Jan Bielecki
Obraz siebie osób jąkających się
Studia Philosophiae Christianae 24/2, 199-208
S tu d ia P hilosophiae C h ristian a e ATK
24(1988)2
Z ZAGADNIEŃ PSYCHOLOGII
JA N BIELECK I
OBRAZ SIEB IE OSÖB JĄ K A JĄ C Y C H SIĘ
1. W prow adzenie. 2. P ojęcie obrazu siebie. 3. O rganizacja obrazu siebie. 4. Rozwój obrazu siebie. 5. C h a ra k te ry sty k a te stu P rzym iotników G ougha i H eilbruna. 6. Opis b ad a n ej grupy. 7. W yniki w łasnych b ad a ń i w y n ik ając e z nich w nioski. B ibliografia.
1. W PROW ADZENIE
Celem niniejszego a rty k u łu je st p ró b a odpow iedzi na p y tan ie czy obraz siebie osób ją k ają cy c h się różni się istotnie od obrazu siebie osób n ie ją k a ją c y c h się. P ostaw ione p y ta n ie w y d aje się być bardzo w ażne przede w szystkim z praktycznego p u n k tu w idzenia. Jeżeli bow iem psycholog, te ra p e u ta n ap ra w d ę chce pomóc osobie ją k a ją c e j się poprzez psychoterapię, to zasadniczą sp ra w ą je st dokładne poznanie stru k tu ry osobowości a p rzy n a jm n ie j n ie k tó ry ch jej cech i elem entów . Znajom ość ty c h elem entów w k o n k retn y m p rzy p a d k u m oże przyczynić się do sk u teczniejszej te ra p ii. D latego też w niniejszym a rty k u le podjęto próbę p o ró w n a n ia obrazu siebie osób ją k a ją c y c h się i n ie jąk a ją cy ch się. P rzez obraz siebie będziem y rozum ieć za Com bsem organizację w szystkich w łaściw ości, k tó re jed n o stk a nazyw a sw oim i lub sobą. Przez ją k an ie n ato m ia st będziem y rozum ieć zaburzenie m ow y polegające n a zakłó ceniu jej ry tm u i płynności.
2. P O JĘ C IE OBRAZU SIEBIE
Jed n o z pierw szych określeń obrazu siebie pochodzi od Raim y. W jego u ję ciu obraz siebie jest m niej lub b ard z iej zorganizow anym obiektem , k tó ry je st w y n ik iem ak tu aln eg o i zachodzącego w przeszłości procesu o bserw ow ania sam ego siebie. O braz siebie jest ro d zajem m apy, k tó rą posługuje się je d n o stk a w celu zrozum ienia sam ego siebie, zw łasz cza w chw ilach decyzji i kryzysów psychicznych (Raim y, cyt. za S ie- kiem , 1976, s. 277).
A. B rzezińska i M. K o fta p ro p o n u ją określen ie obrazu sam ego siebie jako „zespołu trw a ły c h w yo b rażeń jed n o stk i n a sw ój te m a t będącym złożoną s te ru k tu rą poznaw czą, k sz ta łtu ją c ą się w k o n ta k ta c h jed n o stk i z jej społecznym otoczeniem , o k reśla ją c w znacznym stopniu sposoby i fo rm y zachow ania się człow ieka” (B rzezińska, K ofta, 1971, s. 604).
R. W ylie przez obraz siebie rozum ie w yuczoną k o n stelację w rażeń, spostrzeżeń i w arto ści dotyczących sam ego siebie (Wylie, 1961, s. 121).
dom ość w łasnego istn ie n ia i fu n k cjo n w a n ia. jako podm iot i zbiór do św iadczeń uznanych za sw oje, kied y m ów i się „ ja ” lub „m nie” (N uttin, 1968, s. 43).
W d efiniow aniu obrazu sam ego siebie należy pam iętać, że jest on złożonym elem entem osobistego dośw iadczenia. O bejm uje nie tylko w iedzę o w łasnych cechach, ale ta k że w iedzę o w artościach, k tó ry m i je d n o stk a k ie ru je się w sw oim postępow aniu.
3. O R G A N IZA CJA OBRAZU SAMEGO SIEB IE
Z psychologicznego p u n k tu w id zen ia obraz sam ego siebie je st czę ścią dośw iadczenia danego człow ieka w jego stosu n k ach in te rp e rso n a l nych z otaczającym go środow iskiem . W dośw iadczeniu ty m m ożna w y różnić trzy podstaw ow e grupy. P ierw szą stan o w ią in fo rm ac je o p rze d m iotach, ich cechach i sto su n k ach zachodzących pom iędzy nim i, a także in fo rm ac je o cechach osobnika. D rugą g rupę sta n o w ią in fo rm acje o w arto ściach przedm iotów , k tó re p o w sta ją w w y n ik u zachodzącego p rocesu oceniania otoczenia i w celu praw idłow ego fu n k cjo n o w a n ia jednostki. T rzecia g ru p a to in fo rm ac je o tym , jak należy postępow ać w różnych sytuacjach. J e s t to system zin tern alizo w an y ch norm i sposo bów d ziała n ia (Lewicki, 1961, s. 40).
