Oświetlenie spersonalizowane?

(1)

OŚWIETLENIE LED1/2019

6

PROJEKTOWANIE

Oświetlenie spersonalizowane?

O tym, że światło to więcej, niż widzimy…

Światło dzienne i elektryczne padające na siatkówkę oka ludzkiego wpływa na to, jak postrzegamy otaczający nas świat. Ostatnie badania pokazują, że światło padające na korę wzorokową oddziałuje także na inne, niewzorokowe funkcje życiowe człowieka. Zaczęto mówić o efektywności biologicznej lub wydajności biologicznej światła. Wykazano, że zależy ona od wielu czynników, między innymim.

in. od widmowego, przestrzennego i czasowego rozkładu promieniowania optycznego, ale także od indywidualnych cech organizmu ludzkiego, indywidualnej charakterystyki rytmu okołodobowego, wrażliwości na światło, wieku i wielu innych aspektów. Jak zatem zmierzyć wszystkie efekty biologiczne ekspozycji na światło o określonej charakterystyce fotometrycznej? I jak stworzyć optymalne warunki świetlne do nauki, pracy lub wypoczynku dla jednostek o zróżnicowanych wymaganiach?

Oświetlenie biologicznie skuteczne,: czyli co już wiadomo?

Organizm ludzki odbiera światło zarówno poprzez detekcję wzrokową, jak ia także nie-wzrokową przy zaangażowaniu układu optycznego i nerwowego, oraz a także poprzez bezpośrednią absorpcję fotonów światła przez skórę. Intensywność promieniowania optycznego odbieranego przez siatkówkę oka ludzkiego wpływa na nasze funkcje wzrokowe lub wizualne (ang. image for- ming –: IF). Proces fotodetekcji wzrokowej, czyli tworzenia obra- zów, polega na odbiorze informacji świetlnej za pomocą fotodetek- torów, jakimi są pręciki i czopki. NJednakże naukowcy [1] wykazali jednak, że światło padające na siatkówkę oka oddziałuje także na pozawzrokowe funkcje człowieka (ang. non-image forming –: NIF).

Światło przechwytywane przez melanopsynę, barwnik wzrokowy

z rodziny opsyn, ulokowany w wewnętrznie światłoczułych komór- kach zwojowych siatkówki (ipRGC), wpływa na niewzorokowe (niewizualne) odpowiedzi organizmu, w tym oprócz zwężania źre- nicy między innymim.in. na czujność, samopoczucie, wydajność i psychikę człowieka (rRys. 1) [2]. Chronobiolodzy, naukowcy zaj- mujący się badaniem periodycznych zjawiskzachodzących w orga- nizmach żywych zjawisk periodycznych, takich jak rytmy okołodo- bowe czy i roczne, podkreślają niezwykle istotną rolę światła jako regulatora tych zjawisk. Praca zegara biologicznego, wewnętrznego synchronizatora procesów życiowych, uzależniona jest międzyin- nymim.in. od hamowania syntezy melatoniny w wyniku ekspozycji na światło. Światło dzienne lub światło elektryczne wo przedziale widma od długości od 425 do 560 nm powoduje supresjęe melatoniny [3]–[5] i wzrost wytwarzania kortyzolu, tzw. hormonu stresu.

mgr Natalia Sokół, MSc in Light and Lighting, Politechnika Gdańska

(2)

(3)

