Z problematyki upadłości spółdzielni

Henryk Popiołek

Z problematyki upadłości spółdzielni

Palestra 7/10(70), 35-45

Z problematyki upadłości spółdzielni

I. Podstawy ogłoszenia upadłości spółdzielni

1. A rtykuł 1 praw a upadłościowego przew iduje dw ie podstawy ogłoszenia u p a d ­ łości. Pierw szą, podstawową przyczyną jesit zaprzestanie płacenia długów przez kup­ ca, którte „nie jest istotą pewnego stanu m ajątkow ego,” lecz tylko „objawem nie­ w ypłacalności” 2, ja k o trw ałej (art. 2 p r. upadł. — a contrario) gospodarczej niem oż­ ności w yrów nania płatnych zobowiązań. Ta niemożność zaś „może być następstw em m ałej płynności aktyw ów ”. 3 Przyjęcie przez praw o upadłościowe jako podstaw y ogłoszenia upadłości sta n u faktycznego zaprzestania płacenia długów przez dłużnika zam iast „abstrakcyjnego pojęcia niewypłacalności” usunęło konieczność „dostosowy­ w ania do tego pojęcia różnych stanów faktycznych” 4, gdyż zaprzestanie płacenia długów „stanowi o końcu istnienia handlowego”. 5

A rtykuł 87 § 1 (dawny a rt. 85 usitawy z 1920 r., «trzym any w dosłownym brzm ie­ niu w ustaw ie z 11961 r.), jest 'odpowiednikiem airt. 1 § 1 prafwa upadł. U żyte w nim określenie „niewypłacalności” należy więc interpretow ać jako trw ałe zaprzestanie

płacenia długów.

A rtykuł 1 § 2 praw a upadł, ustanaw ia ponadto przyczynę ogłoszenia upadłości osób praw nych; przyczyną tą jest nadm ierne zadłużenie, k tóre istnieje wówczas, „gdy m ajątek ich n ie w ystarcza na zaspokojenie długów”. Sytuacja tak a zachodzi wtedy, gdy stra ta bilansowa przewyższyła fundusze w łasne, o czym mówi — jeśli chodzi o spółdzielnie — ant. 85 usltstwy z 1920 r. (art. 82 po noweliizadji z 1949 r.), albo gdy stra ta bilansowa pochłonęła część kapitału zakładowego, co ma m iejsce w stosunku do spółek z ogr. odpow. (art. 253 k.h.), lub kapitału akcyjnego, co ma miejsce w spółkach akcyjnych (art. 430 k.h.).

2. Przy roew ażaniach na tem at nadm iernego zadłużenia istcf.ną rzeczą je st w yjaśnienie tego, co oznacza m fją te k w rozum ieniu p raw a upadłościowego. „Ma­ jątek jest pojęciem ekonomicznym” 6 i stanow ią go „pozycje czynne (...), tj. w szelkie przedmioty stanow iące własność upadłego i wsizelkie przysługujące upadłem u praw a m ajątkow e”. 7 W ujęciu przepisów praw a upadł. (mp. ant. 1 § 2, 5 § 2, 9 § 2, 13, 18 § 1, 19, 20 i inne) m ajątek masy upadłości stanow ią wyłącznie aktyw a bilansu, będące lokatą funduszów bądź kapitałów własnych osoby praw nej oraz jelj zobo­ wiązań figurujących w pasywach bilansu. Część stetywćw bilansu osoby praw nej (spółdzielni), będąca rów now ażnikiem jej funduszów w łasnych, stanow i m ajątek własny. Utiraita tej części m ajątku spółdzielni jesit równoznaczna z u tra tą jej fu n ­

1 D la o d ró żn ien ia n u m e ra c ji przepisów u staw y o spó łd zieln iach p o d aw an y je s t w a rty k u le rok o p u b lik o w an ia u sta w y (lub je j n o w elizacji) p rz y każd y m pow ołanym p rzep isie, a w ięc „u staw a z 1920 r . ” Dz. U. z 1934 r. N r 55, poz. 495), ,,u sta w a z 1949 r . ” (Dz. U. z 1950 r. N r 25, poz. 232) oraz u sta w a z 1961 r. (Dz. U. z 1961 r. N r 12, ipoz. 61) — w zasadzie bez p o d a w an ia roku.

2 D r O. B u b e r : P o lsk ie p raw o upadłościow e, 1936, s. 20. s s. W r ó b l e w s k i : U staw a o spółdzielniach, 1921, s. 119.

4 D r J . K o r z o n e k : K o m en tarz p ra w a upadłościow ego, 1935, s. 4.

5 L. Ł o d z i e w s k i i A. N a t a n s o n : U-padłość, 1931, s. 28 (S.A. Lyon, 4.1.1929). c Jw . poz. 2, s. 35.

36 H e n r y k P o p i o ł e k Nr 10 (70) duszów w łasnych, tzn. funduszów: zasobowego, udziałowego i specjalnych. Błędne więc jest przyjm ow anie — w znaczeniu bilansowym — że maijątkiem spółdzielni lub innej osoby praw nej są jej fundusze własne figurujące w p?!sywach, a nie ich rzeczywisty rów now ażnik m ajątkow y figurujący w aktyw ach b ilan su .8

W yjaśnienie pojęcia „maljątku” poz/wala na właściwe zrozum ienie istoty n ad­ miernego zadłużenia. Polega ono na tym, że mająltek osoby praw nej inie w y sta r­ cza n a zaspokojenie ijej d łu g ó w 9 — w odróżnieniu od niew ypłacalności, której może nie być mim o nadm iernego zadłużenia.10

3. Ustęp 1 art. 86 ustaw y z 1820 токи regulow ał etan tzw. „niewypłacalności k w a ­ lifikow anej”. 11 M ianowicie n ie w ystarczała prosita pnzewyżka bilansowa stanu biernego (pasywów) nad stanem czynnym (aktywami), lecz bilans m usiał wykazać utratę części m ajątk u spółdzielni, będącą lokata (rówmoważnikiem) wszystkich jej funduszów własnych „z w yjątkiem rezerw y n a am ortyzację”. Dalsze ustępy tego przepisu ulrracily swą aktualność, nie zachodzi więc potrzeba ich rozw ażania (już nowela do ustaw y o spółdzielniach z 1949 r. usunęła dodatkow ą odpowiedzial­ ność członków). Treść pqwołanego usit. ,1 a rt. 86 w skazyw ała w zasadzie n a szcze­ gólnego rodzaju nadm ierne zadłużenie, którego konsekw encją mogJJa być niew ypła­ calność, czyli „gospodarcza niemożność w yrów nania płatnych zobowiązań” 12 spół­ dzielni, a Więc »zaprzestanie wypłat.

