Kredyty i ich typologia

Kredyty i ich typologia

W dobie obecnych czasów kredyt stanowi jeden z nadrzędnych instrumentów służących do pozyskiwania środków do budżetu domowego. Trudno wyobrazić sobie prowadzenie standardowego gospodarstwa domowego bez posługiwania się formą kredytu bankowego, czy zakupów ratalnych. Słowo kredyt wywodzi się od łacińskiego credere, które oznacza wiarę i zaufanie. W wolnym tłumaczeniu jest to więc zawarcie takiej umowy, która opiera się na udostępnieniu określonej kwoty na podstawie zaufania i wiary, co do jej spłaty.

Udzielanie kredytów konsumpcyjnych przez banki stanowi jedną z prostszych i najpowszechniejszych operacji. Powszechna definicja tego instrumentu wskazuje, że

„polega na postawieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, który zobowiązuje się zwrócić je z odsetkami w umownym terminie”³².

Kredyt jest więc swego rodzaju umową, wzajemnym stosunkiem między klientem a bankiem, który polega na udostępnianiu przez banki określonej kwoty zgodnie z jej umówionym przeznaczeniem a następnie jej zwrot powiększony o prowizje i odsetki w określonym terminie zgodnym z ustalonym harmonogramem spłat.

Najważniejsze cechy tego stosunku ekonomicznego to przede wszystkim odpłatność, zwrotność i celowość. Nie istnieją darmowe kredyty, ponieważ elementem składowym każdego z nich jest właściwa część kapitałowa i część odsetkowa będąca zyskiem banku. Jedyną formą promocji udzielanej przez banki może być zminimalizowanie lub zrezygnowanie z prowizji – odsetki występują jednak w każdym kredycie. Kolejną cechą jest zwrotność, która charakteryzuje każdy kredyt. W momencie dokonywania wyliczeń bank przekazuje dokładny harmonogram spłat z ustalonymi terminami co do dnia i co do wielkości kwoty, którą należy uiszczać.

Zastrzega również prawo do nakładania kar finansowych za nieterminowe wywiązywanie się z postanowień umowy. Trzecia z wymienionych cech odnosi się do celowości. Przy kredytach zazwyczaj podawany jest cel przeznaczenia środków.

Najczęściej są to: zakup samochodu, mieszkania, wycieczka, drobne sprzęty AGD i RTV³³.

32 R. Kaszubski, A. Tupaj-Cholewa, Prawo bankowe: Podręcznik, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, s.

43.

33 M. Zaleska, Współczesna bankowość, Difin, Warszawa 2008, s. 56.

Nadrzędnym dokumentem regulującym sposoby i zasady udzielania kredytów bankowych jest Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe³⁴. Każdy podmiot udzielający kredytów posiada jednak również swój Indywidualny regulamin udzielania kredytów, którego zapisy nie mogą być jednak sprzeczne z zapisami ustawy. Istotą udzielania kredytów jest obrót gotówkowy. Pieniądze deponentów inwestowane są w kredyty. Zauważyć należy ponadto, że prawo zapewnienia bankowi możliwość kontroli wykorzystania kredytu, a także prawa wypowiedzenia umowy, gdy jego wykorzystanie odbiega od warunków umowy. Każdy kredyt spełnia trzy główne funkcje, które zobrazowano na rysunku 4.

Rysunek 1. Funkcje kredytów bankowych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: W.L. Jaworski, Z. Zawadzka, Bankowość. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2002, s. 728.

Pierwsza z funkcji – emisyjna polega na wprowadzaniu nowego pieniądza do obiegu. Za pomocą tego zabiegu ekonomicznego możliwe jest uzyskanie efektu tzw.

„dźwigni finansowej”, która umożliwia dokonanie inwestycji, które bez kredytu byłyby niemożliwe do podjęcia. Kolejna funkcja kredytu to funkcja dochodowa. Ma ona na celu uruchomienie mechanizmów przyrostu dochodów dzięki rozwinięciu działalności

34 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe. (Dz.U. 1997 nr 140 poz. 939.).

Emisyjna

Dochodowa

Stymulacyjna

wytwórczej. Funkcja stymulacyjna natomiast oznacza możliwość wykorzystywania instrumentów polityki kredytowej na kierunki rozwoju gospodarczego³⁵.

