zł) oraz salda dochodów pierwotnych (zmniejszenie deficytu o 10,5 mld zł). Salda dochodów wtórnych oraz rachunku kapitałowego przyrosły odpowiednio o mniej więcej 3,2 mld zł. Pogorszenie salda zostało zaobserwowane w usługach, gdzie pogorszyło się ono o 2,5 mld zł, co było pierwszym takim przypadkiem od końca 2010 r.

Wykres 1. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w ujęciu kwartalnym¹

mln zł

Saldo obrotów towarowych Saldo usług Saldo dochodów pierwotnych

Saldo dochodów wtórnych Rachunek kapitałowy Rachunek bieżący

Rachunek bieżący i kapitałowy -40 000

-20 000 0 20 000 40 000 60 000 80 000

I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Relacja salda rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB w analizowanym okresie była wyraźnie dodatnia i wyniosła 8,6% PKB (wskaźnik ten w porównaniu z II kwartałem 2020 r.

poprawił się aż o 6,3 punktu procentowego). Relacja salda rachunku bieżącego do PKB wyniosła w omawianym kwartale 5,7% PKB. Wartość salda rachunku bieżącego w odniesieniu do PKB w II kwartale 2020 r. znacząco się poprawiła w stosunku do wartości sprzed roku (0,2%).

Trzyletnia średnia ruchoma omawianego wskaźnika (salda rachunku bieżącego i kapitało- wego do PKB) była równa 2,4% i mieści się ona w ustalonym przez Eurostat przedziale (minus 4% – plus 6%) świadczącym o występowaniu zewnętrznej równowagi makroekonomicznej.

1 Szeregi czasowe prezentujące składniki bilansu płatniczego oraz zadłużenia zagranicznego zostały zapre- zentowane w Aneksie statystycznym, s. 43 i kolejne.

(12)

Wykres 2. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w % PKB w ujęciu kwartalnym

%

Rachunek kapitałowy Rachunek bieżący Rachunek bieżący i kapitałowy -4

-2 0 2 4 6 8 10

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

1.1. Międzynarodowy handel towarami i usługami

W II kwartale 2020 r. nastąpiło wyraźne obniżenie się wartości obrotów handlowych Polski.

Wartość eksportu towarów i usług zmniejszyła się o 12,5% r/r, natomiast wartość importu była o 18,8% niższa w porównaniu z poprzednim rokiem. Spadek wartości obrotów handlowych był spowodowany przede wszystkim ograniczeniami związanymi z rozprzestrzenianiem się pandemii COVID-19, zarówno w Polsce, jak i w krajach, z którymi Polska prowadzi wymianę handlową.

Silniejszy spadek importu w porównaniu z eksportem przyczynił się do powiększenia nadwyżki w handlu zagranicznym Polski. W II kwartale 2020 r. przekroczyła ona poziom 40 mld zł, była więc o 15 mld zł większa w porównaniu z analogicznym okresem 2019 r. Do powiększenia się nadwyżki przyczyniły się obroty towarowe. W omawianym okresie ich nadwyżka osiągnęła rekordowy poziom 17,6 mld zł. Dodatnie saldo w obrotach usługami obniżyło się natomiast o 2 mld zł r/r. Relacja salda towarów i usług do produktu krajowego brutto wzrosła w II kwartale 2020 r. do 7,7% (wzrost o 3,2 punktu procentowego w porównaniu z II kwartałem 2019 r.), a biorąc pod uwagę ostatnie cztery kwartały – do 5,6%.

Zmiany eksportu i importu towarów oraz usług mogą wskazywać, że działania podjęte w celu ograniczenia skutków pandemii COVID-19 w większym stopniu wpłynęły na spadek handlu usługami niż towarami. Pandemia przerwała wzrostowy trend udziału usług w handlu, zwłaszcza w eksporcie.

Według statystyki rachunków narodowych (dane publikowane przez Eurostat) eksport towa- rów i usług wyrażony w cenach stałych zmniejszył się o 14,3% r/r, a więc silniej w porównaniu z konsumpcją gospodarstw domowych i inwestycjami. Spadek eksportu wpłynął na obniżenie się dynamiki produktu krajowego brutto o 8,2 punktu procentowego. Ze względu na głębszy spadek importu w porównaniu z eksportem realna zmiana salda obrotów z zagranicą ogra- niczyła w II kwartale 2020 r. skalę spadku PKB o 1,4 punktu procentowego.

(13)

Wykres 3. Towary i usługi

Eksport Import Saldo obrotów towarowych i usługowych (prawa oś)

mln zł mln zł

0 5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000 45 000

0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 400 000 450 000

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

1.1.1. Eksport towarów

W II kwartale 2020 r. wartość eksportu obniżyła się do 219 mld zł, co oznaczało spadek o 11,6%

w porównaniu z analogicznym okresem 2019 r. Był on spowodowany przede wszystkim wpro- wadzeniem środków mających na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się pandemii COVID-19 zarówno w Polsce, jak i w krajach będących najważniejszymi partnerami handlowymi.

Według statystyki handlu zagranicznego² wolumen polskiego eksportu w II kwartale 2020 r.

zmniejszył się o 15,0% r/r, a więc w podobnej skali jak w II i III kwartale 2009 r., podczas światowego kryzysu finansowego. Wzrost cen transakcyjnych (o 3,4% r/r), spowodowany głównie deprecjacją złotego, wpłynął natomiast na zmniejszenie rozmiarów spadku eksportu w ujęciu nominalnym.

Realny spadek eksportu w Polsce okazał się mniejszy niż średnio w Unii Europejskiej. Wolumen eksportu UE obniżył się w II kwartale o 21% r/r. Duży wpływ na tak głęboki spadek miało silne zmniejszenie się eksportu w największych gospodarkach Unii – Francji, która odnotowała ponad 30-procentowy spadek eksportu, oraz w Niemczech i we Włoszech, gdzie spadek sprze- daży za granicę był przeszło 20-procentowy. Także w krajach Grupy Wyszehradzkiej spadek wolumenu eksportu przekroczył 20%. Pod względem skali spadku eksportu w II kwartale Polska znalazła się w połowie stawki krajów UE. Pandemia spowodowała duże zróżnicowanie skali spadku eksportu w krajach UE, na co wpływ miały stopień restrykcji podjętych w walce z COVID-19 oraz struktura geograficzna i towarowa eksportu (zwłaszcza udział branży samochodowej³), co różnicowało ekspozycję poszczególnych gospodarek na zakłócenia w ramach łańcuchów dostaw.

Największy wpływ na zmniejszenie się polskiego eksportu w II kwartale miała sytuacja w sektorze motoryzacyjnym (sekcja PKWiU 29), który jest największym eksporterem w Polsce. Już

2 „Biuletyn Statystyczny”, 8/2020, Główny Urząd Statystyczny.

