168 GRZEGORZ JARNUSZEWSKI
http://www.degruyter.com/view/j/ssa (Read content)
SOIL SCIENCE ANNUAL
Vol. 66 No. 4/2015: 168–179
* Dr in¿. G. Jarnuszewski, grzegorz.jarnuszewski@zut.edu.pl
DOI: 10.1515/ssa-2015-0034
WSTÊP
W warunkach utrzymuj¹cego siê nadmiernego uwilgotnienia dochodzi do wytworzenia gleb orga-nicznych charakteryzuj¹cych siê zawartoœci¹ materii organicznej powy¿ej 20% i mi¹¿szoœci¹ poziomu organicznego wynosz¹c¹ co najmniej 40 cm (Syste-matyka gleb Polski 2011). Œcis³y zwi¹zek wód grunto-wych z genez¹ gleb organicznych sprawia, ¿e miejsca ich wystêpowania nale¿¹ do zmiennych pod wzglê-dem warunków powietrzno-wodnych (Pawluczuk i Szymczyk 2008, Turbiak 2009). Wahania uwilgot-nienia mog¹ prowadziæ do nieodwracalnych zmian w budowie poziomów organicznych i przekszta³cenia torfów w mursz, a w dalszym procesie przeobra¿enia w poziomy murszaste i murszowate (Piaœcik i Gotkiewicz 2004, Kiryluk 2008). Odwodnienie gleb organicznych, np. na potrzeby u¿ytkowania rolniczego, wywo³uje spowolnienie procesu hydrobioakumulacji, zwiêkszenie dyfuzji tlenu i wzmaga proces minerali-zacji zgromadzonej materii organicznej (Chimner i Cooper 2003, Turbiak 2009, Volungevièius i in. 2015). Intensyfikacja procesu mineralizacji wi¹¿e siê ze wzrostem aktywnoœci respiracyjnej gleb organicz-nych, zwiêkszeniem uwalniania biogenów, rozpusz-czalnego wêgla organicznego, CO2 i N2O (Chimner i Cooper 2003, Piaœcik i Gotkiewicz 2004, Jaszczyñski
2008, Pawluczuk i Szymczyk 2008, Kiryluk 2009, Turbiak 2009, Berglund i Berglund 2010).
W wyniku postêpuj¹cej degradacji gleb organicz-nych zwiêksza siê udzia³ krzemionki, osadów wod-nych i eoliczwod-nych, akumulacji ulegaj¹ mikroelemen-ty, wzrasta tak¿e udzia³ makroelementów K oraz Ca i Mg (Okruszko 1960, Uggla 1968, Sapek i Gotkie-wicz 1977, Kalembasa i in. 2008). W przypadku gleb bagiennych i pobagiennych wytworzonych na lim-nicznych osadach wêglanowych ich w³aœciwoœci fizyczne i chemiczne s¹ uzale¿nione od wzajemnych proporcji materii organicznej, CaCO3 i mineralnych czêœci bezwapiennych (Olkowski 1967, £yduch 1968, Uggla 1968 i 1976, Meller 2006). W³aœciwoœci che-miczne gytii s¹ uzale¿nione od warunków klimatycznych jakie panowa³y w czasie formowania osadów wêgla-nowych, budowy geologicznej zlewni, wahañ pozio-mu wód i sposobu u¿ytkowania (Uggla 1968, 1969, 1976, Meller 2006, Andriè i in. 2008, Berglund i Ber-glund 2010, Dobrowolski i in. 2010). P³ytkie gleby organiczne powsta³e na kredzie jeziornej charaktery-zuj¹ siê nisk¹ zasobnoœci¹ w fosfor, potas i sód oraz mikrosk³adniki, dodatkowo wysoka zawartoœæ Ca ob-ni¿a przyswajalnoœæ P oraz Fe i Mn (£yduch 1968, Uggla 1971, NiedŸwiecki i £yduch 1992, Krzywo-nos 1993). Gleby organiczne wytworzone na limnicz-GRZEGORZ JARNUSZEWSKI
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Katedra Gleboznawstwa, £¹karstwa i Chemii Œrodowiska ul. S³owackiego 17, 71-434 Szczecin, Polska
W³aœciwoœci chemiczne gleb organicznych wytworzonych
na kredzie jeziornej z okolic jezior: Strzeszowskie, Sitno i Sierakowo
(woj. zachodniopomorskie)
Streszczenie: Geneza gleb organicznych jest œciœle zwi¹zana z wod¹, a wystêpowanie osadów wêglanowych w œrodkowej i dolnej
czêœci profilu wskazuje na zwi¹zek z jeziorami. Badania prowadzono w latach 2009–2012 na terenie wystêpowania gleb organicz-nych w pobli¿u jezior: Strzeszowskie, Sitno (Pojezierze Myœliborskie) i Sierakowo (Pojezierze Iñskie). Celem badañ by³o okreœlenie w³aœciwoœci chemicznych gleb organicznych wytworzonych na osadach wêglanowych. Wyodrêbniono gleby organiczne limnowo-murszowe i torfowe limnowo-saprowe. Poziomy organiczne charakteryzowa³y siê zró¿nicowan¹ zawartoœci¹ materii organicznej (32,4–66,6%) oraz stosunkiem C/N uzale¿nionymi od stopnia zmineralizowania. Ponadto badane gleby charakteryzowa³y siê wysok¹ iloœci¹ ogólnych form Ca, nisk¹ P, K, Na, Cu i Zn oraz naturaln¹ Pb, Ni, Cd i Co. Zawartoœæ Fe i Mn by³a typowa dla utworów organicznych. Zarówno w poziomach powierzchniowych, jak i podpowierzchniowych gleb organicznych murszowych i torfowych saprowych zawartoœæ kationów wymiennych mo¿na uszeregowaæ nastêpuj¹co: Ca > Mg > K > Na, a udzia³ wymiennej formy Ca w sumie kationów zasadowych przekracza³ 95%.
nych osadach wapiennych stanowi¹ pewn¹ osobli-woœæ, choæ w krajobrazie m³odoglacjalnym nie s¹ rzadkie. Niestety niezrównowa¿one gospodarowanie na obszarach wystêpowania gleb organicznych wytworzonych na limnicznych osadach wapiennych prowadzi do ich szybkiej degradacji. D³ugotrwa³e odwodnienie obszarów pobagiennych powoduje ich gr¹dowienie (Kiryluk 2009). Wystêpowanie gleb pobagiennych w s¹siedztwie akwenów i kontakt z wo-dami gruntowymi mo¿e wywo³aæ niepo¿¹dane zmia-ny w ca³ych ekosystemach (Reddy 1982, Kiryluk 2008, Pawluczuk 2008, Pawluczuk i Szymczyk 2008, Sapek 2011, Ewing i in. 2012, Verhoeven 2014).
Celem pracy by³o okreœlenie w³aœciwoœci che-micznych, zawartoœci makro- i mikroelementów oraz w³aœciwoœci sorpcyjnych gleb organicznych wystê-puj¹cych na terenie trzech niewielkich gytiowisk w województwie zachodniopomorskim.
MATERIA£ I METODY BADAÑ
Badania terenowe przeprowadzono w latach 2009–2012, na obszarach wystêpowania p³ytkich gleb organicznych wykszta³conych na wêglanowych osa-dach limnicznych. Badaniami objêto gleby pobagien-ne wystêpuj¹ce w okolicach jezior: Sitno (obiekt 1), Strzeszowskie (obiekt 2) (oba po³o¿one na terenie Pojezierza Myœliborskiego) i Sierakowo (obiekt 3) (Pojezierze Iñskie). Obiekt 1 po³o¿ony jest na obsza-rze równiny jeziornej pokrytej osadami akumulacji biogenicznej wykszta³conej z równiny zastoiskowej, któr¹ otacza falista wysoczyzna morenowa zbudowa-na z piasków, ¿wirów i glin zwa³owych. Obiekt 2 usy-tuowany jest w rynnie subglacjalnej – dolinie rzeki Tywy wype³nionej piaskami oraz gruntami organicz-nymi. Rynna subglacjalna przecina urozmaicon¹ pod wzglêdem morfologicznym wysoczyzn¹ morenow¹ zbudowan¹ z piasków i glin zwa³owych. Obiekt 3 zlo-kalizowany jest w obni¿eniu terenowym wysoczyzny morenowej zbudowanej z piasków i glin zwa³owych. Obiekty badawcze (ryc. 1) znajduj¹ siê w strefie kli-matu umiarkowanego w obszarze przenikania siê oce-anizmu atlantyckiego i kontynentalizmu wschodnio-europejskiego. Warunki klimatyczne na tym obsza-rze kszta³towane s¹ pobsza-rzez nap³ywaj¹ce z zachodu masy powietrza polarno-morskiego. Œrednia tempe-ratura powietrza w regionie wynosi od 7,5 do 8,0 oC,a œrednioroczne opady wynosz¹ od oko³o 500 mm w pobli¿u jeziora Strzeszowskiego do blisko 600 mm w obrêbie jeziora Sierakowo (KoŸmiñski i in. 2007). Wszystkie obiekty badawcze znajduj¹ siê na obsza-rze p³ytkiego wystêpowania wód gruntowych – do 1 m p.p.t. Na terenie 3 obiektów badawczych ³¹cznie wykonano 6 odkrywek glebowych (po 2 na terenie
ka¿dego), z których pobrano 49 próbek gleby do dal-szych badañ. W toku analiz laboratoryjnych oznaczo-no: straty na ¿arzeniu poprzez spalanie materia³u gle-bowego w piecu muflowym w temperaturze 550oC
oraz odczyn gleby (pH w KCl o stê¿eniu 1 mol⋅dm3
oraz pH w H2O) metod¹ potencjometryczn¹. W po-szczególnych poziomach oznaczono tak¿e zawarto-œci CaCO3 metod¹ objêtoœciow¹ Scheiblera. Zawar-toœci wêgla organicznego oznaczono metod¹ Altena dla poziomów organicznych lub Tiurina dla pozio-mów mineralnych. Zawartoœci ogólnych form makro-elemetów i mikroelementów (P, K, Mg, Ca, Na, Cu, Zn, Mn, Ni, Fe, Cd, Pb, Co), po wczeœniejszej mine-ralizacji w mieszaninie kwasów HNO3+HClO4 zmie-rzono przy u¿yciu spektrometru absorpcji atomowej typu UNICAM-SOLAAR 929, a w przypadku fosfo-ru metod¹ kolorymetryczn¹ z zastosowaniem spek-trofotometru MERCK VEGA 400. Iloœci wymiennych form makroelementów Ca, Mg, K, Na oznaczono przy u¿yciu AAS po ekstrakcji gleby chlorkiem amonu o stê¿eniu 0,5 mol⋅dm3. Zawartoœci siarki i azotu
ozna-czono przy u¿yciu analizatora elementarnego COSTECH ECS 4010. Otrzymane wyniki z 6 odkry-wek glebowych zestawiono obiektami (1, 2, 3), w których wyszczególniono poziomy organiczne zbu-dowane z murszu (M), lub torfu (O), b¹dŸ poziomy osadów wapiennych do g³êbokoœci 100 cm p.p.t. (L1) oraz od g³êbokoœci 100 do 150 cm p.p.t. (L2). Otrzy-mane wyniki poddano analizie statystycznej przy u¿y-ciu programu STATISTICA 12.
