HJALMAR UGGLA, ZOFIA FERCZYŃSKA-UGGLA, ZBIGNIEW RÓG, HENRYKA WÓJCIAK
Z BADAŃ NAD PR Ó CH N ICĄ LEŚN Ą GLEB BIELICOZIEM NYCH W FA LISTY M M IK RO K R A JO B RA ZIE
P O JE Z IE R Z A O LSZTY Ń SK IEG O
Instytut Gleboznawstw a Akadem ii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie
WSTĘP
W p racy przedstaw iono w yniki b ad ań n iek tó ry ch w łaściw ości gleb bielicoziem nych w te re n ie falisty m Pojezierza O lsztyńskiego. W celu uchw ycenia różnic w n atężen iu procesów glebow ych i ten d e n c ji w ich przebiegu b ad an ia przeprow adzono w m ik r okraj obrazie pogórkow atym w oparciu o k a te n ę sidliskow ą [12]. Szczególną uw agę zwrócono na w łaściw ości p róch n icy leśnej i jej zm iany w reliefie. O pierano się p rzy ty m głów nie na b adan iach m ikrom orfologicznych i na analizie f ra k cjonow anej próchnicy na tle in n y ch w łaściw ości gleb, z uw zględnieniem szaty roślinnej.
OPIS TERENU BADAŃ
B adany obiekt leży w gran icach N adleśnictw a P u rd a Leśna, w oko licach Barczew a. G leby w y tw o rzy ły się tu z piasków w odnolodow cow ych zlodow acenia bałtyckiego fazy pom orskiej, k tó re u leg ły zw ydm ieniu, co nadało pow ierzchni te re n u k o n fig u rację lekko falistą. B adany obszar g ra niczy z zagłębieniem ry n n o w y m w yp ełn io n ym dobrze rozłożonym to rfem olszynow ym , podścielonym pokładem gytii.
W opisanym teren ie gleby tw orzą „stow arzyszenia” (B odengesellschaf- ten), niezw ykle c h a ra k te ry sty c z n e dla pagórk o w atych m ik ro krajob razó w sandro w y ch P o jezierza O lsztyńskiego. Na k u lm in acji w zniesień w y stę p u ją najczęściej gleby rzdaw e, m niej lu b bardziej bielicow ane, przecho dzące w części środkow ej i dolnej zbocza w gleby bielicow e i bielice. U podnóża tw orzą się gleby m urszow o-glejow e, a jeszcze niżej — bagienne. Tym stow arzyszonym glebom odpow iadają, zgodnie z ich w ym aganiam i siedliskow ym i, różne zespoły (podzespoły) roślinne.
14 H. Uggla i in.
Runo c h a ra k te ry z u ją n a stęp u jące rośliny: V accinium m y rtillu s, T rien ta -
lis europaea, P eucedanum oreoselinum , Festuca ovina, M ela m p y ru m p ra - tense. G leby w ystępu jące w tej części w zniesienia należą do rdzaw ych,
lekko bielicow anych, w ytw orzonych z piasków luźnych, z ektopróchnicą ty p u m or, o głębokim poziom ie w ody g ru n to w ej (w profilach 1 i la na głębokości 480-550 cm).
W środkow ej części zbocza p an u je rów nież bór świeży, lecz nieco b ardziej w ilgotny z w iększą przym ieszką św ierka, na glebach bielico- w ych w łaściw ych w ytw orzonych z piasków luźnych o próchnicy ty p u m or. Poziom wody g ru n to w ej w y stęp u je tu n a głębokości 260-300 cm.
Jeszcze niżej, w dolnej części zbocza, zachodzą dalsze różnice sied liskowe. W ystępuje tu (na w ąskim pasie) bór m ieszany św ieży P ino-
-Q u ercetu m ty p ic u m , z tak im i roślinam i ru n a, jak M a ja n th e m u m brfo- lium , O xalis acetosella, Lycop o diu m eu ro pa eum , P te rid iu m a q u ilin u m , M n iu m sp. W ytw orzyła się tu silnie ro zw n ięta bielica próchniczno-żela-
zista, lekko od dołu oglejona, z dość dobrze rozłożoną ektopróchnicą ty p u m o r-m o d er, rów nież w ytw orzona z p iasku luźnego. Poziom wody g ru n tow ej z n ajd u je się na głębokości 200-250 cm (profil 3).
U podnóża pagórka bór m ieszany św ieży dość rap to w n ie przechodzi w bór m ieszany w ilgotny P ino-Q uercetum , odm iana w ilgotna. S p oty ka się tu w ru n ie O xalis ecetosella, M a ja n th e m u m bifolium , E q u isetu m sil-
vaticum , D ryopteris spinulosa, M oehringia trinervia, G alium palustre; 7 g atun kó w borow ych dość licznie w y stęp u je V accinium m y rtillu s. G le
by tego zbiorow iska roślinnego należą do m urszow o-glejow ych, w ytw o rzonych z piasku luźnego o poziom ie w ody g ru n to w ej na głębokości 80- -140 cm.
S k a rp a wysokości około 2 m oddziela om aw iane siedlisko od to rfo wiska dolinowego w ytw orzonego w niezbyt szerokiej ry n n ie polodow - cowej, okresow o zalew anej wodą wolno płynącą. W ytw orzył się tu ols jesionow y C irceo -A ln etu m z przew ażający m drzew ostanem olchow ym
A ln u s glutinosa rozw iniętym na kępach i pojedynczo rosnącym i jesio
nam i F raxin us excelsior. Runo niezw ykle b ujne. C h a ra k te ry z u ją je tu rzyce wysokie, paprocie — A th y r iu m filix -fe m in a , Poa trivialis, G alium
p a lustre, Caltha p a lustris, Im p atien s noli-tangere, C hrysosp leniu m alter- n ifo liu m , T h u id iu m a b ietin u m , M n iu m эр. G leba m ułow o-torfow a w y
tw orzona z to rfu niskiego, silnie zam ulonego i rozłożonego, na gytii de- try tu so w e j spoczyw ającej na głębokości 70 cm na piasku. N a w iosnę gleba jest po dtap ian a wodą, k tó re j poziom obniża się latem i jesienią do około 60— 70 cm. P róchn ica ty p u hydrom ull.
NIEKTÓRE WŁAŚCIWOŚCI GLEB
C h a ra k te ry sty k a i w łaściw ości gleb om aw ianej k a te n y (na zboczu o w ystaw ie południow o-w schodniej) będzie tem atem innej pracy. T u taj rozpatrzono tylko w łaściw ości najw ażniejsze.
W k aten ie tej odczyn gleb jest na ogół k w aśny i w aha się w ekto- próchnicy od pH w H 20 3,3-3,7 na w ierzchow inie do 3,8-4,2 u podnóża,, a w części m in e raln e j p ro filu odpow iednio 4,0-4,7 i 3,5-5,5. W ystępuje przy ty m ten d e n c ja do sp adku pH gleb od górn ej (profil 1) do środko w ej (profil 2) części stoku, a n astęp n ie w zrostu pH w k ie ru n k u podłoża i bagienka. N ajniższe pH w H2O w y stęp u je zatem w części środkow ej
pagórka; w ek topróchnicy w ynosi 3,1-3,4, a w glebie m in eraln ej 3,7-4,7 (tab. 1).