3 Według danych Eurostatu w 2019 r. udział sektora motoryzacyjnego w eksporcie Słowacji wyniósł 33,8%.

W Czechach stanowił on 21,5%, a na Węgrzech 21,1%. W Polsce na sektor motoryzacyjny przypadało 12,8%, a więc był on zbliżony do średniej w Unii Europejskiej (12,2%).

(14)

w I kwartale 2020 r. sektor ten odnotował spadek sprzedaży zagranicznej (o 8% r/r). Pandemia dodatkowo pogłębiła kryzys branży samochodowej. W jej wyniku wartość eksportu zmniej- szyła się o 47% r/r, tj. o 16,5 mld zł, co odpowiadało za ponad połowę spadku eksportu ogółem.

Silnie zmniejszył się eksport zarówno samochodów osobowych, dostawczych i ciężarowych, jak i części motoryzacyjnych. Głęboki spadek odnotowano także w eksporcie koksu oraz produktów rafinacji ropy naftowej (PKWiU 19), do czego dodatkowo przyczynił się spadek cen paliw. Wartość eksportu tej grupy zmniejszyła się w II kwartale o 50% r/r. W kwietniu i w maju 2020 r. silnie zmniejszyła się sprzedaż branży meblarskiej (PKWiU 31). Jej wzrost w czerwcu spowodował jednak, że skala spadku eksportu mebli w II kwartale zmniejszyła się do 23% r/r.

Spadek sprzedaży towarów do Niemiec w II kwartale 2020 r. był mniejszy w porównaniu z eksportem ogółem. Wartość eksportu do najważniejszego partnera handlowego zmniejszyła się o niespełna 8% r/r. Wpłynęło to na wzrost udziału Niemiec w polskim eksporcie do 29%, tj.

najwyższego poziomu od 2005 r. Duży negatywny wpływ spadków eksportu sektora motoryzacyjnego oraz mebli na dynamikę eksportu do zachodniego sąsiada został złagodzony przez utrzymanie wzrostowej tendencji w dostawach baterii samochodowych, wyrobów tytoniowych oraz odzieży. Rosnący mimo pandemii popyt na auta elektryczne i hybrydowe⁴ sprawił, że niemieckie fabryki również w II kwartale zwiększały import akumulatorów samochodowych.

Wartość eksportu baterii w II kwartale 2020 r. zwiększyła się prawie trzykrotnie, a Polska stała się obok Chin drugim najważniejszym dostawcą akumulatorów litowo-jonowych na rynek niemiecki. Zwiększyła się także sprzedaż wyrobów tytoniowych, odzieży oraz sprzętu do gier wideo, co wpłynęło na utrzymanie się wzrostowej tendencji w eksporcie dóbr kon- sumpcyjnych do Niemiec w okresie pandemii.

Spadek eksportu do pozostałych krajów Unii Europejskiej okazał się głębszy niż do Niemiec.

W II kwartale 2020 r. łączna wartość eksportu do pozostałych krajów UE (poza Niemcami) zmniejszyła się o 18% r/r. W porównaniu z eksportem do Niemiec nieco większy spadek odnotowała branża motoryzacyjna, a wartość eksportu pozostałych branż zmniejszyła się o 12% r/r (wobec spadku o 2% eksportu do Niemiec).

Skalę spadku polskiego eksportu w II kwartale 2020 r. ograniczył również wzrost sprzedaży do Stanów Zjednoczonych i Chin, które są najważniejszymi odbiorcami towarów pocho- dzących z Polski wśród gospodarek pozaeuropejskich. Wartość eksportu do USA wzrosła do 7,8 mld zł (o 7% r/r). Tym samym Stany Zjednoczone stały się siódmym najważniejszym rynkiem dla eksporterów z Polski, wyprzedzając Rosję. Wzrost eksportu do Stanów Zjednoczonych w II kwartale 2020 r. był związany z dużymi dostawami procesorów. Ich wartość była tak duża, że procesory stały się nie tylko najważniejszą pozycją w eksporcie do USA, lecz także jedną z ważniejszych w eksporcie ogółem. W eksporcie pozostałych grup towarowych na rynek amerykański dominowały natomiast duże spadki. Z kolei na duży wzrost sprzedaży do Chin w II kwartale 2020 r. (o 31% r/r) miały wpływ przede wszystkim duże dostawy silników turboodrzutowych oraz przesunięcie dostaw miedzi z I kwartału na II kwartał.

4 Według danych ACEA w II kwartale 2020 r. liczba rejestracji nowych samochodów elektrycznych i hybrydowych w Unii Europejskiej wzrosła o 12% r/r (po wzroście o 64% w I kwartale). Liczba rejestracji aut z silnikami benzynowymi i wysokoprężnymi zmniejszyła się natomiast o 54% r/r (po spadku o 32% w I kwartale).

(15)

Wykres 4. Dynamika eksportu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale geogra- ficznym – udział we wzroście wartości grup krajów

%

Pozostałe kraje strefy euro Pozostałe kraje UE Pozostałe kraje europejskie

Kraje pozaeuropejskie Niemcy Ogółem

-15 -10 -5 0 5 10 15 20

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

1.1.2. Import towarów

Spadek wartości importu okazał się głębszy niż eksportu. W II kwartale 2020 r. wartość importu obniżyła się o 18,7% r/r do poziomu 201 mld zł. Dane statystyki handlu zagranicznego wskazują, że wynikało to z nieco silniejszego spadku wolumenu oraz dodatkowo spadku cen transakcyjnych. W analizowanym okresie wolumen importu zmniejszył się o 16,5% r/r, a ceny wyrażone w zł były niższe o 2,7% w porównaniu z poprzednim rokiem.

Duży wpływ na spadek importu miało silne zmniejszenie wartości dostaw paliw o 11,8 mld zł (o 53% r/r). Był to najsilniejszy spadek wartości importu spośród głównych kategorii towa- rów. Decydujący wpływ na rozmiary spadku wartości importu paliw miał spadek ich cen.

Zmniejszenie się popytu i pogorszenie prognoz dla gospodarki światowej pod wpływem pandemii spowodowały pogłębienie się spadkowej tendencji cen paliw na rynkach między- narodowych⁵. W II kwartale 2020 r. ceny najważniejszych surowców energetycznych osiągnęły wieloletnie minima.

W II kwartale 2020 r. cena ropy w imporcie do Polski obniżyła się o 60% r/r do poziomu 103 zł za baryłkę (25,1 USD/b), najniższego od 2003 r. Wielkość dostaw – 5,9 mln ton – okazała się natomiast tylko niewiele mniejsza w porównaniu z poprzednim rokiem (2% r/r). Niewielki spadek wynikał przede wszystkim ze zmniejszenia dostaw z Kazachstanu oraz ich braku z USA. Jednocześnie większy import z Rosji sprawił, że w II kwartale 2020 r. udział rosyjskiej ropy ponownie wzrósł do 70%. Na znaczeniu zyskały także dostawy z Arabii Saudyjskiej, skąd pochodziło 23% importowanej ropy do Polski.

