Porównanie wpływu wieloletniego nawożenia mineralnego i organicznego na zawartość przyswajalnego fosforu w glebie lekkiej

Ż L Ż B IE T A W E N G L IK O W S K A

PORÓWNANIE WPŁYWU WIELOLETNIEGO NAWOŻENIA

MINERALNEGO I ORGANICZNEGO NA ZAWARTOŚĆ

PRZYSWAJALNEGO FOSFORU W GLEBIE LEKK IEJ

K a te d r a C h e m ii R o ln e j A k a d e m ii R o ln ic z e j w S z c z e c in ie W S T Ę P

Systematyczne stosowanie nawozów fosforowych prowadzi do w zrostu

zawartości przyswajalnego fosforu w glebie.

W niniejszej pracy badano zmiany zawartości przyswajalnego fosforu

w glebie w dwóch doświadczeniach polowych o jednakowym schemacie,

ale o zróżnicowanym położeniu nad poziomem morza. Porównywano dzia­

łanie równoważnych dawek fosforu zastosowanych wyłącznie w nawozie

m ineralnym (superfosfat) i wyłącznie w oborniku oraz wpływ superfos-

fatu na tle obornika.

W A R U N K I I M E T O D Y B A D A Ń

Doświadczenia zostały założone w RZD Lipki (A — w Lipkach i В —

w Grzędzicach). Oba założono na glebie brunatnej

kwaśnej. Gleba w

punkcie A powstała z piasku gliniastego lekkiego zwałowego, w punkcie

В z piasku słabo gliniastego lekkiego zwałowego, zalegającego na glinie

zwałowej lekkiej (70—75 cm) silnie spiaszczonej (tab. 1).

Ta b e l a 1

N iektóre właściwości chemiczne gleb w warstwie 0 -2 0 cm Som e chemical properties o f soils in the layer o f 0 -2 0 cm

: Miejsce pobrania próbek gleby Soil sampling place pHjcci Zawartość w 100 g gleby w mg

Content in 100 g o f soil in m g Materia organiczna Organic matter % A1 ruchomy A lmob P К N ogółem N tot 1 A j 4,55 1,74 1,83 3,98 59 1,14

i

в

j

Pole w Grzędzicach było położone około 8 m niżej od pola w Lipkach,

co miało w pływ na wilgotność profilów glebowych, szczególnie że oba

znajdowały się w sąsiedztwie jeziora Miedwie. W ahania poziomu wód

gruntow ych odgryw ały niewątpliwie niejednakową rolę w zasobności pól

doświadczalnych. Jednak pod względem bonitacyjnym gleby te nie w yka­

zywały większej różnicy (doświadczenie A — klasa użytkowa IVa, В —

IV b).

Doświadczenia w obu punktach zostały założone metodą podbloków

losowych w pięciu powtórzeniach (tab. 2). Powierzchnia poletka na polu

Ta b e l a 2

Schemat doświadczenia — Experiment scheme

i Bez obornika — W ithout farmyard manure

°

i N — 150 kg, K — 149 kg ! N — 150 kg, P — 33 kg

; N — 150 kg, P — 33 kg, K — 149 kg

i N a tle obornika — On the basis o f farmyard manure I stosow anego w dawce 30 t/ha co roku pod każdą roślinę płodozm ianu j applied at the rate o f 30 t/ha for every crop o f crop rotation I Obornik 1 Farmyard manure j Obornik ! Farmyard manure + N — 150 kg, К — 149 kg I Obornik Farmyard manure + N — 150 kg, P — 33 kg Obornik Farmyard manure + N — 150 kg, P — 33 kg, К — 149 kg

A wynosiła 32 m2, a na polu В — 28 m2. Doświadczenia prowadzono z

dwoma płodozmianami: 3-polowym i 4-polowym. Tu przedstawiono tylko

w yniki płodozmianu 3-polowego z ziemniakami, owsem i żytem. Każdego

roku upraw iano wszystkie rośliny płodozmianu zachowując w nawożeniu

ten sam schemat.