Te trzy gru p y dośw iadczeń należy odnieść do dośw iadczeń sk ła d a jących się na obraz siebie d an ej osoby. In fo rm a cje o w łasnych cechach jed n o stk i tw o rzą blok w iedzy o sam ym sobie, o k reśla n ej nazw ą se lf — concept, obraz o sobie sam ym . G ru p a d ru g a to in fo rm ac je o w a r tościach — tzn. o tym , co ok reśla się jako sam oocena, jako stosunek do sam ego siebie, jako poczucie w łasn ej w artości. T rzecia g ru p a tw o rzy w obrazie siebie tzw. J a idealne, czyli ideal w łasn ej osoby. Ideał te n za w iera norm y dotyczące tego ja k im pow inno się być, ja k pow inno się postępow ać, a ta k że pew ne w łasne „norm y” odnośnie w łasnego p ostępow ania (B rzezińska, 1973, s. 91).
O braz siebie może być: — globalny lub zróżnicow any, — sta b iln y lu b n iestabilny.
G lobalny obraz siebie je st m glisty i niejasny. Człow iek nie m a ja sn ej koncepcji sw ej roli życiow ej i nie wie, czego chce. Jego w iedza o m e chanizm ach k ie ru jący c h jego życiem psychicznym i fu n k cjo n o w an iu w łasnego ciała, jest m g lista i n ie ja sn a (Siek, 1976, s. 280).
O brazem stab iln y m A. B rzezińska i M. K ofta n az y w ają ta k i, k tó ry nie ulega w yraźnym m odyfikacjom pod w pływ em określonych czyn ników zakłócających. Mogą nim i być sta n y pobudzenia em ocjonalnego zarów no o znaku u je m n y m ja k i dodatnim , uzyskiw ane od innych inform acje, niezgodne z u trw alo n y m w yobrażeniem , jakie człow iek m a n a sw ój te m a t (B rzezińska, K ofta, 1973, s. 603—610). O braz siebie po sia d a specyficzne tylk o dla siebie cechy. A są nimi:
— a k c ep tac ja siebie — lub b ra k akceptacji,
— zbieżność z idealem sam ego siebie — lu b b ra k zbieżności z ideałem sam ego siebie,
— znajom ość sam ego siebie — lub b ra k um iejętności w glądu w siebie. B ra k zbieżności z ideałem sam ego siebie polega na tym , że je d n o stk a m a inny obraz sam ego siebie i inny ideał siebie. T ak a niezgodność w iąże się zw ykle z b rak ie m ak c ep tac ji siebie i tru d n o ściam i w przy stosow aniu. Im w iększa rozbieżność m iędzy obrazem siebie a ideałem sam ego siebie, tym p rzystosow anie jest gorsze.
Znajom ość sam ego siebie polega n a um iejętności spo jrzen ia na siebie ta k , ja k w idzą nas inni, a także na pogodzeniu się z posiadaniem ciała i osobow ości budzących czasem m a łą a p ro b a tę gru p y k ulturow o-społecz- nej, w k tó re j je d n o stk a żyje. Ze znajom ością sam ego siebie lub jej b rak ie m w iąże się u człow ieka ocena siebie i sw oich m ożliw ości w róż nych k o n k retn y c h sytuacjach. J. R eykow ski pisze o niej tak. T en d en cja do o k reśla n ia sam ego siebie w pew ien sposób może w yrazić się w fo r m ie przecen ian ia sw oich m ożliwości, bądź ich niedoceniania. Je st to tzw. ,.zaw yżona” lub „zaniżona” sam oocena.
„Z aw yżona” sam oocena polega na przy p isy w an iu sobie w yższych m ożliw ości niż się posiada rzeczyw iście. W a ru n k u je to b ezkrytyczną gotowość do p odejm ow ania tru d n y c h zadań, gdy m ożliwości tego nie u za sa d n iają . Jeżeli błąd w sam oocenie nie był zbyt w ielki, n ap o tk an e tru d n o ści m ogą w pływ ać n a człow ieka m obilizująco. Jeżeli je st on zbyt duży, gdy sam oocena je st zbyt „zaw yżona”, w y n ik a ją z tego negatyw ne k onsekw encje ja k np. fru stra c je , stressy, czy zawód dla w sp ó łp ra cow ników .„Z aniżona” sam oocena to stan, w k tó ry m człow iek p rzy p i su je sobie niższe możliw ości niż posiada rzeczyw iście. G łów ną k o n se k w e n cją ta k ie j zaniżonej sam ooceny jest ograniczenie aktyw ności i osiąganie znacznie słabszych w yników (Reykow ski, 1970, s. 45—58).