Przepis art. 86 w pow iązaniu z ant. 58 i innym i ustaw y z 1920 r. dyktow ał organom spółdzielni kroki zapobiegające upadkowi spółdzielni, której niezdrowy stan m ajątkow y w skazyw ał na niebezpieczeństwo zaprzestania w y p ła t.13

U staw a z 1961 r. utrzym ała bee zmian treść dawnego arlt. 85.14 Przepis ten lie był zsynchronizowany z obowiązującym od 1934 r. praw em upadłościowym. W szczególności ustaw a z 1961 r. zachowała określenie ,;niewypłacalność” (której objawem, ja k podkreślono wyżej, je st zaprzestanie p o c e n ia długów, a nie pew ien stan m ajątkow y), ale daw ne dtwa odrębne praepisy art. 85 i ust. 1 art. 86 ustaw y z 1920 rokiu połączyła w jednym ?arjt. 87. Zaw iera on w § 1 daw ny aint. 85 i w § 2 daw ny art. 86 ust. 1. Jednakże przepis girt. 87 uległ istotnej — nietrafnej moim zdaniem — zm ianie, k tó ra siuponuje isttnienie niew ypłacalności spółdzielni, gdy jej fundusze w łasne nie w ystarczają „na zaspokojenie w szystkich zobowiązań”, a nie na pokrycie stra ty bilansowej, jak było poprzednio.

U staw a z 1961 r. w prow adziła ponadto nolwy § 3 art. 87, w m yśl którego w alne zgromadzenie może uchw alić dalsze istnienie spółcKzielni niew ypłacalnej, jeżeli

e U w id aczn ian ie w p a sy w a ch b ila n su fu n d u sz ó w w ła sn y c h Jest p raw id ło w e z p u n k tu w idzę- n ia te c h n ik i b ilan so w ej, „ denn dad u rch ist e rsich tlich , ob m it d en A u fw e n d u n g e n G ew lnn

e rzie lt w u rd e oder n ic h t” (B. F e l l m a n : D er K o n k u rs d e r G esellsch aft m .b.H .u. ih r e r

M itg lied er n ach sch w eizerisch em R echt, Sursee 1947, s. 73 o raz p o dobnie: D er G rosse B ro ck - h aus, t- II, 1929 s. 719).

9 Jw . poz. 2, s. 22 i poz. 4, s. 7.

10 в . S t e l m a c h o w s k i : P ra w o upadłościow e ziem z ach o d n ich , 1932, s. 48. P odobnie p raw o fra n c u sk ie : jw . poz. 5, s. 1.

n Jw . poz. 2, s. 22. Jw . poz. 3, s. 119.

u p rz e p isy o p o dobnej tre ś c i zaw ierało rów nież p raw o spółdzielcze in n y ch k ra jó w , a w szczególności u s ta w y : a u s tria c k a z d n ia 9 k w ie tn ia 1873 r. (RGB1. N r 70) w § 84 i n ie ­ m ieck a z d n ia 4 lip ca 1868 r. w § 4(9 i 51 (M. Ł y s a k o w s k i : P rz e w o d n ik dla spółek p o ­ życzkow ych, 1870 r.), k tó re stan o w iły p odstaw ę o rg a n izo w an ia i d ziałalności spó łd zieln i w b. zab o rach a u s tria c k im i p ru sk im i k tó re w sk az y w ały n a n iew y p łaca ln o ść lub n a d m ie rn e zad łu żen ie ja k o n a p rzy czy n y upadłości.

u T reść ta je s t n a stę p u ją c a : ,.Ogłoszenie up ad ło ści spółdzielni n a s tę p u je w razie je j n ie ­

wskaże „środki um ożliwiające w yjście jeij ze stan u niewypłacalności”. 15 Przepis ten odnosi się w zasadzie do § 1 airt. 87, gdyż § 2 nie reguluje stan u „niew ypłacalności”, lecz tyljoo pewne sym ptom y możliwości jej pow stania. Przy brakiu nadm iernego zadłużenia n ie może istnieć niewypłacalność, gdy spółdzielnia nie zaprzestała płacenia swoich zobowiązań, przy czym w myśl art. 2 prawia upadł, „krótkotrw ale w strzym anie płacenia długów w skutek przejściowych trudności nie jest podstaw ą ogłoszenia upadłości”. N atom iast nadm ierne zadłużenie określone w § 2 art. 60 u sta­ wy z 1961 r. (łagodzącego treść ant. 1 § 2 i 5 § 2 p raw a upadł.) wskazuje na n ie­ bezpieczeństwo niewypłacalności, mimo że spółdzielnia nie zaprzestała płacenia długów. W alne zgromadzenie członków jest w tym w ypadku upraw nione do pod­ jęcia uchwały o przeprow adzeniu sanacji spółdzielni, przy czym uchwała w tym względzie nie „wymaga zatw ierdzenia przez wł-aściwy centralny związek” — w przeciw ieństw ie do uchw ały podjętej w trybie § 3 airt. 87, który ma zastosowanie przy istnieniu niewypłacalności spółdzielni (airt. 87 § 1 ustaw y z 1961 r.).

U trzym anie dosłownej treści art. 85 usitaiwy z 1920 r. w nowej ustaw ie — mimo wskazanego wyżej jego niezsynchronizow ania z pqawem upadłościowym — mogło być podyktowane dążeniem do utrzym ania tradycyjnego k ryterium (pod­ stawy) ogłoszenia upadłości, przyjętego w naszym ruchu spółdzielczym od około stu lat.

A rtykuł 87 § 2 nie określa w zasadzie przesłanek nadm iernego zadłużenia. Nie może go być, gdy spółdzielnia nie m a stralty, a jej pasyw a łącznie z funduszam i własnym i m ają pełne pokrycie w realnym mleljątku mjętym w aktyw ach bilansu — bez względu na to, czy fundusze (własne spółdzielni w ystarczają na „zaspokojenie wszystkich zobowiązań” spółdzielni.

Porównanie funduszów w łasnych z funduszam i obcymi ma znaczenie statystycz­ ne, dając w ten sposób obraz działalności spółdzielni.

Zwiększenie funduszów w łasnych spółdzielni, a zwłaszcza funduszu udziałowego, wpływa dodatnio na rozwój spółdzielni, w zm acnia bowiem więź członków z dzia­ łalnością spółdzielni na skutek ich większego ekonomicznego zw iązania z jaj p ra ­ cą, a ponadto wpływ a na zm niejszenie kosztów spółdzielni (odsetek od jej zobowią­ zań), oo z kolei w pływ a n a zwiększenie -rentowności. Jednakże porów nanie fu n d u ­ szów własnych z zobowiązaniami nie może stanow ić k ryterium do przyjęcia sta ­ nu nadm iernego zadłużenia ctzy też niew ypłacalności, jak to ujm uje § 2 art. 87 ustaw y z 1961 r. Obecna^ treść tego przepisu rozum iana dosłownie prowadziłaby do upadłości większości spółdzielni, gdyż korzystają one z k red y tó w ,ls których wyso­ kość w bilansach przew yższa ich fundusze w łasne. Ale tylko nieliczne z tych spółdzielni w ykazują stra ty bilansowe, przy czym sitraty te często nie powodują niew ypłacalności spółdzielni.