RYCINA 1. Lokalizacja obszaru badañ FIGURE 1. Location of the study area
WYNIKI BADAÑ I DYSKUSJA
Na podstawie wykonanych badañ terenowych oraz analiz laboratoryjnych gleby obiektu 1 i 2 zaliczono do typu organicznych murszowych, podtypu organicz-nych limnowo-murszowych (Systematyka gleb Polski 2011). Poziomy murszowe wykazywa³y silny stopieñ zmurszenia – Mt III (Okruszko 1988). Mursze zbu-dowane by³y z poziomów: darniowego – M1, pod-darniowego – M2 i przejœciowego – M3. Silnie prze-roœniête korzeniami poziomy darniowecharaktery-zowa³y siê struktur¹ drobnoziarnist¹ lub gruze³ko-wat¹. Poziomy poddarniowe wykazywa³y strukturê ziarnist¹, a przejœciowe pryzmatyczn¹. W poziomach przejœciowych wystêpowa³y liczne pionowe szczeli-ny oraz rdzawe przebarwienia. Gleby obiektu 3 zali-czono do typu torfowych saprowych, podtypu torfo-wych limnowo-saprotorfo-wych (Systematyka gleb Polski 2011). Poziomy organiczne gleb obiektu 3 zbudowa-ne by³y z torfu turzycowiskowego, silnie roz³o¿ozbudowa-ne- roz³o¿one-go – R3 wg podzia³u Okruszki (1988). Na podstawie zawartoœci wêglanów (tab. 1) ustalono, ¿e limniczne TABELA 1. Wybrane w³aœciwoœci badanych gleb organicznych
TABLE 1. Some properties of examined organic soils t k e i b O t c e j b O m o i z o P n o z i r o H r t e m a r a P r e t e m a r a P O C a C 3 Stratyna u i n e z r a ¿ s e s s o L n o i t i n g i n o * b f M pH Corg N S C/N ) % ( H2O KCl ( ⋅ ggk–1) 1 M œrednia n a e m S n i m x a m 4 , 4 9 , 2 9 , 0 8 , 9 6 , 6 5 2 , 5 1 7 , 7 3 7 , 8 7 0 , 9 3 5 , 5 1 6 , 9 1 5 , 8 5 3 3 , 7 0 2 , 0 0 0 , 7 3 5 , 7 3 0 , 7 9 1 , 0 5 6 , 6 7 1 , 7 8 , 6 4 2 6 , 8 6 5 , 9 5 1 8 , 7 2 3 4 2 , 0 2 0 8 , 2 3 6 , 5 1 9 0 , 3 2 1 5 , 4 8 4 , 1 3 6 , 2 4 6 , 6 1 , 2 1 3 , 2 8 , 9 8 , 5 1 1 L œrednia n a e m S n i m x a m 1 , 6 8 2 , 5 3 , 9 7 3 , 1 9 8 , 5 4 , 1 9 , 4 8 , 7 1 , 8 4 , 5 3 , 3 9 , 5 1 0 6 , 7 1 1 , 0 0 5 , 7 4 7 , 7 3 6 , 7 2 1 , 0 4 5 , 7 9 7 , 7 2 , 5 2 5 , 3 2 , 1 2 4 , 9 2 3 2 , 2 2 4 , 0 1 8 , 1 2 8 , 2 7 2 , 0 2 2 , 0 5 1 , 0 0 6 , 0 4 , 1 1 8 , 0 4 , 0 1 2 , 2 1 2 L œrednia n a e m S n i m x a m 3 , 9 6 0 , 9 3 , 0 6 0 , 7 7 4 , 4 8 , 0 8 , 3 5 , 5 3 , 6 2 4 , 9 5 , 7 1 4 , 5 3 5 4 , 7 3 0 , 0 2 4 , 7 0 5 , 7 8 3 , 7 0 1 , 0 4 2 , 7 8 4 , 7 5 , 1 2 1 , 5 2 , 6 1 4 , 8 2 8 9 , 1 0 4 , 0 7 6 , 1 6 5 , 2 9 2 , 0 2 2 , 0 8 0 , 0 0 5 , 0 9 , 0 1 8 , 0 7 , 9 6 , 1 1 2 M œrednia n a e m S n i m x a m 2 , 1 3 2 , 1 2 4 , 5 1 8 , 1 7 4 , 2 3 9 , 8 5 , 8 1 5 , 1 4 4 , 6 3 1 , 4 1 7 , 9 8 , 2 5 8 5 , 7 7 0 , 0 2 5 , 7 9 6 , 7 5 2 , 7 8 0 , 0 7 1 , 7 8 3 , 7 3 , 8 2 1 8 , 9 3 9 , 1 7 7 , 2 7 1 4 0 , 4 1 2 9 , 3 7 7 , 7 3 3 , 8 1 2 8 , 2 4 0 , 1 0 8 , 1 2 3 , 4 1 , 9 9 , 0 6 , 7 4 , 0 1 1 L œrednia n a e m S n i m x a m 2 , 0 9 2 , 2 5 , 7 8 2 , 2 9 6 , 6 7 , 2 1 , 3 9 , 9 2 , 3 1 , 1 8 , 1 6 , 4 8 8 , 7 1 1 , 0 0 8 , 7 6 0 , 8 0 8 , 7 6 0 , 0 0 7 , 7 6 8 , 7 7 , 6 2 7 , 0 1 6 , 3 1 3 , 0 4 1 5 , 2 2 0 , 1 1 2 , 1 3 7 , 3 6 5 , 0 3 7 , 0 0 0 , 0 8 7 , 1 7 , 0 1 3 , 0 4 , 0 1 2 , 1 1 2 L œrednia n a e m S n i m x a m 7 , 1 6 3 , 6 2 3 , 3 2 6 , 1 8 6 , 5 6 , 4 7 , 2 7 , 3 1 7 , 2 3 6 , 5 2 1 , 4 1 0 , 4 7 0 5 , 7 6 0 , 0 4 4 , 7 0 6 , 7 3 5 , 7 5 0 , 0 4 4 , 7 7 5 , 7 1 , 4 3 5 , 5 2 6 , 7 1 2 , 9 7 9 2 , 2 8 7 , 1 6 0 , 1 3 4 , 5 4 5 , 0 1 8 , 0 0 0 , 0 4 9 , 1 2 , 5 1 9 , 1 2 , 3 1 7 , 7 1 3 O œrednia n a e m S n i m x a m 9 , 0 0 , 1 1 , 0 0 , 3 6 , 6 6 9 , 4 8 , 8 5 5 , 1 7 5 , 2 3 1 , 4 9 , 7 2 2 , 8 3 2 7 , 6 2 4 , 0 8 1 , 6 7 0 , 7 3 4 , 6 7 4 , 0 1 8 , 5 8 8 , 6 2 , 9 5 2 3 , 3 2 5 , 3 1 2 3 , 7 7 2 0 9 , 7 2 0 9 , 1 4 9 , 5 2 8 6 , 0 3 2 0 , 6 1 4 2 , 7 1 7 , 7 4 8 , 4 2 3 , 9 8 , 0 2 , 8 4 , 0 1 1 L œrednia n a e m S n i m x a m 9 , 8 7 3 , 0 1 0 , 4 6 0 , 1 9 8 , 3 1 4 , 6 8 , 5 2 , 3 2 2 , 7 6 , 4 2 , 3 8 , 2 1 9 2 , 7 5 4 , 0 2 5 , 6 3 6 , 7 5 3 , 7 4 4 , 0 0 6 , 6 0 7 , 7 2 , 1 6 1 , 9 2 5 , 3 2 9 , 1 0 1 7 7 , 5 4 7 , 3 0 0 , 0 9 8 , 9 9 5 , 2 4 1 , 3 1 4 , 0 6 0 , 8 8 , 9 7 , 0 9 , 8 4 , 0 1 2 L œrednia n a e m S n i m x a m 8 , 8 4 7 , 6 2 9 , 6 1 2 , 2 7 6 , 9 1 2 , 8 7 , 2 1 3 , 9 2 7 , 1 3 8 , 3 2 4 , 7 8 , 3 5 5 3 , 7 1 1 , 0 5 2 , 7 6 4 , 7 4 2 , 7 5 1 , 0 7 0 , 7 8 3 , 7 1 , 3 8 4 , 7 2 1 , 8 5 0 , 8 1 1 6 3 , 8 4 2 , 3 7 6 , 5 8 3 , 2 1 3 2 , 5 3 2 , 1 6 3 , 4 3 0 , 7 1 , 0 1 8 , 0 5 , 9 2 , 1 1
osady wapienne stanowi³y: kreda jeziorna, gytia wa-pienna oraz gytia ilasto-wawa-pienna (Markowski 1980). Badane gleby charakteryzowa³y siê podobn¹ zawar-toœci¹ mineralnych frakcji bezwapiennych w pozio-mach organicznych i zró¿nicowan¹ zawartoœci¹ ma-terii organicznej œrednio od 32,4 do 56,6% w pozio-mach murszowych i 66,6% w torfach (tab. 1). Naj-wiêksz¹ zawartoœæ CaCO3 zaobserwowano w