8

PROJEKTOWANIE

Dobowy, a także sezonowy obrót Ziemi wokół Słońca, warunkują dobowe i sezonowe wahania stężenia melatoniny i kortyzolu, a te wpływają na rytmy biologiczne organizmu. Nocne zmęczenie i dzienna aktywność człowieka jest naturalnym przystosowaniem do życia na Ziemi. Stwierdzono, że interwencje w postaci nieregu- larnych i wielokrotnych zaburzeń rytmów biologicznych, na przy- kład np. w wyniku przebywania w świetle o wysokim natężeniu w porze nocnej, wpływają ujemnie na zdrowie i samopoczucie ludzi np. poprzez obniżenie paramentów immunologicznych organizmu [6]who required a pulpotomy on their primary molars. Pain-rela- ted behaviours were used to assess the severity of pain during the injection of either prilocaine HCl or articaine HCl and the opera- tive procedures following either a maxillary infi ltration or mandibu- lar nerve block of the two local anaesthetic agents. Th e frequencies of post-procedural adverse events in the prilocaine and articaine anaesthetised groups were also determined. RESULTS: Signifi can- tly more discomfort (p<0.05 lub powodowanie zaburzeńnia psy- chicznyche i behawioralnyche.

Wyniki wieloletnich studiów nad pięcioma fotorecepto- rami siatkówki wyukazują, że funkcjonują dwie odmienne drogi detekcji światła: fotodetekcja wzroorkowa i pozawzrokowa. Ich efekty, tzw. IF-y (wzrokowe) i NIF-y (niewzrokowe) są obecnie badane w kontekście różnych warunków oświetleniowych. Zatem za wyjaśnieniem, dlaczego światło o barwie ciepłej relaksuje i odpręża, a niebieskie pobudza, kryją się skomplikowane reakcje foto-chemiczno-biologiczne. Procesy, w których biorą udział komórki ipRGC, tzw. nie-wzrokowe detektory, mają większy wpływ na regulację naszych funkcji życiowych, niż się do tej pory wydawało. Te odkrycia doprowadziły do dyskusji o biologicznie efektywnym oświetleniu lub odpowiedziach biologicznych i fi zjo- logicznych organizmu na światło.

Oświetlenie skoncentrowane na potrzebach człowieka,: czyli jakie działania są podejmowane?

Potwierdzeniem tego, jak duże znaczenie maa wyjaśnieniea mechanizmów periodycznego charakteru procesów aktywno- ści i snu, było przyznanie w 2017 roku Nnagrody Nobla w 2017 roku z dziedziny medycyny i fi zjologii Jeﬀ reyowi’emu C. Hall’owi i Michaelowi’emu Rosbash’owi oraz i Michaelowi W. Young’owi za badania na cyklach okołodobowych muszek owocówek [8].

Wyniki badań dotyczące roli światła w koordynowaniu cyklów okołodobowych zaowocowały pociągnęły za sobą zmianęą w postrzeganiu problematyki projektowania oświetlenia. Poja- wiły się nowe konceptcjey projektowe. Na przykład, np. pomysł oparty otworzenierozpoczęto prace nad oświetleniema sperso- nalizowanymnego, czyli dostosowanymego do indywidualnych potrzeb użytkownika, lub projektowanie oświetleaniema elek- trycznymego skoncentrowanyme na okołobiologicznych potrze- bach człowieka,- czyli HCL (ang. human centric lighting), a wzoro- wanyme na dynamice parametrów oświetlenia dziennego (CCT i natężenia). W dużym uproszczeniu koncept HCL zakłada, że o poranku światło u dużej zawartości widma o długości fal od 436 nm do 495 nm (tzw. niebieskiego), popularnie nazwane „chłodną bielą,” może pomóc wybudzić się, a także pobudza nas do więk- szej koncentracji w ciągu dnia. Powinno ono być stosowane periodycznie w zależności od pory dnia i samopoczucia użytkow- nika i przemiennie ze światłem białym z widmem wzbogaconym o przedział długości fal od 566 nm do 598 nm (tzw. widmem żół- tym) – relaksującym, odpowiadającym charakterystyce fotometrycznej promieniowania słonecznego przy zachodzie słońca. Luc Schlangen, naukowiec w Philips Research, opisując koncepcjęe human centric lightingHCL, tłumaczy, że zakłada ona możliwość personalizacji systemu i sterowania strumieniem świetlanym, tak

Rysunek 1. Wykres przedstawiający wizualne i niewizualne efekty światła na podstawie diagramu zaczerpniętego z doktoratu Apiparn Borisuit: „The Impact of Light Including Non-Image Forming Eff ects on Visual Comfort” („Wpływ pozawzrokowych efektów światła na komfort wizualny””), obronionego na EPFL w Lozannie w 2013 roku [7].