Zachodzi też sprzeczność między przepisem airt. 87 § 2 ustawy z 19&1 t. a tre ś­

15 N a śro d k i ta k ie w sk az u je treś ć p rzep isu § 2 a r t. 60 u sta w y z 1961 r. (a rt. 58 ust. 2 u staw y z 1920 r. i a rt. 61 § 2 u sta w y z 1949 r.). M ianow icie w a ln e zgrom adzenie m oże u chw alić bez­ w zględną w iększością głosów w cześn iejsze „w p łacen ie udziałów , niż to p rzew id u je s t a t u t ” na p o k ry c ie s tr a t p rzew y ższający ch fu n d u sze w ła sn e; dawiny u st. 2 a rt. 58 u sta w y z 1920 r. w y ra źn ie p o w oływ ał te n p rzep is ja k o „sp o só b ” (środek) w y jścia z groźby p o w stan ia n iew y p ła ­

calności, czego n ie czyni p rzep is § 3 a r t. 87 u sta w y z 1961 r.

16 W p ionie np. spółdzielczości spożyw ców p rz ec ię tn y w sk aź n ik funduszów w łasn y c h w o b ­ rocie w ynosił w 1959 r. 35.2% — p rz y u sta lo n y m przez M in isterstw o Finansów' m inim um fu n ­ duszów w łasnych w obrocie 25 lub 30% (M ateriały III k o n fe r. d la p rac. n a u k i, 1961 r., s. 96 i 97).

38 H e n r y k P o p i o ł e k Nr 10 (70) cią przepisu art. 60 tejże ustawy, który głosi, że dopóki część pasywów spółdzielni stanow iąca jej zobowiązania znajduje pokrycie w m ajątk u spółdzielni, dopóty za­ rząd nie m a obowiązku zw oływ ania walnego zgromadzenia członków dla podjęcia uchw ały „zobowiązującej członków do wcześniejszego w płacenia 'Udziałów, niż to przew iduje s ta tu t” (art. 60 § 2) lub w sp riw ie „dalszego istnienia spółdzielni”.

Treść § 2 art. 87 nie uwzględnia istnienia m ajątk u spółdzielni, mimo że — jak w ykazano w yżej — w yłącznie aktyw a (m ajątek) spółdzielni m ają służyć „na za­ spokojenie” jej zobowiązań.

De lege ferenda należy w ięc w ysunąć postulat szybkiej zmiany przepisu ant. 87

§ 2 ustaw y przez w staw ienie po słowach „nie w ystarcza n a” słów „pokrycie s tra ­ ty ” zam iast słów „zaspokojenie wszystkich zobowiązań” 17

W prowadzając w § 2 airt. 87 now e kryterium nadm iernego z::dłużenia — prze- w yżki „wszyisltkich zobowiązań” nad funduszam i w łasnym i spółdzielni — u sta­ wodawcy chodziło praw dopodobnie o część realnego m ajątku stanowiącego rów ­ noważnik funduszów w łasnych przy braku innego realnego m ajątku niew ystarcza­ jącego n a pokrycie wym agalnych zobowiązań spółdzielni, aile takie kryterium z tego przepisu nie w y n ik a .18

Pojęcie m asy upadłości określa art. 20 ,pr. upadł, jako m ajątek należący do upadłego „w dniu ogłoszenia upadłości” i nabyty „w toku postępowania upadłoś­ ciowego” (por. także art. 110—121 i 202—216 praw a upadłościowego o likw idacji ■i podzielę m asy upadłości). Należy więc przyjąć, że m asę upadłości stanow ią

17 p rz ep is pow yższy w y w o łał ju ż tru d n o śc i in te rp re ta c y jn e , gdyż w k o m en ta rz u M. G e r s- d o r f a i J. I g n a t o w i c z a do u sta w y iz 1961 r. w u w agach do a r t. 87 po d an o (art- 121 i n ast.), że z am iast k ry te rió w p rzy czy n u p ad ło ści p rzew id z ia n y ch w a rt. 1 p ra w a u p ad ł., a r t. 87 § 2 „ p rz y jm u je d la spó łd zieln i sta n n iew y p ła ca ln o ści w ted y , gdy su m a w szystkich funduszów spó łd zieln i (...) je s t m n ie jsz a od su m y w szy stk ich zobow iązań spó łd zieln i” . W yżej u zasad n iam pogląd, że ta k a sy tu a c ja inie odpow iada sta-nowi niew y p łacaln o ści, lesz je s t je d y ­ n ie czyn n ik iem an alizy b ilan su spółdzielni z p u n k tu w id zen ia sto su n k u je j funduszów w ła s­ n y c h d o zobow iązań oraz z p u n k tu w idzenia sposobu u lo k o w an ia ty c h funduszów (środków' fin an so w y ch ) w m a ją tk u sp ółdzielni. N ie je s t w ięc tr a f n e stan o w isk o , że a rt. 87 § 2 u staw y o k reśla k r y te r ia istn ie n ia s ta n u n iew y p ła ca ln o śc i z § 1 teg o p rzep isu . D alej — k o m en ta to rz y p rz y jm u ją, że po to, b y „zlik w id o w ać sta n n iew y p ła ca ln o śc i” , k o n ieczn e są „d o d atk o w e u d z ia ły ” , k tó re p o w in n y stan o w ić ta k ą k w o tę, żeby „sum a ak ty w ó w w y s ta rc z y ła n a p o k ry ­ cie zobow iązań”, a p o n a d to że sąd „m oże b ad ać sz a cu n e k ak ty w ó w b ila n su ” d la sp ra w d z en ia istn ie n ia n iew y p łacaln o śc i, z a c h o d z i m. zd. w ew inętrana sprzeczność w ty ch uw agach, boć przecież § 2 a r t. |87 ro z strzy g a k w e stię w tein sposób, że a k ty w a (m ająte k ) s p 'ld z ie ln i m ogę przew yższać je j w szy stk ie p asy w a (fundusze w ła sn e i zobow iązania), b ilans m oże być zam ­ k n ię ty dużą n ad w y żk ą, sp ó łd z ie ln ia je s t re n to w n a i gospodarczo d o b rze p ro sp e ru je — a m im o to istn ia łb y obow iązek p o staw ien ia n a p o rz ąd k u ob rad w alnego zgro m ad zen ia k w e stii ogło­ szenia je j u p ad ło ści ty lk o dlateg o , że je j fu n d u sze w ła sn e stan o w ią z aled w ie u łam ek je j zobow iązań. D la p rz y k ła d u p o d am d a n e cy fro w e z dw óch b ilan só w n a äziei'i 31-12.1961 r. w b a n k u spółdzielczym (SOP) w m ieście w o jew ódzkim : n ad w y żk a bilansow a 373 ty s. 7l. fu n d u sze w łasn e 3 495 ty s . zł, a sum a zobow iązań w y n o siła 11 169 ty s. z ł (stosunek 24% do 76%). W spółdzielni zaś h a n d lo w o -p rz e tw ó rcz ej, d z ia ła ją c e j n a te re n ie czte re c h w o jew ództw : n ad w y żk a bilan so w a 4 006 ty s. zł, fu n d u sze w ła sn e 6 893 ty s. zł, a su m a zobow iązań 37 197 ty s. zł (stosunek 16% d o 84%). Te p rz y k ła d y n a jle p ie j ilu s tru ją w adliw ość k o n s tru k c ji § 2 a rt. 37 u staw y z 1D61 r., gdyż m im o k a ta stro fa ln e g o w p ro st sto su n k u fun d u szó w w łasn y ch do o b ­ cych nie istn ie je n iew y p łacaln o ść ani n a d m ie rn e zad łu żen ie obu w y m ien io n y ch w p rz y k ła ­ d ach spółdzielni.

