Janusz Nowacki
Uzasadnienie wyroku a art. 73 i 294
k.p.k.
Palestra 5/6(42), 93-97
G Ł O S Y P R A K T Y K I
JANUSZ NOWACKI
Uzasadnienie wyroku a art. 73 i 2 9 4 k.p.k. .
W m y śl a r t. 339 k.p.k. „u zasad n ien ie k ażdego w y ro k u po w in n o zaw ierać : a) d o k ła d n e u sta le n ie je g o p o d sta w y fak ty c zn e j p rzez /w skazanie, ja k ie fa k ty są d (uznał za udow odnione lu b mie udow odnione, ina ja k ic h w tej m ierze o p a rł się do w odach i d laczego n ie u z n a ł dow odów p rzeciw n y ch ”, b) w y jaśn ien ie podstaw y p r a w n e j w y ro k u i c) p rz y w y ro k a c h sk a zu ją c y c h — u za sa d n ie n ie w y m ia ru k a ry .W m y śl a r t. 320 k.p.k. ępiadstaiwę fektyccsną w y ro k u sta n o w ić m ogą ty lk o te fa k ty , k tó re zostały u ja w n io n e w te k u p rzew o d u sądow ego, p rzy czym żaden f a k t u ja w n io n y , a inie u z n a n y a a nie udow odniony — je że li m a znaczenie — nie m oże być z p o d sta w y fak ty c zn e j w y ro k u w yelim inow any.
W m y śl a r t. 9 k.p.k. p rz e p ro w ad z o n a w u za sa d n ien iu ocena dow odów je st ^ sw obodna”, tzn. że u s ta w a n ie p rz e w id u je żadnych w aru n k ó w , od k tó ry c h ocena ta m ia ła b y być uzależniona, z ty m ty lk o zastrzeżeniem , że są ograniczenia, k tó re w y p ły w a ją z tre śc i cy to w an y ch p rz e p isó w a r t. 320 i 339 k.p.k. W te j ocenie nie w olno m ian o w icie p o m ijać o m ów ienia fa k tó w u jaw n io n y ch , są d zaś pow inien w skazać, dlaczego n ie u z n a ł dow odów przeciw nych.
J a k z tego #w idać, a rty k u ły 339, 320 i 9 k.p.k. dotyczą 'treści uzasad n ien ia. Za@adnie.nie sa m ej treśo i u za sa d n ie n ia u reg u lo w a n e je s t w tych p rze p isac h sto su nkow o w yczerpująco, a le o roeplanowainiiu te j tre śc i dow iedzieć s ię m ożna z itych p rze p isó w o Wiele m n ie j. J e s t w p ra w d zie rzeozą oczyw istą, że w y jaśn ie n ie p o d sta w y p ra w n e j w y ro k u w u z a sa d n ie n iu m oże się znaleźć do p iero p o u s ta le n iu p o d sta w y fak ty c z n e j, a u za sa d n ie n ie w y m ia ru k a r y — d o p ie ro po u sta le n iu p o d sta w y p raw n ej,' ale ja k a m a być k o lejność elem en tó w te j części u z a sa d nien ia, k tó r ą a r t. 339 k.p.k. .nazyw a .^dokładnym u sta le n iem p o d sta w y fak ty c z n e j ” — p rze p isy te n ie m ów ią.
-Zagedinienia ro zp la n o w an ia te j n ajw a ż n ie jsz e j części uiziasadniieinia miie roz strzy g a też expressis verbis żaden in n y p rze p is k.p.k. T ym czasem z a g ad n ien ie roz p la n o w a n ia je s t -taklim sam ym .problem em p raw n y m ja k za g ad n ien ie treśc i. B u dow a te j części u za sa d n ien ia , je j ro zp la n o w an ie i p o rzą d ek m a ją przecież (zna czenie n ie ty lk o dlatego, że w ogóle k aż d y r e f e r a t m usi m ieć logiczny p la n i tre ść .uporządkow aną, a le p rz e d e w szy stk im dlatego, że z p u n k tu wlidzenia p r a w
94 J A N U S Z N O W A C K I N r 6 (42>
nego je s t roeczą n ie u n ik n io n ą , żeby p ro ces m yślow y sędziego i o d zw ie rcie d lające te n p ro ces u za sa d n ien ie m iały ta k i p u n k t w y jśc ia i p rz y b ie ra ły talki k ie ru n e k , ja k ic h w y m ag a p raw o.