± a D e 1 a 1 Odczyn g le b w m ik ro k ra jo b ra z ie "Nerwik", pH w HgO w papce glebow ej
R e a c tio n o f s o i l s i n th e "Nerwik" m ic r o r e lie f , sam ples f o r pH i n HgO were i n form o f th e pap
Poziom Nr p r o f i l u i elem ent r e l i e f u No. o f p r o f i l e and elem ent o f th e r e l i e f ge ne tyczny
G enetic 1 2 3 4 5
h o riz o n w ierzchow ina
to p m iddle s to k środkowy slo p e s to k dolny low er slo p e podnóżefo o t rynnafurrow
L 3,6 3,4 3,4 4 ,2 _ Y 3 ,7 3 ,4 3,5 3,8 -H 3 ,3 3,1 - -A1 - 3 ,7 3:9 3,5 5 ,3 V 2 4 ,0 - - 4,1 -Bh - 3 ,8 4 ,3 - -Вв 4 ,5 4 ,4 4 ,8 - -С 4 ,7 4 ,7 5,6 5,5
-O bniżanie się zakw aszenia w glebach niżej położonych niew ątpliw ie- zw iązane jest ze zm ianą w aru n k ó w siedliskow ych, a szczególnie z w p ły w em słabo kw aśn y ch wód g runtow ych.
S tosunek С : N zm niejszał się w ektopróchnicy, a częściowo także w poziom ach A t i Bh, od w ierzchow iny do podnóża, jak to w yn ika z zesta w ienia:
elem ent reliefu poziomy
^ 0 A (Ai A2) Bh w ierzchow ina 28 14 — górny stok 21 18 13 dolny stok 16 10 10 podnóże 10 12 — dolinka 7 5 —
Św iadczy to o popraw ie w aru n k ó w bioekologicznych w raz z obniża niem się tere n u . P ew ne odchylenie zachodzi w punkcie 2 i 4, ale zm ia ny te nie są istotne i w obydw u p rzy p ad k ach stosunki ekologiczne są bardzo korzystne.
N iezw ykle in teresu jąco k sz ta łtu ją się w b adanej k aten ie procesy bie- licow ania gleb. Pro cesy te bez w ątp ien ia n asilają się w k ie ru n k u w ierz chow iny k u dolnej części stoku, co m ożna było stw ierdzić nie tylko na podstaw ie m orfologii profilu, ale także za pomocą oznaczeń chem icznych. G dy w glebach w ierzchow iny proces bielicow y zaznacza się jed y nie w p rze jaśn ie n iu poziom u ak u m ulacyjnego (A i A2), to w środkow ej partii,
16 H. Uggla i in.
poziom Bh — około 5 cm. N atom iast w dolnej części stoku (profil 3) gle ba m a potężny poziom elu w ialn y — 40 cm grubości, zaś poziom Bh dochodzi do 15 cm, nie licząc głęboko sięgających zacieków.
N asilanie się procesów bielicow ych w niższych p a rtia c h stoku po tw ierd za także tzw. w skaźnik przem ieszczenia w olnego żelaza [6]. W aha się on od 1,4 w glebach rd zaw ych słabo bielicow ych na w ierz chow inie do 10,3 w bielicach dolnego stoku. U podnóża w zniesienia p ro cesy bielicow e przechodzą w glejow e, a jeszcze niżej w dolinie w b a gienne.
P ew ną w ym ow ę m a rów nież zaw artość próchnicy w poziom ach B h : w glebie środkow ej części stok u stw ierdzono około 1,3% próchnicy, w giebie dolnego stoku n ato m iast około 2,7% próchnicy.
Na nasilanie się procesów bielicow ych w skazuje rów nież stosunek fulw okw asów do w olnego żelaza w z rastający od 2,28 na w ierzchow inie do 10,24 na dolnym stoku (w poziom ie A i Az) [11].
J a k w yn ika z opisów roślinności, oznaczeń odczynu gleby i za w a r tości w niej próchnicy, a także ze sto su n k u С : N i w ilgotności gleby sto sunki siedliskow e w raz ze spadkiem te re n u ulegają popraw ie, co m. in. w iązać należy z polepszaniem się stosunków w odnych, k tó re w tere n ac h o glebach bardzo lekkich i przepuszczalnych są czynnikiem decydującym o aktyw ności biologicznej i ostatecznie — o żyzności ak tu a ln ej gleby.
Na tle ty ch ogólnych d anych au to rzy przepro w adzili szczegółowe b a dania nad próchnicą glebow ą i nadglebow ą. C h a ra k te ry sty k ę próchnicy przeprow adzono na podstaw ie bad ań m ikrom orfologicznych i m ikro m orfo - m etryczn y ch oraz chem icznych. Ogólną budow ę próchnicy nakładow ej scharak tery zow ano n a podstaw ie m ikroszlifu całej w a rstw y ek to p ró chni- cy [5], k tó ry pozw ala na prześledzenie w ew n ętrzn ej budow y, a zwłaszcza .stopnia rozkładu tk an e k i n asilenia h u m ifik acji oraz aktyw ności biolo
gicznej. P rz y podziale próchnicy na ty p y i fo rm y o p a rto się na system ie P rusink iew icza nieco zm odyfikow anym przez Ugglę [10].
Próchnicę k a te n y siedliskow ej N erw ik zaliczono do n astęp ujących jednostek system atycznych:
— w ierzchow ina — typ: m or, odm iana (forma): surow inow a (L), w łók n ista (F), p arah u m u so w a (H);
— górna i środkow a część stoku — jak w yżej;
— dolna część stoku — ty p (podtyp): m oder-m or, odm iana, surow inow a (L), zbliżona do d etry tu so w ej (F), parah u m u so w a (Я);
— podnóże stoku — typ: m oder, odm iana: surow inow a (L), d etry tu so w a
(F + H ), ziem ista-m urszow ata (A]_ M);
— bagienko w części torfow ej — typ: m uli bag ienn y (hydrom ull), odm ia na: b agienno-ziem ista (Ai).
W tekście stosow ano m niej p recyzyjne, ale prostsze oznaczenia po ziomów próchnicy «— w edług H esselm anna (L, F, H).
ro-szlifach [1, 71 oraz na podstaw ie pom iarów m ikro m o rfo m etry czn ych [2, 4] określono m ikrom orfologię p róchnicy w 4 p u n k tac h zbocza, a także stopnie jej rozkładu w poszczególnych poziom ach w edług nieco zm ienio nej skali В a b e 1 a [3]. Zgodnie z poglądam i tego auto ra, stopnie roz k ład u są w przybliżeniu adekw atn e do różnych stopni nasilenia h u m ifi- kacji.
W b adan ej k a te n ie siedliskow ej w yróżniono 5 stopni rozk ładu ekto- próchnicy, p rzy czym Rz 1 oznacza najn iższy stopień rozkładu, Rz 5 — najw yższy, kied y w szystkie cząstki są am orficzne К
W celu o trzym an ia pełniejszego obrazu w łaściw ości próchnicy b a danej k a te n y w ykonano dodatkow o analizę frakcjo no w aną m etodą D u- c h a u fo u ra -Ja q u in a [8].