la N iem ieckie p ra w o spółdzielcze o k re śla w § 121 istn ie n ie n a d m ie rn e g o zad łu żen ia od­ m ien n ie, aniżeli uczy n io n o to w a r t. 86 u st. 1 u staw y z 1920 r. w b rzm ien iu z 1949 r., choć w sposób n iec o zbliżony d o § 2 a rt. 87 n aszej ob ecn ej u staw y , je d n a k ż e p rzeciw staw ia on „ m a ją te k ” V erm ögen d e r G e n o ssen sch aft einschliesslich des R eserv efo n d s und (...) G e- sch äftsg u h ab en , k tó ry „ D eckung d e r S chulden n ich t a u s re ic h t” długom .

tylko aktyw a sp ó łd zieln i.18 W m yśl a rt. 18 i 19 pr. upadł, na zaspokojenie zobo­ w iązań upadłego służy cały jego imajątek {określenie niemiedkie Solknasse) istnie­ jący w chwili ogłoszenia upadłości (Istmasse) oraz ten m ajątek, którym upadły bez­ praw nie rozporządził po pow staniu niew ypłacalności i oo do którego wszczęto już kroki wimdykacyjne bądź w stosunku do członków organów upadłej osoby p raw ­ nej, bądź też w trybie arlt. art. 288—‘293 kjz. w myśl ant. 55 pr. upadł.

II. Czynności przed ogłoszeniem upadłości i odpowiedzialność za ich zaniedbanie

1. Wyżej omówiono przesłanki przedm iotowe (stan m ajątkowy) stanow iące pod­ staw ę ogłoszenia upadłości spółdzielni.

Przesłanką form alną ogłoszenia upadłości spółdzielni, jeisit zgłoszenie do w łaści­ wego sądu przez jej zarząd (§ 4 a rt. 87 usltawy) likw idatorów (art. 88 ustawy), w łaściw y centralny związek (art. 89 § 1 ustaw y) lub przez wierzycieli (ant. 4 § 1 pr. upadł, w związku z aift. 89 § 1 .ustawy oraz airt. 89 § 2 ustawy) w niosku o ogło­ szenie upadłości.

W myśl ant, 87 § 4 i aott. 88 zarówno zarząd, jak i likw idatorzy obowiązani są „niezwłocznie po stw ierdzeniu niewypłacalności spółdzielni” zgłosić (złożyć) do sądu wniosek o ogłoszenie upadłości. W toku zaś norm alnej likw idacji likw idatorzy mogą złożyć podanie „o otw arcie postępow ania układowego”. Zgodnie z art. 9 pr. upad. we w niosku należy podać im iona i nazw iska oraz m iejsce zam ieszkania „re­ prezentantów (...) osoby praw nej” (członków zarządiu lub likwidaltorów), miejsce, w którym znajduje się przedsiębiorstw o lub inny m ajątek dłużnika, oraz okolicz­ ności uzasadniające w niosek i ioh uprawdopodobnienie. Ponadto należy dołączyć do w niosku bilans .^majątku i spis wierzycieli” (lub uzasadnić ich niezłożenie) oraz w yciąg z re je stru spółdzielni. Jeżeli wniosek zgłasza wierzyciel, obowiązany jest ponadto „uprawdopodobnić sw ają wierzytelność”. 20

U staw a z 1961 r. nie określa term inu zgłoszenia przez zarząd lub likw idatorów wniosku, zachow uje naliomiast określenie ustaw y z 1920 r., iż m a to nastąpić „nie­ zwłocznie” po uchw ale walnego zgromadzenia lub centralnego związku „o posta­ w ieniu spółdzielni w stan upadłości” (art. 87 § 3 i 4) bądź też „po stwierdzeniu niew ypłacalności spółdzielni” (art. 88). A rtykuł 5 § 2 pr. upadł, -ustanawia obowią­ zek zgłoszenia w niosku o ogłoszenie upadłości w cdągu dwóch (tygodni „od dnia zaprzestania pteeenia długów” lu b „od dnia ujaw nienia, że m ajątek (...) osoby praw nej nie w ystarcza na zaspokojenie długów”. Zachowanie w nowej ustaw ie okre­

ślenia ,/niezwłocznie” jest w zorow ane n a ustaw ach austriackiej z 1873 r. i n ie­ m ieckiej z 1868 r . 21 W świetle § 2 ant. 5 pr. upadł, ow a „niezwłoczność” n ie może przekraczać dwóch ty g o d n i.22

i» Z p u n k tu w id z en ia procesow ego „m asa u p a d ło ści” je s t osobnym p o d m i o t e m p r a w n y m w y p osażonym w zdolność ipraw ną (J. J o d ł o w s k i — W. S i e d l e c k i : P o stęp o w an ie c y w iln e — część o g ó ln a 1958 r.), a z p u n k tu w id zen ia p ra w a m ate ria ln e g o m as a u p ad ło ści n ie je s t „po d m io tem , leoz p rz ed m io tem p ra w a ” (jw . poz. 2, s. 41 i 51).

20 Jw . poz. 10, s. 64 („d łu żn ik w zasadzie n ie p o trz e b u je u w iary g o d n ić sw ej n iew y p ła ca l­

ności).

21 Jw . poz. 12 („ u n v erz ü g lic h ” ) i poz. 13; p raw o n iem iec k ie w p ro w ad ziło o k reślen ie „ohne sc h u ld h aftes Z ögern, sp ä tes te n s ab er- d re i W ochen n a ch e ln tr itt d es Z ah lu n g su n fä h ig k e it”

(§ 99 u st. l).

2 2 K o m e n ta rz do K od. hartdl. (T. D z i u r ż y ń s k i ,

z.

z 1935 r., s. 419): „B ezzw łocznie, tzn . bez n ie p o trz e b n e j zw łoki, n a tu r a ln ie z zachow aniem fo rm aln o ści p rz ep isa n y ch u sta w ą lu b um ow ą do zw ołania w aln eg o z g ro m a d zen ia” .