mur-szach obiektu 2 – œrednio 31,2%, a najmniejsz¹ w torfach obiektu 3 – œrednio 0,9%. Badane mursze charakteryzowa³y siê odczynem od obojêtnego do zasadowego, natomiast torfy od lekko kwaœnego do obojêtnego. Pod wzglêdem zawartoœci Corg, N i S najwy¿sze wartoœci stwierdzono w torfach, natomiast najmniejsze w murszach obiektu 2. Zawartoœæ Corg w torfach wynosi³a œrednio 259,2 g⋅kg–1, a w
mur-TABELA 2. Zawartoœæ ogólna makroelementów oraz kationów wymiennych w badanych glebach TABLE 2. Total content of macroelements and content of exchangeable cations in the soils studied
t k e i b O t c e j b O m o i z o P n o z i r o H r t e m a r a P r e t e m a r a P w ó k t s a i w r e i p o r k a m æ œ o t r a w a z a n l ó g O s t n e m e l e o r c a m l a t o t f o t n e t n o C n n e i m y w y n o i t a K e s e s a b e l b a e g n a h c x E w ó n o i t a k a m u S h c y w o d a s a z e l b a e g n a h c x e f o m u S s e s a b P Ca Mg K Na Ca2+ Mg2+ K+ Na+ g⋅ gk –1s.m. cmol ) + ( ⋅ gk –1 1 M œrednia n a e m S n i m x a m 9 6 , 0 4 3 , 0 2 2 , 0 8 1 , 1 3 3 , 8 5 0 7 , 2 1 8 0 , 1 4 0 4 , 9 7 1 2 , 1 3 3 , 0 9 9 , 0 3 8 , 1 6 1 , 1 5 4 , 0 9 6 , 0 4 8 , 1 2 1 , 0 2 0 , 0 9 0 , 0 5 1 , 0 4 8 , 4 9 5 1 , 8 1 0 3 , 9 7 0 0 , 9 2 1 1 3 , 4 7 8 , 0 2 3 , 3 4 0 , 6 6 0 , 0 4 0 , 0 3 0 , 0 2 1 , 0 3 0 , 0 1 0 , 0 2 0 , 0 4 0 , 0 3 2 , 9 9 9 7 , 8 1 0 7 , 3 8 0 1 , 5 3 1 1 L œrednia n a e m S n i m x a m 8 0 , 0 1 0 , 0 7 0 , 0 9 0 , 0 9 1 , 9 3 2 1 9 , 2 3 1 6 1 , 1 4 5 2 , 2 2 3 6 4 , 2 4 0 , 1 2 1 , 1 1 4 , 3 7 9 , 0 1 2 , 0 1 7 , 0 0 2 , 1 7 1 , 0 1 0 , 0 6 1 , 0 7 1 , 0 5 1 , 7 2 6 1 , 9 0 9 , 0 2 0 7 , 0 4 8 7 , 0 4 1 , 0 5 6 , 0 5 9 , 0 1 0 , 0 0 0 , 0 1 0 , 0 1 0 , 0 1 0 , 0 1 0 , 0 0 0 , 0 1 0 , 0 5 9 , 7 2 9 2 , 9 0 6 , 1 2 0 7 , 1 4 2 L œrednia n a e m S n i m x a m 8 0 , 0 2 0 , 0 7 0 , 0 1 1 , 0 9 1 , 7 5 2 3 3 , 3 3 5 4 , 7 0 2 5 4 , 7 7 2 1 6 , 3 2 8 , 1 0 0 , 2 2 4 , 5 4 3 , 1 5 9 , 0 0 0 , 0 3 2 , 2 8 1 , 0 2 0 , 0 7 1 , 0 0 2 , 0 3 4 , 3 2 9 8 , 3 0 1 , 0 2 0 7 , 7 2 6 6 , 0 3 2 , 0 1 4 , 0 7 8 , 0 3 0 , 0 2 0 , 0 2 0 , 0 5 0 , 0 1 0 , 0 1 0 , 0 0 0 , 0 1 0 , 0 7 1 , 4 2 4 7 , 3 0 8 , 0 2 0 2 , 8 2 2 M œrednia n a e m S n i m x a m 9 7 , 0 0 3 , 0 5 3 , 0 5 2 , 1 8 4 , 9 0 1 1 6 , 2 9 8 7 , 1 0 1 , 2 0 3 1 2 , 2 7 0 , 1 1 2 , 1 9 4 , 4 6 6 , 0 3 3 , 0 8 0 , 0 0 1 , 1 6 1 , 0 4 0 , 0 1 1 , 0 1 2 , 0 6 9 , 9 5 8 0 , 7 0 8 , 9 4 0 2 , 9 6 2 8 , 2 6 8 , 0 3 3 , 1 5 8 , 3 0 1 , 0 7 0 , 0 2 0 , 0 2 2 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 3 8 , 2 6 0 4 , 7 0 1 , 1 5 0 1 , 2 7 1 L œrednia n a e m S n i m x a m 4 1 , 0 6 0 , 0 7 0 , 0 1 2 , 0 5 5 , 9 7 3 6 7 , 4 6 5 4 , 9 0 3 0 9 , 6 3 4 6 8 , 5 7 3 , 1 0 5 , 4 2 0 , 8 3 0 , 0 1 0 , 0 2 0 , 0 4 0 , 0 6 1 , 0 4 0 , 0 1 1 , 0 1 2 , 0 8 8 , 1 3 0 9 , 6 1 0 9 , 2 1 0 2 , 1 5 0 8 , 0 4 1 , 0 9 6 , 0 4 0 , 1 4 0 , 0 3 0 , 0 0 0 , 0 6 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 2 7 , 2 3 3 9 , 6 1 0 8 , 3 1 0 3 , 2 5 2 L œrednia n a e m S n i m x a m 3 1 , 0 6 0 , 0 9 0 , 0 3 2 , 0 1 6 , 8 2 2 4 2 , 0 0 1 5 9 , 0 9 0 1 , 6 4 3 4 1 , 3 8 3 , 1 5 0 , 1 8 2 , 4 4 4 , 0 4 3 , 0 0 1 , 0 2 8 , 0 1 1 , 0 4 0 , 0 5 0 , 0 6 1 , 0 4 0 , 8 2 7 1 , 1 1 0 4 , 3 1 0 0 , 8 3 0 9 , 0 3 4 , 0 3 5 , 0 4 5 , 1 3 0 , 0 3 0 , 0 1 0 , 0 7 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 8 9 , 8 2 2 1 , 1 1 0 0 , 4 1 0 2 , 9 3 3 O srednia n a e m S n i m x a m 7 8 , 0 1 3 , 0 5 4 , 0 0 2 , 1 4 6 , 9 1 0 7 , 5 8 8 , 1 1 1 6 , 4 2 6 9 , 0 9 0 , 0 9 8 , 0 1 1 , 1 7 4 , 0 9 1 , 0 3 1 , 0 2 6 , 0 1 1 , 0 5 0 , 0 8 0 , 0 1 2 , 0 7 3 , 4 8 3 0 , 2 1 0 5 , 0 7 0 4 , 2 0 1 5 1 , 2 9 2 , 0 1 8 , 1 6 5 , 2 7 1 , 0 4 1 , 0 3 0 , 0 1 4 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 7 6 , 6 8 9 0 , 2 1 0 3 , 3 7 0 0 , 5 0 1 1 L œrednia n a e m S n i m x a m 8 1 , 0 1 0 , 0 7 1 , 0 0 2 , 0 4 5 , 4 5 3 3 0 , 6 5 0 0 , 4 6 2 0 0 , 4 0 4 7 9 , 2 7 3 , 0 5 3 , 2 7 2 , 3 7 0 , 0 7 0 , 0 2 0 , 0 9 1 , 0 3 1 , 0 3 0 , 0 0 1 , 0 9 1 , 0 8 6 , 9 3 8 0 , 2 3 0 6 , 1 2 0 9 , 6 9 5 7 , 0 6 2 , 0 9 3 , 0 8 0 , 1 2 0 , 0 1 0 , 0 2 0 , 0 3 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 6 4 , 0 4 8 8 , 1 3 0 3 , 2 2 0 3 , 7 9 2 L œrednia n a e m S n i m x a m 6 2 , 0 8 0 , 0 0 2 , 0 7 3 , 0 4 4 , 4 2 1 9 6 , 7 1 1 5 0 , 3 0 2 , 1 8 2 0 0 , 4 9 4 , 1 7 5 , 2 8 9 , 5 1 8 , 1 3 1 , 2 4 1 , 0 3 7 , 4 3 1 , 0 3 0 , 0 1 1 , 0 8 1 , 0 8 7 , 2 3 2 7 , 6 0 1 , 4 2 0 5 , 0 4 8 0 , 1 4 4 , 0 8 6 , 0 4 6 , 1 5 0 , 0 4 0 , 0 2 0 , 0 0 1 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 9 , 3 3 9 0 , 7 0 9 , 4 2 0 2 , 2 4
szach obiektu 1 – 246,8 g⋅kg–1 s. m. Wiêksz¹
degra-dacjê wykazywa³y mursze obiektu 2, które zawiera³y wyraŸnie mniej Corg– 128,3 g⋅kg–1 s.m.
