R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X X V , N R 3—4, S. 63—73, W A R S Z A W A 1984
MIECZYSŁAW WILCZEK, TADEUSZ OLSZAK
PRZYDATNOŚĆ NIEKTÓRYCH GLEB DO UPRAWY NASIENNEJ KONICZYNY BIAŁEJ W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM
Instytut Uprawy Roli i Roślin Akadem ii Rolniczej w Dublinie
Koniczyna biała jest cenną rośliną pastewną, przydatną do wypasa nia. Stanowi ona składnik mieszanek pastew nych zarówno na trw ałych użytkach zielonych, jak i w upraw ie palowej. Rośnie znaczenie koniczyny białej jako komponenta mieszanek z trawam i, lepiej bowiem znosi wy sokie dawki nawozów azotowych niż inne rośliny motylkowe.
A reał upraw y omawianego gatunku m aleje ze względu na niską w stosunku do potrzeb, produkcję m ateriału siewnego [3]. Aby tem u za pobiec, należy zwrócić większą uwagę na rozwój nasiennictw a koniczy ny białej. Środkiem do tego celu może być racjonalna rejonizacja plan tacji. Zdaniem niektórych autorów [6, 8, 91 rejonizacja koniczyny białej upraw ianej na nasiona powinna być oparta o k ry teria meteorologiczne, glebowe oraz liczebność i skład gatunkowy owadów zapylających.
Przydatność poszczególnych gleb pod plantacje nasienne nie jest precyzyjnie określona, a dotychczasowe zalecenia w ynikają z obserwa cji p rakty ki rolniczej w tym względzie i nie m ają podbudowy naukowej. Na podstawie powyższych przesłanek podjęto badania nad przydatnością pięciu jednostek systematycznych gleb do upraw y nasiennej koniczyny białej w woj. lubelskim.
METODYKA BADAŃ
Badania prowadzono na terenie woj. lubelskiego w latach 1975— 1979 na 95 plantacjach produkcyjnych. W doświadczeniach uwzględniono ty l ko plantacje wyrównane pod względem agrotechnicznym. Z producenta mi uzgodniono miejsce w zmianowandu, nawożenie, upraw ę roli oraz zabiegi pielęgnacyjne i metodę zbioru.
Koniczynę białą upraw iano w trzecim roku po oborniku, gleby za kwaszone \wapnowano pod przedplon. Nawożenie i upraw a w pierwszym roku była typowa jak pod zboża jare. Wczesną wiosną wysiewano
rzuto-64 M. Wilczek, T. Olszak
wo 5 kg/ha nasion koniczyny białej (w stopniu I odsiew, odmiana Pod kowa). Rośliną ochronną był jęczmień jary wysiewany rzędowo co 15 cm w ilości 110— 120 kg/ha.
W roku plonowania przed ruszeniem wegetacji roślin zastosowano pod pierwszy pokos, z którego zbierano nasiona 72 kg P2O5 i 90 kg K 20 w przeliczeniu na 1 ha. Zbioru dokonano kosiarkam i konnymi, notując uzyskane plony nasion z poszczególnych plantacji.
Na podstawie dokumentacji Wojewódzkiego Biura Geodezji i Tere nów Rolnych w Lublinie oznaczono jednostki systematyczne gleb oraz klasy bonitacyjne na poszczególnych plantacjach. Wykorzystano w tym celu operaty klasyfikacyjne, rejestry ewidencji gruntów i m apy glebowe w skali 1:5000. W celu lepszej przejrzystości tabel jednostki system atycz ne gleb oznaczono symbolami stosowanymi w dokum entacji klasyfika cyjnej:
A3 — bielicowe wytworzone z glin lekkich,
Aq — pseudobielicowe wytworzone z lessów,
A%n — pseudobielicowe wytworzone z utw orów lessowatych-nawapien-
nych,
B6 — brunatne powstałe z lessów, R — rędziny.
Podczas wegetacji notowano daty ruszenia wegetacji, rozpoczęcia kw itnienia i zbioru. Tuż przed sprzętem koniczyny białej obliczono na każdej plantacji liczbę główek na 1 m2 w czterech losowo w ybranych miejscach, a następnie z 50 pędów (w czterech powtórzeniach) zebrano główki na próbkę średnią. Z niej losowo wydzielono 50 owocostanów, w których okreąlono liczbę strąków i nasion oraz procent ich osadzenia. Poza tym oznaczono masę 1000 nasion. Z uzyskanych elementów stru k tu ry plonów wyliczono plon teoretyczny, który następnie porównano z rzeczywiście zebranym.