40 H e n r y k P o p i o ł e k N r 10 (70) 2. Możliwość sanacji spółdzielni w drodze uchwały walnego zgromadzenia, zobo­ w iązującej ^członków do wcześniejszego w płacenia .udziałów, niż to przew iduje s ta tu t” (art. 58 ust. 2 ustaw y z 1920 r. i a rt. 60 § 2 ustaw y z 1961 r.), w skazuje na to, że obowiązek zw ołania w alnego zgromadzenia spółdzielni isltniał również w razie niewypłacalności uregulow anej w art. 85 us|tawy z 1920 r. (art. 87 § 1 ustaw y z 1961 r.). W ydaje się, że w dążeniu do usunięcia wątpliwości w tym zakresie połą­ czono dw a odrębne w poprzedniej ustaw ie artykuły (85 i 86 z 1920 r.) w jeden art. 87, treść więc § 3 art. 87 dotyczyłaby § 1 i 2 .23

Obowiązek uprzedniego zw ołania walnego zgrom adzenia przed zgłoszeniem w nio­ sku o ogłoszenie upadłości ddtyczy tylko spółdzielni jako upadłego dłużnika. Wie­ rzyciele jej mogą zgłosić ta k i w niosek z mocy ant. 4 § 1 pr. upadł, bez waględu na nieawołanie walnego zgromadzenia spółdzielni. W ynika to również z treści a rt. 89 odsyłającego w § 1 do „przepisów praw a upadłościowego” osoby, której z m o­ cy tych .przepisów przysługuje praw o zgłoszenia w niosku o ogłoszenie upadłości, a w § 2 daje wierzycielowi praw » zgłoszenia takiego w niosku „pomimo uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni o dalszym jej istn ien iu ”. Je st to przejaw unie­ zależnienia wierzycieli od spółdzielni. U praw nienia z art. 4 § 1 pr. upadł, „nie mogą się wierzyciele skutecznie zrzec z góry w ispasób ogólnikowy”, natom iast konkretne zrzeczenie się ze strony .poszczególnych w ierzycieli jest możliwe. 24

T erm in do zgłoszenia w niosku o ogłoszenie upadłości przez spółdzielnię (zarząd lub likwidatorów ) i przez centralny związek należy liczyć od d a ty uchwały w al­ nego zgromadzenia „o postaw ieniu spółdzielni w stan upadłości” lub od daty doręczenia spółdzielni negatyw nej decyzji centralnego zw iązku co do dalszego istnienia spółdzielni (art. 87 § 4). W „spółdzielni będącej w stanie likw idacji” zwo­ ływ anie walnego zgromadzenia n ie jest przewidziane, wobec czego term in ten należy liczyć od dalty stw ierdzenia niewypłacalności spółdzielni (a rt 88). Niezwłocz- ność zwołania walnego zgromadzenia uzależniona (jest od spełnienia następujących w arunków : a) sporządzenia bilansu odpowiadającego wym aganiom prawnym ; bi­ lans ten m usi być wyłożony „w lokalu spółdzielni co n a jm n iej na 14 d n i przed term inem walnego zgrom adzenia”, na którym m a być .podjęta uchw ała co do dal­ szego istnienia spółdzielni (airt. 58), b) zachowania przew idzianych statutem te r­ minów do zgłaszania żądań co do „zamieszczenia oznaczonych spraw na porządku obrad walnego zgrom adzenia” oraz do zawiadomienia członków i właściwego centralnego związku „o czasie, miejscu i porządku obrad walnego zgrom adzenia” (art. 36 § 1 i 2).

Z treści paragrafu 3 ant. 87 w ynika, że w alne zgromadzenie nie może pod­ jąć uchwały „o dalszym istnieniu spółdzielni”, jeżeli nie „w skazuje” w tej uchw a­ le n a środki „um ożliwiające w yjście jej ze stainu niew ypłacalności”. Jeżeli takich środków n ie wskaże, może podjąć wyłącznie uchw ałę zobowiązującą zarząd spół­ dzielni do teglo, ab y „niezwłocznie zgłosić do sądu w niosek o ogłoszenie upadłości” (art. 87 § 4), w przeciw nym bowiem razie uchw ała naru sza przepis a rt. 87 § 3 i dlatego nie możf1 być zatw ierdzona przez centralny związek.

Przepis a r t 88 w odniesieniu do spółdzielni będącej w stanie likwidacji prze­ w iduje możliwość złożenia do sądiu podania o otw arcie postępowania układowego. Tylko więc w tym zakresie malją zastosowanie do spółdzielni przepisy praw a o po­

23 Je d n a k że ju ż sta ra łe m się w y żej w y k azać, że .brak zsy n ch ro n izo w a n ia tre ś c i a r t. 60- z a rt. 87 o raz w a d liw a k o n s tru k c ja § 2 a r t. 87 u sta w y z 1961 r. w sk a z u je n a m ożliw ość zasto ­ sow ania § 3 a r t. 87 ty lk o w ra zie istn ie n ia niew y p łaca ln o ści.

stępowaniu u k ładow ym .25 W skazuje na to brak powołania się na to prawo w art. 94; ponadto w m yśl art. 25 ustaw y członkostwo spółdzielni będącej w toku likw i­ dacji „przedłuża się o czas trw an ia postępowania układow ego”. Poza tym spółdziel­ nia w razie istnienia przyczyn do ogłoszenia upadłości nie m a p ra w a zaw ierania układu 2 w ierzycielam i w celu zapobieżenia ogłoszeniu 'upadłości, lecz może to zrobić dopiero w toku postępow ania upadłościowego ,jpo ustaleniu przez sędzdego- -kom isarza listy wierzytelności” (art. 171 pr. upadł.), pod w arunkiem zapewnienia zaspokojenia „wierzycieli uprzyw ilejow anych i w ierzycieli m asy upadłości” (art. 174 pr. upadł.). 26

W m yśl art. 1 ipr. o postępowaniu ukł. s-półdzielnia będąca w toku likw idacji, w razie zaprzestań1? płacenia d l 'i ^ i » ■'vskutek wyjątkow ych i niezależnych od niej przyczyn oraz w razie przew idyw ania z tych przyczyn zaprzestania płacenia dłtlgów w najbliższej przyszłości, „maże żądać di.war.cia postępowania celem za­ w arcia układu z w ierzycielem ”. Z przepisu tego — w związku z treścią art. 88 us*awy — w y n ik i, że likw idatorzy maiją obowiązek złożenia podania o otw ar­ cie postępowania układowego w .razie istnienia tych „w yjątkow ych” okoliczności. Ustawa w art. 87 i 88 w kłada obowiązek zwołania walnego zgromadzenia i zgło­ szenia do sądu w niosku nie na poszczególnych członków zarządu, lecz na zarząd spółdzielni, jak o na je j kolegialny organ, oraz n a likw idatorów . Jeżeli jest ich k il­ ku, powinni działać w m yśl aiA. 78 § 2 kolegialnie. T ak w jednym, jak i w d ru ­ gim w ypadku pow inny współdziałać przynajm niej dwie osoby z ram ienia zarządu ■ art. 47 § 1) lub dwaj likwidatorzy.

3. Ustawowe ograniczenie odpowiedzialności członków spółdzielni za jej zobo­ w iązania tylko do wysokości zadeklarow anych udziałów oraz duże zaangażow anie finansow e państw a w działalności spółdzielni uzasadniają konieczność szczególnej ochrony m ajątki: spółdzielni. Przejaw em tej ochrony jest między innym i obowią­ zek zapobiegania dalszej działalności spółdzielni niew ypłacalnej lub zagrożonej’ niew ypłacalnością w skutek nadm iernego zadłużenia.