W szyscy w iem y, że w p ro ce sie m yślow ym sędzfego obow iązuje p rzede w szy st k im za sa d a d o m n ie m a n ia n iew inności oskarżonego. Z n a jd u je ona w y ra z w a r t. 73 k .p.k. i w zw ią za n y m z nim p rze p isie a rt. 294 k.p.k. A rty k u ł 73 k.p.k. głosi, że „os k a rż o n y m oże nie o dpow iadać n a z a d aw a n e m u p y ta n ia ”, z czego w y n ik a, że ro z p ra w a m oże siię tcczyć, choćby o skarżony w cale się nie bronił, choćby n a sw o ją obronę nie pow o ły w ał żadnych okoliczności. Z tre śc i a r t. 73 k.p.k. w y n ik a w ięc w rez u ltac ie , że d o uzinainiia Winy o skarżonego p o trz e b a , by sąd m u ją udow odnił, a n ie , by u zn a ł, że o sk a rż en ie niiie .zostało p rzez oskarżonego odparte. Uziupełniie- ndem a r t. 73 kjp.k. je s t a r t. 294 k.pjk., k tó r y głosi, że sęd zia m a obow iązek za p y ta ć oskarżonego, czy chce złożyć w y jaśn ien ia.
J e ś li w m y śl dw óch w yżej cytow anych przepisów , t j. a rt. 73 i 294 k.p.k., o sk arżo n y n ie je s t zm uszony dow odzić b ra k u siwej w iny. to w ła śn ie dlatego, że istn ie je za sa d a d o m n iem an ia niew inności oskarżonego. To dommemamJie bmoni go, choćby się sa m n ie bro n ił. I je śli tylk o dow odtam i osk arżen ia d o m n iem an ie to n ie zostało obalone, to w m om encie w y ro k o w a n ia o b ow iązuje ono n adal.
P u n k te m w y jśc ia ro zw ażań sędziego gest w ięc d o m n iem an ie n iew inności o s k a r żonego. W d alszy m sw ym b iegu ro zw aż an ia te p o le g a ją n a tym , że sędzia kro k po kirckiu sp raw d za , czy d o o b a le n ia tego d o m n ie m a n ia ‘znalazły si» podstaw y. O bow iązek p rz y ję c ia ta k ieg o p u n k tu w y jśc ia i ta k ie g o k ie ru n k u w rozw ażaniach są d u w ypłyiwa, ja k ju ż pow iedziano w yżej, z in te r p re ta c ji a r t. 73 i 294 k.p.k. Dla u za sa d n ie n ia m a to zn aczen ie zasadnicze. J e ś li bowiesn proces m yślow y sędziego m a być adzwlieroiedilrany w późniejszym uzasadinienliiu pisem nym i m a być zgodny z zasadą p ra w n ą w ypow iedzianą w cytow anych p rze p isac h a r t. 73 i 294 k.p.k., to ró w n ież i u za sa d n ie n ie pow in n o odpow iadać te j zasadzie. D ostosow anie u z a sa d n ie n ia do ty c h p rze p isó w w ykaże, że w sw ym pu n k cie wyjJfctawym i k ie ru n k u je st ono zgodne z p ra w e m . N ie będzie zgodine z p raw em , gdy istn ien ia te j za sa d y pom inie.
Taik w ięc o tre ś c i u za sa d n ien ia m ów ią a r t. 339, 320 i 9 k.p.k., a w skazów kę co d o p u n k tu w y jśc ia te g o u zasad n ien ia i co d o jego k ie ru n k u m ożna znaleźć w a rt. 73 i 294 k p .k .