Głęboki okazał się także spadek wartości importu dóbr inwestycyjnych. Wartość importu dóbr inwestycyjnych z wyłączeniem komputerów i aparatów telefonicznych zmniejszyła się w II kwartale o 30% r/r (tj. o 9,5 mld zł). Złożyły się na to zmniejszenie się importu maszyn

5 Indeks cen surowców energetycznych Banku Światowego (wyrażony w dolarach amerykańskich) w II kwartale 2020 r. obniżył się do najniższego poziomu od 2002 r., notując spadek o 55% r/r.

(16)

i urządzeń o 17,5% oraz silny spadek zagranicznych zakupów przemysłowych środków transportu (o blisko 70% r/r). Silny spadek importu w drugiej grupie był związany m.in. z kryzysem w sektorze lotniczym (w jego wyniku w statystyce importu brakowało samolotów pasażer- skich) oraz pogłębieniem się dekoniunktury w przewozach drogowych. Znalazło to odzwierciedlenie w dużych spadkach importu samochodów ciężarowych oraz ciągników drogowych.

Duży spadek miał także miejsce w imporcie samochodów osobowych. W II kwartale 2020 r. wartość nowych aut sprowadzonych do Polski zmniejszyła się o 7,4 mld zł (o 65% r/r).

Największe spadki nastąpiły w imporcie z Niemiec i Czech odpowiednio o 72% i 78% r/r. Po dużym wzroście w I kwartale 2020 r. (blisko 2,5-krotnym) w II kwartale wartość importu aut elektrycznych i hybrydowych obniżyła się o 17% r/r.

Pandemia spowodowała duże zmiany w strukturze importu do Polski. Wobec silnego spadku wartości importu ropy naftowej i samochodów osobowych najważniejszą pozycją (wg 4-cyfro- wej klasyfikacji HS) w imporcie do Polski w II kwartale stały się leki. Wartość ich importu zwiększyła się do prawie 5 mld zł, co stanowiło 2,4% importu ogółem.

W II kwartale 2020 r. największe wzrosty wartości importu odnotowano w przypadku środ- ków stosowanych do ochrony i diagnostyki koronawirusa. Ponadośmiokrotnie w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku (tj. 1,4 mld zł) zwiększyła się wartość importu masek ochronnych. Silny wzrost (o 1,3 mld zł r/r) odnotowano także w imporcie testów diagnostycznych. W analizowanym okresie dwukrotnie zwiększył się przywóz środków do dezynfekcji oraz termometrów. Łączna wartość importu wymienionych produktów w II kwartale 2020 r. wyniosła 6,9 mld zł, co oznaczało wzrost o 86% r/r.

Drugą grupą, która odnotowała duży wzrost importu, był sprzęt komputerowy. Wartość przywozu komputerów (w tym przede wszystkim komputerów przenośnych) oraz części komputerowych zwiększyła się o 1,6 mld zł (33%) w porównaniu z poprzednim rokiem.

Wykres 5. Dynamika importu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale według struktury towarowej – udział we wzroście wartości importu głównych grup towarów

Surowce i paliwa Dobra pośrednie Dobra inwestycyjne

Dobra konsumpcyjne Samochody osobowe Ogółem

%

-25 -20 -15 -10 -5 0 5 10 15 20

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Istotne zmiany nastąpiły także w strukturze geograficznej importu. Wyraźnie zmniejszył się import z krajów należących do Unii Europejskiej przede wszystkim ze względu na zakłócenie

(17)

łańcuchów dostaw i duży spadek importu samochodów. W konsekwencji udział UE w imporcie do Polski zmniejszył się poniżej 55%. Silne spadki wartości importu paliw były także spowo- dowane głębokim zmniejszeniem się dostaw z Rosji. W II kwartale wartość importu z Rosji zmniejszyła się o ponad 40% r/r. Wyraźnie zmniejszył się import z pozostałych krajów, które należą do pozostałych głównych eksporterów paliw do Polski.

Z kolei do rekordowego poziomu wzrósł import z Chin. Udział tego kraju w imporcie do Polski przekroczył w II kwartale 2020 r. 15%. Wzrost importu o prawie 10% r/r był związany z dwoma aspektami. Po pierwsze, ze zwiększeniem dostaw środków ochrony przed pandemią (ok. 80%

wartości importu masek ochronnych w tym okresie pochodziło z Chin) oraz komputerów i części komputerowych; po drugie, ze wznowieniem importu w ramach międzynarodowych łańcuchów dostaw po przerwie spowodowanej nasileniem się pandemii w Chinach (w I kwartale 2020 r.), co znalazło odzwierciedlenie w imporcie dóbr pośrednich.

1.1.3. Saldo towarów

W warunkach dużego spadku obrotów handlowych, przy równoczesnym zróżnicowaniu dynamik eksportu i importu, spowodowanego pandemią COVID-19 w II kwartale 2020 r.

nastąpił silny wzrost nadwyżki w handlu towarami. W II kwartale 2020 r. dodatnie saldo obrotów towarowych osiągnęło poziom 17,6 mld zł – najwyższy od początku publikacji danych bilansu płatniczego. W porównaniu z II kwartałem 2019 r. saldo poprawiło się o 17,5 mld zł (w II kwartale 2019 r. obroty handlowe były niemal zrównoważone – niewielka nadwyżka wyniosła 77 mln zł).

Relacja zmian wartości eksportowanych towarów do zmiany wartości towarów importowanych, wg danych statystyki handlu zagranicznego, zwiększyła się w II kwartale 2020 r. do 108,2 i była najwyższa od 2009 r.⁶ Obecnie decydujący wpływ na poprawę salda miał wzrost relacji pomiędzy zmianami cen transakcyjnych eksportu i importu (terms of trade). Wskaźnik terms of trade w analizowanym okresie ukształtował się na poziomie 106,3. Z kolei relacja zmian wolumenu eksportu do zmian wolumenu importu ukształtowała się na poziomie 101,8. Oznacza to, że zmiany cen wyjaśniają poprawę salda w II kwartale w blisko 80%, tzn.

odpowiadają za 13,6 mld zł wzrostu dodatniego salda, natomiast zmiany wolumenu wpłynęły na powiększenie się nadwyżki w handlu towarami o 3,9 mld zł.