Rozkład elementów pogody przedstawiono w dwóch podokresach wegetacji: I — od ruszenia w egetacji do początku kw itnienia koniczyny (podokres wegetatywny), II — od początku kw itnienia do zbioru roślin (podokres generatywny). Dane meteorologiczne pochodziły z sześciu stacji usytuowanych na terenie woj. lubelskiego.
Otrzymane wyniki opracowano statystycznie metodą klasyfikacji krzyżowej dla danych nieortogonalnych [5, 7].
OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ
Rozkład elementów meteorologicznych podczas w egetacji koniczyny białej rozbito na dwa podokresy: w egetatyw ny i generatyw ny. Długość wymienionych podokresów była bardzo zmienna w zależności od lat i gleb (tab. 1, 2). Na podkreślenie zasługuje fakt, że lata w większym stopniu modyfikowały długość wegetacji niż gleby. Najczęściej wyższe
Przydatność gleb w woj. lubelskim dla koniczyny białej 65
T a b e l a 1
ś r e d n ie w a r t o ś c i elem en tów m e te o r o lo g ic z n y c h w pierwszym p o d o k r e sie w e g e lta c ji k o n iczy n y b i a ł e j
Mean v a lu e s o f m e t e o r o lo g ic a l e le m e n ts in th e f i r s t su b p er io d o f w h ite c l o v e r grow th J e d n o s t k a s y s t e m a t y c z n a g l e b S y s t e m a t i c u n i t o f s o i l Rok Year 1 2 3 4 I 5 6 A3 1975 88 8 1 8 , 4 9 , 3 10 7 ,2 33 5 , 2 1976 91 919, 1 1 0 ,1 19 7 ,4 41 5 , 5 1977 82 91 0 ,2 1 1 . 1 1 0 5 , 7 43 6 ,3 1978 87 8 3 5 , 2 9 , 6 1 7 1 ,5 45 6 ,1 1979 85 1020,0 12 ,0 1 89 ,3 34 6,8 ś r e d n i a - Mean 19 75- 1979 87 900,6 1 0 , 4 1 3 4 ,2 4 0 , 2 6,0 A6n 1975 96 8 7 3 , 6 9,1 1 02, 3 44 5 , 2 1976 92 10 30, 0 1 1 , 2 2 1 1 , 4 42 5 , 4 1977 86 90 7 , 2 1 0 ,5 1 3 2 ,2 3.7 6,1 1978 94 9 1 1 ,4 9 , 7 18 4 ,6 4? 5 , 8 1979 89 1023,5 11 ,5 168 ,3 32 6 , 4 ś r e d n i a - Mean 197 5- 197 9 91 949,1 1 0 ,4 1 5 9 ,8 3 9 ,4 5 , 8 A6 1975 99 9 7 0, 2 9 , 8 11 0 ,0 45 7, 1 1976 94 1002,8 1 0 ,7 208, 1 37 5 , 6 1977 so 9 6 2 , 8 • 10,8 122 ,3 46 6 , 9 1978 95 9 0 0 , 9 9 , 5 1 9 2, 3 45 6 , 5 . 1979 91 1 1 0 1 , 1 1 2 , 1 1 73, 5 37 5 , 6 ś r e d n i a - Mean 19 75 -1979 94 9 9 1, 2 10,6 1 61 ,3 4 2 , 0 6 , 3 B6 1975 97 9 4 0 ,9 9 , 7 11 6 ,2 ' 44 7 , 5 1976 96 1012,0 10 ,5 2 2 2 , 3 2ö 5 ,6 1977 96 1036,3 10 ,3 113 ,3 Л4 f,2 1978 101 9 2 9 ,2 9 , 2 1 70, 8 45 6 ,= « 1979 95 1102,0 1 1 , 6 15 6,7 36 5 ,6 ś r e d n i a - Mean 19 75 -1979 97 1004,2 1 0 ,4 1 55 ,9 39 ,4 6 , 3 R 1975 93 8 5 5 , 6 9 , 2 1 2 1 , 1 . 30 7 , 4 1976 90 9 2 0 ,7 10 ,2 ? 3 4 , 7 29 5 , 5 1977 84 9 2 4 ,0 1 1 , 0 133,1 46 6 , 3 1978 92 8 7 3 , 6 9 , 4 1 3 d , 9 43 6 , 4 1979 88 CO 12 ,0 2 1 6 ,3 36 5 ,6 ś r e d n i a - mean 1975- 1979 89 954,1 1 0 , 4 1 78 ,3 3 6,8 6,2 ś r e d n i e n i e z a ; l e ż n e od g l e b Means i r r e s p e c t i v e o f o c i l e 1975-1979 9 2 , 7 9 5 9 ,6 1 0 ,4 1 5 3, 0 39,6 6 , 1 1 - d ł u g o ś ć po d okresu V7 d n in c h s u b p e r i o d l e n g t h , da ya 2 - suma ś r e d n i c h t e m p e r a t u r p o w i e t r z a w sum o f mean a i r t e m p e r a t u r e s i n °C 3 r- ś r e d n i a t e m p e r a t u r a p o w i e t r z a w °C mean a i r t e m p e r a t u r e i n °C 4 -°C 5 - 6 -surr.a o p : p . t m o s . T e r y c z r v c ; ! w nn 3um o f a t n o s p h e r i c p r e c i p i t a t i o n s l i c z b a c n i z opadami number o f d a y s w i t h p r e c i p i t a t i o n zachir.urr.-i-rii« v; eX.nli od 0 do 10 c l o u d i n g s i n the s c a l e frcp. û to , mm 10
opady i niższa tem peratura przedłużały zarówno podokres wegetatywny, jak i generatyw ny. Z kolei niższe opady i wyższa tem peratura skracały wegetację koniczyny.