Kredyty bankowe mają zasadnicze znaczenie nie tylko dla konsumentów, ale przede wszystkim dla instytucji, które je udzielają. Biorąc pod uwagę sumę bilansową banków komercyjnych, to największy udział w aktywach tego bilansu mają właśnie należności z tytułu udzielonych kredytów i pożyczek. Udzielanie kredytów wiąże się jednak z dużym ryzykiem, jednak to bank stanowi nadrzędną jednostkę i sam ustala zasady dla kredytobiorców. We współczesnym społeczeństwie kredyt stał się bardzo powszechnym narzędziem zarówno dla podmiotów gospodarczych, jak i gospodarstw domowych. Z reguły pełni on funkcję poprawiania kondycji i płynności finansowej lub stanowi czynnik umożliwiający rozpoczęcie większej inwestycji³⁶.

Popularyzacja operacji kredytowych wykształciła dużą różnorodność w ich typologii. Istnieje cały szereg klasyfikacji, które przedstawiają różne ujęcia typologii kredytów, które są dostępne na rynku usług bankowych. W zależności od przyjętego kryterium, można wyróżniać różne ich odmiany ze względu na³⁷:

1. Przedmiot (przeznaczenie) kredytu:

 kredyty dla osób indywidualnych, np. konsumpcyjne, przeznaczone na zakup dóbr i usług (głównie gotówkowe, ratalne i w formie salda debetowego na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym),

 kredyty dla przedsiębiorstw, przeznaczone na finansowanie działalności gospodarczej.

2. Okres kredytowania:

 kredyty krótkoterminowe (z reguły do 1 roku),

 kredyty średnioterminowe (od 1 roku do 3 lat),

 kredyty długo terminowe (powyżej 3 lat).

3. Waluta udzielania kredytu:

 kredyty w walucie krajowej (złotowe),

 kredyty dewizowe, udzielane w walutach obcych,

35 W.L. Jaworski, Z. Zawadzka, Bankowość. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2002, s. 728.

36 D. Begg, S. Fisher, R. Dornbush, Mikroekonomia, PWE Warszawa 2007, s. 247.

37 J. Grzywacz, Podstawy bankowości – system bankowy, kredyty i rozliczenia, ryzyko i ocena banku, marketing, Wyd. Difin, Warszawa 2006, s. 76.

 kredyty denominowane, udzielane w walucie zagranicznej, natomiast wypłata następuje w walucie krajowej jako równowartość kwoty kredytu według kursu obowiązującego w dniu wypłaty.

4. Sposób przekazywania środków pieniężnych:

 kredyty gotówkowe, w przypadku których kredytobiorca otrzymuje kwotę kredytu bezpośrednio z kasy banku lub zostaje ona przelana na jego rachunek,

 kredyty bezgotówkowe, gdzie kwota kredytu zostaje przelana przez bank na rachunek kontrahenta kredytobiorcy lub dostawy dóbr i usług, których zakup został sfinansowany.

5. Sposób spłaty kredytu (kapitału i odsetek):

 kredyty o stałych lub zmiennych ratach kapitałowych,

 kredyty o stałej lub zmiennej stopie procentowej.

 kredyty annuitetowe, w których łączne spłaty kapitału i odsetek są jednakowe. Początkowo kredytobiorca płaci większe odsetki i mniejsze raty kapitałowe, następnie z upływem czasu na skutek zmniejszania się zadłużenia część odsetkowa zmniejsza się, zwiększa się natomiast udział raty kapitałowej w okresowej spłacie,

 kredyty, w których odsetki płacone są z „góry” (tzw. odsetki dyskontowe) bądź z „dołu” o ustalonych ratach w trakcie trwania umowy kredytowej.

6. Sposób wykorzystania kredytu:

 kredyty jednorazowe, które w całości wykorzystywane są w jednym, określonym w umowie terminie,

 kredyty wykorzystywane w transzach, czyli częściach, w których środki finansowe stawiane są do dyspozycji.

7. Preferencyjność:

 kredyty komercyjne, przy których koszt ponoszony przez klienta wynika z rachunku ekonomicznego banku uwzględniającego między innymi koszt pozyskania pieniądza, ryzyko oraz konkurencję innych banków,

 kredyty preferencyjne, udzielane na warunkach korzystniejszych niż wynikałoby to z rachunku opłacalności. Klient płaci w tym przypadku tylko część odsetek, reszta odsetek jest natomiast pokrywana przez

różnorodne instytucje, najczęściej rządowe, np. agencje i fundusze rządowe.