Największa zmiana salda nastąpiła w kategoriach obejmujących paliwa, co wynikało przede wszystkim ze spadku cen klasyfikowanych tu produktów. W II kwartale 2020 r. deficyt w tej grupie obniżył się do 8 mld zł, co oznacza jego zmniejszenie o 9,5 mld zł w porównaniu z analogicznym okresem 2019 r. Duża zmiana salda (o 6,4 mld zł r/r) nastąpiła także w przypadku dóbr inwestycyjnych. Po raz pierwszy od kiedy dane dotyczące polskiego handlu zagranicznego są publikowane według klasyfikacji głównych kategorii ekonomicznych (BEC – Broad Economic Categories), odnotowano w tej grupie dodatnie saldo (3,3 mld zł). Złożyły się na to przede wszystkim duży wzrost eksportu w pozycji obejmującej komputery i procesory oraz głęboki spadek importu urządzeń i przemysłowych środków transportu. Dodatkowo znacznie mniejszy niż w poprzednich kwartałach był również deficyt w handlu samochodami osobowymi.

6 W 2009 r. relacja zmian wartości eksportowanych towarów do zmiany wartości towarów importowanych kształtowała się średnio na poziomie 112,0, a średnia kwartalna poprawa salda wynosiła wówczas 12,8 mld zł.

(18)

Zmniejszenie się dodatniego salda nastąpiło natomiast w kategoriach obejmujących części środków transportu (o 4,0 mld zł r/r) oraz towary konsumpcyjne trwałego użytku (o 1,9 mld zł).

Są to więc grupy, które mają duże znaczenie w eksporcie z Polski.

W ujęciu geograficznym największa zmiana salda nastąpiła w handlu z Niemcami. W II kwartale 2020 r. nadwyżka w obrotach z tym krajem osiągnęła poziom 20,9 mld zł, co oznacza wzrost o 7,3 mld zł w porównaniu z poprzednim rokiem. Dalszy wzrost nadwyżki w obrotach z najważniejszym partnerem był z jednej strony wynikiem relatywnie niewielkiego zmniejszenia się wartości eksportu do tego kraju, z drugiej – silnego spadku importu (o 23% r/r).

Duża poprawa salda nastąpiła w obrotach z krajami spoza Unii Europejskiej. Deficyt w handlu z tą grupą krajów zmniejszył się o 11,9 mld zł r/r. Największy wpływ miało zmniejszenie się ujemnego salda w handlu z Rosją. W II kwartale 2020 r. przede wszystkim w wyniku spadku cen paliw deficyt w handlu z Rosją zmniejszył się do zaledwie 1,6 mld zł (o 5,7 mld zł r/r), tj. najniższego poziomu w XXI w. Rosja tradycyjnie jest najważniejszym dostawcą paliw do Polski. W 2019 r. z tego kraju pochodziło ponad 50% wartości importu paliw. Stanowiły one prawie 80% wartości importu z Rosji.

Przeciwną tendencję obserwowano w handlu z Chinami, gdzie nastąpiło dalsze pogłębienie się deficytu. W II kwartale 2020 r. ujemne saldo w obrotach z największą gospodarką rozwi- jającą się wzrosło do 27,3 mld zł (o 1,8 mld zł r/r).

1.1.4. Międzynarodowy handel usługami

W II kwartale 2020 r. odnotowano dodatnie saldo usług, które wyniosło ok. 23,0 mld zł.

W porównaniu z analogicznym okresem 2019 r. zmalało o 2,5 mld zł. Był to pierwszy przy- padek skurczenia się polskiej nadwyżki obserwowany od 2010 r., czyli od globalnego kryzysu finansowego. Na jego spadek wpłynęła przede wszystkim sytuacja epidemiologiczna doty- cząca COVID-19. Z tego tytułu najbardziej ucierpiał bilans obrotów związanych z podróżami zagranicznymi (spadek o 2,8 mld zł). Ograniczenia w przemieszczaniu się ludności wywarły negatywny efekt także w obszarze usług transportowych (głównie pasażerski transport lotniczy), których dodatnie saldo skurczyło się o 1,7 mld zł.

Przychody z tytułu usług świadczonych przez polskie podmioty na rzecz nierezydentów wynio- sły 55,6 mld zł i w porównaniu z II kwartałem 2019 r. spadły o ponad 10,0 mld zł (tj. o 22,1%).

Jest to jeszcze nieobserwowana skala spadku polskiego eksportu usług. Niewątpliwą przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt restrykcji związanych z przemieszczaniem się, co przełożyło się na spadek wydatków cudzoziemców z tytułu podróży zagranicznych o 63%, tj. 8,5 mld zł.

Jedyny zarejestrowany w II kwartale 2020 r. przyrost po stronie eksportu dotyczył kategorii pozostałych usług (wzrost o 0,7 mld zł).

Polskie zakupy usług od nierezydentów wyniosły 32,6 mld zł i w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku zmalały o przeszło 8,0 mld zł (tj. o 20,0%). Spadki można dostrzec we wszystkich głównych kategoriach, z czego największy dotyczył wydatków Polaków z tytułu podróży zagranicznych (spadek o 5,7 mld zł). Pewne zdziwienie może budzić fakt, że teore- tycznie bardziej odporny na kryzys w przemieszczaniu się ludności import pozostałych usług skurczył się bardziej niż usługi transportowe.

(19)

W II kwartale 2020 r. saldo usług transportowych było dodatnie i wyniosło jedynie 7,7 mld zł.

W stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku bilans międzynarodowego handlu usługami transportowymi zmalał o 1,7 mld zł. Na wartość omawianej nadwyżki złożył się eksport o wartości 15,3 mld zł, przy imporcie równym 7,6 mld zł. W II kwartale najważniej- szymi kategoriami wpływającymi na spadek eksportu netto były towarowy transport samo- chodowy (spadek o 1,4 mld zł) oraz pasażerski transport lotniczy (spadek o 1,0 mld zł). Było to kompensowane przyrostem eksportu netto pozostałych usług wspomagających transport (wzrost o 0,7 mld zł).

W analizowanym kwartale zarówno wydatki nierezydentów z tytułu podróży zagranicznych, jak i wydatki Polaków poniesione na podróże zagraniczne drastycznie spadły. Zmiana z tego tytułu zmniejszyła się o 8,5 mld zł (po stronie przychodów) oraz 5,7 mld zł (po stronie rozchodów). Spadki obserwowane w wydatkach cudzoziemców były związane prawie całkowicie z pozostałymi wyjazdami prywatnymi (spadek o 76,4%, tj. 6,7 mld zł). Podobną sytuację obserwowano w odniesieniu do Polaków wyjeżdżających za granicę (spadek o 77,1%, tj. 4,9 mld zł). Mimo że spadki można zauważyć we wszystkich kierunkach geograficznych, największe z nich miały miejsce z kierunku niemieckiego (dotyczy to zarówno Polaków, jak i cudzoziemców).