Czynnik glebowy miał również swój udział w tym względzie. Średnie 5-letnie wyniki wskazują, że najkrótszy okres od ruszenia wegetacji do
6 6 M. Wilczek, Т. Olszak T a b e l a 2 ś r e d n i e w a r t o ś c i elementów m e t e o r o l o g i c z n y c h w drugim p o d o k r e s i e w e g e t a c j i ko n ic zyn y b i a ł o ó Mean v a l u e s o f m e t e o r o l o g i c a l e l e m e n t s i n t h e se con d s u b p e r i o d o f th e w h it e c l o v e r grow th J e d n o s t k a s y s t e mat yc zn a g le b S y s t e m a t i c u n i t o f s o i l Rok Year 1 2 3. 4 5 6 A3 1975 1976 1977 1978 1979 35 33 32 34 31 5 81. 0 59 4 .0 521,6 608,6 5 42, 5 16,6 18, 0 16 ,3 1 7,9 17,5 8 9 . 3 59., 6 10 2,4 4 6 ,8 7 1 . 3 15 14 16 10 13 5 , 9 5 , 3 5 , 5 6,0 6,1 ś r e d n i a - ińean 1975-1979 33 ,0 569 ,5 1 7 ,3 7 3 ,9 14,,6 • 5 , 3 A6n 1975 1976 1977 1978 1979 40 39 36 34 35 672,0 70 5 ,9 597,6 605,2 602,0 16,8 18,1 16,6 17 ,3 17 ,2 133 ,0 6 5 ,9 12 1,4 55 ,8 8 7 , 3 17 17 16 12 16 6,1 4 , 9 5 , 3 5 , 0 6,2 ś r e d n i a - " ea n 1975-1979 37 63 6, 5 17 ,3 7 3 , 9 14,,6 5 , 8 A6 1975 1976 1977 1978 1979 42 41 38 37 38 6 9 3 .0 738. 0 577,6 6 51 ,2 6 5 7 , 4 16.5 18 ,0 15.2 17 .6 17 .3 147.6 67,6 12 2.7 4 9, 6 5 9, 3 15 13 22 9 18 6,0 5 . 3 6,0 6,0 6 . 3 ś r e d n i a - Mean 1975-1979 39 6 6 3 ,4 16 ,9 3 9 , 4 15,,4 5 , 9 B6 1975 1976 1977 1973 1979 44 40 39 41 37 734,8 712,0 577.2 70 9.3 6 32, 7 16 .7 17.8 14.3 1 7 . 3 17,1 106, 0 _ 6 1,1 3 0 , 4 5 0 , 7 7 5 , 3 13 12 16 11 12 5 , 7 5 , 2 5 . 9 5 . 9 6 , 4 • ś r e d n i a - 'liean 1975-1979 40 67 3,2 16 ,7 7 4 , 3 1 2 .,8 5 , 3 ii 1375 1976 1977 1976 1979 35 34 35 33 33 591,5 6 1 3 , d 5 53, 0 57;-, 2 370 ,9 16,9 13 .2 1 5 . 3 17 .4 1 7 , 3 o 2, 3 6 9 , 3 75 .5 4 9.6 ’ 67 ,3 13 13 15 1 9 5 , 4 5 . 3 6, 1 6 , 0 6 . 3 Ś r e d n i n - I.iean 1975-1979 3^ 5u1 ,7 17,2 6 3 , 9 13, 5, 9 l -'.cno od M3 an s i r re s po c -tiv-j о Г s o i l s 1;J75-1979 37 ■32', 9 17,0 5, 3 2. 3. 4 , 5. G - -.V t-ib. '1 - P.3 i n •- -inlo 1
kw itnienia roślin zanotowano na glebie bielicowej wytworzonej z pias ków gliniastych lekkich (87 dni), a najdłuższy na glebie brunatnej w y tworzonej z lessów (97 dni). W arunki edaficzne podobnie różnicowały podokres od kw itnienia do dojrzewania roślin (33—40 dni).