Obowiązek ten spoczywa przede w szystkim n a organach zarządzających spói- dzielnią, a zwłaszcza na zarządzie i likw idatorach. Dopuszczenie przez zarząd do dalszej działalności spółdzielni, w której straty bilansu już przewyższyły jej fundusze własine, i niezw ołanie „niezwłocznie” w alnego zgromadzenia uzasadniają odpowiedzialność cywilną członków zarządu za w ynikłe w dalszej działalności spółdzielni sitralty — n a podstaw ie art. 51 — z umowy, a więc wobec spółdzielni, a nie wobec jej wierzycieli.

Również dopuszczenie przez zarząd do dokonywania w ypłat po istnieniu niew y­ płacalności, a przed uchw ałą ■walnego zgromadzenia, może uzasadniać odpow iedzial­ ność cywilną członków zarządu. Taka w ypłata, dokonana ze świadomością o istnie­ niu niewypłacalności spółdzielni, stanow i czyn niedozwolony, uzasadnia przeto odpowiedzialność członków zarządu z ant. 134 i nast. k.-z. Wobec wierzycieli za pełne w yrów nanie dokonanej w ypłaty oraz w ynikłych z niej kosztów w indyka- cyjnych i innych.

25 Hozp. P re z y d e n ta R zp litej z d n ia 24.X.1934 r. (Diz. U. N r 93, poz. 836).

2« D alsze w a ru n k i dopuszczalności u k ład u w obec u k ry w a n ia się u p adłego i p raw o m o cn eg o sk a z an ia go za p rzestęp stw o zw iązane z u p ad ło ścią (a rt. 173 p r. upadł.), w zw iązku z dzia ła­ n iem n a szkodę w ierzy cieli (a rt. 273—285 k.k .), n ie m a ją zasto so w an ia do spółdzielni, k tó r a d ziała przez sw oje org an y , a „sk azan ie re p re z e n ta n ta osoby p ra w n e j za p rzestęp stw o o k re ­ ślone w a rt. 173 p k t 2” n ie p rzeszk ad za dopuszczeniu do u k ład u , bo „ re p re z e n ta n t n ie je s t u p a d ły ” (jw . poz. 4, s. 551). ,

42 H e n r y k P o p i o ł e k N r 10 (70) W myśl a rt. 5 § 2 pr. upadł., w razie niew ykonania przez rep rezen tan ta osoby praw nej obowiązku złożenia w niosku o zgłoszeniu upadłości w ciągu 2 tygodni „od dnia zaprzestania płacenia długów” lub „od d n ia ujaw nienia, że m ajątek (...) n ie wystarczia na zaspokojenie długów”, reprezentant odpow iada za szkodę w yrzą­

dzoną przez to wierzycielowi, a kilka osób odpowiada solidarnie. Przepisy § 2 i 3 art. 5 pr. upadł, dotyczą rów nież członków zarządu (likwidatorów). Pow inni oni zgłosić w niosek kolegialnie jako zarząd „niezwłocznie” po prawom ocnej uchwale w alnego zgrom adzenia (art. 87 § 4), likw idatorzy zaś obowiązani są zgłosić wniosek „niezwłocznie po stw ierdzeniu niew ypłacalności” (art. 88), nie później jednak niż w okresie dwóch tygodni, określonym w § 2 art. 5 pr. upadł. Roszczenia powyższe należą do m asy upadłości i dlatego w ierzyciele powinni je zgłosić w postępowaniu upadłościowym (art. 59 pr. u p ad ł.).27

W m yśl airt. 20 pr. upadł, upadły traci „z mocy samego p raw a” zarząd nad swytn m ajątkiem z dniem ogłoszenia positaniowićniia sądru o upadłości. Czynności więc upa­ dłego dokonane przed tą datą z osobami trzecim i będącymi w dobrej w ierze są w zasadzie w ażne — z w yjątkam i przewidzianym i w art. 53 i 54 pr. u p a d ł.28

W razie uzyskania przez osobę trzecią „niesłusznie korzyści”, w powyższych w aru n k ach odpow iadałaby ona tylko n a podstawie niesłusznego wzbogacenia (art.

123 i nast. k.z.).

4. U staw a nie przew iduje ani upraw nienia, ani obowiązku rady do zgłaszani« w niosku o ogłoszenie upadłości czy też do bezpośredniego zwoływania w tejj sp ra­ w ie walnego zgromadzenia. Z zaw artego jednak w ant. 40 ustaw y obowiązku rady nadzorow ania i kontrolow ania „działalności zarządu spółdzielni oraz czuwa­ n ia ” nad w ykonaniem jej zadań statutow ych w ynika, że nie tylko zarząd, ale rów ­ nież i rada powinna, znać dokładnie sytuację gospodarczą spółdzielni j niezwłocznia po pow staniu niewypłacalności ma obowiązek zażądać od zarządu zw ołania w al­ nego zgromadzenia (art. 35 § 3 pktt 1) lu b diotoooać tego w e w łasnym -zakresie (art. 35 § 4), przy czym odpowiedni w niosek złożyłby centralny związek (a^c. 89 § 1) po ■zawiadomieniu go o porządku obrad walnego zgromadzenia, w kttórym powinna być u ję ta kw estia upadłości ( a r t 36 § 1 ustawy).

Ustawa nie reguluje kw estii wpływu skw itow ania, udzielonego organom spół­ dzielni, na szkodę w ynikłą dla spółdzielni w skutek niezgłoszenia na czas w niosku 0 ogłoszenie upadłości spółdzielni. W stos-umku do spółek z ogr. odp. (art. 295 k.h.) 1 akcyjnych (art. 478 k.h.), w razie upadłości spółki „osoby zobowiązane do na­ praw ienia szkody nie mogą powoływać się na uchwałę w alnego zgromadzenia” zw alniającą ich od tej odpowiedzialności. Roszczenia odszkodowawcze względem członków organów spółdzielni w tym przedmiocie w okresie upadłości >są oparte przew ażnie na przepisie ant. 5 pr. upadł., a więc przysługują one bezpośrednio

27 w z ak re sie p o stęp o w an ia dow odow ego p rz y odpow iedzialności z a rt. 5 p r. u p ad ł, w ie­ rz y ciele obow iązani są w y k a za ć zw iązek przy czy n o w y m ięd zy pon iesio n ą iprzez n ich szkodą a z an ied b an iem obo w iązk u przez zarząd . T reść § 3 a rt. 5 p r. u p a d ł, w sk az u je n a to , że za­ n ie d b a n ie to o b ciąża i członków z arz ąd u , i sp ó łd zieln ię, k tó r a ,,jest o b o w iąza n a do n a p ra ­ w ie n ia szk o d y w y rz ąd z o n e j z w in y je j o rg a n u ” w m yśl a r t. 134 k-z. (a rt. 877 p ro j. k.c.).