Mineraliza-cja materii organicznej wp³ywa tak¿e na zmniejsze-nie zawartoœci siarki ogólnej w poziomach organicz-nych co potwierdzaj¹ dotychczasowe badania (Uggla 1969, Bogacz i in. 2004, Meller 2006, Jaku-bus i in. 2013). Zawartoœæ siarki ogólnej w badanych torfach wynosi³a œrednio 16,02 g⋅kg–1 s.m., a w
mur-szach od 2,82 do 4,51 g⋅kg–1 s.m. Siarka w glebach
organicznych wystêpuje g³ównie w formie organicz-nej i jej zawartoœæ jest œciœle zwi¹zana z iloœci¹ Corg i N (Sk³odowski 1968, Lowe 1986, Scherer 2009). Istotnym czynnikiem wp³ywaj¹cym na koncentracjê siarki w torfach jest tak¿e sk³ad gatunkowy roœlinno-œci torfotwórczej (Bogacz i in. 2004) oraz aktywnoœæ mikroorganizmów bior¹cych udzia³ w obiegu S w gle-bie (Scherer 2009). Ponadto zawartoœæ tego pierwiast-ka mo¿e byæ tak¿e uzale¿niona od zawartoœci CaCO3, pH i udzia³u minera³ów ilastych (Sk³odowski 1968, Scherer 2009). Zawartoœæ azotu ogólnego w bada-nych murszach nie przekracza³a 30 g⋅kg–1 s.m.
Otrzy-mane wartoœci Nog w badanych utworach organicz-nych by³y wy¿sze ni¿ uzyskane w przypadku murszy z okolic Miedwia (Meller 2006) oraz zbli¿one do wartoœci otrzymanych dla gleb organicznych przez £achacza i in. (2009), Kõlli i in. (2010), Jakubusa i in. (2013) i Grzywnê (2014). Pawluczuk (2008) cha-rakteryzuj¹c gleby murszowe £¹k Dymerskich w gle-bach œrednio zmursza³ych otrzyma³ równie¿ zbli¿o-ne zawartoœci Nog oraz wy¿sze w glebach s³abo zmur-sza³ych. Tak¿e Sapek (2011) otrzyma³a wy¿sze za-wartoœci Nog w murszach o ró¿nym stopniu przeobra-¿enia, ponadto autorka wskazuje na wzbogacenie po-ziomów objêtych procesem murszenia w azot w sto-sunku do torfów. Wp³yw procesu murszenia na zwiêk-szenie zawartoœci azotu w poziomach organicznych potwierdzaj¹ tak¿e Okruszko i in. (1993), Piaœcik i Gotkiewicz (2004), Kalembasa i Becher (2009), Grzywna (2014). Iloœæ azotu w glebach organicznych jest zró¿nicowana i zale¿y od g³êbokoœci ich odwod-nienia, intensywnoœci i sposobu u¿ytkowana oraz aktywnoœci mikrobiologicznej (Piaœcik i Gotkiewicz 2004, Grzywna 2014). Mineralizacja materii organicz-nej w poziomach murszowych powoduje zmiany sto-sunku C:N przez zmniejszenie zawartoœci wêgla przy jednoczesnym utrzymaniu zawartoœci ogólnego N na wysokim poziomie (Kalembasa i Becher 2009). Sto-sunek C:N waha³ siê od 9,1 w poziomach murszo-wych gleb pobagiennych nad jeziorem Strzeszowskim do 12,1 w murszach nad jeziorem Sitno. Zakres uzy-skanych wartoœci wskazywa³y na warunki sprzyjaj¹-ce prosprzyjaj¹-cesom humifikacji i mineralizacji materii organicznej oraz du¿¹ aktywnoœæ biologiczn¹ w
ba-danych utworach. Otrzymane wartoœci by³y podobne do wyników jakie otrzymali dla utworów murszowych Uggla (1969), Meller (2004), Kalembasa i Becher (2009), Sapek (2011) oraz Jakubus i in. (2013). Ilo-raz C:N w torfach obiektu 3 wynosz¹cy 9,3 by³ doœæ w¹ski na tle innych badañ charakteryzuj¹cych torfy niskie (Schöner i in. 2009, Kõlli i in. 2010). £achacz i in. (2009) oraz Grzywna (2014) wskazuj¹ na wy-raŸnie szerszy stosunek C:N w torfach w porówna-niu do utworów murszowych. Jednak w scharaktery-zowanych w niniejszej pracy glebach organicznych nie zaobserwowano takiej zale¿noœci. Poziomy pod-powierzchniowe zawiera³y wyraŸnie mniej Corg, N i S w porównaniu do poziomów organicznych. Za-wartoœæ siarki ogólnej w badanych wêglanowych osa-dach limnicznych by³a zró¿nicowana. Najmniejsz¹ za-wartoœci¹ tego pierwiastka charakteryzowa³y siê gy-tie obiektu 1 (0,08–0,60 g⋅kg–1), a najwiêksz¹ osady
wêglanowe obiektu 3 (0,41–8,06 g⋅kg–1). Otrzymane
wyniki by³y zbli¿one do wartoœci jakie uzyskali Uggla (1969) i Meller (2006) dla gytii wêglanowych. Autorzy ci wskazuj¹ na zwiêkszanie siê zawartoœci siarki w osadach wraz z g³êbokoœci¹, w niniejszych badaniach zale¿noœæ tak¹ stwierdzono tylko w przy-padku obiektu 1. Badane gytie zawiera³y wiêcej Corg i N w porównaniu do utworów opisanych przez Ugglê (1968), Mellera (2006), £achacza i in. (2009). Stosunek C:N w badanych gytiach wêglanowych by³ szerszy ni¿ w osadach w pobli¿u Miedwia (Meller 2004, 2006) i zbli¿ony do wartoœci uzyskanych dla osadów wêglanowych gytiowiska G¹zwa (£achacz i in. 2009). Badane gleby charakteryzowa³y siê nisk¹ zawartoœci¹ ogólnego fosforu, œrednio od 0,69 g⋅kg–1
s.m. w murszach obiektu 1 do 0,87 g⋅kg–1 s.m. w
tor-fach. Niska by³a tak¿e zawartoœæ ogólnego potasu, od 0,47 w torfach do 1,16 g⋅kg–1 s.m. w murszach
nad jeziorem Sitno. Proces murszenia mo¿e prowa-dziæ do zmniejszenia zawartoœci K i Mg oraz wzro-stu N i Ca w utworach torfowych (Okruszko i in. 1993). Dotychczasowe badania dowodz¹, ¿e niska koncentracja P i K jest cech¹ charakterystyczn¹ gleb organicznych wytworzonych na limnicznych osadach wapiennych (£yduch 1968, Uggla 1976, NiedŸwiecki i £yduch 1992, Meller 2006, Jarnuszewski i Meller 2013).