W sumie wegetacja koniczyny (tab. 1 i 2) w ahała się od 114 dni да glebie A3 (1977 r.) do 142 — n a glebie Be (1978 r.).
Przydatność gleb w woj. lubelskim dla koniczyny,białej 67 Aby uzyskane w yniki były przydatne w rejonizacji nasiennej koniczy ny białej, przeprowadzono na terenie woj. lubelskiego analizę średnich plonów w zależności od jednostek system atycznych gleb, klas bonitacyj nych oraz lat.
Plony nasion koniczyny białej uzyskane na tych samych glebach były w dużym stopniu uzależnione od lat (tab. 3). W obrębie w szystkich roz patryw anych jednostek systematycznych w ystąpiły istotne różnice w w y- dajnościach. Najlepsze wyniki otrzym ano w 1976 r. na glebach
pseudo-T a b e l a 3 ś r e d n i e p lo n y n a s i o n k o n ic z y n y b i a ł e j w z a l e ż n o ś c i od g l e b i l a t / k g / h a / Mean y i e l d s o f w h i t e c l o v e x s e e d s / k g / h a / d e p e n d i n g on s o i l k in d and y e a r J e d n o s t k a s y s t e m a ty c z n a g l e b S y s t e m a t i c u n i t o f s o i l Hok Year ś r e d n i e Means 1975 1976 1977 1978 1979 A3 185 Aa 241 Ab 177 Aa 262 Ac 235 Ac 240 Ac A6 195 Aa 422 Be 159 Ab 333 d 216 с 265 3c A6n 201 Aa 421 Bb 223 a 303- с 265 d 283 Bd 36 233 a 300 b 174 Ac 225 a 225 Aa 231 Aa К 120 a 272 b 123 a 272 Ab • 283 Ac 206 d o r ? dn ie - Means 137 Aa 351 Ab 172 Aa 279 Ac 236 Aa 4 -ś r e d n i e oz n a czo n e t ą samą m?.łą l i t e r ą w w ie r s z - c h n i e r ó ż n i ą s i ę i s t o t n i o / р =0, 05/ Means d e n o t e d with . th e sane s m u l l l e t t e r in l i r . e s do n o t d i f f e r s i g n i f i c a n t l y / р - 0 . 0 5 / ś r e d n i e oznac zon o tć» samą dużą l i t e r ą w kolumnach n i e r ó ż n i ą s i ę i n t o t n i e / р = 0 , 0 5 / Veans d e n o t e d w ith i th e га з е ejreat l e t t e r i n col umns do n o t d i f f e r s i g n i f i c a n t l y / р = 0 . 0 5 /
T a b e l a 4 Ś r e d n i e p lon y n a s i o n k o ni cz yn y b i a ł e j / k g / h a / w z a l e ż n o ś c i od k l a s b o n i t a c y j n y c h g l e b i l a t Mean y i e l d s o f w h it e c l o v e r s e e d s / k g / h a / d e p e n d in g on s o i l b c n i t a t i o n c l a s s and y e a r K la s a b o n i t a c y j n a g l e b B o n i t a t i o n чc l a s s o f s o i l Rok - Year ś r e d n i e '.leans 1975 1976 1977 1978 1979 I I I I I .a I I I b IV a IV b 127 с 194 Aa 251 с 190 Aa 171 Aa 350 Ad 392 Bb 439 a 400 lie 173 a 156 Ac 196 Ba 159 Ab .195 Ba 155 Aa 226 a 274 Ac 2C0 Ac 197 a 439 b 2<8 Ab 2 за Ad 233 Md 2 à? Ab 213 d 221 Ба 259 Ac 260 Ac 246 АСЬ 230 BCd Ś r e d n i c iieano CO -4 351 Ab 172 Aa 279 Ac 236 Ad -ś r e d n i e oznaczono t ą samp, r.ułą l i t e r ą v. w i e r s z a c h n i e r ó ż n i ą s i o i s t o t n i e / р -0, 05/
ап с d en o t e d w it h th e nar.e s m a l l l e t t e r i n l i n e s do n o t d i f f e r s i g n i f i c a n t l y /р =0 . 05/ Ś r e d n i e ozn aczone t ą sam?, dużą l i t e r ą w kolumnach n i e r ó ż n i ą s i ^ i n t o t n i e / р =0, 05/ Means dc.noted -with th e same g r e a t l e t t e r i n column я qo n o t d i f f e r s i g n i f i c a n t l y / р = 0 . 0 5 /
6 8 M. Wilczek, T. Olszak
bielicowych wytworzonych z lessów (422 kg/ha) i pseudobielicowych powstałych z utworów lessowych, naw apiennych (421 kg/ha).