4. ROZW ÓJ OBRAZU SIEBIE
A. Com bs i D. Snygg uw ażają, że obraz siebie jest w y tw o rem p e r cepcji czy sam opercepcji w łasnego organizm u podczas działania na niego różnych bodźców począwszy od okresu życia płodow ego oraz w y tw o rem tego, co dziecko nauczyło się o sobie sam ym z p ercepcji tych bodźców i z tego, jak re a g u ją n a jego organizm i zachow anie inni ludzie a zw łaszcza rodzice. W łaściw y obraz siebie zaczyna się już kształto w ać z chw ilą urodzenia. D ziecko uczy się spostrzegać siebie i g ru p u je te percepcje w najogólniejsze kategorie.
Początkow o ocenia siebie jako stru m ie n ie bodźców przy jem n y ch lub p rzykrych. Dziecko dośw iadcza sam ego siebie jako niezróżnicow anej m ieszaniny dźw ięków , obrazów czy dotyków . S topniow o uczy się odróż niać to, co p łynie z niego i to, co nim nie jest. N ajw cześniejsze ope ra c je różnicow ania sam ego siebie od nie siebie d okonują się za po m ocą w ra że ń dotykow ych i k in estety czn y ch (Cmobs, Snygg, 1959, s. 165). Dziecko n a jp ie rw p erc y p u je sam ego siebie jak usta, „czuje się u sta m i”, poniew aż są one najw rażliw sze w pierw szych m iesiącach życia. K iedy w z ra sta w rażliw ość rąk, nóg, dziecko czuje siebie jako np. rękę czy nogę (Siek, s. 487—490).
W edług G. M urphyego. od trzeciego ro k u życia n a stę p u je proces sca lania, in te g racji różnych w a rstw w iedzy o sobie (M urphy, 1947, s. 487— 490). W iedza dziecka o sobie sam ym z okresu k ilk u pierw szych la t ży cia, dotycząca sta n u jego zdrow ia i p ercepcji różnic płci rz u tu je na o b raz siebie, jak i w ykształci sobie jako człow iek doTosły.
G w ałtow ny rozw ój za in te re so w an ia sw oją osobą i p ró b a znalezienia odpow iedzi n a p y ta n ie „jaki je ste m ” w y stę p u je w y raźn ie w okresie do ra sta n ia , adolescencji. S tanow i to w yraz dążenia do tego, aby n ie św ia dom e prześw iadczenie przekształcić w sądy na sw ój tem at. U k ształ to w an ie się system u św iadom ych opinii o sobie sam ym sta je się
w aru n k ie m p o w sta n ia „ja św iadom ego”.
J. R eykow ski w yróżnia w s tru k tu rz e „ja św iadom ego” tzw. „ja p u bliczn e”, tj. sądy n a tem aty , k tó re człow iek gotów je st przekazać bez
w iększych oporów innym . S ądy ta k ie nie tyle wyTażają to, co człow iek m yśli o sobie, ile to, co by chciał, aby m yśleli o nim inni w zględnie, n a ja k ie sądy gotów je st przystać. Czasam i sądy te służą do w yw oły w a n ia określonych re a k c ji innych ludzi. In n ą fo rm ą „ja św iadom ego” je st tzw. „ja p ry w a tn e ”. J e s t to przek o n an ie o sobie, o ty m co „w iem d la siebie”.
R ów nocześnie z po w stan iem „ja św iadom ego” fo rm u je się zbiór są dów ch a ra k te ry z u ją c y c h w łasne ja z p u n k tu w idzenia tego, ja k ie ono być pow inno. Je st to tzw. „ja id e a ln e ” polegające n a specyficznej p ro je k cji siebie sam ego w sferę w y o b rażeń idealnych. Może ono w y stęp o w ać w form ie a b stra k c y jn y c h sądów , a rów nocześnie m ieć form ę u p er- sonifikow aną, co jest typow e dla dzieci (Reykow ski, 1970, s. 45—58).
O p ełnym rozw oju sam ośw iadom ości m ów i się dopiero w w ieku 12— 13 lat, kiedy to dochodzi do pełnego o dkrycia w łasnego św ia ta psychicznego. M łody człow iek in te re su je się swoim i przeżyciam i, a n a lizu je je, p o ró w n u je siebie z in n y m i ludźm i. L epiej rozum ie m otyw y i uczucia innych, ale także zaczyna lepiej rozum ieć przyczyny w łasnych zachow ań uczy się w idzieć siebie tak , ja k w idzą i o ceniają go inni. J e d n a k zdolność do analizo w an ia siebie i sw oich przeżyć n aw e t u m ło dzieży sta rsze j nie je st doskonała. B. Zazzo w sw ych b ad a n ia ch nad m łodzieżą w w ieku 14— 18 la t stw ierd ziła, że w y stę p u ją u niej sk ło n ności do przy p isy w an ia sobie nieco innych cech niż te, k tó re jej zda n iem p o siad ają koledzy. P o n ad to w łasne kłopoty są oceniane jako znacznie pow ażniejsze niż te, ja k ie p o siad ają rów ieśnicy.