MIKROMORFOLOGIA PRÓCHNICY
P r o f i l 1 — w ierzchow ina, gleba rdzaw a słabobielicow ana. E kto- próchnica m iąższości około 4 cm. Pod cienkim poziom em L zalega g ru b y poziom F (form a w łóknista). S to su nek m iąższości poziom ów F : H w yno si około 1,5.
Poziom L. 1 — składa się ze szczątków m chów i igieł, w m niejszej ilości z liści i k o ry o m ało zm ienionych tk ank ach, często w ysyconych ligniną i flobafenem . R ozkład n a tu ry biochem icznej (brak bow iem śla dów działalności m ezofauny). P rzew aża stopień rozkładu Rz 2 i Rz 1. P orow atość w ynosi 96,1%, a zaw artość ziarn m in eraln y ch 1% (tab. 2).
Poziom F. 1 — su b stan cja organiczna odznacza się układem k ie ru n kow ym . ' j może św iadczyć o m ałej aktyw ności m ezofauny. W ystępuje ona w p o s tn i w iększych strzępów o dużej zaw artości ligniny, niekiedy z flobafenem , wokół k tó ry c h rozm ieszczone są m ałe (0,1 m m ) fra g m en ty su b stan cji organicznej dobrze rozłożonej. S topień rozkładu znacznie w yższy niż w poziom ie L. 1 (przew aża Rz 3 i Rz 4). W poziom ie tym spotyka się też m ik ro ag reg aty 2 złożone z drobnych cząstek m in eraln y ch 1 dobrze rozłożonej su b stan cji organicznej (Rz 4-5). U kład dość luźny, porow atość 86,2%.
1 Rz 1 — szczątki roślinne barwy żółtej do szarobrunatnej, bardzo słabo roz łożone, ścianki w ykazują dwójłomność;
Rz 2 — barwa nieco ciem niejsza, rozkład silniejszy od Rz 1, tkanki rozpozna walne, ścianki komórek dwójłom ne;
Rz 3 — barwa jasnobrunatna, struktury tkanek tylko częściowo rozpoznawal ne. Tkanki korkowe szczątków korzeni zabarwione flobafenem na rdzawobrunatno; Rz 4 — szczątki roślinne brunatne, do ciem nobrunatnych, struktury tkanek są słabo widoczne i tworzą płynne przejścia do następnego stopnia rozkładu;
Rz 5 — szczątki roślinne tworzą am orficzną ciemnobrunatną masę, przy czym znaczną część tej masy stanowią odchody m ezofauny.
2 Jako graniczną w ielkość dla średnicy m ikroagregatów przyjęto 1 mm (m i kroagregaty < 1 mm, makroagregaty > lm m).
18 H- Uggla i in.
T a b e l a 2
tóikromorfone tria badanych poziomów Micromorphometry of inveatigated horizons
S r p r o f i l u Poziom gene tyczny G enetic h o riz o n
Faza s t a ł a ■ - S o lid phaso Porowa
s u b s ta n c ja o rg a n ic z n a - o rg a n ie m a tte r z ia rn a to ś ć P r o f ile
No.
6 t opnie ro z k ła d u
d eco m p o sitio n degree u d z ia ł w stosunku do c a łk o w ite j z a w a rto ś c i s u b s ta n c ji o rg a n ic z n e j in r e l a t i o n to th e t o t a l o rg a n ic m a tte r c o n te n t ne m in eral g ra in s Рото-s i t y Bz 1 Rz 2 Rz 3 Rz- 4 Rz 5 * 1 L 20,7 65,5 6,9 3 ,5 3 ,4 2 ,9 1,0 96,1 P - 10,3 54,3 31,8 3,6 13,8 - 8 6 ,2 H - - 19,0 47,4 33,6 13,7 - 8 6 ,3 Ai - - - - 100,0 5 ,9 45,6 4 3 ,3 2 L 22,5 47,2 7 ,8 22,5 _ 8 ,9 _ 91,1 P - 7 ,9 22,6 43,7 25,8 19,0 2 .3 7 8 ,7 Ц - - 16,3 43f 3 4 3,4 12,9 21,9 6 5 ,2 Ai “ - 100,0 6 ,5 42,9 50,8 3 Ł 3,5 35,7 41,2 15,4 4 ,2 14,3 _ 8 5 ,7 P - - 23,5 48,5 27,7 34,4 1,5 64,1 E - - - 17,0 co o 34,1 10,1 55,8 HAi - - - 18,1 8 1 ,9 25» 4 29,5 45,1 4 L 14,2 5 3 ,3 19,2 7 ,5 5 ,8 12,0 2,0 8 6 ,0 F - - 38,0 19, < 42,6 18,1 15,8 66,1 H - 9 ,7 16,3 74,0 19,6 16,4 6 4 ,0 HA, - - 5r4 94,6 2 0 ,3 25» 4 5 4 ,3
Poziom H. 1 — b a rw a szczątków organicznych ciem niejsza niż w L. 1 i F. 1. U kład cząstek k ieru n ko w y . M iędzy resztk am i ro ślin ny m i p rzew ażają cząstki o wyższym stopniu rozkładu (Rz 4 i 5), "boć dość liczne są części m niej rozłożone (Rz 3), o bfitujące w lig n ^ ę . S potyka się liczne m ik ro ag reg aty organiczno-m ineralne. Porow atość podobna jak w poziomie F. 1.
Poziom Au 1 — zaw iera su b stan cję am orficzną (Rz 5). Porow atość w ynosi około 48°/o. W idoczne są liczne odchody m ezofauny (tab. 2).
P r o f i l 2 — środkow a część zbocza, gleba bielicow a, w łaściw a, bór świeży, próchnica ty p u m or.
Poziom L. 2 — w iększa dom ieszka frag m en tó w liści, poza tym jak w L. 1 w p ro filu 1. Uw agę zw raca obecność licznych i różnych form koprogenicznych w dolnej części L. 2 i rozkład su b stan cji głów nie w drodze żeru m ezofauny w kaw ernach . Ilość frag m en tó w roślin ny ch z za w artością celulozy i flobafenu jest niższa niż w L. 1. Dość licznie p o ja w iają się m ik ro ag reg aty utw orzone przy udziale m ezofauny i ligniny. S ub stan cja organiczna dobrze rozłożona (Rz 5) w y stępuje m ałym i sk u pieniam i na strzęp ach tk an e k roślinnych z widoczną ligniną. W pozio m ie tym przew aża na ogół Rz 2, a w rów ny ch m niej w ięcej częściach Rz 1 i Rz 4. Ogólna porow atość jest bard zo w ysoka — około 91%.
ilości dużych frag m en tó w roślinnych, c h a ra k te ry z u je bardzo siln a dzia łalność m ezofauny, toteż su b stan cja organiczna nie w ykazuje w yraźnie kierunkow ego układu, zw iększa się n ato m iast ilość dużych m ik ro ag re- gatów zbudow anych z m a te ria łu koprogenicznego i ligniny. N adto licz ne są ag re g a ty złożone z z ia rn pyłow ych, scem entow anych am orficzną su b stan cją organiczną. P rzew aża rozkład Rz 4, stopnie Rz 3 i Rz 5 w y stę p u ją w rów ny ch ilościach, a Rz 1 i Rz 2 b rak . Porow atość m niejsza, około 79% . Z aw artość ziarn m in e raln y c h w ynosi 2,3%.