Analizując plony nasion w'poszczególnych latach dostrzega się istot ną ich zmienność w zależności od jednostek system atycznych gleb. Średnie pięcioletnie w yniki wskazują, że najwyższą wydajność m ateria łu siewnego osiągnięto na glebach pseudobielicowych wytworzonych z utworów lessowatych, naw apiennych i pseudobielicowych powstałych z lessów, a najniższą n a rędzinach. Na uwagę w rejonizacji zasługują także gleby bielicowe pow stałe z glin lekkich (Aj).
Plony nasion koniczyny białej na wszystkich klasach bonitacyj nych różniły się istotnie w poszczególnych latach w zależności od pogo dy (tab. 4). Najlepsze w yniki zanotowano w roku 1976 na glebach klasy Illb i IVa, a w roku 1978 na IVb. Stwierdzono również w kolejnych latach istotną zmienność w wydajności nasion na glebach zaliczanych do różnych klas bonitacyjnych.
Średnie pięcioletnie dane pozwalają stwierdzić, że gleby klasy Ilia, I llb i IVa, a naw et IVb są najbardziej przydatne do upraw y koniczyny białej na nasiona.
W obrębie każdej z analizowanych jednostek systematycznych i klas bonitacyjnych gleb uwidoczniły się istotne różnice m iędzy średnim i plo nam i nasion (tab. 5). Z omawianych danych wynika, że gleby zaliczanie T a b • 1 a S o r e d n i e 5- l e t n i e plcr.y n a a i o n k o n ic zy n y b i e . ł e j / k g / h a / n z a l e ż n o ś c i
od j e d n o s t e k s y s t e m a t y c z n y c h I k l a s b o n i t a c y j n y c h g l e b
Tw o-y ear mean y i e l d s o f w h i t e c l o v e r oee d e / k g / h a / d e p e n d i n g on e y e t e m a t i c u n i t and b o n i t a t i o n c l a s e o f s o i l *
•Jed nos tka s y s t e m a ty c z n a g le b S y s t e m a t i c u n i t o f s o i l K l a s a b o n i t a c y j n a - B o n i t a t i o n c l a e e I I I l i a I l l b IVa IVb A3 - 234 ac 268 b 243 a 215 о o 2ÖC a 247 be 259 ac 275 a -A*r. - 237 a 305 a 257 b -I 175 a 245 b 233 с 224 b -r. ISO a 1 - 198 a 202 a 234 b W ii C i.'o ÏQ Ù 1 'cą l i L j r ą w w ie rs s ia ch n i e r ó ż n i ą a i ę i s t o t n i e / р = 0 , 0 5 / wiwh ь ? rs I ß t t e г i n l i n e s do n o t d i f f e r s i g n i f i c a n t l y / р = 0 . С 5 /
do tej samej klasy bonitacyjnej, lecz innych jednostek systematycznych, przedstaw iają różną wartość użytkową z punktu widzenia otrzym anych plonów. Na przykład średnia wydajność nasion z gleb brunatnych klasy II była niższa od osiągniętych z pozostałych gleb, chociaż bonitowanych
Przydatność gleb w woj. lubelskim dla koniczyny białej 69 w klasach od Ilia do IVb. Z kolei praw ie identyczne plony zanotowano na glebach: brunatnych — B6 (klasa IHb) oraz pseudobielicowych —
A 6 (klasa II) i A 6n (klasa Ilia). Z zaprezentow anych porów nań w yni
ka, iż same klasy bonitacyjne nie w pełni obiektywnie określają przy datność gleb pod upraw ę koniczyny białej i pow inny być uzupełnione jednostkam i typologicznymi.
Aby dać odpowiedź na pytanie, dlaczego otrzym uje się różne plony nasion koniczyny białej na poszczególnych jednostkach system atycznych gleb, określono średnie pięcioletnie elem enty stru k tu ry plonów (tab. 6).