P od staw o w ą gru p ą, w k tó re j k sz ta łtu je się obraz siebie je st rodzina. O grom ną rolę w ty m procesie o dgryw a sposób w y chow ania dziecka. W rodzinie dziecko oceniane je st za każde zachow anie, sta w ian e są m u w y m ag an ia dostosow ania się do oczekiw ań i żąd ań innych ludzi (B rzezińska. 1973, s. 89).
O braz siebie u k sz tałto w an y w rodzinie ulega różnorodnym m odyfi k acjom poza nią. W edług E. B. H urlock, najw ażniejszym i źródłam i zm ian w obrazie siebie są postaw y innych ludzi wobec d an ej jednostki, opinie i oceny w y ra ża n e o niej oraz pozycja w grupie, do k tó re j ona należy (H urlock, 1960, s. 573).
J a k w idzim y n a p odstaw ie dotychczasow ych rozw ażań, obraz siebie je st zespołem cech, p ow stałych w procesie uczenia się, a także pro ce sów rozw ojow ych zachodzących w k o n k re tn e j jednostce.
W edług J. R eykow skiego, obraz siebie fo rm u je się w o parciu o dane pochodzące z dw óch źródeł:
— jed n y m są w łasne dośw iadczenia jednostki, na p odstaw ie k tó ry ch p rze k o n u je się ona n a co ją stać, jakie jest jej m iejsce w gru p ie społecznej, itp.,
— d ru g im źródłem prześw iadczeń i w iedzy w p ły w ają cy c h n a obraz siebie są opinie innych ludzi, z k tó ry m i jed n o stk a się spotkała. Szczególnie duże znaczenie m a ją opinie osób w ażnych w życiu je d nostki, osób znaczących, a ta k że o pinia środow iska, w k tó ry m jed n o stk a żyje i działa dłuższy czas np. w pływ środow iska rodzinnego, położenie rodziny w je j środow isku, sy tu a c ja społeczna gru p y do k tó re j należy czy w ięź z w łasną g ru p ą narodow ościow ą itp. (Reykow ski, 1970, s. 45—58).
P o dsum ow ując ro zw aż an ia o obrazie siebie m ożna pow iedzieć, że w iększość au to ró w pisze o obrazie siebie jako o zorganizow anej s tru k tu rz e b ędącej w ynikiem ak tu aln eg o i zachodzącego w przeszłości o bser
w o w an ia sam ego siebie, bądź k o n ta k tó w jed n o stk i z jej społecznym otoczeniem , czyli jest sum ą tego, co człow iek może nazw ać sw oim lu b sobą.
W stru k tu rz e obrazu siebie w yróżnia się trz y elem enty:
— ja m a te ria ln e — w y o b rażen ia o w łasn y m w yglądzie fizycznym , — ja społeczne — w yob rażen ia n a te m a t w łasn ej pozycji społecznej,
n a te m a t opinii innych o m nie,
— ja duchow e — w yobrażenia o w łasnych zdolnościach.
A utorzy p o d k reśla ją rów nież różne cechy ob razu siebie ta k ie ja k np. : — ak c e p ta c ja sam ego siebie lub b ra k akceptacji,
— zbieżność z ideałem sam ego siebie lub b ra k zbieżności z id eałem sam ego siebie,
— znajom ość sam ego siebie lub b ra k znajom ości sam ego siebie.
B rzezińska i K ofta, podobnie zresztą ja k i inni au to rzy p o d k reśla ją posiadanie pew nych specyficznych w łaściw ości obrazu siebie. W zw iązku z tym , obraz siebie może być:
— globalny lub zróżnicow any, —■ sta b iln y lu b niestabilny.
J a k w idzim y z tego k rótkiego p rzeglądu lite ra tu ry dotyczącej obrazu siebie mim o, że jest ono różnie definiow ane przez psychologów, to za sadnicze elem en ty p o w tarz ają się w każdej koncepcji. Ale chyba n a j tr a f n ie j i n ajk ró c ej obraz siebie zdefiniow ali Combs i Snygg, któ rzy u w ażają, że obraz siebie jest organ izacją w szystkich w łaściw ości, k tó re jed n o stk a nazyw a sw oim i lu b sobą.
5. CH A RAKTERYSTYKA TESTU PRZYM IOTNIKÓW GOUGHA I H EILBRU NA
T ek st p rzym iotników (The A d je c tiv e C heck L ist — A C L ) opracow any został w In sty tu c ie Osobowości U n iw ersy te tu K alifornijskiego. A u to ram i jego są: H arriso n A. G ough oraz A lfred B. H eilbrun. T est sk ła d a się z 300 przym iotników , k tó re opisują 24 w y m ia ry osobowości. P osiada on sp raw d zo n ą rzetelność i trafność. Polskiego p rze k ład u ACL dokonała Z. P łużek (Prężyna, 1981, s. 57). Całość p rzym iotników u ję li autorzy w 24 skale, o p ie ra jąc się na koncepcji p otrzeb M u rra y ’a.