Spoœród badanych utworów poziomy powierzch-niowe zbudowane z torfów saprowych wykazywa³y najmniejsz¹ œredni¹ zawartoœci¹ ogólnych form Ca, Mg i Na – odpowiednio 19,6; 0,96 i 0,11 g⋅kg–1 s.m.
gleby. Najwiêksz¹ koncentracjê tych pierwiastków zaobserwowano w murszach obiektu 2, odpowied-nio 109,5; 2,21 i 0,16 g⋅kg–1 s.m. Wzrastaj¹ca
zawar-toœæ wêglanu wapnia w badanych poziomach orga-nicznych istotnie wp³ywa³a na zwiêkszenie ogólnej
zawartoœci Ca (r = 0,74), Mg (r = 0,88) i Na (r = 0,67). Zwiêkszenie zawartoœci materii organicz-nej istotnie wp³ywa³o na zmniejszenie zawartoœci tych pierwiastków w poziomach organicznych (tab. 4). Meller (2006) wskazuje na podobieñstwo wzglêdem siebie wapnia, magnezu i sodu, które mog¹ ³atwo prze-dostawaæ siê do zbiorników wodnych w postaci kwa-œnych wêglanów, a nastêpnie braæ udzia³ w tworze-niu osadów limnicznych. W porównatworze-niu do murszów opisanych przez Mellera (2006) badane utwory orga-niczne wykazywa³y mniejsz¹ zawartoœæ ogólnych form Ca, P, Na i Mg. Schöner i in. (2009) w utworach organicznych wschodnich Niemiec dokumentuj¹ wy¿sze zawartoœci P, Na, Mg, K z wyj¹tkiem Ca. Gleby organiczne Estonii wykazywa³y zbli¿one za-wartoœci P i Mg i ni¿sze Ca, K i Na (Kõlli i in. 2010). Badane osady wapienne wykazywa³y najwy¿sz¹ za-wartoœæ CaCO3 (78,9–90,2%)w stropowych war-stwach z³o¿a podobnie jak w gytie wêglanowe w po-bli¿u jeziora Miedwie (Meller 2006). Gytie z obiek-tów 1–3, zawiera³y zbli¿one iloœci Ca, P, Na Mg i K w porównaniu z osadami wêglanowymi badanymi przez Ugglê (1968, 1969), Mellera (2006), Andrièa i in. (2008) i Dobrowolskiego (2010). Meller (2006) i Dobrowolski (2010) wskazuj¹ na istotne zale¿noœci miêdzy udzia³em mineralnych frakcji niewêglano-wych a kszta³towaniem siê zawartoœci makroelemen-tów w osadach organicznych i wêglanowych. Prze-prowadzone badania potwierdzi³y jedynie istotny wzrost zawartoœci ogólnego K (r = 0,54) w zale¿no-œci od udzia³u procentowego mineralnych frakcji niewêglanowych w gytiach oraz P (r = 0,54) i K (r = 0,71) w utworach organicznych (tab. 4). Na wie-le w³aœciwoœci gwie-leb pobagiennych wp³yw ma rodzaj osadów (zawartoœæ CaCO3), na których gleby siê wy-tworzy³y (Uggla 1969). Zwi¹zane jest to z procesem mineralizacji poziomów organicznych prowadz¹cym do zwiêkszenia wp³ywu pod³o¿a na w³aœciwoœci po-ziomów powierzchniowych (Marcinek i Spychalski 1998). Wielu autorów podkreœla tak¿e wp³yw sposo-bu u¿ytkowania na kszta³towanie w³aœciwoœci utwo-rów organicznych (Piaœcik i Gotkiewicz 2004, Mel-ler 2006, Kiryluk 2008, Andriè i in. 2010, Volunge-vièius i in. 2015).
Badane mursze charakteryzowa³y siê niewielk¹ zawartoœci¹ Zn i Cu, przy czym najmniejsze zawar-toœci tych mikroelementów zaobserwowano w bar-dziej przeobra¿onych murszach pochodz¹cych z obiektu 2 – odpowiednio 23,38 i 6,32 mg⋅kg–1 s.m.
Otrzymane wartoœci koncentracji cynku i miedzi by³y niskie podobnie jak w glebach organogenicznych na osadach wêglanowych z okolic Miedwia (NiedŸwiec-ki i £yduch 1992, Meller 2006). Gleby torfowe sa-prowe zawiera³y wyraŸnie wiêcej ogólnych form Mn,
Zn, Cu, Pb, Ni i Co w poziomach organicznych ni¿ gleby murszowe. Zarówno mursze, jak i torfy wyka-zywa³y naturaln¹ zawartoœæ Zn, Cu, Pb, Ni, Cd i Co (Kabata-Pendias i in. 1995, Rozporz¹dzenie 2002). Osady organiczne stanowi¹ doskona³e archiwum zmian klimatycznych oraz wp³ywu cywilizacji na ja-koœæ œrodowiska. Liczne badania wskazuj¹, ¿e zmia-ny zawartoœci metali ciê¿kich w masie organicznej obszarów torfowiskowych spowodowane s¹ dzia³al-noœci¹ cz³owieka zwi¹zan¹ z zanieczyszczeniem at-mosfery, gleby oraz wód zasilaj¹cych tereny mokra-d³owe (Glooschenko 1982, Kalembasa i in. 2008, Christianis i in. 1998, Schöner i in. 2009, Kõlli i in. 2010, Volungevièius i in. 2015). Badane mursze i torfy charakteryzowa³y siê podobn¹ zawartoœci¹ ogólnych form mikroelementów w porównaniu z utworami or-ganicznymi (torfowisk niskich) w pobli¿u jeziora Ontario (Glooschenko 1982) lub w rejonie torfowi-ska Phillippi w Grecji i Macedonii (Christanis i in. 1998). Otrzymane zawartoœci mikropierwiastków by³y tak¿e zbli¿one do wyników jakie dokumento-wano dla utworów organicznych wykszta³conych na gytii wapiennej (Meller 2006, Andriè 2008, Dobro-wolski 2010). Natomiast badania Schöner i in. (2009) wykaza³y wyraŸnie wiêksz¹ koncentracjê Fe, Mn, Zn, Cu, Ni, Co, Pb i Cd w glebach organicznych we wschodnich Niemczech. Silniej zmineralizowane mursze z okolic jeziora Strzeszowskiego charaktery-zowa³y siê wyraŸnie wiêksz¹ zawartoœci¹ ogólnego Fe – œrednio 21,94 g⋅kg–1 s.m. ni¿ badane torfy – 16,22
g⋅kg–1 s.m. Podobne wyniki otrzymali Kalembasa i
in. (2008). Wzrost zawartoœci ¿elaza w poziomach organicznych jest cech¹ charakterystyczn¹ dla pro-cesu murszenia (Piaœcik i Bieniek 2001, Grzywna 2014) i mo¿e niekorzystnie wp³ywaæ na w³aœciwoœci chemiczne i fizyczno-wodne gleb organicznych. Po-nadto wysoka zawartoœæ Fe i Mn w glebie mo¿e byæ wywo³ana oprócz procesu murszenia tak¿e dop³ywem zasobnych w te pierwiastki wód gruntowych (Kalem-basa i in. 2008, Smólczyñski i Orzechowski 2010). W analizowanych osadach wapiennych stwierdzono wiêksze zawartoœci Fe, Zn, Cu, Pb, Ni i Co w pozio-mach po³o¿onych g³êbiej (tab. 3). Stropowe warstwy z³o¿a osadów wapiennych zawiera³y wiêksze iloœci manganu. Zawartoœæ metali ciê¿kich w gytiach wê-glanowych z okolic jezior Sitno, Strzeszowskie i Sie-rakowo nie odbiega znacz¹co od wartoœci jakie uzy-skano dla podobnych osadów. Stüben i in. (1998), Karaca i in. (2006), Andriè i in. (2008) i Prosowicz (2008) dokumentuj¹ porównywalne zawartoœci Zn, Cu, Pb, Cd i Ni do wyników jakie otrzymano dla gy-tii charakteryzowanych w niniejszej pracy. Tak¿e za-kres zawartoœci ogólnego Fe i Mn stwierdzony przez Stübena i in. (1998), Mellera (2006), Prosowicza
TABElA 3. Zawartoœæ ogólna mikroelementów w badanych glebach TABLE 3. Total content of microelements in the soils studied