28 z g o d n ie z ju d y k a tu r ą fra n c u s k ą w a ru n k ie m z ask arż en ia czynności d łu żn ik a by ło ,,dzia­ ła n ie w złej w ierze celem w y rz ąd z e n ia szk o d y ” (Civ. 18 g ru d n ia 1893.D.94.1.263 — zob. L i t a u e r : . P ra w o c y w iln e ^ 1&29, s. 504.," te z a 10 vdo a r t. 1167 K .tf.; p a tr z też P e i p e r : ICodeks zobow iązań, 1934, s. 370; co do up ad ło ści ju d y k a tu r ą fra n c u s k a z ajm o w ała stan o w isk o , ż e ,,a k ty zdziałane z u p a d ły m p rzez osoby trze c ie d o b re j w ia ry , gdy u p a d ły jeszcze zarządzał sw em i d o b ram i, są w ażne

wierzycielom, którzy nie m ają wpływu na podjęcie przez w alne zgromadzenie uchw ały o udzieleniu zarządowi i radzie skw itow ania, nie może ona ich zatem w iązać.28

Nieizależnie od roszczeń w stosunku do 'członków organów spółdzielni (zarząd, li­ kw idatorzy, .rada) za spowodowanie przez nich szkody w skutek bezprawnych w y- płalt przed zgłoszeniem w niosku o ogłoszenie upadłości spółdzielni — przepisy praw a upadłościowego przew idują bezskuteczność tak ich czynności z mocy sam e­ go praWa „w stosunku do masy upadłości” ,(airt.53 i 54 pr. upadł.) lub ich zaskar- żalności (art. 55 pr. upadł.) n a podstaw ie arii. 56—5® pr. upadł, oraiz odpowiednio art. 288—'2,93 k.z.

W myśl art. 288 § 2 k.z. podstaw ą zaskarżenia takich czynności jest wykazanie, że wierzyciele ponieśli szkodę, gdyż pozostały maijątek spółdzielni nie w ystarcza na pełne zaspokojenie ich wierzyttelności (podstaw a przedmiotowa), po stronie zaś spółdzielni, zaskępowanelj przez jej organy, i osoby trzeciej powinna istnieć św ia­ domość możliwości pokrzywdzenia wierzycieli (podstawa podmiotowa). Praw o pol­ sk ie n ie w ym aga bezpośredniego zam iaru pokrzywdzenia w ierzyciela.30

5. Ustawa z 1961 r. nie zawiera przepisu o odpowiedzialności karnej za niezgło- szenie w niosku o ogłoszenie upadłości (odpowiednika ant. 124 • ustaw y z 1920 r.), należy więc przyjąć, iż jedynie niew ykonanie tego olbowiązku przez członków or­ ganów spółdzielni z zam iarem pokrzywdzenia w ierzycieli podlega karze z art. 277 W związku z art. 285 k.k. Członek organu nie może skutecznie bronić się tym, że n ie on, lecz pozostali członkowie ponoszą w inę za w ynikłą szkodę. W takiej bo­ wiem sy tu rcji każdy z członków m a obowiązek zawiadomić „niezwłocznie” o nie­ wypłacalności 'spółdzielni lub o groźbie jej powistania w łaściw y centralny zwią­ zek, którem u art. 89 § 1 ustaw y przyznaje praw o zgłoszenia w niosku o ogłoszenie upadłości.31

6. W m yśl art. 8 p r. upadł, właściwość m iejscow ą sądu określa siedziba spółdziel­ ni jak o dłużnika, sądem zaś rzeczowo właściwym do ogłoszenia u p ad ło ści i pro­ w adzenia postępow ania upadłościowego jest sąd pow iatow y (§ 2 art. 8 pr. upadł, w brzm ieniu po nowelizacji z 1950 r. — Dz. U. N r 38, poz. 349). Praw o upadłościo­ we reguluje, jakie spraw y są rozpoznawane w postępowaniu upadłościowym w skłrdzie trzech sędziów (ar|t. 66 § 3 pr. upadł.), w pozostałych zaś spraw ach o- rzeka sędzia-kom isarz jednoosobowo; norm y kom petencyjne w Itym zakresie m a­ ją ch arak ter iuris cogentis, naruszenie więc ich uzasadnia — w razie zaskarżenia

29 z a g a d n ie n ie sk u teczn o ści u ch w ały w tym z ak re sie n ależy rozw ażać z p u n k tu w id zen ia

po d staw p ra w n y ch o dpow iedzialności (w szczególności a rt. 51 u staw y , stan o w iąceg o iu s co-

gens), a p o n ad to w iąże się ono z k w e stią u z n an ia u ch w ały w aln eg o zg ro m ad zen ia członków

za czynność p ra w n ą . W n aszej d o k try n ie D r M. P i e k a r s k i z a jm u je stan o w isk o , iż u c h w a­ ła ta k a , p o d ję ta w ra m a c h sta tu to w y c h k o m p ete n cji, je s t czynnością p ra w n ą (NP 12/60, s. 16« i n a st. 10/52, s. 1286 i nast.). M. G e r s d o r f z a ją ł przeciw n e stan o w isk o , p ow ołując się w tej m ierze n a o pinię p ro f. St. W róblew skiego (NP 2/62, s. 196 i nast.). P ro f. A. W o l t e r p o d ­ k re śla, iż u ch w ały k o lek ty w n y c h organów osób p ra w n y ch n ie są um ow am i, lecz ,»szczególnym ro d zajem czynności p ra w n y c h ” , o ile zm ie rz a ją do w y w o łan ia sk u tk ó w p ra w n y ch (P raw o cy w iln e część ogólna, 1963, s. 210). Z ag ad n ie n ie to w y m ag a szczegółow ych studiów .

•*» jw . poz. 2, s. 73.

31 p rz ep is u p ra w n ia ją c y zw iązek do zgłoszenia w n io sk u o ogłoszenie u p adłości b y ł k oniecz­

n y w u staw ie i b ył p rz ew id zian y w p ro je k c ie o p ra co w a n y m w 1935 r. przez d ra A. W o ltera

44 H e n r y k P o p i o ł e k N r 10 (70) — nieważność postępowania opartą na sprzecznym z pmzepisami praw a składzie sądu orzekającego.

Spory syndyka m asy upadłości spółdzielni z jednostkam i gospodarki uspo­ łecznionej podlegają rozpoznaniu przez kom isje arbitrażow e. K om petencja kom isji arbitrażow ych w tych sporach w ynika z falkiu objęcia przedsiębiorstw jednostek gospodarki uspołecznionej „systemem finansowym P a ń stw a " ,32 a mie z fakitu re p re ­ zentow ania przez syndyka m asy upadłości spółdzielni „w stosunku do osób trze­ cich” 33. N atom iast w szystkie wierzytelności istniejące przed ogłoszeniem upadłości (również w ierzytelności jednostek gospodarki uspołecznionej) mogą być dochodzo­ ne w trybie ailt. 150 i nasit. pr. upadł.