T a b e l a 6 I4 r i: . < t u r a p l o n от? n a s i o n k o n i c z y n y b i a ł e j w z a l e ż n o ś c i od g l e b / 1 5 7 5 - 1 9 7 9 / ï i o l d s t r u c t u r e o f w h i t e c l o v e r s e e d s d e p e n d i n g on s o i l k in d / 1 9 7 5 - 1 9 7 9 / „e d r. o s t ka s y a t e n s - Z'jc zne « C-eb S y s t e m a t i c ил i t c f s c ' i l L i c z b a - Number Masa 1000 n q s i o n g Weight o f 1000 s e e d s ■ 4 P lo n - Y i e l d R ó ż n i c a mi ęd zy p lo n a m i D i f f e i e n c e be tw ee n y i e l d s , % głć we kp n s 1 m o f h e a d s p e r : it2 3trrji:ów 'Я główce o f poda i n a hoed n a o i o n c e l n y c h w giów ce o f f u l l s e e d s i n a hec-d w y li c z o n y k g / h a c a l c u l a t e d k g / h a z e b r a n y kg/h a h a r v e s t e d kg/lia A3 456 r.c 61 a 108 a 0 . 6 7 bo 367 a 240 a 35 A6 515 a 63 а 113 a 0 . 7 5 a 438 b 265 b 41 A6n 526 a 63 а 113 £ 0 , 7 4 a 436 b 283 b 36 B6 505 ac 62 а 101 b 0 , 7 3 a 372 a 231 a 38 R 465 с 60 а 97 b 0 , 7 1 ao 319 с 206 с 36 ś r e d n i e o zn a cz on e t ą samą l i t e r ą w kolumnach n i e r ó ż n i ą s i ę i s t o t n i e / р - 0 , 0 5 / Means d e n o t e d by t h e same l e t t e r i n co lu mn s do n o t d i f f e r s i g n i f i c a n t l y / р = 0 . 0 5 /
Z przedstawionych danych wynika, że wydajność nasion była głównie uw arunkow ana liczbą główek na 1 m 2, liczbą nasion w główce oraz masą 1000 nasion. Najmniej zmiennym elementem okazała się liczba strąków w główce. Pogoda i w arunki edaficzne w pływ ały różnicująco na pod stawowe składniki stru k tu ry plonów. Na przykład liczba główek na
1 m2 wahała się od 418 (1975 r., R) do 643 (1976 r., A6n), liczba nasion w główce od 57 (19J5 r., R) do 158 (1976 г., A6n), a masa 1000 nasion ód 0,62 (1976 г., Л 3) do 0,82 g (1977 r., B6).<
Większą liczbę główek na 1 m2 notowano w latach, gdy w pierw szym podokresie wegetacji zarejestrow ano wyższą sumę opadów przy um iarkowanej tem peraturze powietrza (tab. 1). Z kolei najlepsze osa dzenie nasion w główce stwierdzono, gdy w drugim podokresie wege tacji (generatywnym) w ystąpiła wyższa tem peratura oraz niższe opa dy i ich częstotliwość (tab. 2). Były to w arunki do lepszego oblotu kw ia
70 M. Wilczek, T. Olszak
tów przez owady zapylające, jak również do zapłodnienia i wykształce nia nasion.
Wyliczony plon określono mnożąc liczbę główek na 1 m2 przez liczbę nasion w główce i masę 1000 nasion, a następnie iloczyn podzielono przez 1000. W ten sposób uzyskano wydajność z 1 m 2, którą przeliczono na
1 ha. Różnice między plonem nasion wyliczonym a zebranym były sto sunkowo duże (tab. 6), co wynikało z dużej różnorodności k ształtują cych go elementów. Największe „straty nasion” w ystąpiły na glebach najżyźniejszych (A 6, B6> A6n), na których w latach o większej sumie opadów i chłodniejszych w podokresie generatyw nym koniczyna nie równom iernie kw itła i dojrzewała. Takie w arunki utrudniały przepro wadzenie zbioru w optym alnym term inie oraz sprzyjały osypywaniu się nasion, strąków, a naw et całych główek.
DYSKUSJA
Otrzymane plony nasion koniczyny białej były istotnie uzależnione od typu i rodzaju gleby oraz przebiegu pogody. K lasy bonitacyjne nie w pełni obiektywnie określają przydatność gleb pod upraw ę omawia nego gatunku. Podobne wnioski wyciągnięto [11] w stosunku do koni czyny czerwonej. Wprawdzie uzyskane w niniejszej pracy wyniki w ska zują, iż najprzydatniejszym i do produkcji nasion są gleby klasy Ilia, Illb i IVa, ale w roku 1978 najwyższe plony osiągnięto na glebach kla sy IVb. Zadecydował o tym prawdopodobnie korzystny rozkład w arun ków meteorologicznych w ostatnim okresie dojrzewania roślin.