Pobrano z mostwiedzy.pl

(4)

aby był on dostosowany do indywidualnych potrzeb i był w stanie polepszyć samopoczucie użytkowników [9]. Rozwój technologii SSL, źródeł LED oraz sposobów kontroli różnych parametrów oświetlenia spowodował rozwinięcie konceptów oświetlenia inteligentnego, zintegrowanego, wykorzystujących systemy IoT (ang. Internet of Things) i funkcjonujących według informacji otrzymywanych od innych systemów zarządzających przestrzenią budynku lub miasta.

Dynamika wzrostu sektora rynku technologii SSL, wyniki badań, a także analizy realizacji projektowych opartych nao źró- dłach LED spowodowały potrzebę zmian zarówno parametryzacji opisu światła, jak i standaryzacji rozwiązań projektowych.

Pojawiła się też konieczność szeroko zakrojonej edukacji w zakresie biologicznych efektów ekspozycji na światło. Odpowiadając na te potrzeby, International Energy Agency podjęła działania pod nazwą „Integrated Solutions for Daylighting and Electric Lighting”, w ramach których tworzony jest raport analizujący dostępną literaturę przedmiotu i rozwiązania techniczne w kon- tekście zindywidualizowanych potrzeb użytkowników [10].

W dotarciu do wielu specjalistów z różnych dziedzin pomogła też publikacja zainicjowana przez Daylight Academy, a wydana jako suplement do renomowanego pisma naukowego „Science”

pod tytułem: Changing prespectives on daylight: Science, technology and culture (Światło dzienne – zmieniające się perspektywy: nauka, technologia i kultura). Opracowanie to wyjaśnia podstawy współ- czesnych badań o biologicznej efektywności oświetlenia, jak rów- nież efekty aplikacyjne tych studiów (rRys. 2) [11].

Wszystkie te inicjatywy mają na celu stworzenie praktycznych wytycznych dla twórców aplikacji oświetleniowych opartych na o źródłach LED i zweryfikowaniea istniejących praktyk i nieaktu- alnych zapisów normatywnych.

Parametryzacja światła w kontekście detekcji pozawzrokowej. Jak zmierzyć NIF-y?

Współcześnie mieszkańcy krajów wysokorozwiniętych więk- szość czasu spędzają w zamkniętych budynkach, gdziejego ilość światła dziennego i elektrycznego jest niewystarczająca. W efekcie niedostatecznej ekspozycji na światło dzienne spada samopoczucie, pojawiają się trudności ze skupieniem uwagi i zasypianiem.

Odpowiedzią na szkodliwe dla zdrowia zmiany w naszym stylu życia jest zapewnienie odpowiedniego oświetlenia adekwatnego dodla potrzeb użytkowników, nastawionego na ich indywidualne oczekiwania, zależnie od czasu i przestrzeni, w której przebywa- jąpersonalnie, czasowei przestrzennie potrzeby. Aby skutecznie realizować koncepcje HCL lub oświetlenia ‘probioefektywnego,’

potrzebne są informacje dotyczące charakterystyki strumienia optycznego względem efektów biologicznych, fizjologicznych i psychicznych.

Podjęto kilka prób parametryzacji światła w kontekście detekcji pozawzrokowej (Tab. 1). Najważniejsze z nich to wyrażenie efektów NIF ekspozycji na promieniowanie świetlne circadian light, które można wyrazić za pomocąscharakteryzować poprzez:

circadian stimulus, proponowaney przez Lighting Research Center (LRCC (Lighting Research Center) wraarz z narzędziem circa- dian stimulus calculator [13], [14], oraz Eqivalent Melanopic Lux, który pojawia się w dokumencie WELL standard for Biuildings Equivalent [15].