Po zbiorach roślin pobrano z każdego poletka z głębokości 0—20 cm

średnie próbki glebowe, w których oznaczono zawartość przyswajalnego

fosforu. Każda próbka z poletka stanow iła średnią z sześciu pobranych

próbek. Zawartość przyswajalnego fosforu oddzielnie dla każdego poletka

oznaczono metodą Egnera-Riehm a w Stacji Chemiczno-Rolniczej w Szcze­

cinie.

Próbki gleby do oznaczeń pobierano w latach 1965— 1967 oraz 1975—

— 1977. Wyniki z lat sześćdziesiątych stanowią serię I badań, a z lat sie­

demdziesiątych serię II badań. Porównanie wyników serii I i II stanowi

przedmiot poniższych rozważań. W obliczeniach statystycznych posłużo­

no się analizą w ariancji [3], biorąc pod uwagę średnie obliczone z trzech

lat i trzech roślin.

W serii II w porównaniu z serią I, czyli po 10 latach, w glebie obu

punktów doświadczalnych zaszły następujące zmiany: w obiektach O za­

wartość przyswajalnego fosforu w glebie obniżyła się w doświadczeniu A

o 0,07 mg, a w doświadczeniu В o 0,13 mg (tab. 3). Plony roślin również

zmniejszyły się nieznacznie (tab. 4).

W obiektach NK, pomimo że przez cały czas trw ania doświadczeń nie

stosowano nawozu fosforowego, stwierdzono zwiększenie zawartości przy­

swajalnego fosforu w glebie w doświadczeniu A o 0,21 mg, a w doświad­

czeniu В o 0,38 mg. Na wzrost zawartości przyswajalnego fosforu miały

wpływ w yraźnie mniejsze plony w latach siedemdziesiątych.

W obiektach NP i NPK zawartość przyswajalnego fosforu w glebie w

serii II wzrosła istotnie, jednocześnie plony istotnie zmniejszyły się. Po

10 latach zawartość przyswajalnego fosforu wzrosła w doświadczeniu A

na NP o 1,71 mg i na NPK o 1,81 mg, a w doświadczeniu В na NP o 1,95

W Y N IK I I IC H O M Ó W IE N IE

T a b e l a 3 Zawartość przyswajalnego fosforu w glebie po zbiorach roślin 3-polowego płodo-

zmianu na wyłącznym naw ożeniu mineralnym (mg P na 100 g gleby) Available phosphorus content in soil after the harvest o f crops in the 3-field crop

rotation on mineral fertilization only (mg P per 100 g o f soil) O b ie k ty i i i i

T r e a tm e n ts . i

О 1 N K N P N P K S e r ia b a d a ń

I n v e s t, s e r ie s

D ośw iadczenie A — Experiment A I (1965-1967) II (1975-1977) 1,85 j 1,90 ! 2,06 I 2,10 1,78 I 2,11 ! 3,77 , 3,91 N R I0,o5 — L S D 0t05 0,70 Doświadczenie В — Experiment В I (1965-1967) II (1975-1977) 2,21 j 2,11 j 2,50 j 2,60 2,08 2,49 j 4,45 j 4,87 NRIo.os — LSDo.os 0,49

T a b e l a 4 Plony s.m. roślin 3-polowego płodozm ianu otrzymane na wyłącznym naw ożeniu

mineralnym (t/ha)

Dry matter yields o f crops in the 3-field crop rotation on mineral fertilization only (t/ha) O b ie k ty i i j i i ^ ^ T r e a tm e n ts i S e r ia b a d a ń I I n v e s t, s e r ie s j О N K j ! N P N P K i D oświadczenie A — Experiment A 1 I (1965-1967) j m <N 1 j 3,53 1 I i 3,77 ! 3,96 11 (1975-1977) 2,13 ; l,5 l 2,38 j 1,91

1

i Dośw iadczenie В — Experiment В j

I (1965-1967) : 1,46 2,33 2,66 ! 2,67 !