J e s t rzeczą oczyw istą, że obow iązujące p rz y sp o rząd zan iu u zasad n ien ia d o m n ie m a n ie n ie w in n o ści o skarżonego nie m oże znaleźć sw ego wyraziu ty lk o w ja k ie jś o d erw an e j czczej form ułce. To d o m n iem an ie — żeby w k o n k re tn e j sp ra w ie m ia ło ono k o n k re tn e znaczenie — m usi być u sy tu o w a n e w k o n k re tn y c h okolicznościach. G dybyśm y chcieli za p y ta ć, z czyjej stro n y o trzy m am y n a jle p sze i n a jb a rd z ie j w y cz erp u jąc e p o p arcie d la d o m n iem an ia niew inności o s k a r żonego, to co do odpow iedzi n ie "będzie tu żadnej w ątpliw ości: uczyni to n a j lepiej o sk arżo n y lu b je g o obrońca. J e s t ta k w p rze w a ża jąc ej ilości sp ra w . P rz y pom nieć p rzy tym należy, że je śli o sk arżo n y lu b jego obrońca nie s ta n ą pod
№ € (42) U Z A S A D N I E N IE W Y R O K U A A R T . 73 I 294 K .P .K .
ty m w zględem na w ysokości z a d a n ia a lb o je ś li oskarżony nie b ro n i się w cale, to w m yśl a r t. 8 i 260 k.p.k. sfo rm u ło w an ie m w łaściw ego u z a sa d n ie n ia d la d o m n ie m a n ia n iew inności o skarżonego w damej sp ra w ie pow in ien się z a ją ć sąd z unzędu. J e ś li w ięc założeniem i p u n k te m w yjścia praw id ło w eg o u za sa d n ien ia je s t dom n iem an ie n iew inności oskarżonego, to — p ra k ty c z n ie rzecz b iorąc — w k o n k re tn e j sp ra w ie dom niem anie to p o w in n o być zre fe ro w an e pmzez p rz e d sta w ien ie te z obrony oskarżonego i fak tó w , okoliczności oraz dow odów , p o p ie ra ją c y c h to dom niem anie.
Tezom o sk a rż en ia p rze ciw sta w ia się na ro zp raw ie tezy obrony, w ypow iedzia ne przez oskarżonego i je g o obrońcę lu b podniesione przez s ą d z- urzędiu. W te n sposób z z e sta w ien ia poszczególnych te z o sk arżen ia z poszczególnym i przeciw sta w ia n y m i im te za m i obro n y w y ła n ia ją się w s p ra w ie poszczególne kw estie' sporne. R zeczą dobrego i zgodnego z p ra w e m uzasadnienia je s t w ięc w ydobyć te k w e stie sp o rn e i p rz e d sta w ić w sposób ja sn y . Z godnie z ty m , co o pu n k cie w y jśc ia u za sa d n ien ia i jego k ie ru n k u p ow iedziano w yżej, k a ż d a z ty c h k w estii sp o rn y ch p o w in n a być zaw sze ro z strz y g a n a pod je d n y m i ty m sam ym k ą te m w id ze n ia : czy są m ianow icie p e d stą w y d o o b alen ia d a n e j tezy obrony. P o rozstrzygnięciu w te n sposób każd ej z k w e stii spornych, n a s tę p u je ju ż poitem podsum ow anie poszczególnych rozstrzygnięć. P od su m o w an ie ich — łącznie z okolicznościam i b ezspornym i — d a w re z u ltac ie to , • co n azy w am y „dokładnym u sta le n ie m pod sta w y fa k ty c z n e j” .