T ek st służy do b ad a n ia obrazu siebie zarów no realnego, jak i idealnego.
N azw y skal oraz ich sk ró ty :
1. C ałkow ita liczba zaznaczonych przy m io tn ik ó w — No 2. P o staw a o b ronna — Df
3. Liczba zazaczonych p rzym iotników pozytyw nych — F v 4. Liczba zaznaczonych p rzym iotników n egatyw nych — Uf 5. Z au fan ie do siebie sam ego ·— Cf
6. S am o k o n tro la — Cn 7. L abilność — La
8. P rzystosow anie osobowościowe — P a 9. P o trz eb a osiągnięć — Ach
10. P o trz e b a dom inacji — Do 11. P o trz eb a w ytrw ałości — En 12. Z am iłow ane do porząd k u — Or
13. Zdolność rozum ienia siebie oraz innych — In 14. P o trz eb a w spółczucia — N ur
15. P o trz eb a afiliacji — Af
17. E kshibicjonizm psychiczny — E xh 18. P o trz eb a autonom ii ·— A ut 19. P o trz eb a agresyw ności — Ag 20. P o trz eb a zm ienności — C ha 21. P o trz eb a a k c ep u tac ji — Sue 22. Poczucie niższości — Ab 23. S u b m isja — De
24. Gotowość p oddania się p o rad n ic tw u — C r
R zetelność T estu przy m io tn ik ó w oceniano w różnych aspektach. I, tak b a d a ją c 100 m ężczyzn w odstępie 6 m iesięcy, spraw dzono rzetelność w szystkich trz y stu przym iotników . Ś re d n ia uzyskanych w spółczynników k o rela cji w ynosiła 0,54. A by określić rzetelność poszczególnych skal, p rzeprow adzono d w u k ro tn ie b a d a n ia 56 m ężczyzn w odstępie 10 ty godni. W ielkość u zyskanych w spółczynników m ieściła się w g ranicach od 0,54 do 0,85. W analogiczny sposób spraw dzono rzetelność T estu przy m io tn ik ó w w tłu m aczen iu polskim . A utorzy przeprow adzili ró w nież b ad a n ia nad tra fn o śc ią te stu . T rafność w ew n ętrz n ą te stu sta ra n o się zapew nić m. in. przez odpow iedni dobór przym iotników , au to rzy te s tu usiłow ali dobrać zespoły przy m io tn ik ó w n ajb a rd z ie j w ew n ętrz n e i spójne i zarazem od siebie niezależne. Dla 15 skal p rzy jęto jako k ate g o rie w yjściow e po trzeb y w k w alifik acji M u rray a. Dobór p rz y m iotników dla tych skal przeprow adzono z udziałem 19 psychologów , p ełniących rolę sędziów, k tó rzy oceniali na ile poszczególny p rzy m io t n ik w sk az u je n a obecność d an ej potrzeby. W ykorzystano rów nież ze w n ę trz n e k r y te r ia trafności, k o re lu ją c dane ACL z w y n ik am i ta k ic h te k stó w jak: In w e n ta rz a upodobań osobistych, W ISKA D -a, TAT, K ali fo rn ijsk ie g o in w e n ta rz a psychologicznego. W szelkie obliczenia w ACL dokonyw ane są w w y n ik ac h przeliczonych (Prężyna, 1981, s. 57).
Czas b ad a n ia w ynosi około 20 m inut. Aby dokonać obliczeń zak reślo nych p rzym iotników używ a się 24 kluczy, oddzielny klucz dla każdej sk a li oraz osobne klucze dla kobiet i m ężczyzn w skali 2 (postaw a obronna) i w skali 24 (gotowość do p oddania się poradnictw u). Po o trzy m an iu w yników surow ych przelicza się je na sta n d ard o w e, w ten sposób, że odczytujem y je z odpow iednich tablic. Gdy uzyskam y w yniki przeliczone, m ożem y na ich p odstaw ie w y k reślić pro fil n a skali 100-stop- niow ej. U zyskany profil pozw ala nam na in te rp re ta c ję psychologiczną. B adanie te ste m p rzym iotników przeprow adzono w g ru p ac h 10—12 oso bow ych. P rzed przeczytaniem in stru k c ji, w ręczono każd ej osobie ark u sz odpow iedzi i listę przym iotników . N astępnie podano in stru k c ję, k tó ra brzm i: „Test k tó ry m acie przed sobą za w iera 300 przym iotników . W asze zadanie będzie polegało na zaznaczeniu na ark u sz u odpow iedzi plu sem ( + ) tych przym iotników , k tó re w aszym zdaniem w as n ajlep iej o k reśla ją , jak i ja jestem , a nie ja k i chciałbym być. P ra c u jc ie szybko, nie za stan aw iajcie się zbyt długo nad poszczególnym i p rzym iotnikam i i nie zw racajcie uw agi na p o w tarz ają ce się przym iotniki. Jeżeli ktoś nie będzie rozum iał znaczenia jakiegoś w y razu to proszę się pytać. P o sta ra jc ie się być szczerym i w ok reślen iu siebie. Czy w szyscy zrozu m ieli in stru k c ję ? ”.