Tabela 1. Usługi (mln zł)

2018 2019 2020

I II III IV I II III IV I II

Przychody 54 675 60 726 63 456 67 052 60 815 66 266 69 877 71 535 64 560 55 613

Transport 14 932 16 418 16 788 17 533 17 075 17 958 18 851 19 233 18 244 15 297

Podróże zagraniczne 10 528 12 663 14 978 11 987 11 090 13 494 15 658 12 415 9 967 4 987

Uszlachetnianie 4 070 4 307 4 236 4 619 4 289 4 276 4 360 4 475 4 331 4 091

Naprawy 1 719 1 762 1 743 1 890 1 752 1 927 1 860 2 067 2 235 1 894

Pozostałe 23 426 25 576 25 711 31 023 26 609 28 611 29 148 33 345 29 783 29 344

Rozchody 33 047 36 895 41 882 43 454 36 280 40 766 44 578 45 247 37 468 32 624

Transport 7 036 7 777 8 411 8 652 8 079 8 629 9 094 9 155 8 537 7 641

Uszlachetnianie 394 452 341 351 384 406 393 470 356 301

Naprawy 866 1 000 1 032 1 249 1 050 1 097 1 128 1 267 1 054 901

Pozostałe 17 554 19 536 20 258 26 060 19 628 22 259 21 661 26 739 21 049 21 100

Saldo 21 628 23 831 21 574 23 598 24 535 25 500 25 299 26 288 27 092 22 989

Transport 7 896 8 641 8 377 8 881 8 996 9 329 9 757 10 078 9 707 7 656

Uszlachetnianie 3 676 3 855 3 895 4 268 3 905 3 870 3 967 4 005 3 975 3 790

Naprawy 853 762 711 641 702 830 732 800 1 181 993

Pozostałe 5 872 6 040 5 453 4 963 6 981 6 352 7 487 6 606 8 734 8 244

W porównaniu z II kwartałem 2019 r. saldo uszlachetniania pozostawało na podobnym poziomie. Wynikało to z porównywalnych i niewielkich spadków zarówno eksportu, jak i importu (rok do roku). Mimo trudnej sytuacji związanej z zamknięciem polskich granic w II kwartale możemy zaobserwować marginalny przyrost salda napraw i konserwacji w zwyczajowym tempie, tj. o 0,2 mld zł.

Najbardziej zróżnicowaną kategorią w polskim międzynarodowym handlu usługami były w dalszym ciągu pozostałe usługi. W II kwartale 2020 r. saldo tej kategorii było dodatnie i wyniosło 8,2 mld zł. W porównaniu z II kwartałem 2019 r. była to jedyna kategoria

(20)

wykazująca znaczący wzrost nadwyżki, która wzrosła o 1,9 mld zł. Po raz pierwszy w historii przyrost salda wynikał głównie ze spadku ujemnego salda opłat z tytułu użytkowania wła- sności intelektualnej o niebagatelną kwotę 1,4 mld zł.

Wielkość eksportu z tytułu pozostałych usług osiągnęła wartość 29,3 mld zł, a kwota importu ukształtowała się na poziomie 21,0 mld zł. Pozostałe usługi charakteryzowały się tempem wzrostu eksportu wynoszącym zaledwie 2,6% r/r. Jednocześnie dynamika popytu na pozo- stałe usługi świadczone przez nierezydentów wynosiła –3,2%. W eksporcie pozostałych usług niezmiennie największy przyrost wartości odnotowano w usługach telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych (wzrost o 0,6 mld zł) oraz w pozostałych usługach bizne- sowych (wzrost o 0,4 mld zł). Pierwszy raz w historii można zaobserwować znaczący przyrost (aż o 85,9%) eksportu polskich usług związanych z opłatami z tytułu użytkowania własności intelektualnej.

Przyrostowi eksportu towarzyszył jednoczesny spadek po stronie importu pozostałych usług.

Obniżenie się wartości importowanych usług wynikało głównie ze spadku wartości opłat z tytułu użytkowania własności intelektualnej (spadek o 24,3%, tj. o 0,9 mld zł) oraz importu pozostałych usług gospodarczych (spadek o 5,7%, tj. 0,6 mld zł).

Wykres 6. Saldo międzynarodowego handlu usługami

Transport Podróże zagraniczne Uszlachetnianie

Naprawy Pozostałe Saldo usług

mln zł

-5 000 0 5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Analizując strukturę geograficzną eksportu usług ogółem, podobnie jak w poprzednim okresie, można zaobserwować, że największy wzrost z tytułu świadczonych usług na rzecz niere- zydentów dotyczył przede wszystkim wymiany handlowej z Luksemburgiem oraz Szwajcarią.

Polski eksport usług do Niemiec zmalał o 3,3 mld zł. Największe przyrosty polskiego importu usług zostały odnotowane w wymianie z Maltą (głównie usługi doradztwa gospodarczego oraz usługi telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne). W omawianym kwartale po raz kolejny zaobserwowano spadek importu z Niemiec, który wyniósł 1,7 mld zł. Kraj ten pozostawał jednak w dalszym ciągu najważniejszym rynkiem dla Polski. Pomimo trudnej sytuacji międzynarodowej związanej ze światową pandemią import usług przez kontrahentów z Niemiec wyniósł 12,3 mld zł, zaś ich eksport był równy 6,6 mld zł.

(21)

1.2. Dochody pierwotne

W II kwartale 2020 r. saldo dochodów pierwotnych tradycyjnie było ujemne i wyniosło 13,3 mld zł. O jego wysokości zadecydowały ujemne saldo dochodów z tytułu inwestycji i wynagrodzeń pracowników oraz dodatnie saldo pozostałych dochodów pierwotnych.

W porównaniu z II kwartałem 2019 r. poprawiło się o 10,5 mld zł.

1.2.1. Wynagrodzenia pracowników

W II kwartale 2020 r. wynagrodzenia Polaków pracujących krótkookresowo za granicą wynio- sły 2,8 mld zł i w porównaniu z analogicznym okresem 2019 r. spadły o 12,4%. W tym samym czasie wynagrodzenia cudzoziemców pracujących sezonowo w Polsce wyniosły 6,0 mld zł.

W odniesieniu do II kwartału 2019 r. oznacza to spadek obserwowanej wartości dochodów cudzoziemców o 4,6%. Niższa wartość wynagrodzeń (spadek o 0,3 mld zł) wiązała się przede wszystkim z mniejszą liczbą pracowników z Ukrainy. Ujemne saldo wynagrodzeń pracow- ników sezonowych wynosiło 3,2 mld zł.

1.2.2. Dochody z inwestycji

Ujemne saldo dochodów z inwestycji w II kwartale 2020 r. wyniosło 14,6 mld zł, co oznacza jego poprawę o 10,2 mld zł w porównaniu z II kwartałem 2019 r. (24,8 mld zł). Na ujemne saldo dochodów złożyły się ujemne salda dochodów z inwestycji bezpośrednich (13,3 mld zł) i inwestycji portfelowych (1,8 mld zł) oraz dodatnie saldo pozostałych inwestycji (0,5 mld zł).