Poziom H. 2 — jest najciem n iej zabarw iony. W ykazuje silny rozkład su b stan cji organicznej, często zupełnie am orficznej. Liczne drobne a g re gaty o luźnej budow ie złożone z p yłu i su b stan cji organicznej z dużym udziałem budow y koprogennej. Z w racają też uw agę liczne sk upien ia od chodów m ezofauny. S topień rozkładu najsiln iejszy, przew aża Rz 5 i Rz 4, znacznie m niej elem entów o rozkładzie Rz 3. Całość poziom u m a u kład b ardziej zw arty, stąd też i m niejsza porow atość — około 65%. Z iarn m in eraln y ch (większych) jest około 2,2%.
Poziom A u 2 — odznacza się su b stan cją organiczną am orficzną — Rz 5 (100%) i w ysoką, jak na poziom m in eraln y , porow atością w ynoszącą około 51% (tab. 2).
P r o f i l 3 — dolna część zbocza, bielica próchniczno-żelazista, bór m ieszany świeży. P róch n ica ty p u m o r-m o d e r (rys. 1).
Poziom L. 3 — składa się ze szczątków słabo rozłożonych liści, igieł św ierk a i m chów (rys. 2a). Ju ż w ty m poziom ie spotyka się w yraźne
L
F
Rys. 1. Szlif ektopróchnicy profilu 3 (zdjęcia negatywowe). Fot. R. Róg Thni section of the litter horizon of
H. Uggla i in.
ag re g a ty i m ik ro a g re g a ty zlepione z ziarn m in eraln y ch i sub stan cji or ganicznej w yższych stopni rozkładu, a niekiedy ligniny. P rzew aża Rz 2 i Rz 3, a porow atość jest niższa niż w L 1 i L. 2 (86%).
Poziom F. 3 — b a rw a ciem niejsza niż w L. 3. Zaznacza się duża aktyw ność biologiczna, w yrażona znaczną ilością m ikroagregató w zbu dow anych z pyłu i am orficznej su b stan cji organicznej, wielkości około
Iï.ys. 2. Mi-kiomorfologia poszczególnych poziomów ektopróchnicy przy polaryzato- raeh równoległych (a, b, c) i częściowo skrzyżowanych (d). Pow iększenie 40 X
F o t . Z. Ró g
a — p o zio m L, p r z e k r o je p o p rz e c z n e p rz e z ig ły ś w ie rk a (Hz 2), b — p o zio m F, o d c h o d y m c -
z o fa u n y g le b o w e j i s u b s ta n c ja o rg a n ic z n a o trz e c im s to p n iu ro z k ła d u (Rz 3), с — p o zio m II, s u b s ta n c ja o r g a n ic z n a o c z w a rty m sto p n iu ro z k ła d u (Rz 4), d — p o zio m H A \ , z ia r n a m in e r a ln e
i s u b s ta n c ja o rg a n ic z n a o p ią ty m s to p n iu ro z k ła d u (Rz 5)
Micromorphology of indyv.idual horizons of litter. Horizon HAa under parallel (a, b, c) and partly crossed polarizers (d). Enlargem ent 4 0X
a — h o riz o n L , c ro ss -s e c tio n of th e Pic ea e x c e ls a n e e d le s (d e c o m p o sitio n d e g re e 2), b — h o riz o n F, fe c a l p e lle ts a n d o rg a n ic m a tte r o f th e 3rd d e c o m p o s itio n d e g re e , с — h o riz o n H , o rg a n ic
m a tte r of th e 4th d e c o m p o s itio n d e g re e , d — h o riz o n H A \ , m in e r a l g r a in s a n d o rg a n ic m a tte r of th e 5th d e c o m p o s itio n d e g re e
0,5-2,5 m m. S topień rozk ład u znacznie silniejszy niż w próchnicy F. 1 i F. 2 (Rz 4). Porow atość w ynosi około 70%, a zaw artość z ia rn m in e ral nych — około 2% (rys. 2b).
Poziom H. 3 — b a rw a ciem niejsza niż w F. 3. D uża ilość m ate ria łu koprogenicznego biorącego udział w tw o rzen iu agregatów i m ik ro ag re- gatów , k tó re w dolnej części poziom u zbliżone są m orfologicznie do a g re gatów w glebach m urszow ych. N iektóre z nich złożone są z dużej ilości z ia rn m in e raln y c h złączonych lepiszczem organicznym . C ała m asa tego poziom u w y k azuje dość z w a rty układ, co w yrażone jest stosunkow o niską porow atością (56%). Rozkład w ty m poziom ie p raw ie całkow icie odpo w iada Rz 5 (rys. 2c). Poziom H. 3 stopniow o przechodzi w glebę m in e ra ln ą H A i (działalność hom ogenizująca m ezofauny), w k tó ry m p rzy
tłaczającą większość stanow i su b stan cja organiczna w stopniu rozkładu Rz 5 (rys. 2d). P orow atość tego poziom u jest w ysoka (45,1%).
P r o f i l 4 — podnóże w zniesienia, gleba m urszow o-glejow a, bór m ieszany w ilgotny. P róchnica ty p u m oder.
Poziom L. 4 — w poziomie ty m w śród słabo rozłożonych szczątków liści i igieł (św ierkow ych) w y stęp u ją a g reg aty (wielkości n aw et ponad 2,5 m m ) i m ik roag reg aty , zbudow ane z ziarn p yłu i piasku zlepionych su b stan cją organiczną dobrze rozłożoną. Z iarn a m in eraln e silnie zw ie trzałe ze śladam i tw orzącego się ze skaleni illitu. S topień rozkładu su b stan cji organicznej Rz 2, porow atość 86%.
Poziom F. 4 — su b stan cja organiczna w y stęp u je bądź w rozproszeniu, p rzylegając do ziarn m ineraln y ch , bądź tw orzy z nim i agregaty . W yka zuje cechy próchnicy m urszow ej (agregaty kanciaste).
Poziom Я. 4 — m ate ria ł jest w ysycony silnie kw asam i hum usow ym i n adający m i glebie b arw ę czarną. W w iększej części tego poziom u w y stę p u je jeszcze pew na ilość su b stan cji organicznej o stopniu rozkładu Rz 3. W całej m asie dom inuje jed n ak Rz 5. Porow atość w ynosi 64—66%, a ziarn m in e raln y c h jest około 16%.
Poziom ektopróchnicy m urszow ej płynn ie przechodzi w poziom H A i, w k tó ry m absolutnie dom inuje próchnica m urszow a, a porow atość w y nosi 54% (tab. 2).