(5)

10

PROJEKTOWANIE

Opisywane wartości są dodefiniowywane w wyniku kolej- nych prac badawczych i analiz studiów przypadków. Podstawą koncepcji HCL czy bądź stosowania światła bioefektywnego jest wykorzystanie światła elektrycznego o różnych parametrach fotometrycznych w zależności od pory dnia, roku lub ilości światła dziennego wpadającego do danego pomieszczenia. ZJednak zde- finiowanie i zmierzenie określonych parametrów jest jednak cią- gle kwestią dyskusyjną. PDla przykładowou profesor Thorbjörn Laike z Wydziału Architektury i Budownictwa na Uniwersytecie w Lund przeprowadził badania, z których wynika, że najlepsze rezultaty w odniesieniu do czujności, wydajności, samopoczucia uzyskał w warunkach, gdy luminancja na ścianach wynosiła 100 cd/m², a natężenie oświetlenia na powierzchniach poziomych było na poziomie 500 lx. Niemniej należy zaznaczyć, że średnie wartości luminancji na ścianach w biurach wynoszą zazwyczaj 20-–30 cd/m². Reasumując, trwa ciągła praca nad ustaleniem wielkości i paramentów opisujących reakcje NIF na światło przy uwzględnieniu wrażliwości komórek zwojowych IpRGC i reakcjach fotoreceptora melanopsyny. Ponadto tjak i trwają

poszukiwania tzw. optymalnych wartości dla tych wielkości. Nie- które z przytoczonych propozycji opisu światła efektownego biologicznie trafiają do nowych zapisów normatywnych, np. standar- dów niemieckich DIN 5031:100 z 2015 Optical radiation physics and illuminating engineering -– Part 100: Melanopic effects of ocular light on human beings -– Quantities, symbols and action spectra i DIN Spec 67600: 2013 Biologically effective illumination -– design guideli- nes lub europejskich CIE DIS 026/E:2018.

Nowa norma CIE DIS 026/E:2018 jako próba wytycznych dla pomiarów światła związanych z detekcją nie-wzrokową.

Międzynarodowy Komitet Oświetleniowy (CIE –: The Inter- national Commission on Illumination) opublikował niedawno normę CIE DIS 026/E:2018 System for Metrology of Optical Radia- tion for ipRGC-Influenced Responses to Light, dotyczącą sposobów pomiaru światła w kontekście detekcji pozawzrokowej związanej z wewnętrznie światłoczułymi komórkami zwojowymi siatkówki.

Standard definiuje funkcje relatywnych czułości spektralnych –,

Tabela 1. Przykłady prób parametryzacji NIF w kontekście detekcji pozawzrokowej

Parametry Wyjaśnienia Źródła Wyniki, wzory, narzędzia

Circadian Light (CLA)

CLA ma ukazywać korelację pomiędzy poziomem melatoniny a odpowiedzią ipRGC na irradiację, czyli strumień promieniowania na jednostkę powierzchni

w wybranym jednostkowym fragmen- cie widma (w stosunku do widzenia

fotopowego)

LRC (Lighting Research Center) na Rensselaer Polytechnic Institute

[16]

xxxxxxxxxxxxx

Circadian Stimulus (CS)

CS definiuje się jako poziom supresji melatoniny po 1 godz. ekspozycji

LRC (Lighting Research Center) na Rensselaer Polytechnic Institute

[13], [16]

Circadian Stimulus calculator:

https://www.lrc.rpi.edu/cscalculator/

Equivalent Melanopic Lux (E)

EML opiera się na współczynnikach definiujących funkcje relatywnych czu-

łości spektralnych dla każdej długości fali i bazuje na średniej odpowiedzi

przy widzeniu fotopotowym oraz krzywej czułości ipRGC w stosunku do

melanopsyny

Feature 54: Circadian Lighting

Design [15], [17] WELL Standard for Buildings

• Posługuje się EML

• Ustala warunki wstępne na podstawie natężenia oświetlenia na powierzchniach wertykalnych z uwzględnieniem natężenia światła dziennego

• Sugeruje dla szkół 125 EML na 75%

biurek i powierzchni pionowych 1,2 m od podłogi.