P rz y obliczaniu w yników , posłużono się kluczem . W ynik w poszcze gólnych sk alach stanow i różnica m iędzy cyfram i oznaczonym i na czarno a cyfram i oznaczonym i n a czerw ono na kalkach. W yniki su ro w e zostały przeliczone n a sta n d ard o w e przy pomocy odpow iednich tab lic z n o r m am i. Na p o d staw ie, ty c h w ynik ó w przeliczonych dokonano in te rp re tacji.
6. O PIS BA D A NEJ G RUPY
B adaniam i objęto g ru p ę m ężczyzn ją k a ją c y c h się w w ieku od 20 do 25 ro k u życia. K ry te riu m doboru sta n o w iła diagnoza le k a rsk a — ją k a nie, z w ykluczeniem niedorozw oju um ysłow ego i innych zab u rzeń mowy. Osoby zostały p rze b ad an e w W ojew ódzkim S zpitalu w T o ru n iu n a oddziale F oniatrycznym . B adania przeprow adzono n a początku p o bytu w szpitalu. Osoby re k ru to w a ły się z te re n u całej Polski. W ykształcenie b ad a n ej g ru p y było nieco zróżnicow ane od zaw odowego do średniego. T ru d n o było dobrać absolutnie je d n o ro d n ą g ru p ę pod w zględem w y kształcen ia. Isto tn y m elem entem doboru gru p y e k sp ery m en taln e j były
objaw y ją k an ia . B ad an ia p rzeprow adzano grupow o, po obiedzie w salce rek rea cy jn e .
7. W yniki b a d a ń obrazu siebie te ste m przym iotników osób ją k ają cy c h się i g ru p y k o n tro ln e j
GR. К GR. E
t N,
Xi
s,
n2x
2
S21 2 3 4 5 6 7 8
1. C ałk o w ita liczba
w y b ra n y c h p rzy m iotników 33 42,18 7,46 33 49,91 8,18 4,01 *** 2. N astaw ienie o b ronne 33 40,52 7,34 33 48,88 9,09 4,11 *** 3. P rz y m io tn ik i po zytyw ne 33 38,38 10,48 33 43,97 9,80 2,18 * 4. P rz y m io tn ik i n egatyw ne 33 56,18 9,56 33 49,21 6,74 3,43 * 5. Z aufanie do siebie 33 39,88 8,70 33 43,97 11,00 1,68 6. S am o k o n tro la 33 46,30 8,17 33 51,21 9,26 2,29* 7. Labilność 33 49,12 11,64 33 46,82 8,69 0,91 8. D obre p rzystoso w anie 33 39,45 0,28 33 47,18 9,27 3,58 *** 9. P o trzeb a w yczy nu 33 43,48 7,35 33 45,70 8,71 1,12 10. P o trz eb a dom i n ac ji 33 41,64 8,00 33 44,36 9,83 1,23 11. P o trz eb a w y trw a łości 33 47,91 9,14 33 51,45 10,96 1,43 12. P o trzeb a po rząd k u 33 47,73 9,12 33 49,55 9,54 0,79 13. In tra c e p c ja 33 43,76 8,55 33 50,03 10,82 2,61* 14. P o trzeb a żyw ie
n ia i opiekow ania
εε
40,52 8,97 33 52,45 9,03 5,39 *** 15. P o trzeb a tow a-rzy szan ia
εε
40,21 8,43 33 48,30 9,04 3,76 *** 16. P o trzeb a seksu1 17. P o trzeb a eksh ib i- | cjonizm u j 33 45,30 8,54
___
33 44,73 7,76 0,28 18. P o trz eb a autono- 1 m ii i 33 49,97 7,71 33 46,52 8,62 1,71 19. P o trz eb a ag re - ! syw ności J 33 53,15 7,59 33 48,09 7,87 j 2,66 ** 20. Zm ienność reago- j w a n ia , 33 41,00 12,39 33 43,33 10,41 0,83 21. P o trz eb a dozna w a n ia opieki i oparcia i 33 53,27 9,59 33 51,73 1 I 1 7,80 J 0,72 22. P o trz eb a d egra- j d a c ji ; 33 54,15 6,50 33 54,30 8,73 1 0,08 23. P o trz e b a uległości > 33 48,03 8,84 33 52,55 9,66 1,98 24. G otow ość p orady jpsychologicznej 33 58,67 9,88 33 52,27 10,01 ! 2,62 * 1 T ab e la p rze d staw ia dan e sta ty sty c zn e w yników b ad a ń o b raz u siebie te ste m przym iotników G ougha i H e ilb ru n a osób ją k ają cy c h się i gru p y k o n tro ln e j.