W zw ią zk u z użytym tu w yrażeniem „kw estią . sp o rn e ” m ożna sięgnąć do analogii. P odobnie ja k sędzia sp raw o zd a w ca n a ro zp raw ie re w iz y jn e j w sk ae u je w m yśl a rt. 381 § 1 p k t 4 k.p.k. „zag a d n ie n ia n a su w a ją c e się do ro z strz y g n ię c ia ” p o p rze ciw sta w ien iu u sta le ń w y ro k u zarziutom rew izji, ta k sa m o sędzia I in
sta n c ji w u z a sa d n ien iu w sk a z u je n a s u w a ją c e się do ro zstrz y g n ięc ia k w e stie sp o r n e, k tó re w yłoniły się z p rze ciw sta w ien ia te z o sk arżen ia tezom obrony. U m iejęt ność sp o rzą d za n ia w łaściw ego u za sa d n ien ia nie je st w g runcie rzeczy niczym in nym ja k w łaśn ie u m iejętn o ścią w ydobycia z m a te ria łu dow odow ego i n astęp n ie ja sn eg o sfo rm u ło w an ia n asu w a ją c y c h się do rozstrzygnięcia zag ad n ień spornych. M ożna n a w e t zdecydow ać się n a w ygłoszenie zd a n ia , że ten , k to um ie jasn o p rzedstaw ić, ja k ie są ii n a czym p o le g ają za g ad n ien ia sp o rn e w d an e j sp raw ie,
te n sp ra w ę tę d o b rae rozstrzygnie.
D okładnem u sfo rm u ło w an iu zag ad n ień sp o rn y ch tow arzyszy oczyw iście w y o d rębnienie okoliczności bezspornych. W ysunięcie tych bezspornych okoliczności na czoło u za sa d n ien ia nie byłoby z cy to w an y m i w yżej p rze p isam i sprzeczne. Z a sa d a d o m niem ania n iew inności osk arżo n eg o obow iązuje bow iem je d y n ie w d z ie - dziinie w ątpliw ości. Z refero w an ie te z obro n y i o skarżenia m ogłoby w ięc być p o przedzone w sk azan iem okoliczności bezspornych, gdyby nie zastrzeżeni!« p ra k tyczne, k tó re ta k ie m u porząd k o w i sp rze ciw ia się je śli n ie całkow icie, to w k a ż dym razie w sto p n iu znaciznym. Chodzii m ianow icie o to, że om aw ian e w y o d ręb nienie okoliczności tzw. bezspornych w y d aje się m ożliw e w łaśn ie d ep fe ro po
96 J A N U S Z N O W A C K I N r 6 (42)
w y cz erp u jąc y m z re fe ro w a n iu te z obrony oskarżonego i po p rze ciw sta w ien iu im t e z o sk a rż en ia o raz p o zdecydow aniu, n a d ja k ą częścią m a te ria łu dow odow ego i w niicsków o sk arży ciela, o p a rty c h n a ty m m a te ria le , oskarżony p o sta w ił enak za pytania- P oszczególna okoliczność m oże się bow iem w yd aw ać bezsporną ty lk o .pozornie. Ponzy bard ziej w n ik liw y m zanalizo w an iu odpow iednich tez obrony i p rz e c iw s ta w ie n iu ich tezom o sk a rż en ia n a tle całości sp ra w y m oże się p rzecież okazać, że ró w n ież i nad tą okolicznością o sk arżo n y sta w ia w g ru n cie rzeczy zn a k z a p y ta n ia a lb o że sędziem u w y p a d n ie ta k i zn a k z a p y ta n ia postaw ić n a d ow ą okolicz nością z urzędu.
W każdym raizie p ro b lem ty c h „bezspornych” okoliczności w k o n k re tn e j s p r a w ie m oże nie być pozbaw iony k o m p lik ac ji. I m ożna b y ch y b a w ygłosić zdanie, że bezpieczniej będzie, gdy w y o d rę b n ie n ie okoliczności b ezspornych n a s tą p i d o p ie ro p o szczegółow ym om ów ieniu te z obro n y i o sk a rż en ia oraz w szystkich k w e s t i i sp o rn y ch w y łan ia ją c y c h siię z ze sta w ień ® ły c h tez. P rz y ta k ie j kolejności u n ik n ie się ew e n tu a ln o śc i p o w sta w a n ia ta k często spoty k an eg o b łęd u , że o k reślo n a okoliczność n ie zo staje w rozw ażaniach sk o n fro n to w a n a z te za m i obrony i o sk a r ż a n ia ty lk o z pow o d u jed u p rzedniego u m iejsco w ien ia w śród „ustalonego sta n u fak ty czn eg o ” n a w stę p ie u za sa d n ien ia . S łuszność zary so w an y ch w yżej u w ag co d o p o rz ą d k u u z a sa d n ie n ia je s t ch y b a z ilu stro w a n a n a jle p ie j t ą w łaśn ie o sta tn ią u w a g ą . W łaśnie d la teg o n a p o cz ątk u w szelk ich ro zw aż ań co do sta n u fa k ty c z n e go pow inno s ię zn a jd o w a ć zre fe ro w a n ie k w e stii sp o rn y ch , ta k by sędzia n ie uległ s u g e s tii ja k ieg o k o lw iek e le m e n tu sp raw y , -który n ie zo stał jeszozie sk o n tro lo w an y z p u n k tu w id ze n ia dow odow go. U m ieszczenie c p isu „ustalonego” sta n u fak ty c z nego n a w stępie, jesaoze p rze d w łaściw y m i rcEw ażainiam i n a te m a t Słuszności u s ta leń , m oże sp rz y ja ć ta k ie j ew e n tu aln o ści b ard z o łatw o.