II (1975-1977) 1,18 0,96 1,07 i 1,19

i N R Io,o5 — LSDo.os ₁1 0,76

i

mg i na NPK о 2,21 mg, natom iast plony roślin zmniejszyły się (w do­

świadczeniu A: na NP o 1,39 t, na NPK o 2,05 t, a w doświadczeniu B:

na NP o 1,59 t i na NPK o 1,48 t).

Fosfor obornika w takiej samej dawce jak w nawozie

m ineralnym

spowodował mniejszy wzrost zawartości przyswajalnego fosforu w glebie

niż P superfosfatu (tab. 5). Na oborniku wzrost zawartości przysw ajal­

nego fosforu po 10 latach wyniósł w doświadczeniu A 1,24 mg i w В 0,62

mg, czyli odpowiednio o 0,57 i o 1,59 mg mniej niż na superfosfacie. Nale­

ży jednak zaznaczyć, że plony roślin na oborniku, odwrotnie niż na naw o­

żeniu m ineralnym , w serii II w porównaniu z serią I zwiększyły się (w

doświadczeniu A o 0,87 t, a w doświadczeniu В o 0,24 t) (tab. 6). S tw ier­

dzone różnice w plonach roślin pomiędzy obornikiem a wyłącznym naw o­

żeniem m ineralnym NPK nie pozostawały bez w pływ u na zawartość

przyswajalnego fosforu w glebie.

W obiektach obornik + NK zawartość przyswajalnego fosforu w gle­

bie i plony roślin były podobne do tych na samym oborniku. Dopiero za­

stosowane na tle obornika nawozy m ineralne NP i NPK w płynęły na

znaczne zwiększenie zawartości przyswajalnego fosforu w glebie. W tym

przypadku po 10 latach w zrost zawartości przyswajalnego fosforu w y­

nosił w doświadczeniu A na oborniku + NP 2,36 mg i na oborniku +

NPK 2,75 mg, a w doświadczeniu В odpowiednio 2,57 mg i 2,54 mg.

Ta-T a b e l a 5 Zawartość przyswajalnego fosforu w glebie po zbiorach roślin 3-polow ego płodozm ianu na naw o­

żeniu obornikiem i nawozami mineralnymi (mg P na 100 g gleby)

C ontent o f available phosphorus in soil after the harvest o f crops o f the 3-field crop rotation on farmyard manure and mineral fertilizers (mg P/100 g o f soil)

O b ie k ty j T r e a tm e n ts S e r ia b a d a ń I n v e s t, s e r ie s Obornik Farmyard ! manure |

i

i

i

Dośw iadczenie В — Experiment В

.

Ta b e l a 6

Plony s.m. roślin 3-polowego płodozm ianu otrzymane na nawożeniu obornikiem i naw ozam i mineralnymi (t/ha)

D ry matter yield o f crops in the 3-field crop rotation on farmyard manure and mineral fertilizers (t/ha) O b ie k ty T r e a tm e n ts S e r ia b a d a ń I n v e s t , s e r ie s Obornik I Farmyard manure ! i O bornik+ N K Farmyard m a n u re + N K J O bornik+ N P Farmyard m an u re-fN P ! O bornik+ N P K Farmyard m a n u re+ N P K Dośw iadczenie A — Experiment A

I (1965-1967) 3,40 1 4,15 4,36 4,25 II (1975-1977) 4,27 1 4,37 4,42 4,23 N R I0,o5 — L SD 0,o3 D oświadczenie В — Experiment В I (1965-1967) 2,90 3,79 4,05 3,82 11 (1975-1977) 3,14 3,68 3,45 3,53 N R Iq,05 --- L S Do,05

kie nawożenie (około 32,7 kg P obornika + 32,7 kg P superfosfatu) spo­

wodowało największy wzrost zawartości przyswajalnego fosforu w gle­

bie. Natom iast nieznacznie wpłynęło na plony roślin. Ogólnie spadek plo­

nów roślin w ystąpił przede wszystkim w doświadczeniu B.

W roku 1977, po zbiorach owsa w obiektach O i NPK oznaczono

również ogólną zawartość fosforu (tab. 7). Stwierdzono, że gleba obu

do-T a b e l a 7 Zawartość przyswajalnego i ogółem fosforu w glebie po zbiorach owsa w 1977 r.