N = liczebność b a d a n e j grupy X == śred n ie ary tm ety czn e S = odchylenie sta n d ard o w e
t = istotność różnic m iędzy śred n im i w ynikam i dw u grup. W Y N IKI
Z tablicy p rz e d sta w ia ją c e j istotności różnic m iędzy w y n ik am i b ad a ń obrazu siebie m łodzieży ją k a ją c e j się i g ru p y k o n tro ln e j w y n ik a, że m łodzież ją k a ją c a się, w sposób isto tn y ró żn i się od g ru p y k o n tro ln e j w n astęp u jący c h sk a lac h te stu przym iotników .
1. Ilość w y b ra n y ch przy m io tn ik ó w ja k o c h a ra k te ry s ty k a siebie sam ego. M łodzież ją k a ją c a się m a m niejszy n ap ę d do działania, m niejsze n a pięcie po trzeb psychicznych, k tó re są tłu m io n e lu b w y p ieran e, m niejsze nasilen ie popędów , w iększe d ziałanie m echanizm ów obronnych, są b a r dziej pow ściągliw i, gdy idzie o ludzi (m niej entuzjastyczni) z rezerw ą, trz y m a ją c y się n a uboczu, izolujący się, zbyt ostrożni i niepew ni. 2. N astaw ien ie obronne
Osoby ją k a ją c e się w y k az u ją, u ja w n ia ją w iększe nasilen ie m echaniz m ów obronnych, niep o k o ju i lęk u , n astaw ie n ie k ry ty czn e ta k do siebie ja k i innych oraz n asta w ie n i są b a rd z iej n a siebie i n a sw oje problem y. 3. P rzy m io tn ik i pozytyw ne
Osoby — m łodzież ją k a ją c a się u ja w n ia b ard z iej indy w d u alisty czn y sposób bycia, są u p arc i o ciętym dow cipie, częściej przeżyw ający stan y zw ątpienia, niepokoju i w ątpliw ości.
4. P rz y m io tn ik i n egatyw ne
M łodzież ją k a ją c a się je st b a rd z ie j im pulsyw na, cechuje ich b ra k k o n tro li n ad w rogim , ag resy w n y m n astaw ie n iem do n ie k tó ry ch asp ek
tó w w łasn ej osobow ości, w zachow aniu m ogą u ja w n iać się jako osoby cyniczne, n ie ra z aroganckie, buntow nicze i nie liczące się z innym i. 5. S am o k o n tro la
M niejsze nasilen ie te j cechy u osób ją k a ją c y c h się w skazuje n a to, że m ogą być oni buntow niczy, m ów iący bez ogródek, nieraz pochopni, sam ow olni, użalający się nad sobą, im pulsyw ni, w sto su n k u do innych n ie m ili i niewdzięczni.
6. D obre przystosow anie
Niższe w y n ik i w te j skali w sk azu ją, że osoby ta k ie u ja w n ia ją in te n sy w n e d ziałanie m echanizm ów obronnych, zaham ow anie, izolow anie się od innych, lękliw i, oraz niep rzy jazn e n astaw ie n ie do in n y c h ludzi. 7. In tra c e p c ja
M niejsze w yniki te j skali u osób ją k a ją c y c h się w skazują, że są one b a rd z iej k ry ty k u ją c e , obojętni, n ie to le ra n cy jn i, egocentryczni, ich spo sób bycia je st b ard z iej agresyw ny, są n iecierpliw i, są b ard z iej ludźm i czynu niż m yślenia.
8. P o trz eb a żyw ienia i opiekow ania się
Osoby ją k a ją c e się u ja w n ia ją w obec innych obojętność, szorstkość, skąpość, podejrzliw ość, sceptycyzm , sk o n cen tro w an ie się na sobie, oraz m a łą w rażliw ość n a uczucia i życzenia innych.
9. P o trz e b a stow arzyszenia
Niższe w y n ik i w te j skali w sk az u ją n a b ard z iej indyw idualistyczny sty l bycia, są u parci, pom ysłow i, n ieu fn i i pesym istyczni.
10. P o trz eb a agresyw ności
Osoby ia k a ją c e w y d a ją się być b ard z iej n astaw io n e na w alkę oraz pokonyw anie innych, są bard ziej im pulsyw ne, często nie k o n tro lu ją ce sw oich em ocji, są b ard z iej pobudliw i, skorzy do gniew u i zawzięci. 11. G otowość n a p oradnictw o i zm ianę swego zachow ania
W ysokie w y n ik i w te j skali osób ją k a ją c y c h się u ja w n ia ją silniejszą gotow ość szu k an ia le k a rstw a n a sw oje życie, zm ianę sw oich zachow ań, sw o je j osobowości i p oddania się kom uś silnem u i opiekuńczem u. Częściej m a ją postaw ę am b iw ale n tn ą oraz częściej i m ocniej przeży w a ją sw oje tru d n o ści i kłopoty, k tó ry ch nie p o tra fią rozw iązać.
BIB LIO G R A FIA
B ro n fe n b re n n e r M.: C zy n n ik i społeczne w ro zw o ju osobowości, P sycho logia w ychow aw cza, 1970 n r 1, s. 1—18.