W II kwartale 2020 r., w porównaniu z II kwartałem 2020 r., zmniejszyły się ujemne salda dochodów z inwestycji bezpośrednich i inwestycji portfelowych oraz dodatnie saldo z pozo- stałych inwestycji. Zmiana salda dochodów w II kwartale 2020 r. wynikała przede wszystkim z poprawy salda dochodów inwestycji bezpośrednich, co było konsekwencją niższych dochodów od udziałów przypadających na zagranicznych inwestorów. Te niższe dochody były efektem obniżenia zysków krajowych firm z powodu zamknięcia gospodarki spowodowanej pandemią koronawirusa.

Dochody inwestorów bezpośrednich z tytułu inwestycji w Polsce w II kwartale 2020 r. wyniosły 14,4 mld zł i były o 11,4 mld zł niższe niż w II kwartale 2019 r., ze względu na obniżone dochody od udziałów. W porównaniu z analogicznym kwartałem poprzedniego roku nastąpił zarówno spadek wartości zadeklarowanych dywidend (o 8,0 mld zł), jak i reinwestowanych zysków (o 3,2 mld zł). Na wartość dochodów w II kwartale 2020 r. wpływały głównie zadeklarowane dywidendy (12,0 mld zł), przy mniejszym znaczeniu dochodów odsetkowych (2,3 mld zł).

Najwyższe dywidendy z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce zostały zadeklarowane przez inwestorów z Niemiec (1,0 mld zł), Holandii (0,6 mld zł) oraz Luksemburga (0,4 mld zł). Deklarowały je przede wszystkim podmioty działające w handlu, przetwórstwie przemysłowym oraz działalności związanej z obsługą rynku nieruchomości.

Odsetki od instrumentów dłużnych w II kwartale 2020 r. wyniosły 2,3 mld zł i były o 0,2 mld zł niższe w porównaniu z analogicznym okresem w 2019 r. Najwyższe odsetki należne zagranicznym inwestorom naliczyły firmy związane z branżą przemysłową oraz działalnością

(22)

finansową i ubezpieczeniową. Odsetki zostały naliczone w znacznej części wierzycielom z Holandii (1,7 mld zł) oraz Szwajcarii (0,3 mld zł).

Tabela 2. Dochody pierwotne (mln zł)

2018 2019 2020

Przychody 17 140 12 960 12 121 9 992 18 714 15 137 10 603 10 013 17 769 12 163 Wynagrodzenia pracowników 2 525 3 521 4 162 3 015 2 275 3 209 3 860 2 735 2 284 2 810

Dochody z inwestycji 4 957 5 747 4 692 5 978 4 809 6 971 5 173 6 227 3 262 3 999

Dochody z inwestycji bezpośrednich 2 625 2 503 1 911 2 915 1 775 2 936 2 069 3 130 450 1 056

Dochody z inwestycji portfelowych 414 1 030 534 449 550 1 241 669 601 452 852

Dochody z pozostałych inwestycji 1 918 2 214 2 247 2 614 2 484 2 794 2 435 2 496 2 360 2 091 Pozostałe dochody pierwotne 9 658 3 692 3 267 999 11 630 4 957 1 570 1 051 12 223 5 354 Rozchody 30 582 35 799 38 776 33 035 32 468 38 983 36 631 34 182 26 217 25 491 Wynagrodzenia pracowników 5 127 5 449 6 844 6 716 5 930 6 300 6 643 6 254 5 595 6 011 Dochody z inwestycji 24 735 29 583 31 210 25 402 25 682 31 788 29 147 26 947 19 806 18 605 Dochody z inwestycji bezpośrednich 19 637 23 809 23 536 19 878 20 786 25 825 20 986 22 100 15 248 14 405 Dochody z inwestycji portfelowych 3 434 3 932 5 839 3 460 3 154 4 115 6 294 2 856 2 797 2 701 Dochody z pozostałych inwestycji 1 664 1 842 1 835 2 064 1 742 1 848 1 867 1 991 1 761 1 499

Pozostałe dochody pierwotne 720 767 722 917 856 895 841 981 816 875

Saldo -13 442 -22 839 -26 655 -23 043 -13 754 -23 846 -26 028 -24 169 -8 448 -13 328 Wynagrodzenia pracowników -2 602 -1 928 -2 682 -3 701 -3 655 -3 091 -2 783 -3 519 -3 311 -3 201 Dochody z inwestycji -19 778 -23 836 -26 518 -19 424 -20 873 -24 817 -23 974 -20 720 -16 544 -14 606 Dochody z inwestycji bezpośrednich -17 012 -21 306 -21 625 -16 963 -19 011 -22 889 -18 917 -18 970 -14 798 -13 349 Dochody z inwestycji portfelowych -3 020 -2 902 -5 305 -3 011 -2 604 -2 874 -5 625 -2 255 -2 345 -1 849

Dochody z pozostałych inwestycji 254 372 412 550 742 946 568 505 599 592

Pozostałe dochody pierwotne 8 938 2 925 2 545 82 10 774 4 062 729 70 11 407 4 479

Przychody z tytułu inwestycji bezpośrednich wyniosły 1,0 mld zł i w porównaniu z analogicznym okresem 2019 r. wykazały spadek o 1,9 mld zł, co miało związek z wpływem pandemii koronawirusa na wyniki spółek. Spadek dochodów wynikał ze spadku dochodów od udzia- łów w formie dywidend (o 0,6 mld zł) i reinwestowanych zysków (o 1,3 mld zł), przy porów- nywalnych dochodach odsetkowych od instrumentów dłużnych (na poziomie 0,6 mld zł).

Najwyższe dochody pochodziły od inwestycji w Luksemburgu i Szwajcarii (0,3 mld zł) oraz na Cyprze i w Stanach Zjednoczonych (0,2 mld zł). Uzyskano je głównie w ramach działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (sekcja M) oraz informacji i komunikacji (sekcja J).

Saldo dochodów z inwestycji portfelowych było ujemne i wyniosło w II kwartale 2020 r.

1,8 mld zł, wykazując poprawę względem analogicznego okresu ubiegłego roku, kiedy wyniosło –2,9 mld zł. Rozchody wyniosły 2,7 mld zł i składały się prawie w całości z odsetek od papierów dłużnych. Stronę przychodów z tytułu inwestycji portfelowych, wynoszących 0,8 mld zł, kształtowały dywidendy z papierów udziałowych (0,5 mld zł) oraz odsetki od papierów dłużnych (0,3 mld zł).