Circadian Effective Area (CEA)

CEAdefiniowany jest jako procent obszaru analizy, który spełnia lub prze-

kracza minimalny dopuszczalny próg częstotliwości stymulacji na każdy dzień

danego okresu

University of Southern California [18]

(6)

W

DAYEMITY sterownik HCL

• Tryb automatyczny zapewnianiający poprawny rytm dobowy

• Automatyczne dostosowanie natężenia światła do otoczenia

• Możliwość stosowania szerokiej gamy modułów LED

OŚWIETLENIE PRZYJAZNE CZŁOWIEKOWI

Możliwość stosowania szerokiej gamy modułów LED Możliwość stosowania szerokiej gamy modułów LED

parametry zdolności promieniowania optycznego w zakresie dłu- gości fal od 380 nm do 780 nm do stymulowania każdego z pięciu typów fotoreceptorów, które skorelowane są z funkcjonowaniem ipRGC siatkówki. Defi niuje też te fotoreceptory jako:

s_cs(λ): S-cone opic (S-czopki) cyanolabe – najbardziej czuły na promieniowanie o λ = 450 nm (wrażenie barwy niebie- skiej),

s_mc (λ): M-cone opic (M-czopki) chlorolabe – najbardziej czuły na promieniowanie o λ = 540 nm (wrażenie zieleni), s_lc (λ): L-cone opic (L-czopki) barwnik erythrolabe – reagujący

z największą czułością na promieniowanie o λ = 590 nm (wrażenie czerwieni),

s_rh (λ): Rods (pręciki),

s_mel (λ): Melanopic (melanopsyna).

Dla przypomnienia czopki i pręciki to wyspecjalizowane receptory siatkówki oka,które zawierające specyfi czne błonowe białka receptorowe, w których fala świetlana o różnych zakresach długości wyzwala reakcję fotochemiczną polegającą na depolaryzacji błony i przepływie impulsu neuronami nerwu wzrokowego. Czopki zawierają fotopigment jodopsyny i warun- kują widzenie fotopowe. Oko człowieka zawiera trzy rodzaje czopków, każdy o innej charakterystyce widokowej w zależno- ści od budowy fotopsyn, barwników. Natomiast Z kolei pręciki, zawierające rodopsynę, odpowiedzialne są za widzenie skoto- powe.

Ponadto, opracowanie CIE DIS 026/E:2018 zawiera informacje dotyczące wpływu wieku i pola widzenia (FOV) przy oce- nie ilościowej stymulacji fotoreceptorów siatkówki dla w odpow

Rysunek 2. Podsumowanie wpływu oświetlenia na ludzi według [12, s. 16]

(7)

12

PROJEKTOWANIE

Literatura

[1] R.J. Lucas i in., „Measuring and using light in the melanopsin age”, Trends in Neurosciences. 2014.

[2] J. Zawilska ii K. Czarnecka, „Melanopsyna –- nowo odkryty chronobiologiczny receptor światła”, Postępy Biol. Komórki, t. 33, nr 2, ss. 229–246, 2006.

[3] G.C. Brainard i J.P. Hanifin, „Action Spectrum for Melatonin Suppression: Evidence for a Novel Circadian Photoreceptor in the Human Eye”, Biol. Eff. Light 2001, nr August 2014, ss. 463–474, 2002.

[4] Thapan, J. Arendt, i D.J. Skene, „An action spectrum for melatonin suppression: Evidence for a novel non-rod, non-cone photoreceptor system in humans”, J. Physiol., t. 535, nr 1, ss. 261–267, 2001.