W re z u lta c ie m ożna b y zap ro p o n o w ać n a s tę p u ją c y p la n u za sa d n ien ia :
P o w in n o się ono zaczynać od sfo rm u ło w an ia k w e stii spornych, ja k ie w yło n ią się z p rze c iw sta w ie n ia te z obrony teiziom oskarżenia. Z najdzie w ty m w y ra z p o stu la t, by d o m n ie m a n ie n iew inności oskarżonego znalazło się n a początku w szel kich rozw ażań. K ażda z ty c h k w e stii sp o rn y ch zn a jd z ie n astęp n ie rozstrzy g n ięcie pod ty m k ą te m w id zen ia, czy tezy ob ro n y zo stały obalone. S um a ty c h rozstrzygnięć p lu s su m a ickolicanośoi bezepom ych d a je w rez u lta c ie d o k ła d n e u sta le n ie po d sta w y fak ty c zn e j w y re k u.
D alszy e tap — to „w y ja śn ie n ie p o d sta w y p ra w n e j w y ro k u z przytoczeniem zastosow anych p rzepisów u s ta w y ”, a w w y ro k u sk a zu ją cy m — w sk azan ie n a d to „okoliczności”, k tó re sąd m ia ł n a w zględzie p rz y w y m ia rz e k a r y i sto so w a n iu śro d k ó w w ychow aw czych lu b zab ezpieczających” .
J e s t rze czą ja s n ą , że iruie m oże tu być m ow y o n a rz u c e n iu jakiegoś stałego i niezm iennego sc h e m a tu d la w szy stk ich sp ra w . Uziaisadinienie, ta k ja k k aż d y r e f e r a t spraw ozdaw czy, m a ją c y p rze k o n y w a ć o słuszności .końcowego w niosku, je st k w e s tią in d y w id u a ln o śc i piszącego. Z ależy też ono p rze d e w szy stk im od
N r 6 (42) U Z A S A D N IE N IE W Y R O K U A A R T . 73 I 294 K .P .K . 07
in d y w id u a ln y ch okoliczności k a ż d e j sp ra w y o raz od tego, ja k ie okolicz ności a u to r p ra g n ie w y su n ąć n a p la n pierw szy. N iem niej je d n a k n ie m ożna nie dom agać tiię poszanowaniia aasady, że p u n k te m w yjścia u zasad n ien ia je s t dom niem am je irtiewiraności oskarżonego i p rze ciw sta w ien ia tego dom n iem an ia tezom o sk a rż e n ia , a d alszą jego tre śc ią — roaważaniiia n ad zagadnikinaam, czy do m n ie m a n ie n iew in n o ści zostało obailone. Możina te ż w y su n ąć do d y sk u sji p y ta n ie, czy erozipoczynia/niie u zasad n ien ia od u sta le n ia staniu faktycznego bez p o p rzed zający ch g o roziważań co d o k w e stii spornych — miie sp rze ciw ia się po p ro s tu zasadzie praiwinej w y ra ż a n e j tw esri. 73 i 284 k .p ji.