8. Możliwość odnowienia:

 kredyty nieodnawialne,

 kredyty odnawialne, które po spłacie odnawiane są automatycznie na następny, ustalony okres, bez konieczności ponownego sporządzenia umowy.

9. Bank kredytowy:

 kredyty udzielane przez jeden bank,

 kredyty w ramach konsorcjum bankowego (konsorcjonalne).

Dla typowego gospodarstwa domowego kredyt umożliwia przejścia na wyższy poziom konsumpcji, aniżeli wynika to z dochodów bieżących. Jest to więc swego rodzaju odskocznia do nabycia dóbr i usług, których konsumpcja bez dodatkowych środków byłaby niemożliwa. Ponadto kredyt pozwala na optymalizację konsumpcji w danym czasie z uwagi np. na problem płynności finansowej, która zachodzi w przypadku rozbieżności między terminem uzyskania dochodu a koniecznością poniesienia kosztu. W obecnym modelu gospodarczym kredyty w przeważającej większości pokrywają czasowe niedobory możliwości nabywczych w gospodarstwach domowych³⁸.

Rosnące bezrobocie, trudność w znalezieniu stałego zatrudnienia, czy rosnące koszty utrzymania przy niezmiennie niskich dochodach skutkują koniecznością poszukiwania dodatkowego zasilenia gotówkowego. Można więc określić, że cały rynek kredytowy przekłada się na czynnik umożliwiający dokonywanie wyboru konsumpcyjnego w oparciu o preferencje a nie możliwości finansowe. Przykładem może być np. zakup samochodu. Z sytuacji finansowej i bieżących dochodów gospodarstwo domowe mogłoby pozwolić sobie na kilkunastoletni samochodów używany, zaś przy pomocy rynku kredytowego jest w stanie nabyć pojazd nowy, z salonu.

Warto zauważyć, że kredyty są głównym podstawowym źródłem finansowania potrzeb gospodarstwa domowego. Głównym powodem takiego rozwiązania jest długoterminowe źródło finansowanie potrzeb. Im bardziej ugruntowany system rynkowy - tym większy udział kredytów w konsumpcji. W obecnym modelu

38 Cz. Bywalec, Ekonomika …, s. 76.

funkcjonowania społeczeństwa kredyty wyrównują poziom konsumpcji i co najważniejsze przyspieszają zaspakajanie potrzeb, które w innym wypadku musiałyby być odroczone w czasie i finansowane ze skumulowanych oszczędności³⁹.

Zaciąganie kredytu to również oszczędzanie i budowanie własnego majątku.

Jeżeli kredyt zaciągany jest na dobro o względnie trwałej lub rosnącej wartości (np.

nieruchomości), wówczas kapitał obcy przekształcany jest stopniowo w majątek własny. Rozpatrując więc kredyt w tym kontekście - służy on również do przyrostu bogactwa gospodarstwa domowego.

Korzystanie z rynku kredytowego rodzi jednak również wiele zagrożeń, zwłaszcza w przypadkach nadmiernego zadłużania się i wejścia w tzw. spiralę kredytu, kiedy zaciąga się zobowiązania ponad możliwości finansowe. Ma to swoje źródło przede wszystkim w lekkomyślności, życiu ponad stan i braku skłonności do szczędzenia. Mogą również zajść inne nieprzewidziane wydarzenia, które mogą obciążać domowy budżet - np. niespodziewana choroba, konieczność wyjazdu, utrata pracy⁴⁰.

Rozpatrując powody korzystania z kredytów bankowych należy wskazać, że są one bardzo zróżnicowane. Można jednak zaobserwować, że dotyczą one głównie zaspakajania potrzeb mieszkaniowych (zakup, remont, rozbudowa, budowa) oraz bieżących wydatków konsumpcyjnych. Popularnością cieszą się również kredyty sezonowe, które zaciągane są w okresie przedświątecznym lub wakacyjnym. Szacuje się, że blisko 35% ogółu gospodarstw domowych posiada zadłużenie w postaci umowy kredytowej.

39 Cz. Bywalec, Konsumpcja a rozwój gospodarczy i społeczny, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 45.

40 M. Adamska, Bankructwa gospodarstw domowych. Perspektywa ekonomiczna i społeczna, Difin, Warszawa 2008, s. 143.