t k e i b O t c e j b O m o i z o P n o z i r o H r t e m a r a P r e t e m a r a P e F Mn Zn Cu Pb Cd Ni Co g⋅ gk –1s.m. m ⋅ ggk –1s.m. 1 M œrednia n a e m S n i m x a m 1 9 , 6 1 8 9 , 8 5 3 , 7 0 3 , 9 2 1 7 2 , 0 2 7 1 , 0 1 6 0 , 0 0 0 5 , 0 8 5 , 5 2 2 3 , 8 1 0 3 , 7 1 4 , 2 5 1 3 , 9 6 7 , 2 6 1 , 5 9 3 , 3 1 6 3 , 2 1 6 4 , 2 1 0 0 , 0 5 7 , 0 3 3 1 , 1 4 3 , 0 5 7 , 0 2 5 , 1 3 4 , 1 6 0 , 1 9 1 , 0 8 9 , 2 5 9 , 0 5 5 , 0 3 0 , 0 1 6 , 1 1 L œrednia n a e m S n i m x a m 9 0 , 4 3 8 , 2 5 1 , 2 9 2 , 8 1 6 5 , 0 9 6 0 , 0 8 5 4 , 0 0 0 6 , 0 7 2 , 9 2 0 , 3 5 1 , 5 0 4 , 2 1 2 0 , 4 5 4 , 1 9 0 , 2 4 3 , 5 6 0 , 2 9 5 , 0 0 4 , 1 0 7 , 2 2 8 , 0 0 6 , 0 1 1 , 0 7 5 , 1 2 2 , 0 7 2 , 0 0 0 , 0 6 5 , 0 7 3 , 0 2 2 , 0 8 1 , 0 9 6 , 0 2 L œrednia n a e m S n i m x a m 0 4 , 8 1 3 , 3 4 0 , 6 9 1 , 3 1 9 9 3 , 0 5 9 0 , 0 0 2 3 , 0 5 2 5 , 0 6 3 , 7 1 9 3 , 6 9 2 , 3 1 7 7 , 6 2 6 4 , 6 3 3 , 3 4 8 , 3 5 1 , 1 1 8 4 , 3 6 5 , 1 7 2 , 2 5 6 , 5 2 5 , 0 2 3 , 0 0 2 , 0 4 8 , 0 1 5 , 3 5 7 , 2 5 7 , 1 0 6 , 7 8 1 , 1 5 3 , 0 7 7 , 0 2 6 , 1 2 M œrednia n a e m S n i m x a m 4 9 , 1 2 1 5 , 8 6 9 , 7 5 2 , 4 3 1 5 4 , 0 7 8 0 , 0 9 0 3 , 0 3 6 5 , 0 8 3 , 3 2 1 8 , 9 4 2 , 7 1 8 , 6 3 2 3 , 6 7 0 , 2 2 4 , 3 2 6 , 9 8 8 , 7 1 7 1 , 0 1 0 0 , 0 4 5 , 8 2 7 3 , 0 0 1 , 0 2 2 , 0 3 5 , 0 4 6 , 3 0 8 , 0 4 1 , 2 9 4 , 4 5 0 , 1 0 5 , 0 0 0 , 0 6 4 , 1 1 L œrednia n a e m S n i m x a m 0 2 , 3 7 0 , 1 6 5 , 1 4 1 , 4 6 4 3 , 0 1 3 0 , 0 1 1 3 , 0 9 7 3 , 0 6 9 , 5 9 8 , 2 7 7 , 3 9 8 , 0 1 2 0 , 2 0 7 , 0 5 3 , 1 3 0 , 3 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 4 , 0 8 0 , 0 0 3 , 0 9 4 , 0 3 8 , 1 1 5 , 1 0 0 , 0 8 2 , 3 3 4 , 0 4 4 , 0 0 0 , 0 6 9 , 0 2 L œrednia n a e m S n i m x a m 7 5 , 7 8 1 , 5 2 6 , 1 1 8 , 5 1 8 9 1 , 0 8 6 0 , 0 7 3 1 , 0 6 9 2 , 0 2 3 , 8 8 0 , 2 2 9 , 5 1 2 , 1 1 4 8 , 2 9 2 , 1 3 4 , 1 8 4 , 4 2 4 , 1 8 0 , 2 0 0 , 0 9 5 , 4 7 3 , 0 0 2 , 0 4 1 , 0 0 6 , 0 8 9 , 1 0 4 , 2 0 0 , 0 7 3 , 5 4 7 , 0 7 3 , 0 6 1 , 0 3 1 , 1 3 O œrednia n a e m S n i m x a m 2 2 , 6 1 9 4 , 5 0 8 , 7 7 4 , 3 2 1 8 4 , 0 6 6 1 , 0 4 6 2 , 0 8 9 6 , 0 0 9 , 7 3 6 1 , 6 2 0 0 , 0 5 0 , 2 7 1 9 , 5 2 5 1 , 8 5 7 , 8 1 1 4 , 1 4 2 8 , 7 2 6 3 , 6 1 5 1 , 1 1 9 , 3 4 5 5 , 0 2 3 , 0 6 0 , 0 8 8 , 0 0 0 , 3 1 7 7 , 5 9 4 , 7 5 6 , 3 2 7 5 , 4 0 9 , 0 2 3 , 3 0 6 , 5 1 L œrednia n a e m S n i m x a m 9 9 , 4 8 6 , 2 0 4 , 3 4 7 , 9 0 2 6 , 0 7 6 1 , 0 3 5 4 , 0 8 7 8 , 0 2 6 , 1 1 3 6 , 5 4 1 , 5 0 3 , 9 1 4 5 , 2 3 4 , 0 0 2 , 2 4 2 , 3 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 2 2 , 0 0 3 , 0 0 0 , 0 6 5 , 0 5 0 , 5 0 0 , 3 6 4 , 2 7 7 , 8 8 3 , 2 1 3 , 0 5 0 , 2 7 8 , 2 2 L œrednia n a e m S n i m x a m 4 4 , 3 1 0 3 , 6 1 6 , 8 2 0 , 2 2 0 0 4 , 0 0 0 2 , 0 4 1 2 , 0 1 8 5 , 0 5 6 , 6 3 3 0 , 4 2 5 5 , 8 1 1 8 , 1 7 4 0 , 9 6 5 , 7 5 7 , 3 9 8 , 9 1 5 4 , 2 5 3 , 3 0 0 , 0 9 0 , 7 7 2 , 0 1 3 , 0 0 0 , 0 4 5 , 0 9 1 , 1 1 4 0 , 0 1 3 3 , 3 2 9 , 5 2 5 5 , 4 3 4 , 2 8 8 , 1 1 6 , 7
(2008) i Dobrowolskiego (2010) kszta³towa³ siê po-dobnie. Badane osady wêglanowe charakteryzowa³y siê wy¿sz¹ œredni¹ zawartoœci¹ Pb i Cd w stosunku do gytii z okolic Miedwia (Meller 2006) oraz wyraŸ-nie ni¿sz¹ zawartoœci¹ Zn, Pb i Cd ni¿ utwory wêgla-nowe Polesia opisane przez Dobrowolskiego i in. (2010).
Zawartoœæ wêglanu wapnia w poziomach podpo-wierzchniowych istotnie wp³ywa³a na podwy¿szenie zawartoœci ogólnego Ca (r = 0,66) i Mn (r = 0,45), natomiast wzrost procentowej zawartoœci CaCO3
istotnie wp³ywa³ na obni¿enie ogólnych koncentracji P, K, Fe, Zn, Cu, Pb, Ni, Co (tab. 4). Zawartoœæ przy-swajalnych form Ca, Mg i K by³a wy¿sza w pozio-mach organicznych ni¿ w osadach wapiennych. Za-wartoœæ przyswajalnego Na w wiêkszoœci przypad-ków by³a poza granic¹ oznaczalnoœci (tab. 2). W ba-danych glebach, zarówno w poziomach organicznych oraz w limnicznych osadach wapiennych zawartoœæ kationów Ca stanowi³a ponad 95% ogólnej sumy ka-tionów zasadowych. Pozosta³e pierwiastki mo¿na uszeregowaæ w nastêpuj¹cy sposób: Mg > K > Na,
TABELA 4. Wspó³czynniki korelacji miêdzy zawartoœci¹ CaCO3, stratami na ¿arzeniu, zawartoœci¹ mineralnych czêœci bezwapien-nych, zawartoœci¹ makro- i mikroelementów
TABLE 4. Correlation coefficients between CaCO3, losses on ignition, non-carbonates fractions, and macro- and microelements content a n n e i m Z e l b a i r a V P Ca Mg K Na Fe Mn Zn Cu Pb Cd Ni Co y m o i z o P e n z c i n a g r o c i n a g r O s n o z i r o h ) 1 2 = n ( O C a C 3 -0,27 0,74* 0,88* -0,32 0,67* 0,04 0,06 -0,34 0,52* -0,32 -0,42 -0,24 -0,45* y t a r t S u i n e z r a ¿ a n s e s s o L n o i t i n g i n o 1 1 , 0 - -0,54* -0,73* -0,18 -0,45* -0,22 -0,21 0,03 -0,18 -0,01 0,31 0,36 0,46* b f M 0,54* -0,30 -0,24 0,71* -0,33 0,25 0,21 0,45* -0,51* 0,48* 0,17 -0,16 -0,02 y d a s O e n n e i p a w e n i r t s u c a L k l a h c ) 7 2 = n ( O C a C 3 -0,51* 0,66* 0,12 -0,59* 0,21 -0,61* 0,45* -0,70* -0,66* -0,65* 0,06 -0,60* -0,59* y t a r t S u i n e z r a ¿ a n s e s s o L n o i t i n g i n o * 7 8 , 0 -0,23 -0,03 0,32 -0,02 0,43* 0,13 0,69* 0,47* 0,04 -0,20 0,75* 0,69* b f M 0,24 -0,64* -0,12 0,54* -0,23 0,51* -0,55* 0,52* 0,55* 0,71* 0,01 0,39* 0,40* . s n o i t c a r f s e t a n o b r a c -n o n , e n n e i p a w z e b e j c k a r f e n l a r e n i m – b f M . 5 0 . 0 < p t a t n a c i f i n g i s s n o i t a l e r r o c , 5 0 , 0 < p y z r p e n t o t s i e j c a l e r o K *
RYCINA 2. Zale¿noœci miêdzy procentow¹ zawartoœci¹ CaCO3 a iloœci¹ Ca2+ przyswajalnego oznaczonego metod¹ Pallmana
przy czym poziomy organiczne by³y wyraŸnie zasob-niejsze w przyswajalne formy Ca, Mg i K ni¿ osady wapienne. Podobnie mo¿na uszeregowaæ zawartoœæ kationów wymiennych w utworach organicznych ba-danych przez Orzechowskiego i in. (2004), Mellera (2006) i £achacza i in. (2009). Jednak w przeciwieñ-stwie do utworów organicznych wytworzonych na osadach wêglanowych torfy i mursze badane przez Orzechowskiego i in. (2004) charakteryzowa³y siê szerszym stosunkiem kationów wymiennych Ca:Mg. Osady wêglanowe obiektów 1–3 wyró¿nia³y siê bar-dzo nisk¹ zawartoœci¹ wymiennego Na. Ponadto wy-kazywa³y zbli¿one zawartoœci kationów wymiennych Ca, Mg i K oraz sumy kationów zasadowych do gytii wapiennych z okolic Miedwia (Meller 2006). Gytie wapienne gytiowiska G¹zwa (£achacz i in. 2009) cha-rakteryzowa³y siê wyraŸnie wiêksz¹ zawartoœci¹ wy-miennych form Ca, Mg, K i Na oraz sum¹ kationów wymiennych.