Z b ad ań m ikrom orfologicznych w ynika, że istnieje w yraźny związek m iędzy w a ru n k a m i siedliska a m ikrom orfologią ektopróchnicy. P osuw a jąc się od w ierzchow iny z glebam i rdzaw ym i bielicow anym i w dół stoku, stw ierdza się coraz w iększy stopień rozkładu su b stan cji organicznej i coraz b ard ziej in ten sy w n ą działalność m ezofauny, p rzejaw iającą się z jedn ej stro n y obecnością różnego ro d zaju odchodów złożonych głów nie ze zw iązków organicznych różnej b a rw y i w różnym stopniu rozłożo nych, a ponadto obecnością śladów żeru kaw ernow ego i różnej w ielkości agreg atów (m akro i m ikro) złożonych z su b stan cji organicznej (często z ligniny) i ziarn m in eraln y ch .
22 H. Uggla i in.
W poziom ie L w ierzchow iny (gleby rdzaw e) nie stw ierdzono w ogóle obecności m ik roagregatów ; na stoku (gleby bielicow e) stw ierd za się m i- k ro ag re g a ty już w poziom ie L, a znacznie więcej ich w y stęp u je w po ziom ach F i H, p rzy czym w skład ag regatów w chodzą tu także ziarna m ineralne. U podnóża w glebie m urszow o-glejow ej ag reg aty w ystęp u ją w form ie m ałych o stro k raw ęd zisty ch sku p ień organicznych osadzonych na ziarn ach m in eralny ch .
Z b ad ań ty ch w y n ik ają także różnice w c h a ra k te rz e poszczególnych form próchnicy w poziom ach L, F i H, p rzy czym w najw yższych p a r tiach te re n u o słabo w ilgotnych glebach rdzaw ych na p lan pierw szy w y suw a się g ru b y poziom F klasycznej form y w łóknistej, gdy w niższych położeniach, z glebam i bielicow ym i i bielicam i, w poziom ie F stopnio wo zanika form a w łóknista, przechodząc w d etrytusow o-w łók nistą. a
jed-oiunaryczna zaw artość różnych form związków próchnicznych we fra k c ja c h
Nr
p r o f i l u GłębokośćW СШ Poziom
genetyczny ogólnyС
Procentowa zaw artość С poszczególnych f r a k c j i w stosunku q o gleby
f r a k c j a wolna fr e e f r a c t i o n P r o f ile
No. Dc pth
(' t i e
h o riz o n T o tal0 1 s t e x t r a c t i o nI e k s tr a k c ja U n d e x tr a c tio nI I e k s tr a k c ja
R *1 H1 P2 H2 1 _ y 33,46 0,566 0,002 0,345 0,090 32,600 - H 32,17 0 ,552 0,222 0 ,5 1 3 0,097 30,450 5-* 2 A1A2 0 ,8 2 0 ,1 4 3 0,030 0,1 5 7 0,034 0,080 20-30 Br 0 ,5 7 0,066 - 0,008 - 0,040 2 _ FH 44,06 1,454 0,013 0,386 0 ,198 41,62u - H 41,08 0,800 0,142 0 ,576 0,158 38,485 0-5 А1Л2 1,76 0,152 0,070 0,479 0,023 0,520 10-15 A2 0 , 6b 0 ,1 3 3 0,030 0 ,0 3 7 0,037 0,066 25-30 Bh 'i, 23 0,045 0,306 0,267 0,187 0,059 3 _ P 53,69 0,303 0,102 0,5 5 3 О cr\О 52,320 - 11 11,49 2 ,8 8 . 0,1 0 3 0 ,547 0,113 7,300 0-5 A1A2 1,79 0,028 0,371 0,520 0,080 0,133 15-20 A2 0 ,3 5 'j 0,014 0,020 0,022 - 0,030 30-40 Bh 0 ,94 0,014 0,020 0,015 0,012 0.0Л7 70-75 Bs 0 ,3 7 0,010 - 0,020 - 0,010 4* _ F 32,73 0,370 0,110 0 ,285 0,237 30,100 - H 15,35 0 ,682 0,121 0 ,5 2 7 0,113 13,430 0-5 V 6 ,80 1,396 0,586 6,730 0,472 3,000 15-20 V 2 G 0,04 0,147 0,012 0,110 0,012 0,150 5 5-10 Ai* - 32,73 3,845 1,470 1,164 0,251 24,780
nocześnie zw iększa się grubość poziom u H. Z m ianie ulega także ty p próchnicy, k tó ra z ty p u m or przechodzi stopniow o w m o r-m o d er, a jesz
cze niżej w m oder. U podnóża stw ierdzić m ożna obecność p róchnicy fo rm y m u rszastej.
P ew n y m k ry te riu m ekologicznym w skazującym na polepszanie się stosunków w ilgotnościow ych jest pojaw ienie się drobnej m ik ro s tru k tu ry w bardzo słabo na ogół rozłożonym poziom ie L (surow ina).
B adania m ikrom orfologiczne w pełn i są zgodne z oceną jakości sied liska uzyskaną na podstaw ie analizy w łaściwości chem icznych i fizycz n ych gleby oraz opisu po kryw y roślinnej.