Toczące się postępowanie egzekucyjne, wszczęte przed ogłoszeniem upadłości przeciwko upadłem u, „będzie zawieszone z ogłoszeniem upadłości”, zostanie zaś „umorzone z mocy sam ego p raw a po uprawom ocnieniu się postanow ienia o ogło­ szeniu upadłości” (art. 62 § 1 pr. upadł.).

III. Stanowisko organów spółdzielni i syndyka w postępowaniu upadłościowym

Praw o upadłościowe reguluje sposób przeprow adzania „egzekucji uniw ersalnej’* do m ają tk u dłużnika, gdy m a jątek ten nie w ystarcza na zaspokojenie długów. Przepisy dotyczące postępow ania upadłościowego są uzupełniane „odpowiednio” przepisam i k.p.c. (art. 67 pr. upadł.), tzn. należy je „zastosować (...) zgodnie z duchem przepisów o upadłości, i to tak, aby nie pozostaw ały w sprzeczności z po­ krew nym i norm am i postępow ania upadłościowego” 34, Wtóre również jest prawem procesowym, mimo że prawo upadł, zaw iera również norm y praw a m aterialn e­ go. 35 U zupełniają je przepisy kodeksu zobowiązań, kodeksu handlowego, przepisów ogólnych praw a cyw ilnego i inne.

1. Przepis art. 91 ustaw y głosi, że działalność zarządu spółdzielni i innych jej organów podczas postępowania upadłościowego ograniczona 'jest przez przepisy praw a upadłościowego. W postępowaniu upadłościowym zastępuje spółdzielnię w y­ łącznie zarząd w w ypadkach przew idzianych przez prawo upadłościowe, które d a je zarządow i spółdzielni możność pośredniego w pływ ania na zarządzanie m a­ ja k ie m spółdzielni.

Rola pozostałych organów spółdzielni (rada, w alne zgromadzenie członków) jest og ran iczan a.36 Rada n ie ma praw a reprezentow ania spółdzielni n a zew nątrz. W szczególności nie m a legitym acji czynnej do zaskarżania postanowień s ą d u .37 Obowiązkiem jednak rady jest nadzorow anie i kontoolowanie zarządu, k tó ry jest obowiązany składać radzie bieżące spraw ozdania o sytuacji m ajątkow ej spółdziel­ ni (art. 40 i 41 -ustawy) i w ten sposób chronić interesy jej członków, jako w aru n ­ kowych w ierzycieli z ty tu łu udziałów członkow skich.3

3 2 OSPiKA N r 7—8 z 1958 r., tez a 187, s. 422. 33 OSN z. I z 1954 r., tez a 21, s. 65. 34 Jw . potz. 4, s. 254. 35 Jw . paz. 19. s* Jw . poz. 3, s. -124. 37 OSP poz. 136/38. 38 w. J e n n e r : K odeks spółdzielczy, 1926, s. 110.

2. Syndyk z mocy samego praw a obejm uje — z chwilą ogłoszenia upadłości — zarząd m ajątkiem upadłego i przeprow adza jego likw idację (art. 20 i 90 pr. upadł.), obejm uje (więc w tym zakresie w szystkie kom petencje zarządu i rad y spółdzielni (artt. 41 i 44 ustawy). Syndyk reprezenltuje rów nież interesy w ierzycieli, którzy m ają nader ograniczoną mosżflłwość w pływ ania n a tok postępow ania upadłościowego prowadzonego przez sędziego-kom isarza i sąd.

Praw o upadłościowe przyznaje syndykowi upraw nienia, w których w ykonaniu podlega on jedynie kierow nictw u i nadzorowi sędziego-komisarza. Ńa czynności te w zasadzie nie m ają decydującego rwpływu ani upadły, ani jego w ierzyciele poza nielicznymi wyjąitkami. Syndyk c/bowiązany je s t uzyskać zezwolenie sędziego-ko­ m isarza na n iektóre sw o je czynności {ant. 87 § i3, 132 i 140 pr. upadł.).

Za zaniedbyw anie swych obowiązków syndyk może być ukarany dyscyplinarnie upomnieniem i grzyw ną lub.m oże ibyć .odwołany .ze swego stanow iska ( a r t 100 i 101 pr. upadł.). Syndyk chroni rów nież intteresy upadłego i w ierzycieli w toku po­ stępow ania upadłościowego. P raw o upadłościowe przew iduje jego udział w .roz­ praw ach i posiedzeniach sądu w .charakterze stro n y {art. 137, il49, 165 i in.) i d aje m u możność podnoszenia zarzutów (np. a rt. 208), składania sprzeciwu (ant. 162 § 2) oraz innych środków odwoławczych (art. 31 § 2). Syndyk odpotwiada cywilnie wobec członków spółdzielni i jej w ierzycieli „za szkodę w yrządzoną .niesumien­ nym pełnieniem obowiązków” (arlt. 102 pr. upadł.) na podstaw ie art. 134 i n astęp ­ nych k.z. — niezależnie od ew entualnej odpowiedzialności kannej (art. 273—285 k.k.). Taką sam ą odpowiedzialność ponosi też zarządca odrębnej części m ajątk u upadłego, spraw ującego „swoje czynności pod nadzorem syndyka” ((art. 91 pr.

upadł.). —

Przyznanie syndykowi upraw nień stro n y w postępow aniu przed sądem (sędzią komisarzem) w toku postępowania upadłościowego w skazuje na to, że syndyk nie je s t organem sądu, lecz je s t „samoistnym organem postępow ania upadłościo­ wego” **-, którego i obowiązki, i u p raw nienia ściśle określają bezwzględnie obowiązujące przepisy p raw a upadłościowego, .przy czym n iektóre z tych prze­ pisów w ym agają .do .podjęcia przez syndyka czynności bądź zezwolenia rad y w ie­ rzycieli (.art. 131), bądź zezwolenia sędziego kom isarza (ant. 87 § il airt. 98) — w sto ­ sunku do członków zarządu spółdzielni (art. 115 § 1 i in.) — bądź też sądu (art. 114 — dłuższe niż 3-miesięczne prow adzenie przedsiębiorstw a i ant. 123 — zaliczki na poczet w ynagrodzenia syndyka).

Praiwo upadłościowe nie ogranicza sądu w kw estii w yboru osoby syndyka. Treść jednak przepisu ant. 20 p r. upadł, w skazuje n a ito, że nie może być wyznaczony syndykiem upadły, a w stosunku do losoby iprawnej (spółdzielni) — członek jej zarządu i lik w id ato r (airt. 86 pr. upadł.), co Ijest uzasadnione osobisltym ich związa­ niem ae spółdzielnią, a zwłaszcza z ich ew entualną osobistą odpowiedzialnością z art. 5)1 i 85 ustaw y, art. 5 pr. upadł, oraiz ant. 134 i mast. k.z.

Brak przepisu upraw niającego sąd do wyznaczenia syndykiem osoby praw nej. Nie może to dziwić, gdyż z określenia odpowiedzialności syndyka w aitt. 100 — 102 pr. upadł, w ynika, że funkcję tę może pełnić tylko osoba fizyczna.