Badania £achacza i in. (2009) potwierdzaj¹ nisk¹ zawartoœæ wodoru wymiennego i wysok¹ zawartoœæ sumy kationów zasadowych Ca, Mg, K i Na
(powy-¿ej 95% pojemnoœci sorpcyjnej) oraz bardzo szeroki stosunek kationu Ca2+ do Mg2+ w glebach organicz-nych wytworzoorganicz-nych na osadach wapienorganicz-nych. Naj-wiêksz¹ zawartoœci¹ przyswajalnych form Ca i Mg wyró¿nia³ siê s³abo roz³o¿ony mursz z okolic jeziora Sitno, a torfy saprowe wykazywa³y najwiêksz¹ za-wartoœæ przyswajalnego K. Porównuj¹c sumê katio-nów zasadowych badanych gleb (tab. 2) mo¿na za-uwa¿yæ, ¿e najwy¿sze wartoœci wystêpowa³y w mur-szach obiektu 1 – œrednio 99,23 cmolc⋅kg–1, a
naj-mniejsze w murszach wykazuj¹cych silniejszy sto-pieñ rozk³adu obiektu 2 – œrednio 62,83 cmolc⋅kg–1.
£achacz i in. (2009) podkreœlaj¹ zale¿noœæ pojemno-œci sorpcyjnej od zawartopojemno-œci wêglanu wapnia i materii organicznej w glebach wytworzonych na osadach wapiennych. Orzechowski i in. (2004) tak¿e potwier-dzaj¹ zwi¹zek kationowej pojemnoœci wymiennej oraz sumy zasadowych kationów wymiennych z za-wartoœci¹ materii organicznej. W trakcie niniejszych badañ stwierdzono istotne zale¿noœci (ryc. 2 i 3) miê-dzy zawartoœci¹ dominuj¹cego kationu Ca2+ a
pro-centow¹ zawartoœci¹ materii organicznej (r = 0,66) oraz procentowego udzia³u CaCO3 (r = -0,59).
RYCINA 3. Zale¿noœci miêdzy stratami na ¿arzeniu, a iloœci¹ Ca2+ przyswajalnego oznaczonego metod¹ Pallmana
WNIOSKI
1. Stopieñ przeobra¿enia poziomów organicznych gleb limnowo-murszowych oraz limnowo-sapro-wych wp³ywa³ na w³aœciwoœci chemiczne bada-nych gleb. Mursze o wysokim stopniu zmurszenia (MtIII) charakteryzowa³y siê wy¿sz¹ zawartoœci¹ Fe i Mn oraz mniejsz¹ Mn, Zn, Cu, Pb, Ni i Co w porównaniu z torfami. Koncentracja mikropier-wiastków w utworach organicznych by³a natural-na, a uwagê zwraca niska zawartoœæ Zn i Cu cha-rakterystyczna dla gleb pobagiennych na osadach wêglanowych.
2. Wszystkie badane gleby charakteryzowa³y siê nisk¹ zawartoœci¹ ogólnego P i K, oraz wysok¹ Ca i Mg. Poziomy organiczne o wysokim stopniu zmurszenia (Mt III) zawiera³y du¿e iloœci wapnia i magnezu, których koncentracja ulega³a zwiêksze-niu wraz ze wzrostem udzia³u procentowego CaCO3. Wzrost udzia³u mineralnych frakcji bez-wapiennych istotnie zwiêksza³ koncentracjê fos-foru i potasu.
3. Wêglanowe osady limniczne z g³êbokoœci 50–100 cm charakteryzowa³y siê wiêkszym udzia³em CaCO3 ni¿ osady z g³êbokoœci 100–150 cm, a zwiêkszaj¹-cy siê udzia³ mineralnych frakcji bezwapiennych wp³ywa³ na wzrost koncentracji ogólnych form K, Fe, Zn, Cu, Pb, Ni i Co.
4. Zawartoœæ kationów wymiennych w poziomach organicznych oraz osadach wêglanowych mo¿na uszeregowaæ w nastêpuj¹cy sposób: Ca > Mg > K > Na. Udzia³ wymiennej formy Ca w sumie katio-nów zasadowych przekracza³ 95%. Suma katiokatio-nów wymiennych w poziomach organicznych by³a wy¿sza ni¿ w osadach wapiennych, a zawartoœæ dominuj¹cego kationu Ca2+ by³a istotnie
skorelo-wana z iloœci¹ materii organicznej.
LITERATURA
Andriè M., Krofliè B., Toman M.J., Ogrinc N., Dolenec T., Dobnikar M., Èermelj B., 2008. Late quaternary vegetation and hydrological change at Ljubljansko barje (Slovenia). Paleogeography, Paleoclimatology, Paleoecology 270: 150–165. Berglund O., Berglund K., 2010. Distribution and cultivation intensity of agricultural organic soils in Sweden and estimation of greenhouse gas emissions. Geoderma 154: 173–180. Bogacz A., Szulc A., Bober A., Pl¹skowska E., Matkowski K.,
2004. Wp³yw stopnia zmurszenia torfu na sk³ad i liczebnoœæ grzybów glebowych obiektu Przedmoœcie. Roczniki Glebo-znawcze – Soil Science Annual 55(3): 39–51.
Chimner R.A., Cooper D.J., 2003. Influence of water table levels on CO2 emissions in a Colorado subalpine fen: an in situ microcosm study. Soil Biology and Biochemistry 35(3): 345–351. Christanis K., Georgakopoulos A., Fernández-Turiel J.L., Bouzinos A., 1998. Geological factors influencing the concentration of
trace elements in the Philippi peatland, eastern Macedonia, Greece. International Journal of Coal Geology 36: 295–313. Dobrowolski R., Zió³ek M., Ba³aga K., Melke J., Bogucki A., 2010. Radiocarbon age and geochemistry of the infillings of small closed depressions from Western Polesie (Poland SE, Ukraine NW). Geochronometria 36: 39–46.
Ewing J.M., Verpaskas M.J., Broome S.W., White J.G., 2012. Changes in wetland soil morphological and chemical properties after 15, 20, and 30 years of agricultural production. Geoderma 179–180: 73–80.
Glooschenko W.A., 1982. Sediment trace metal chemistry of second marsh, Oshawa, Ontario. Wetlands 2: 207–15. Grzywna A., 2014. Ocena zasobnoœci gleb torfowo-murszowych
zlewni Tyœmienicy w sk³adniki pokarmowe. Woda-Œrodowi-sko-Obszary Wiejskie 14(1): 19–26.
Jakubus M., Gajewski P., Kaczmarek Z., 2013. W³aœciwoœci fizykochemiczne i chemiczne poziomów wierzchnich wybra-nych gleb zlokalizowawybra-nych w s¹siedztwie planowanej odkrywki wêgla brunatnego „Tomis³awice”. Rocznik Ochrona Œrodo-wiska 15: 2232–2248.
Jarnuszewski G., Meller E., 2013. W³aœciwoœci p³ytkich gleb pobagiennych na kredzie jeziornej oraz ocena sk³adu chemicz-nego wód gruntowych. Uniwersytet Zielonogórski, Zeszyty Naukowe, 149, In¿ynieria Œrodowiska 29: 5–13.
Jaszczyñski J., 2008. Groundwater quality against a background of human activities and impact of peatland area. Agronomy Research 6(1): 121–129.
Kabata-Pendias A., Piotrowska M., Motowicka-Terelak T., Ma-liszewska-Kordybach B., Filipiak K., Krakowiak A., Pietruch C., 1995. Podstawy oceny chemicznego zanieczyszczenia gle-by. Metale ciê¿kie, siarka i WWA. IUNG Pu³awy, Pañstwowa Inspekcja Ochrony Œrodowiska: 1–136.
Kalembasa D., Becher M., 2009. Frakcje azotu w glebach torfo-wo-murszowych w dolinie górnego Liwca. Woda-Œrodowi-sko-Obszary Wiejskie 9(2): 73–82.
Kalembasa D., Paku³a K., Becher M., 2008. Profile differences of Fe, Al and Mn in the peat-muck soils in the upper Liwiec River valley. Acta Scientiarium Polonorum 8(2): 3–8. Karaca A., Turgay O.C., Tamer N., 2006. Effects of humic deposit
(gyttja) on soil chemical and microbiological properties and heavy metal availability. Biology and Fertility of Soils 42: 585–592.
Kiryluk A., 2008. Wp³yw 20-letniego u¿ytkowania ³¹k pobagien-nych na zmianê niektórych w³aœciwoœci fizyczno-wodpobagien-nych gleb oraz kszta³towanie siê zbiorowisk roœlinnych. Woda-Œro-dowisko-Obszary Wiejskie 8(1): 151–160.
Kiryluk A., 2009. Proces gr¹dowienia w pobagiennych ekosyste-mach ³¹kowych. Woda-Œrodowisko-Obszary Wiejskie 9(4): 59–69.
Kõlli R., Asi E., Apuhtin V., Kauer K., Szajdak L.W., 2010. Che-mical properties of surface peat on forest land in Estonia. Mires and Peat 6: 1–12.