Sposobem m ikrom orfo m etry czny m oznaczono rów nież porow atość po szczególnych poziom ów ektopróchnicy i próchnicznych pioziomów m ine-T a b e l * i T o ta l c o n te n t o f d i f f e r e n t o tg a n ic compound form s i n p a r t i c u l a r f r a c t i o n s P er c e n t o f С c o n te n t i n p a r t i c u l a r f r a c t i o n s i n r e l a t i o n to s o i l £_ £ Ch S to s u nek ChsCf Ch:Cf r a t i o S to p ie ń humi f i kać j i H um ifi c a t i o n degree f r a k c j a zw iązana - bounded f r a c t i o n Cf 1 e k s t r a k c j a 1 s t e x t r a c t i o n U n d e x t r a c t i o nI I e k s t r a k c j a I l l r d e x t r a c t i o nI I I e k s t r a k c j a huminy P 3 н з *4 Ы4 F 5 H5 h uinine s 0 ,0 4 4 - 0,010 - 0 ,0 4 7 - 0,3 4 9 1,0 12 0 ,0 9 2 0 ,0 9 0 2,5 7 0 ,0 2 9 - 0 ,0 1 7 - 0 ,0 4 5 0 ,0 0 9 0 ,2 4 2 1,156 0,328 0 ,2 8 3 5 ,4 4 0,126 - 0 ,0 0 9 - 0 ,0 4 3 0 ,0 3 4 0 ,1 8 5 0 ,4 7 8 0,098 0 ,2 0 5 9 0,24 o , 166 - 0 ,0 9 3 - 0 ,0 5 2 - 0,1 7 0 0 ,3 8 5 - - 92,98 0 ,1 3 2 - 0,041 - 0 ,2 9 0 - 0 ,1 3 6 2 ,3 0 3 0 ,2 11 0 ,0 9 2 5 ,5 4 0 ,1 2 8 - 0,1 3 4 - 0,316 - 0,341 1,954 0,3 0 0 0 ,1 5 3 6 ,3 3 0 ,0 8 4 0,048 0 ,0 4 7 0,032 0 ,0 4 7 0,0 4 0 0 ,2 5 3 0 ,7 7 9 0 ,2 1 3 0 ,2 7 3 70,45 0,0 6 5 0 ,0 5 9 0 ,0 1 9 0,0 0 4 0,020 0,012 0 ,135 0 ,3 2 4 0,1 4 2 0 ,4 3 8 90,90 0 ,2 0 7 0 ,044 0 ,0 3 4 - 0,0 5 5 - 0,126 0,658 0 ,4 3 7 0 ,6 6 4 95,39 0 ,1 8 6 - 0,058 - 0,026 - 0,4 2 3 1,126 0,211 0 ,1 8 7 2 ,5 5 0 ,1 1 8 - 0 ,0 2 9 - 0 ,1 7 0 - 0 ,2 4 5 3,751 0,221 0 ,0 5 9 36,47 0,111 0 ,0 1 3 и, 096 о,озз 0,0 6 4 0,026 0 ,2 9 9 0 ,8 1 9 0 ,5 2 3 0,6 3 8 93,85 0,036 0,0 1 5 0,0 2 4 0 ,0 0 2 0 ,0 2 4 0,0 0 8 0,196 0,1 2 0 0,045 0 ,3 7 5 91,42 0 ,5 5 9 0,0 4 0 0,086 0,021 0 ,0 3 0 0 ,0 0 4 0,1 3 4 0 ,7 0 4 0 ,0 9 7 0 ,1 3 7 94,68 0 ,1 0 9 0,021 0,0 5 6 0,041 0 ,0 2 3 - 0 ,103 0 ,2 2 6 0,0 7 2 0 ,3 1 8 97,29 0 ,0 9 4 - 0 ,0 2 3 - 0,0 6 6 - 0,3 2 0 1,338 0 ,3 4 7 0 ,2 6 0 7,7 9 0 ,0 9 5 - 0 ,0 1 7 - 0,0 4 5 - 0 ,2 1 7 1,366 0,2 3 9 0 ,1 7 5 12,51 0 ,1 3 4 0,0 3 0 0 ,0 0 7 0 ,0 0 7 0 ,1 0 0 0 ,0 2 0 0,2 8 9 2 ,3 6 7 1,115 0,471 55,88 0 ,0 9 6 0,0 3 0 0 ,0 4 4 0,0 0 2 0 ,1 1 5 0 ,0 1 4 0 ,1 1 3 0 ,5 1 2 0 ,0 7 0 0 ,1 3 7 89 ,2 8 0 ,0 6 5 - 0,0 3 2 - 0 ,0 9 7 - 0,5 3 7 5 ,2 0 3 1,721 0,3 3 0 24,29
24 H. Uggla i in.
P o d ział С w p ro cen cie węgla ogólnego
Nr p r o f i l u P r o f ile No. Głębokość СШ Depth СШ Poziom genetyczny G enetic h o riz o n С ogółem T o ta l С % P ra k c ja wolna - Free f r a c t i o n 1 e k s tr a k c ja l e t e x tr a c tio n l i n d e x tr a c t i o nI I e k s tr a k c ja В P 1 H1 F2 H2 1 . F 33,46 1,69 0 ,06 1,03 0,27 97,40 - Ы 32,17 1,72 0,69 1,59 0,30 94,65 5-12 A „,A 2 0 ,8 2 17,43 3,66 19,14 4,14 9,75 20-30 Br 0 ,5 7 11,58 - 1,40 - 7,01 2 _ FH 44,06 3,30 0 ,0 3 0,88 0,45 94,46 - H 41,08 1,95 0 ,3 4 1,40 0,38 93,68 0-5 A1A2 1,76 8 ,6 4 3,9 7 37,21 1,31 29,54 10-15 A2 0,6 6 20,19 4,54 13,18 5,60 10,00 25-30 Bh 1,28 3,51 16,09 20,86 14,60 4,60 3 - F 53,69 0 ,5 6 0,1 9 1,03 0,20 97,44 - U 11,49 25,13 0 ,8 9 4,76. 1 ,0 3 . 63,54 0-5 A1A2 1,79 1,56 20,73 29,05 4,47 7 ,4 3 15-20 A2 0,3 5 4,00 5,70 6,2 8 - 8,57 30-40 Bh 0,9 4 1,49 2,1 3 1,59 1,28 5,00 70-75 Be 0 ,3 7 2,70 - 7,56 - 2,70 4 - F 32,73 2,66 0 ,3 4 0,8 7 9 ,72 92,15 - H 15,35 4,4 4 0,7 8 3,4 3 0,76 87,49 0-5 A1M 6 ,80 20,52 8 ,6 2 10,73 6,94 44,11 15-20 A1A2G 0 ,8 4 17,50 1,42 13,09 1,43 17,85 5 5-10 A1T 32,73 11,75 4,49 3,55 0 ,7 7 75,71
raln y c h stw ierd zając, że porow atość zm ienia się w raz z inn ym i cecham i siedliska: m aleje od w ierzchow iny do podnóża, a także w głąb profilu. O trzym ane dane liczbowe są na ogół zbieżne do w yników otrzym anych m etodą cy lin d erkow ą.
WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNE PRÓCHNICY
W celu uzyskania pełniejszego obrazu w łaściw ości ektopróchnicy w y konano dodatkow o jej analizę frak cjo no w an ą w 4 profilach, poniew aż kw asom hum usow ym i zw iązkom kom pleksow ym przy p isu je się o sta t nio coraz w iększą rolę w przebiegu takich procesów glebow ych, jak np. bielicow anie, czy też „rdzaw ienie” [8, 9].