Saldo dochodów z tytułu pozostałych inwestycji i aktywów rezerwowych w II kwartale 2020 r.

zamknęło się dodatnim wynikiem (0,6 mld zł), wykazując nieznaczny spadek w stosunku do analogicznego okresu ubiegłego roku (0,9 mld zł).

(23)

1.3. Dochody wtórne

W II kwartale 2020 r. przychody z tytułu dochodów wtórnych wyniosły 11,6 mld zł i były ponaddwukrotnie wyższe niż przed rokiem. W tym samym czasie rozchody były równe 9,1 mld zł i w stosunku do II kwartału 2019 r. także wzrosły (o 2,8 mld zł). Złożyło się to na dodatnie saldo równe 2,4 mld zł.

Na wzrost przychodów poza napływem środków z Komisji Europejskiej (rozdział 4) oraz napływem środków od długoterminowych migrantów miała wpływ jednostkowa transakcja uzyskania przez polskie przedsiębiorstwo odszkodowania z zagranicy.

Na obserwowany wzrost rozchodów miały wpływ przede wszystkim większe transakcje sektora rządowego (wzrost o 2,7 mld zł). Transferowane do Polski przekazy zarobków (kla- syfikowane w przychodach pozostałych sektorów) wyniosły 2,7 mld zł i były w zasadzie takie same jak przed rokiem.

Tabela 3. Dochody wtórne (mln zł)

2018 2019 2020

Saldo dochodów wtórnych -1 005 -710 -1 907 -2 516 -4 676 -899 -1 889 -361 -3 324 2 380

Przychody 5 999 5 679 6 353 6 081 6 244 6 228 6 408 6 247 6 612 11 557

Sektor rządowy 1 339 1 309 1 415 1 469 1 585 1 607 1 651 1 519 2 081 1 504

Pozostałe sektory 4 660 4 370 4 938 4 612 4 659 4 621 4 757 4 728 4 531 10 053

w tym: przekazy zarobków 2 728 2 523 2 645 2 753 2 792 2 738 2 719 2 752 2 718 2 777

Rozchody 7 004 6 389 8 260 8 597 10 920 7 127 8 297 6 608 9 936 9 177

Sektor rządowy 4 439 3 327 4 326 5 587 7 977 4 095 5 033 3 560 6 850 5 979

Pozostałe sektory 2 565 3 062 3 934 3 010 2 943 3 032 3 264 3 048 3 086 3 198

w tym: przekazy zarobków 380 420 426 418 515 568 589 585 696 728

Ramka 1. Dochody z pracy migrantów

Środki przekazane do kraju z tytułu pracy Polaków za granicą

W II kwartale 2020 r. z tytułu pracy Polaków za granicą do kraju trafiło 3,9 mld zł. Na kwotę tę złożyły się przekazy od migrantów krótkookresowych w wysokości 1,1 mld zł (tj. 28% ogółu transferów) i od migrantów długookresowych w wysokości 2,8 mld zł (tj. 72% całej kwoty). W stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku łączna wiel- kość przekazanych środków była niższa (ok. 0,1 mld zł). Na zanotowany spadek wpłynął głównie niższy niż przed rokiem napływ środków z Niemiec, Wielkiej Brytanii i Irlandii.

Z drugiej strony zarejestrowano niewielki wzrost środków przekazywanych do Polski z Norwegii i Holandii.

Krajem z największą wartością przekazów pieniężnych pozostały Niemcy. W II kwartale 2020 r. pracujący tam Polacy przekazali do kraju 1,4 mld zł. Na drugim miejscu znalazła się Wielka Brytania, z której napłynęło do Polski 0,5 mld zł. Łącznie przekazy z tych dwóch krajów stanowiły 48,7% wszystkich transferów.

(24)

Tabela 4. Środki przekazane do kraju z tytułu pracy Polaków za granicą (mln zł)

2018 2019 2020

Wynagrodzenia pracowników 2 525 3 521 4 162 3 015 2 271 3 205 3 856 2 731 2 284 2 810

Podatki i składki -646 -1 047 -1 227 -872 -658 -964 -1 146 -770 -663 -843

Wydatki pracowników sezonowych

i przygranicznych -844 -1 135 -1 351 -936 -723 -1 019 -1 237 -883 -725 -888

Przekazy zarobków 2 728 2 523 2 645 2 753 2 792 2 738 2 719 2 752 2 718 2 777 Środki przekazywane do Polski 3 764 3 862 4 229 3 960 3 682 3 960 4 192 3 830 3 614 3 855

Środki przekazane za granicę z tytułu pracy cudzoziemców w Polsce

W tym samym okresie środki przekazane za granicę przez pracujących w Polsce cudzo- ziemców wyniosły 4,1 mld zł. Była to kwota niższa o 0,1 mld zł w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku. Zanotowany spadek wynikał z malejących transferów od imigrantów krótkookresowych, które w II kwartale 2020 r. wyniosły 3,3 mld zł wobec 3,4 mld zł w II kwartale 2019 r. W strukturze geograficznej nadal dominowały transfery przekazane na Ukrainę. Wyniosły one 3,4 mld zł i stanowiły 83,9% wszystkich środków.

Rok wcześniej pracownicy z Ukrainy przekazali do swojego kraju 3,4 mld zł.

Tabela 5. Środki przekazane za granicę z tytułu pracy cudzoziemców w Polsce (mln zł)

2018 2019 2020

Wynagrodzenia pracowników 5 127 5 449 6 844 6 716 5 932 6 302 6 645 6 256 5 597 6 011

Podatki i składki -559 -603 -684 -713 -685 -721 -775 -776 -712 -628

Wydatki pracowników sezonowych

i przygranicznych -1 747 -1 857 -2 334 -2 290 -2 022 -2 148 -2 266 -2 133 -1 907 -2 049

Przekazy zarobków 380 420 426 418 515 568 589 585 696 728

Środki przekazywane z Polski 3 202 3 409 4 252 4 131 3 740 4 001 4 194 3 932 3 674 4 062

W statystyce bilansu płatniczego informacje o dochodach uzyskiwanych z tytułu pracy w innym kraju ujmowane są w dwóch pozycjach: wynagrodzenia pracowników (pozycja „dochody pierwotne”) i przekazy zarobków (pozycja „dochody wtórne”). Pierwszą z tych kategorii, czyli wynagrodzenia pracowników, stanowią w całości wynagrodzenia z tytułu pracy osiągane przez Polaków pracujących za granicą krócej niż rok. Przekazy zarobków to część wynagro- dzeń przekazywana do rodzin w kraju przez osoby pracujące za granicą dłużej niż rok, które swoje centrum zainteresowania ekonomicznego mają w kraju będącym miejscem ich pracy.

1.4. Transfery z Unią Europejską

W II kwartale 2020 r. Polska otrzymała z budżetu unijnego 22,9 mld zł, z czego 16,9 mld zł powiększyło przychody na rachunku kapitałowym, a 6,0 mld zł zasiliło rachunek bieżący.