(mg P w 100 g gleby)

Content o f available and total phosphorus in soil after the oat harvest in 1977 (mg P in 100 g o f soil) D o ś w ia d c z e n ie ! E x p e r im e n t ; ‘ В O b ie k ty T r e a tm e n ts przyswajalny available ogółem total przyswajalny available ogółem total О N P K 1,80 4,98 31,4 36,6 2,28 4,59 30,1 35,8

świadczeń zawiera na tych obiektach dość duże P ogółem, z czego na

przysw ajalne form y fosforu przypada: w doświadczeniu A w obiekcie

O—5,8% i na N PK —15,9%, a w doświadczeniu В w obiekcie O—7,6°/o

i na NPK—12,8%.

D Y S K U S J A W Y N IK Ó W

Podobnie jak w innych doświadczeniach prowadzonych na glebach

lekkich [1, 2, 4, 5] w obiektach z nawozami fosforowymi, zaw ierającym i

w swoim składzie fosfor, stwierdzono wzrost zawartości przyswajalnego

fosforu w glebie. W niniejszym doświadczeniu po 10 latach okazało się,

że pomimo dużego w zrostu zawartości przyswajalnego fosforu w glebie

pod wpływem nawożenia superfosfatem nie tylko nie stwierdzono zwięk­

szenia plonów roślin, ale ich zmniejszenie.

Decydujący wpływ na wielkość plonów roślin miał odczyn gleby. Na­

wozy m ineralne w układzie NK, NP i NPK spowodowały bardzo silne za­

kwaszenie gleby. Po 13 latach trw ania doświadczenia pHKci z 4,5 przed

założeniem doświadczeń obniżyło się w doświadczeniu A do 3,9, a w do­

świadczeniu В do 4,0.

P rzy nawożeniu fosforem obornika, w porównaniu z nawożeniem su­

perfosfatem , stwierdzono mniejszy wzrost zawartości przyswajalnego fos­

foru w glebie. Plony roślin w obiektach z obornikiem w miarę lat trw

a-nia doświadczea-nia zwiększały się i stąd mniejsza zawartość przysw ajalne­

go fosforu w glebie.

Najwyższy wzrost zawartości przyswajalnego fosforu w glebie stw ier­

dzono na łącznym nawożeniu obornikiem i nawozami m ineralnym i, za­

wierającym i fosfor. Natom iast plony roślin w doświadczeniu A zarówno

w serii I, jak i w serii II były podobne, a w doświadczeniu В wykazyw a­

ły tendencję spadkową. W miarę trw ania doświadczenia wyłączne nawo­

żenie m ineralne zmniejszało plony roślin, a obornik je zwiększał.

Średnie plony roślin z wszystkich obiektów na nawożeniu m ineralnym

w doświadczeniu В w stosunku do doświadczenia A były o 37,4% m niej­

sze, natom iast zawartość przyswajalnego fosforu w glebie była o 20%

wyższa. W obiektach z obornikiem plony roślin były o 15,3% mniejsze,

a gleba zawierała większą o 7,8%* zawartość przyswajalnego fosforu w

glebie.

W N IO S K I

— Systematyczne stosowanie fosforu w nawozach m ineralnych lub

w oborniku oraz łącznie w oborniku i nawozach m ineralnych wpłynęło

na wzrost zawartości przyswajalnego fosforu w glebie.

— Zawartość przyswajalnego fosforu w glebie uzależniona jest od

wielkości plonów roślin. Czym plony były większe, tym mniej było przy­

swajalnego fosforu w glebie, i odwrotnie.

— Średnie plony suchej masy roślin na oborniku w obu seriach były

znacznie większe niż w obiekcie O, a na nawożeniu m ineralnym w serii

II były podobne lub mniejsze.