T a b o 1 a 4 C oal f r a c t i o n i n g i n p e r c e n t o f t o t a l С F r a k c ja zw iązana - Bounded f r a c t i o n P r a k c ja wolna P r a k c jazw iązana I e k s t r a k c j a 1 s t e x t r a c t i o n U n d e x t r a c t i o nI I e k s t r a k c j a I l l r d e x t r a c t i o nI I I e k s tr a k c ja huminy Cf Ch F reef r a c t i o n % Bounded f r a o t i o n % P 3 H3 F 4 H4 F 5 H5 humines 0 ,1 3 0 ,0 3 . 0 ,1 4 _ 1,04 3 ,0 2 0 ,2 7 99,45 1,34 0 ,0 9 - 0 ,0 5 - 0 ,1 4 0 ,0 3 0 ,7 5 3 ,5 9 1,02 98,95 1,06 15,36 - 1,09 - • 5,2 4 0,41 22,56 58,29 1,19 54,12 44,66 2 9,12 - 16,30 - 9 ,1 2 - 29,82 67,54 - 19,99 84,3 6 0,3C _ 0 ,0 9 _ 0 ,6 6 - 0,3 1 5 ,2 2 0 ,0 5 9 9,12 1,36 0 ,3 1 - 0 ,3 2 - 0 ,7 7 - 0 ,8 3 4 ,7 6 0 ,7 3 97,75 2 ,2 3 4 ,7 7 2 ,7 2 0 ,9 6 1,8 1 2 ,6 7 2,27 1 4 ,Л 54,26 12,00 8 0 ,6 7 29,57 9,8 5 8 ,9 4 2 ,8 8 0,61 3 ,0 3 1,82 20,45 49,0 9 21,51 5 4 ,1 7 47,58 16,17 3 ,4 4 6 ,5 6 - 4 ,3 0 - 9 ,8 4 51,40 34,13 59,68 40,31 0 ,3 5 - 0 ,11 - 0 ,0 5 - 0 ,7 3 2 ,0 9 0 ,41 99,4 2 1,29 1,03 - 0 ,3 4 - 1,43 - 2 ,1 3 3,26 1,92 9 5,35 4,98 6 ,2 0 0 ,7 2 5,36 1,84 3,5 7 1,45 16,70 45,75 29,22 6 3 ,2 4 35,84 10,28 4,28 6,86 0 ,5 7 6 ,8 5 2,28 53 ,1 4 34,28 12,86 14,55 86 ,2 6 59,46 4 ,25 9,1 5 2 ,2 3 3,1 9 0 ,4 2 14,25 74 ,8 9 10,31 11,49 90,95 29,45 5 ,6 7 15,1 3 11,08 6,2 1 - 29,13 61,08 29,46 11,96 90,72 0 ,2 9 - 0 ,0 7 - 0 ,2 0 - 0 ,9 8 4,0 8 1,06 96,7 4 1,54 0 ,6 2 - 0,1 1 « 0 ,2 9 - 1,41 8 ,9 0 1,56 96 ,9 0 2,4 2 1,97 0 ,4 4 0 ,1 0 0 ,1 0 1,47 0 ,2 9 4 ,2 5 35,00 16,40 90 ,9 2 8 ,6 2 1 1,4; 3,57 5,2 4 0 ,2 4 13,69 1,66 13,45 60 ,9 5 8 ,3 3 51,25 49,28 0 ,2 0 - 0 ,0 9 - 0 ,2 9 - 1 ,64 15,89 5,26 96 ,2 7 2 ,2 2
R ozp atrując w yniki analizy ektopróchnicy całej k a te n y siedliskow ej,, widać, że zaw artość su b stan cji organicznej w zrasta w m iarę obniżania się tere n u , a zaw artość fra k c ji lekkiej (w olnej) przew yższa w ielo kro tnie zaw artość fra k c ji ciężkiej, silnie zw iązanej z m in e raln ą częścią gleby (frak cja w olna 99,4-96,2%, fra k c ja zw iązana 4,98-1,06% ogółem), co jest szczególnie c h a ra k te ry sty c z n e dla gleb leśnych. W głębszych jed n ak po ziom ach (A lf AxA 2, B) różnice się zacierają, a w glebie silnie, bielico-
w anej (profil 3) zaw artość fra k c ji ciężkiej jest w yższa od lekkiej (tab. 3, 4), co może być tłum aczone silniejszym stopniem hu m ifik acji pró ch nicy tej gleby.
'26 H. Uggla i in.
A naliza potw ierdziła, że stopień hu m ifik acji zw iązków organicznych w zrasta ku dołowi profilu, a także w zrasta w glebach od w ierzchow iny do dolnej części stoku (w A 0H 4,2 — na w ierzchow inie, 6,3 — na środko w ym stoku i 36,5 — na dolnym stoku), co jest na ogół zgodne z bad a niam i m ikrom orfologicznym i.
W p ro filu gleby m urszow o-glejow ej u podnóża stw ierdzić jed n ak m ożna pew ne obniżenie stopnia hum ifikacji, co może być zw iązane z dość dużym okresow ym nasyceniem wodą, sp rzy jający m procesom m u r- szenia i tw orzenia się próchnicy m u rszastej, a nieco ham u jący m a k ty w ność biologiczną i hum ifikację.
W glebach całej k a te n y siedliskow ej p rzew ażają fulw okw asy nad kw asam i hum inow ym i (szczególnie w ektopróchnicy), ale stosunek CH : : CF nie k sz ta łtu je się w p rofilu reg u larn ie. N ajczęściej CH : CF w zra sta w głąb p ro filu do poziom u Ai; niżej k sz ta łtu je się różnie. N ajniższy stosunek CH : CF stw ierdzono w ektopróchnicy (0,09), najw yższy — w poziom ach m ineralny ch . W glebie silnie bielicow anej (bielicy) CH : CF k sz ta łtu je się w poziom ie B h bardzo nisko, co św iadczyłoby o n ag ro m adzaniu się w tym poziomie kw asów fulw ow ych.
R easum ując b adania nad chem izm em próchnicy om aw ianej k a te n y siedliskow ej, m ożna stw ierdzić znaczną przew agę kw asów fulw ow ych r a d hum inow ym i (w procencie С gleby w yjściow ej), w śród kfóry ch p rze w ażają bardzo ruchliw e i słabo spolim eryzow ane kw asy b ru n atn e . S tw ie r dza się też n asilenie procesów h u m ifik acji zw iązków organicznych ku dolnej części zbocza, gdzie w a ru n k i ekologiczne k sz ta łtu ją się b ardziej korzy stn ie (bór m ieszany świeży) m im o n asilający ch się procesów bieli- ;cowych. B adania te z n a jd u ją p otw ierdzenie w obrazie m ikrom orfologicz-
nym .
WNIOSKI
1. W yższe części reliefu w zw ydm ionym tere n ie sandrow ym b ad a nego m ikrok rajob nazu z ajm u ją gleby rdzaw e, części środkow e i dolne — gleby bielicow e i bielice, najniższe (podnóże w zniesienia) — gleby
m urszow o-glejow e.
2. W om aw ianej k aten ie siedliskow ej w y stęp u ją kolejno (od góry ku dołowi:) bór św ieży P eu ced an o -P in etu m y bór m ieszany św ieży P in o-
- Q uercetu m ty p ic u m , bó r m ieszany w ilgotny Ргпо-Q u ercetu m odm iana
w ilgotna, ols jesionow y C irceo -A lnetu m .
3. N asilenie procesu bielicow ego (określone m orfologicznie i na pod staw ie b ad ań chem icznych) w zrasta od w ierzchow iny ku dolnej części zbocza.
4. W su b stan cji organicznej gleb b ad anej k aten y , a szczególnie w •ektopróchnicy, zaznacza się znaczna przew aga kw asów fulw ow ych nad hum inow ym i oraz fra k c ji lekkiej nad ciężką. W m asie glebow ej (solum) przew aża fra k c ja ciężka.
5. Pro cesy h u m ifik acji (oznaczone m etodą analizy fra k c y jn e j) p rze b iegają n ajsłab iej w ektopróchnicy (2,6-36,5% С w stosunku do gleby), n ajsiln iej zaś w solum gleb (poziomy od A i do Bs). N asilają się one w b a d a n y m zrzeszeniu gleb od w ierzchow iny (gleby rdzaw e) k u dolnej części zbocza (bielice). U podnóża (gleby m urszow o-glejow e) nieznacznie m aleją.
6. Stopień rozkładu su b stan cji organicznej (oznaczony m etodą m i- krom orfologiczną) w zrasta w ektopróchnicy od poziom u L do A i (w głąb profilu), a także w k ie ru n k u sp adku teren u , osiągając najw yższe w a r tości u podnóża w bielicy próchniczno-żelazistej.