Dotychczasowe zalecenia dotyczące w yboru gleb pod plantacje na sienne wyrażone są najczęściej w klasach bonitacyjnych [8, 9] lub w ogól nych sformułowaniach, takich jak gleby lżejsze, to rfy albo gleby cięż sze, gliniaste [10]. W świetle przeprowadzonych badań powyższe zalece nia są zbyt ogólnikowe i mało przydatne do racjonalnej rejonizacji ko niczyny białej. Uzyskane przez nas wyniki sugerują, aby produkcję nasion lokalizować w woj. lubelskim na glebach: pseudobielicowych w y tworzonych z utworów lessowatych — nawapiennych, pseudobielicowych wytworzonych z lessów, biellicowych wytworzonych z glin lekkich, a bonitowanych w klasie Ilia, Illb, IVa i IVb. Są to więc gleby zali czane do kompleksu 4 (pszenno-żytni) i 5 (żytni dobry).
W ahania plonów w zależności od lat i gleb w ynikają ze zmienności podstawowych elementów stru k tu ry plonów, takich jak liczba główek na 1 m 2, liczba nasion w główce i masa 1000 nasion. Zdaniem niektórych badaczy [4] najbardziej zmiennym elementem jest liczba główek na 1 m 2. Stw ierdzili oni wyższe wartości podstawowych składników stru k tu ry plo nów od podanych przez nas. Na taki stan w płynął niewątpliwie fakt, iż badania prowadziliśmy na plantacjach produkcyjnych, gdzie w ystępują trudniejsze w arunki zapylania kwiatów przez owady. Poza tym całkiem
Przydatność gleb w woj. lubelskim dla koniczyny białej 71
inaczej przedstaw ia się problem wylęgania roślin na małych poletkach niż w doświadczeniach łanowych.
Osiągnięte plony, chociaż niższe od podawanych [9], należy ocenić jako zadowalające, ponieważ wydajność nasion z plantacji produkcyjnych wynosiła w latach 1958—1979 od 10 do 150 kg/ha [3].
Koniczyna biała odznacza się dużą możliwością potencjalnego plo nowania, które jest obniżone przez stra ty nasion w ostatnim okresie we getacji roślin i podczas zbioru. W prezentow anym doświadczeniu stw ier dzono także duże różnice między plonem wyliczonym a zebranym. Były
one również uzależnione od w arunków edaficznych. Podobne straty na sion zarejestrow ali i inni badacze [1], są jednak doświadczenia [2] wy kazujące, że liczba nasion zebranych była o 59—73'% mniejsza od w y kształconych przez rośliny. Zastosowanie nowych technologii zbioru po winno znacznie obniżyć straty nasion [1].
Produkcja nasion koniczyny białej może w najbliższej przyszłości znacznie wzrosnąć, pod w arunkiem przestrzegania właściwego wyboru gleb pod plantacje oraz racjonalnej agrotechniki.
WNIOSKI
1. Długość podokresów^ wegetatywnego i generatyw nego koniczyny białej była zróżnicowana w zależności 'od lat i gleb. N ajkrótszy okres w egetacji roślin zanotowano na glebach bielicowych wytworzonych z glin lekkich (A3), a najdłuższy — na glebach brunatnych powstałych z lessów (Bq).
2. Przydatność gruntów ornych pod upraw ę nasiennej koniczyny białej lepiej określają jednostki systematyczne gleb (typ, rodzaj, gatu nek) niż klasy bonitacyjne. Zależność plonowania od klas bonitacyjnych nie jest jednoznaczna i powinna być oceniana tylko w powiązaniu z kon kretnym typem i rodzajem gleby.
3. Najodpowiedniejszymi glebami do upraw y nasiennej koniczyny białej były: pseudobielicowe wytworzone z utw orów lessoiwatych na- wapiennych (A6n), pseudobielicowe wytworzone z lessów (A6) i bielico- we wytworzone z glin lekkich (A3), bonitowane w klasie Ilia, Illb, IVa, a naw et IVb.
4. Decydujący wpływ na wydajność m iały następujące elem enty stru k tu ry plonów: liczba główek na 1 m 2, liczba nasion w główce i masa
1000 nasion.
5. W yraźny wpływ na stru k tu rę i plony nasion m iał przebieg pogody. Najlepsze wyniki uzyskano w latach o wyższej sumie opadów w pod- okresie w egetatyw nym i wyższej tem peraturze powietrza w podokresie generatywnym .
72 M. Wilczek, T. Olszak
LITERATURA
[1] в a w o l s k i S., M e n d z e l e w s k i W.: Kom pleksowa technologia uprawy
i zbioru koniczyny białej na nasiona. Instrukcja w drożeniow a, Lublin
1980.