L I T E R A T U R A [1] B a t a l i n М. , U r b a n o w s k i S.: W p ły w w ie lo le tn ie g o n a w o ż e n ia m in e r a l­ n e g o i o r g a n ic z n e g o n a p lo n o w a n ie r o ś lin i z m ia n y w ła ś c iw o ś c i c h e m ic z n y c h g le b y . M a te r ia ły s y m p o z ju m n a u k o w e g o n t. „ S k u tk i w ie lo le t n ie g o s to s o w a n ia n a w o z ó w ”, cz. II, P u ła w y 1976, 27— 34. [2] C z u b a R.: E f e k t y w ie lo le t n ie g o s to s o w a n ia n a w o z ó w m in e r a ln y c h i o b o r n i­ k a w d o ś w ia d c z e n ia c h z a g r a n ic z n y c h . M a teT ia ły s y m p o z ju m n a u k o w e g o n t. „ S k u tk i w ie lo le t n ie g o s to s o w a n ia n a w o z ó w ”, Cz. II, P u ła w y 1976, 1— 10. [3] E l a n d t R.: S t a t y s t y k a m a te m a ty c z n a w z a s to s o w a n iu d o ś w ia d c z a ln ic tw a r o l­ n ic z e g o . P W N , W a r sz a w a 1964, 197. [4] G ó r a l s k i J., M e r c i k S., G u t y ń s k a B.: T r w a łe d o ś w ia d c z e n ia n a w o z o ­ w e w S k ie r n ie w ic a c h . R ocz. N a u k ro i. S e r . A , 103, 1978, 2, 111— 130. [5] K u s z e l e w s k i L . : W p ły w z r ó ż n ic o w a n e g o w ie lo le tn ie g o n a w o ż e n ia n a p lo ­ n y i n ie k tó r e w ła ś c iw o ś c i g le b y . M a te r ia ły s y m p o z ju m n a u k o w e g o n t. „ S k u t­ k i w ie lo le tn ie g o s to s o w a n ia n a w o z ó w ”, cz. II, P u ła w y 1976, 11— 18.

Э. ВЕНГЛИКОВСКА С Р А В Н Е Н И Е В Л И Я Н И Я М Н О ГО ЛЕТН ЕГО М И Н Е РА Л Ь Н О Г О И О РГ А Н И Ч Е С К О Г О У Д О Б Р Е Н И Я Н А И ЗМ ЕН ЕН И Я В С О Д Е РЖ А Н И И УСВО ЯЕМ О ГО ФОСФОРА В П О Ч ВЕ ЛЕГК О ГО М ЕХ А Н И Ч Е С К О ГО СОСТАВА Кафедра агрохимии Сельскохозяйственной академии в Щецине

Р е з юме

S u m m a r y

A s y s t e m a t ic a p p lic a tio n o f m in e r a l fe r t iliz e r s c o n ta in in g p h o sp h o r u s a s w e l l a s o f 30 t o f fa r m y a r d m a n u r e c o n ta in in g a b o u t 33 k g P p er h e c ta r e le d to a g r o w th of th e c o n te n t of a v a ila b le p h o s p h o r u s in so il. It h a s b e e n fo u n d th a t t h e h ig h e r w e r e y ie ld s o f c ro p s, th e lo w e r w a s th e a v a ila b le p h o s p h o r u s c o n te n t in s o il a n d v ic e v e r s a — th e lo w e r w e r e y ie ld s o f cro p s t h e h ig h e r w a s th e a v a ila b le p h o s p h o ­ r u s c o n te n t in so il. It h a s b e e n fo u n d a s w e l l th a t th e d ry m a tte r y ie ld s o f cro p s in r e la tio n to th e „О ” t r e a tm e n t in b o th s e r ie s in v e s t ig a t e d w e r e m u c h h ig h e r o n f a r ­ m y a r d m a n u re . O n m in e r a l fe r t iliz e r s t h e y w e r e h ig h e r o n ly w it h in th e f ir s t th r e e y e a r s , w h e r e a s a fte r 11, 12 a n d 13 y e a r s t h e y b e c a m e s im ila r o f e v e n lo w e r . D r E lż b ie ta W e n g lik o w s k a K a te d r a C h em ii R o ln e j A R S zc ze c in , ul. S ło w a c k ie g o 17 W p ły n ę ło d o r e d a k c ji 1985.12.15