7. N ajw iększą aktyw ność m ezofauny w ektopróchnicy stw ierdzono w środkow ej i dolnej części sto k u (gleby bielicow e i bielice). W glebach rd zaw ych i m urszow o-glejow ych stw ierdzono zm niejszenie działalności m ezofauny, co jest w y nik iem zbyt m ałej w ilgotności gleby na w ierzcho w inie, a zbyt silnej u podnóża.
8. A ktyw ność m ezofauny m ożna o kreślić na podstaw ie ilości odcho dów oraz innych m ak ro - i m ik ro ag reg ató w w ektopróchnicy, a także na podstaw ie b ra k u kierunkow ego (poziomego) u k ład u resztek roślin nych.
9. P orow atość poszczególnych poziomów ektopróchnicy (oznaczo na m etodą m ikrom orfom etryczną) m aleje od w ierzchow iny (mor) do podnóża w zniesienia (moder).
10. G leby wchodzące w skład k a te n y siedliskow ej, a tw orzące w pa- górkow anym m ik ro k rajo b razie sandrow ym c h a ra k te ry sty c z n e zrzeszenia, różnią się w łaściw ościam i ekologicznym i. W yżej położone gleby rdzaw e są efek ty w n ie m niej żyzne od niżej położonych gleb bielicow ych i bielic, czego dow odem jest m iędzy in n y m i tw orzenie się w ty ch położeniach bogatszych i b ard ziej w ym agających zespołów roślinnych.
LITERATURA
[1] A l t e m ü l l e r H. J.: N eue M öglichkeiten zur H erstellung von Bodendün nschliffen, Z. für Pflanzenem ., Düng. Bodenkun. 72, 1956, 1, 56-62.
[2] A p p e l L., K o w a l c z y k R.: Mikroskop budowa i użytkowanie. WNT, W arszawa 1960.
[3] B a b e l U.: M itteilungen des Vereins für forstliche. Standortskunde und Forstpflanzenzüchtung 13, 1965, 33-38.
[4] B e l l i n f a n t e C r o c c i N.: Mikromorphologische und m ikromorphom et rische U ntersuchungen an Podsolen in Norddeutschland. Die Mikromorpho m etrische Bodeanalyse. Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart 1967, 79-91. [5] F e r c z y ń s k a Z.: Micromorphology of forest humus under the ecological
conditions of several p]ant com m unities of the association Tilio-Car pine turn Traczyk 1962 in the Borki Nature Reserve. Polish J. of Soil. Sei. 5, 1972, 2, 165-170.
[6] К о n e с к a-B е 1 1 е у К.: Zagadnienie żelaza w procesie glebotwórczym . Rocz. glebozn. 19, 1968, 1, 51-97.
28 H. Uggla i in.
do sporządzania m ikroskopowych szlifów glebowych. Rocz. glebozn. 16, 1966, 2, 327-356.
[8] K u ź n i c k i F., S k ł o d o w s k i P.: W pływ procesów glebotwórczych na za wartość żelaza i glinu w kom pleksach próchniczno-mineralnych. Rocz. g le bozn. 20, 1069, 1, Warszawa.
[9] P r u s i n к i e w i с z Z.: Polskie badania gleb bielicow ych i procesy b ieli- cowania w 30-leciu 1946-1975. Polskie Towarzystwo Gleboznawcze. Prace K o m isji Naukowych, V/31, Warszawa 1976, 3-24.
[10] P u c h a l s k i T., P r u s i n k i e w i c z Z.: Ekologiczne podstawy siedlisko- znaw stwa leśnego. PWRiL, Warszawa 1975.
[11] S k ł o d o w s k i P.: Formy związków próchnicznych i ich w pływ na proces bielicow ania. Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, Prace Kom isji Naukowych, V/31, Warszawa 1976, 111-129.
[12] U g g l a H., F e r c z y ń s k a Z.: Stosunki glebow e w katenie siedlisk boro wych Kudypy. Zesz. nauk. WSR Olszt. 25, 1969, 709, 719-737.
X . УГГЛЯ, 3. Ф Е Р Ч И Н С К А -У Г Г Л Я , 3. РОГ, Г. В У Й Ц Я К И З ИССЛЕДОВАНИЙ ЛЕСНОГО ГУМУСА ПОДЗОЛОЗЕМНЫХ ПОЧВ В ХОЛМИСТОМ МИКРОЛАНШАФТЕ ОЛЫИТЫНСКОГО ПООЗЕРЬЯ Лаборатория почведения, Сельскохозяйственно-техническая академия в Олынтыне Р е з ю м е На территории Олыитьшского Поозеря проводились исследования в ти пичном микрола-ншафте всхолмленных зандров. На южно-восточном склоне в выделенной катене среды обитания сделаны были многие почвенные ра .грезы. Плато, а также вершинную и серединную часть склона покрывал свежи.-i бор {Рейсеdano-Pinetum) растущий на ржавы х оподзеленны х и на подзолистых почвах. В нижней части склона находился смешанный свежий бор (Pino-Quer- cetum) на четко выраженном подзоле. Определены были основные физические и химические свойства кроме того проведено детальное микроморфо логическое обследование сырого перегноя (эк тогумуса) и анализы его фракционного состава, а такж е фракционный анализ перегноя из горизонтов А ± и B h. Исследования обнаружили постепенный рост интенсивности разлож ения сырого перегноя и ето гумификации и повышаю щуюся вниз катены активность мезофауны — несмотря на усугубление про цесса оподзоливания. Результаты эти подтверждают очередность выступления растительных ассоциаций в биотопной катене (от вершины до подножия скло на) от менее требовательных до имеющих высокие требования в отношении эл е ментов питания.
H . U G G L A , Z. F E R C Z Y N S K A -U G G L A , Z. R O G , H . W Ó JC IA K
FROM INVESTIGATIONS OF FOREST HUMUS OF PODZOL SOILS IN ROL LING MICRO-LANDSCAPE OF THE OLSZTYN LAKE DISTRICT
Department of Soil Science Agricultural-T echnical U niversity of Olsztyn
S u m m a r y
On the area of the Olsztyn Lake District investigations were carried out in a typical micro-landscape of the duned outwash plain. On the slope w ith the south- -eastern exposition a number of soil outcrops in the site catena w ere executed. The top and the upper and m iddle slope were overgrown with the fresh pine forest (Рейсеdano-Pinetum) on rusty podzolized and podzol soils. At the slope foot w ith distinctly formed podzol the fresh m ixed pine forest (Pino-Qu ercetum) grows. Basic physical and chem ical properties of soils w ere determined and d e tailed micromorphological investigations of litter horizon, including its fractional analysis, w ere carried out. Also the fractional analysis of humus from the Ai and
Bh horizons w as conducted. The investigations have proved a growing intensity of
the litter decom position and hum ification as w ell as an increase of the mezofauna activity downwards the catena, despite intensifying podzolization process. These results have been corroborated to a full extent by the sequence of occurrence of particular plant associations in the site catena (from top to the slope foot) from poorer to richer and of higher requirements.
V rof. dr. H j a l m a r Uggla I n s t y t u t G l e b o z n a w s t w a A R T O l s z t y n — K o r t o w o