W porównaniu z II kwartałem 2019 r. wartość transferów z UE była wyższa o 5,1 mld zł.

Wynikało to głównie ze wzrostu odnotowanego w rachunku kapitałowym (4,8 mld zł).

(25)

W porównaniu z II kwartałem 2020 r. przychody w rachunku bieżącym były wyższe o 0,4 mld zł i wyniosły 5,9 mld zł. Na wysokość środków zarejestrowanych w rachunku bieżącym w najwięk- szym stopniu wpłynęły transfery przekazane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (5,3 mld zł).

Większość tej kwoty (3,8 mld zł) to środki w ramach Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji, z którego są dokonywane m.in. płatności bezpośrednie dla rolników. Pozostała kwota 1,5 mld zł to środki przekazane na Program Rozwoju Obszarów Wiejskich. Ponadto na rachunku bieżącym odnotowano 0,6 mld zł środków w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Na rachunku kapitałowym odnotowano przychody w wysokości 16,9 mld zł, co w stosunku do analogicznego kwartału poprzedniego roku oznacza wzrost środków o 4,8 mld zł. Na rachunku kapitałowym dominowały środki przeznaczone na Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w wysokości 13,4 mld zł, które w porównaniu z II kwartałem 2020 r. wzrosły o 3,7 mld zł. Kwota przeznaczona na Fundusz Spójności zwiększyła się o 0,9 mld zł r/r i wyniosła 3,5 mld zł. Najmniej dofinansowanym funduszem był Europejski Fundusz Morski i Rybacki, który w II kwartale 2020 r. został zasilony kwotą 0,1 mld zł.

Tabela 6. Transfery z Unią Europejską (mln zł)

2018 2019 2020

Saldo transferów z UE 11 639 7 852 10 533 19 007 10 160 13 175 7 818 17 557 17 718 16 639 Przychody 16 095 11 556 15 190 24 898 18 118 17 753 13 216 21 382 24 742 22 896

Dochody pierwotne 9 657 3 691 3 265 998 11 626 4 952 1 565 1 046 12 219 5 350

w tym

Wspólna Polityka Rolna 9 657 3 691 3 265 998 11 626 4 952 1 565 1 046 12 219 5 350

Dochody wtórne 570 451 476 519 699 634 662 493 1 170 624

w tym

Europejski Fundusz Społeczny 476 446 251 414 640 469 387 435 1 036 611

Transfery kapitałowe 5 868 7 414 11 449 23 381 5 793 12 167 10 989 19 843 11 353 16 922 w tym

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 2 224 5 465 7 828 19 126 3 638 9 674 8 762 14 935 7 168 13 403

Fundusz Spójności 3 644 1 946 3 529 4 013 2 085 2 473 2 174 4 860 4 074 3 451

Rozchody 4 456 3 704 4 657 5 891 7 958 4 578 5 398 3 825 7 024 6 257

Składki na rzecz Unii Europejskiej 4 456 3 704 4 657 5 891 7 958 4 578 5 398 3 825 7 024 6 257

Składka zapłacona na rzecz Unii Europejskiej w II kwartale 2020 r. była wyższa o 1,7 mld zł niż w analogicznym kwartale poprzedniego roku i wyniosła 6,3 mld zł. Największa składka została zapłacona na podstawie dochodu narodowego brutto – 3,6 mld zł (wzrost o 1,2 mld zł).

W wyniku opisanych zmian saldo przepływów finansowych pomiędzy Unią Europejską a Polską wzrosło o 3,5 mld zł i wyniosło 16,6 mld zł.

(26)

Rachunek finansowy

(27)

Rachunek finansowy

W II kwartale 2020 r. saldo rachunku finansowego było dodatnie i ukształtowało się na poziomie 35,7 mld zł, co oznacza wzrost aktywów zagranicznych netto Polski. Na saldo to istotnie oddziaływał wzrost należności polskich podmiotów od nierezydentów przy jednoczesnym spadku zobowiązań zagranicznych wobec nierezydentów.

2.1. Rachunek finansowy – pasywa

W analizowanym kwartale w rachunku finansowym po stronie pasywów odnotowano odpływ kapitału zagranicznego (spadek zobowiązań) w wysokości 24,8 mld zł. Na ujemne saldo tej pozycji złożył się przede wszystkim odpływ kapitału z tytułu inwestycji portfelowych. Odpływ kapitału zarejestrowano również w inwestycjach bezpośrednich przy jednoczesnym napływie kapitału w ramach pozostałych inwestycji.

Tabela 7. Rachunek finansowy – pasywa (mln zł)

2018 2019 2020

Rachunek finansowy – pasywa 35 674 -19 169 24 654 7 893 -3 955 2 984 22 307 1 127 -21 366 -24 816 Inwestycje bezpośrednie 24 826 8 488 21 266 8 321 29 481 606 20 581 4 491 20 947 -5 255 Inwestycje portfelowe 4 004 -11 927 -4 403 -1 655 -10 505 -4 800 -17 802 -15 259 -5 418 -35 873 Pozostałe inwestycje 6 844 -15 730 7 791 1 227 -22 931 7 178 19 528 11 895 -36 895 16 312

2.1.1. Inwestycje bezpośrednie – pasywa

Saldo transakcji po stronie zobowiązań z tytułu inwestycji bezpośrednich w II kwartale 2020 r. było ujemne i wyniosło 5,3 mld zł. Ujemne saldo inwestycji bezpośrednich wynikało przede wszystkim z odpływu kapitału w formie instrumentów dłużnych (5,6 mld zł). Złożyły się na nie transakcje (spłaty) na kredytach handlowych na –8,6 mld zł będące konsekwencją ograniczenia działalności eksportowej i importowej. Jednocześnie w formie kredytów, poży- czek i innych zobowiązań napłynęło 2,9 mld zł. Znaczenie napływu kapitału w formie akcji i innych form udziałów kapitałowych (0,3 mld zł) było ograniczone dla wartości tego salda.

Kontynuacja ograniczenia działalności gospodarczej pod koniec II kwartału związana z pan- demią COVID-19 przyczyniła się do dalszego obniżenia wyników firm w tym okresie, co prze- łożyło się na niższe reinwestowane zyski (48 mln zł), tj. o 3,2 mld zł mniej niż w II kwartale ubiegłego roku.

Odpływ kapitału skoncentrował się w kwietniu na skutek ograniczenia działalności gospodarczej, ale w kolejnych miesiącach także odnotowano odpływy, jednak już dużo mniejsze.

Dotyczyły one w zasadzie wszystkich partnerów handlowych, ale w największym stopniu dotknęły Niemiec, Włoch oraz Szwajcarii i obejmowały przede wszystkim podmioty związane z przetwórstwem przemysłowym.