[5] S. Aubin, R. Kupers, M. Ptito, i P. Jennum, „Melatonin and cortisol profiles in the absence of light perception”, Behav. Brain Res., t. 317, ss. 515–521, 2017.

[6] S. Manka i E. Majewska, „Immunoregulatory action of melatonin. The mechanism of action and the effect on inflammatory cells.”, Postepy Hig. Med. Dosw. (Online), t. 70, nr 0, ss. 1059–1067, 2016.

[7] A. Borisuit, „The Impact of Light Including Non-Image Forming Effects on Visual Comfort”, t. 6007, ss. 1–156, 2013.

[8] Nobelprize.org., „«The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2017».”, Nobel Media AB 2014., 2017. [Online]. Dostępne na: http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2017/%3E. [Udostęp- niono: 15-sty-2018].

[9] L. Schlangen, „Human Centric Lighting needs new quantities for light intensity”. Light + Building, Frankfurt, 2016.

[10] „Daylighting of Non-Residential Buildings Position Paper”, 2019.

[11] S. Sean Sanders i J. Oberst, Red., Changing perspectives on daylight: science, technology, and culture. Supplement to Science. Washington, DC: Science/AAAS, 2017.

[12] M. Münch i in., „The effect of light on humans”, w: Changing perspectives on daylight: science, technology, and culture, Science/AAAS, 2017, ss. 16–23.

[13] M.S. Rea, M.G. Figueiro, A. Bierman, i J.D. Bullough, „Circadian light”, J. Circadian Rhythms, t. 8, nr 1, s. 2, 2010.

[14] M. Figueiro, „Why field measurements of circadian light exposure are important”, Light. Res. Technol., t. 45, nr 1, ss. 6–6, luty 2013.

[15] WELL, „The Building Standard WELL ® v1 with 1 2018 addenda”, 2018.

[16] M.G. Figueiro, K. Gonzales, i D. Pedler, „Designing with Circadian Stimulus”, LD+A, t. 9, nr 3, ss. 31–33, 2016.

[17] G. Lowry, „A comparison of metrics proposed for circadian lighting and the criterion adopted in the WELL Building Standard.”

[18] K. Konis, „Field evaluation of the circadian stimulus potential of daylit and non-daylit spaces in dementia care facilities”, Build. Environ., t. 135, nr January, ss. 112–123, 2018.

[19] USDOE, „Energy Savings Forecast of Solid-State Lighting in General Illumination Applications”, U.S. Dep. Energy, nr September, ss. 1–5, 2008.

[20] BIS Research, „Global Human Centric Lighting Market Value and Volume: 2017-2024”, 2018.

akże związane z o wyższą wydajnością i komfortem pracy.

Amerykański DOE szacuje, że przy obecnym tempie sprzedaży opraw ze źródłami LED oszczędność zużycia energii eklektycz- nejelektrycznej w USA będzie naosiągnie poziome 75% w 2034 roku2034w USA. Jeśli chodzi o Europę, symulacje na poziomie makro przeprowadzone w 2015 roku przez A.T. Kearney wska- zywały wartość rynku oświetleniowego z rozwiązaniami HCL na 0,87 mld euro. Realną wartość rynkową i szacowane korzyści związane ze zwiększeniem wydajności pracowników i oszczęd- nościamich na ogólnych kosztach opieki zdrowotnej dla bene- ficjentów projektów opartych nao HCL będzie można poznać po kilku latach funkcjonowania takich projektów. Obecnie w wyniku ciągłej poprawy jakości produktów SSL oraz zmian w jakości i zakresach projektów wdrażających idee HCL jest bar- dzo trudno o dane, które można porównać.