KoŸmiñski C., Michalska B., Czarnecka M., 2007. Klimat woje-wództwa zachodniopomorskiego. Akademia Rolnicza w Szczecinie, Uniwersytet Szczeciñski: 1–147.
Krzywonos K., 1993. Organogeniczne gleby wêglanowe na kre-dzie jeziornej. Charakterystyka i klasyfikacja. Wiadomoœci IMUZ 17(3): 37–55.
Lowe L.E., 1986. Application of a sequential extraction procedure to the determination of the distribution of sulphur forms in selected peat materials. Canadian Journal of Soil Science 66: 337–345.
£achacz A., Nitkiewicz M., Pisarek W., 2009. Soil conditions and vegetation on gyttja lands in the Masurian Lakeland. Contemporary Problems of Management and Environmental Protection Wetlands – Their Functions and Protection 2: 61–94. £yduch L., 1968. Warunki glebowe zbiorowiska œmia³ka darnio-wego i mozgi trzcinowatej okolic jeziora Bêdgoszcz. Zeszyty Naukowe WSR Szczec. 28: 93–112.
Marcinek J., Spychalski M., 1998. Degradacja gleb organicznych doliny Obry po ich odwodnieniu i wieloletnim rolniczym u¿yt-kowaniu. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych 460: 219–236.
Markowski S., 1980. Struktura i w³aœciwoœci podtorfowych osa-dów jeziornych rozprzestrzenionych na Pomorzu Zachodnim jako podstawa ich rozpoznawania i klasyfikacji. [W:] Kreda jeziorna i gytie. Materia³y konferencji naukowo-technicznej, Gorzów Wlkp., Zielona Góra, 2: 44–55.
Meller E., 2004. Niektóre w³aœciwoœci chemiczne ró¿nie u¿ytko-wanych gleb gytiowo-murszowych w pobli¿u jeziora Miedwie. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 55(3): 139–146. Meller E., 2006. P³ytkie gleby organogeniczno-wêglanowe na kredzie jeziornej i ich przeobra¿enia w wyniku uprawy. Aka-demia Rolnicza w Szczecinie, Rozprawy 233: 1–115. NiedŸwiecki E., £yduch L., 1992. Zawartoœæ niektórych
mikroele-mentów w glebach gytiowo-murszowych oraz w roœlinnoœci trawiastej nad Jeziorem Miedwie. VII Sympozjum nt. Mikro-elementy w rolnictwie. Kom. Gleboznawstwa i Chemii Rol-nej PAN we Wroc³awiu, Katedra Chemii Rolniczej AR we Wroc³awiu. 16–17 wrzeœnia 1992: 340–342.
Okruszko H., 1960. Gleby murszowe torfowisk dolinowych i ich chemiczne oraz fizyczne w³aœciwoœci. Roczniki Nauk Rolni-czych F 74(1): 5–89.
Okruszko H., 1988. Zasady podzia³u gleb hydrogenicznych na rodzaje oraz ³¹czenia rodzajów w kompleksy. Roczniki Gle-boznawcze – Soil Science Annual 39(1): 127–152.
Okruszko H., Gotkiewicz J., Szuniewicz J., 1993. Zmiany za-wartoœci mineralnych sk³adników gleby torfowej pod wp³y-wem wieloletniego u¿ytkowania ³¹kowego. Wiadomoœci IMUZ 17(3): 139–150.
Olkowski M., 1967. Niektóre w³aœciwoœci chemiczne i fizyczne gytii osuszonych jezior mazurskich. Zeszyty Naukowe WSR Olszt. 23: 245–262.
Orzechowski M., Smólczyñski S., Sowiñski P., 2004. Przekszta³-cenia antropogeniczne gleb obni¿eñ œródmorenowych Poje-zierza Mazurskiego. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 55(2): 311–320.
Pawluczuk J., 2008. Mineralizacja organicznych zwi¹zków azotu w glebach murszowych £¹k Dymerskich na Pojezierzu Mr¹-gowskim. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 59(1): 183–191.
Pawluczuk J., Szymczyk S., 2008. Dynamika mineralizacji orga-nicznych zwi¹zków azotu w glebach murszowych a zawar-toœæ azotu azotanowego i amonowego w wodach gruntowych na obiekcie £¹ki Dymerskie. Woda-Œrodowisko-Obszary Wiejskie 8 (2b): 105–115.
Piaœcik H., Bieniek B., 2001. Zmiany w zawartoœci form ¿elaza powodowane procesem murszenia w warunkach zró¿nicowa-nego odwodnienia. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 52: 119–125.
Piaœcik H., Gotkiewicz J., 2004. Przeobra¿enia odwodnionych gleb torfowych jako przyczyna ich degradacji. Roczniki Gle-boznawcze – Soil Science Annual 55 (2): 331–338. Prosowicz D., 2008. Metale w osadach dennych Jeziora Wigry.
Geologia 34(1): 85–108.
Reddy K.R., 1982. Mineralization of nitrogen in organic soils. Soil Science Society of America Journal 46: 561–566. Rozporzadzenie Ministra Œrodowiska z dnia 9 wrzeœnia 2002 r.
w sprawie standardów jakoœci gleby oraz standardów jakoœci ziemi (Dz.U. 2002, nr 165, poz. 1359).
Sapek A., Gotkiewicz J., 1977. Rozmieszczenie sk³adników mineralnych w profilach gleby torfowej z obiektu Kuwasy ró¿nie u¿ytkowanej i nawo¿onej. Roczniki Nauk Rolniczych, F 79(3): 113–134.
Sapek B., 2011. Sorpcja fosforu przez mursze i utwory torfowe w rejonie doliny Biebrzy. Woda-Œrodowisko-Obszary Wiej-skie 11(3): 219–235.
Scherer H.W., 2009. Sulfur in soils. Journal of Plant Nutrition and Soil Science 172: 326–335.
Schöner A., Noubactep C., Büchel G., Sauter M., 2009. Geoche-mistry of natural wetlands in former uranium milling sites (eastern Germany) and implications for uranium retention. Chemie der Erde 69: 91–107.
Sk³odowski P., 1968. Rozmieszczenie siarki w profilach glebo-wych niektórych typów gleb Polski. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 19(1): 99–119.
Smólczyñski S., Orzechowski M., 2010. Distribution of elements in soils of moraine landscape in Masurian Lakeland. Journal Elementology 15(1): 177–188.
Stüben D., Walpersdorf E., Voss K., Rönicke H., Schimmele M., Baborowski M., Luther G., Elsner W., 1998. Application of lake marl at Lake Arendsee, NE Germany: First results of a geochemical monitoring during the restoration experiment. The Science of the Total Environmen 218: 33–44.
Systematyka gleb Polski, 2011. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 62(3): 1–193.
Turbiak J., 2009. Aktywnoœæ respiracyjna gleb pobagiennych w warunkach ich utrzymania w czarnym ugorze. Woda-Œro-dowisko-Obszary Wiejskie 9(1): 161–170.
Uggla H., 1968. Bagienne i murszowe gleby gytiowiska G¹zwa. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 18(2): 369– 413.
Uggla H., 1969. Gleby gytiowe Pojezierza Mazurskiego. Cz. II. W³aœciwoœci fizyczne, chemiczne i biologiczne gleb gytiowo-bagiennych i gytiowo-murszowych. Zeszyty Naukowe WSR Olszt. 25(3): 583–605.
Uggla H., 1971. Charakterystyka gytii i gleb gytiowych Pojezie-rza Mazurskiego w œwietle dotychczasowych badañ Katedry Gleboznawstwa WSR w Olsztynie. Zeszyty Problemowe Po-stêpów Nauk Rolniczych 107: 13–25.
Uggla H., 1976. “Rêdziny” Pojezierza Mazurskiego. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 27 (2): 113–125. Verhoeven J.T.A., 2014. Wetlands in Europe: perspectives for
restoration of a lost paradise. Ecological Engineering 66: 6–9. Volungevièius J., Amalevièiûtë K., Liaudanskienë I., Šlepetys J., 2015. Chemical properties of Pachiterric Histosol as influenced by different land use. Zemdirbyste-Agricultre 102(2): 123–132.
Received: September 8, 2015 Accepted: February 29, 2016
Chemical properties of organic soils developed from lacustrine chalk near
the lakes Strzeszowskie, Sitno, and Sierakowo
(Western Pomerania, north Poland)
Abstract: The genesis of organic soils is closely connected with water. The occurrence of carbonate deposits in the central and
lower part of organic soil profile points to the link between their genesis and post-glacial lakes. The studies conducted in the years 2009–2012 focused on organic soils near lakes: Strzeszowskie, Sitno (Myœliborskie Lakeland) and Sierakowo (Iñskie Lakeland), north Poland. The goal of the present study was to characterize chemical properties of organic soils developed on carbonate deposits. The examined soils belonged to organic muck and sapric peat soils. They contained variable amount of organic matter (32,4–66,6%). The C/N ratio depended on the degree of mineralization. The soils under study, had a high level of available forms of Ca and low level of P, K, Cu, and Zn. Both in surface and subsurface horizons of muck and sapric peat soils the content of exchangeable cations may be ranked as follows: Ca > Mg > K > Na. Basic cations total in organic horizons was distinctly higher than in calcareous sediments. In organic horizons and limnic deposits, the share of exchangeable form of Ca in the sum of basic cations exceeded 95%.