[2] С e b г a t J., K o b i e r z y ń s k a - G ł ą b Z., R a m e n d a S.: Zmienność
cech 'ilościowych w arunkujących płodność pięciu odmian koniczyny białej Trifolium repens L. Hod. Rośl. Aklim. i Nas. 26, 1982, 1, 11—34.
[3] J a c k o w s k i B.: A ktualny stan produkcji nasion koniczyny białej. M ate riały z konferencji naukow o-w drożeniow ej poświęconej upraiwie koniczyny białej na nasiona, AR Poznań, 1980, 6—10.
[4] L o n c W., R a m e n d a S.: Zmienność cech struktury plonu nasion koni czyny białej. Zesz. nauk. AR w K rakowie 1981, 167, R olnictwo 21, 75—87. [5] O k t a b a W., M i k o s H.: Modele m atem atyczne dla danych proporcjonal
nych. Zastosow anie m atem atyki 11, 1970, 2, ‘151—172.
[6] O l s z a k T.: Agroekologiczne aspekty rejonizacji nasiennej koniczyny b ia łej i seradeli w woj. lubelskim . Praca doktorska, AR Lublin, ‘1982.
[7] P r z y b y s z T., D o b r z a ń s k i B.: Zastosow anie m odelii m atem atyczne go dla danych proporcjonalnych do badań gleboznawczych. Polisch J. of Soil Sei 2, 1969, 1, 81—86.
[8] R a m e n d a S.: Uprawa koniczyny białej Trifolium repens L. na nasiona. Zesz. nauk. AR w K rakowie 1982, 167, Rolnictwo 21, 9—17.
[9]) R y b a k H.: Uprawa koniczyny białej na nasiona. Wyd. Zak. UpoWsz. Post. *
w Roln., AR w Poznaniu, 1979.
[10] S t a r z y ć к i S.: Koniczyny. PWRiL, Warszawa, '1974.
[11] W i l c z e k M.: Przydatność niektórych gleb do uprawy nasiennej koniczy ny czerwonej w w ojew ództw ie lubellskim. Hod. Rośl. Aklim . i Nas. 19, 1975,
1, 35—47. М. ВИЛЬЧЕК, Т. ОЛЬШАК ПРИГОДНОСТЬ НЕКОТОРЫХ ПОЧВ ДЛЯ ВОЗДЕЛЫВАНИЯ КЛЕВЕРА БЕЛОГО НА СЕМЕНА В ВОЕВОДСТВЕ ЛЮБЛИН Институт земледелия Люблинской сельскохозяйственной академии Р е з юме В период 1975-1979 гг. проводились исследования по урожайности клевера белого воз делываемого на семена в воеводстве Люблин. Основной целью исследований было опре деление урожаев семян получаемых каждый год из 95 продуктивных плантаций, локали зованных на 5 систематических единицах почв. Наиболее пригодными для возделывания семенного клевера белого оказались псевдо- подзолистые почвы образованные из лёссовидных формаций на известковой материнской породе, псевдоподзолистые почвы образованные из лёссов и подзолистые почвы образо ванные из легких, глин, причисленных к бонитационным классам Ша, Шб, IVa и даже IV6.
Przydatność gleb w woj. lubelskim dla koniczyny białej 73
Четкое влияние на урожай семян оказывал ход погоды. Наилучшие результаты были достигнуты в годы с высшими осадками в вегетационный субпериод и с высшей темпера турой воздуха в генеративный субпериод.
М. W IL C Z E K , Т. O L SZ A K
USEFULNESS OF SOME SOILS FOR CULTIVATION OF WHITE CLOVER FOR SEED IN THE DISTRICT OF LUBLIN
Department of Soil and Plant Cultivation Agricultural U niversity of Lublin
S u m m a r y
In the period 1975—1979 investigations on. yielding of w hite clover for seeds w ere carried out in the district of Lublin. The main purpose of the investigations w as to estim ate seed yields obtained every year from 95 production plantations located on 5 system atic units of soil.
The m ost suitable for cultivation of w hite clover for seed appeared to be pseudopodzolic soils developed from loess-type form ations on calcareous parent material, pseudopodzolic soils developed from loess and podzolic soils developed from light loams assigned to the foonitation classes o f Ilia , IHb, IVa and even IVb.
A distinct effect on the seed yields exerted the w eather course. The best results w ere obtained in the years* w ith higher precipitations in the growth subperiod and with higher air temperature in the generative subperiod.
D o c . d r h a b . M i e c z y s ł a w W i l c z e k
I n s t y t u t U p r a w y R o l i i R o ś l i n A R L u b l i n , A k a d e m i c k a 15