Oczywiście, informacje napływające pochodzące od naukow- ców wpływają także na ocenę oświetlenia przez użytkowników i projektantów. Upowszechnienie technologii SSL i spadek cen związanych z kosztami zakupu lub wymiany źródeł LED spowodowały, że niemal w każdym otoczeniu, nawet w aplika- cjach domowych, możliwe jest uzyskanie strumienia świetlnego o określonej i regulowalnej temperaturze barwowej, światłości lub natężeniu z możliwością sterowania sekwencji załączeń lub programowania scenariuszy świetlnych. Takie systemy pod róż- nymi nazwami (Hue, HealWeal, Encelium, Ttunable White) ofe- ruje większość globalnych producentów oświetlenia. Pojawiają się źródła lub oprawy dające takie możliwości, ale jednocześnie przy dynamice rozwoju zwłaszcza Internetu rzeczy (IoT) trudno jest przewidzieć, jak będą wyglądały oprawy i źródła za 20 lub 30 lat. Przeglądając W publikacjache poświęconyche trendom na rynku wyraźnie kształtują się dwa:. jJeden opierający się ooparty na zespołachy źródeł światła lub oprawachy zintegrowanyche z elementami wnętrza budynku i zsynchronizowanych z innymi systemami, w tym związanymi z kontrolą światła dziennego;

z kolei. Natomiast drugi trend to oprawy montowane indywi- dualnie, niezintegrowane, często unikalne w swojej formie, ale w łatwe do wymiany w razie zmian we wystroju lub funkcji pomieszczenia. Pojawiają się też propozycje leasingu opraw

i źródeł, które w swojej idei mają wpisaną wymianę i sprzętu i utrzymanie lub poprawę wartości fotometrycznych strumieni świetlnych. Główne strefy aplikacji opartych nao koncepciet HCL lub oświetlenia efektywnego biologicznie to szpitale, biura oraz obiekty edukacyjne. Do przykładów opisywanych przez producentów sprzętu oświetleniowego należą: projekty biurowe (biurowiec Innogy -– instalacja opraw LuxSpace, biuroweiec LifeCycle Tower One w Dornbirn w Austrii), obiekty szpitalne (szpitale Na Homolce i Oddział Urologii w szpitalu UVN w Pra- dze, Ooddział Kardiologii w Maastricht University Medical Cen- tre w Holandii, Slagelese Szpital Hospital w Danii) lub obiekty edukacje (szkoły podstawowe w Malo w Szwecji, w Holla, Tele- mark w Norwegii, w Wintelre w Holandii). We wszystkich tych przykładach na podstawie ankietując lub badań badając reak- cjie fizjologicznyche użytkowników wykazano, że technologia oświetleniae odpowiadającego na spersonifikowaneindywi- dualne zapotrzebowania użytkowników ma korzystny na nich korzystny wpływ.

Podsumowanie

Sezonowość, ale także różnorodność czasowa, fotometryczna i przestrzenna światła dziennego sprawiają, że jest ono najkorzyst- niejszym typem oświetleniae nie tylko pod względem analizy zadań wzrokowych, ale lecz także ze względu na szeroko pojęte biologiczne funkcjonowanie organizmu ludzkiego. Dobrze zaprojektowane i dobrane oświetlenie elektryczne może sprawić, że użytkownicy będą się lepiej czuć i wydajniej wykonywać przewidziane zadania.

Brak odpowiedniego światła wpływa na nas nie tylko w sensie wizu- alnym, alecz także biologicznym i emocjonalnym. Stosując opty- malny rodzaj oświetlenia bioefektywnego, spersonalizowanego lub opartego nao idei koncept HCL, jesteśmy w stanie poprawić nasze samopoczucie i zadowolenie z pracy w pracy firmie lub w szkole.

Nadal jednak przed naukowcami i projektantami oświetlenia stoi wiele pytań związanych z odkrywaniem relacji pomiędzy właści- wościami fotometrycznymi, nowymi parametrami, zalecaniami normatywnymi, czasem, historią ekspozycji świetlnej a cechami fizjologicznymi indywidualnych użytkowników. Potwierdza się stwierdzeniehipoteza, że światło to więcej, niż widzimy.LiL