B rzezińska A., K ofta M.: Stabilność obrazu w ła sn ej osoby na stress i lęk p rzed eg za m in a cyjn y, P sychologia w ychow aw cza, 1973 n r 5, s. 604— 610.
B rzeziński J.: E le m e n ty m etodologii badań psychologicznych, PWN, W arszaw a, 1972.
B yrne D.: A n In tro d u ctio n to p ersonality, a Research A pproach P rentice — Hall., N ew Jersey , 1966.
B yrne D.: R epression — S en sitiza tio n as a d im ension o f personality, w B. A. M ah er (ed.).
P ro g ress in ex p e rim e n ta l perso n ality , a re se a rc h Avol. 1, N ew York, 1966, A cadem ic Press.
Com bs A., Snygg D.: W: In d y w id u a I B ehavior, a P erceptual A pproach to B ehavior, H arp er, London, 1959, I ed.
H urlock E. B,: R ozw ój dziecka, PW N, W arszaw a 1960. L ew icki A.: Psychologia kliniczna, PW N, W arszaw a, 1978.
M u rp h y G.: P ersonality a Biosocial A pproach to Orogins and S tr u c ture, H arp er, New Y ork, 1947.
M u rra y H. A.: E xp lo ra tio n in P ersonality, O xford U nivesity P ress, New Y ork, 1953.
N u ttin J.: S tr u k tu r a osobowości, PW N, W arszaw a, 1968.
P rę ż y n a Wł.: F u n kcja p o sta w y re lig ijn ej w osobowości człow ieka, KUL, L ublin, 1981.
R eykow ski J., K ochańska G.: S zk ic e z teorii osobowości, W iedza P o w szechna, W arszaw a, 1980.
R eykow ski J.: O braz w ła sn ej osoby ja k o m ech a n izm regulujący p o stę pow anie, K w art. Pedagog., 1970 n r 3, s. 45— 58.
S iek S.: R ozw ój osobowości, ATK, W arszaw a, 1976.
S iek S.: W yb ra n e m eto d y badania osobowości, ATK, W arszaw a, 1983. W ylie R.: T h e S e lf Concept, a C ritical S u r v e y of P ertn e n t Research
L itera tu re, Univ. N eb rask a , P ress, Lincoln, 1961.
JA N BIELECK I
NASILENIE AGRESJI U MĘSKIEJ MŁODZIEŻY JĄKAJĄCEJ SIĘ
1. W prow adzenie. 2. P ojęcie agresji. 3. A g resja w ujęciu B u ss’a. 4. C ha ra k te ry s ty k a zachow ań agresyw nych. 5. N iektóre czynniki w yzw alające re a k c je agresyw ności. 6. C h a ra k te ry sty k a K w estio n ariu sza A. H. B ussa i D urkee „N astroje i H u m o ry ”. 7. Opis b ad a n e j grupy. 8. W yniki b ad a ń i w nioski.
1. W PROW ADZENIE
W lite ra tu rz e psycholoigcznej były podejm ow ane próby b ad a ń d o ty czące niek tó ry ch cech osobowości ludzi ją k ają cy c h się. Je d n a k były to b a d a n ia sporadyczne i dotyczyły ta k ich zm iennych, ja k neurotyczność, poziom intelig en cji oraz zm iana n ie k tó ry c h cech osobowości pod w p ły w em p rze b y tej te ra p ii. W iele m iejsca pośw ięcono przyczynom , genezie i etiologii ją k an ia . Na pod staw ie p rzeglądu dotychczasow ych w yników b ad a ń osób ją k ają cy c h się, zauw ażono, że pom ijano w ty c h b ad a n ia ch ta k i elem en t s tru k tu ry osobow ości ja k agresja, a k tó ra w y d aje się być w aż n a z psychologicznego p u n k tu w idzenia, gdy idzie o fu n k cjo n o w an ie osób ją k ają cy c h się.
T ru d n o jest stw ierd zić i podać przek o n y w u jące arg u m e n ty n a to, że lęk i ag re sja są pochodne ją k an ia , czy też odw rotnie, że ją k an ie jest pochodne lę k u i agresji. P o m ija jąc pow yższą trudność, k tó ra zapew ne jeszcze n a długi czas pozostanie nierozw iązana, w a rto przeanalizow ać, aby zobaczyć czy poziom a g re sji u osób ją k ają cy c h się jest podw yż szony i nasilony w sto su n k u do osób n ie jąk a ją cy ch się.
B iorąc pod uw agę osiągnięcia naukow e w tym zakresie, a także istn iejące lu k i w b ad a n ia ch psychologicznych uzasadnione, in te re su ją c e i celow e w y d aje się podjęcie b ad a ń ek sp ery m en taln y c h te j p ro b le m a ty k i u osób ją k a ją c y c h się.
P ojęcie ag re sji będziem y rozum ieć za B ussem jako re a k c ję p olega jącą na d ziałaniu szkodliw ym i bodźcam i n a inny organizm .
