Gleby wytworzone z granitoidów w zbiorowiskach Pinetum mughi w Tatrach. Część I. Właściwości morfologiczne i chemiczne

R O C Z N I K I G L E B O Z N A W C Z E T . X X X IV , N R 1—2, W A R S Z A W A 1983

K R Y ST Y N A O LEK SY NO W A, ST EFA N SK IB A , A N N A M IECHÓW K A

GLEBY WYTWORZONE Z GRANITOIDÓW W ZBIOROWISKACH

PINETUM MUGHI W TATRACH

CZĘŚĆ I. WŁAŚCIWOŚCI MORFOLOGICZNE I CHEMICZNE

In sty tu t G leb o zn a w stw a , C hem ii R olnej i M ik rob iologii AR

w K rak ow ie

W STĘP

W ślad za badaniami gleb w Reglu Dolnym i Górnym [1, 5] oraz gleb

wytworzonych w różnych piętrach klim atyczno-roślinnych [10] i dodat­

kowo strefy peryglacjalnej [8, 9], rozpoczęto badania nad procesami gle-

botwórczymi w piętrze kosodrzewiny.

Gleby tworzące się na tych terenach mają ciągle charakter inicjalny

ze względu na surowy klimat [3] i wysokogórski relief terenu [4]. Ze

względu na specyficzną biocenozę zespołu Pinetum muyhi powstają dość

dobrze wykształcone gleby bielicoziemne [10]. Kosodrzewina głęboko pe­

netruje mocno zbudowanym system em korzeniowym, dzięki któremu

zwietrzała skała jest silnie związana, a elastyczne niskopienne gałęzie

chronią glebę przed erozją [2].

W takich warunkach zabezpieczających względną stabilizację zwie-

trzeliny skalnej i gromadzącej się tam ściółki i igliw ia kosodrzewiny,

przebiegają od kilku tysięcy lat powolne procesy hydrolizy, hydratacji

i rozpuszczania minerałów skałotwórczych, humifikacja substancji orga­

nicznej oraz geochemiczne przemieszczanie produktów długotrwałych

przemian.

O B I E K T I M E T O D Y B A D A Ń

Do badań wybrano Dolinę Pańszczycy ze względu na dość jednolity

charakter skały granitowej tworzącej górną część doliny. Specyficzne ce­

chy morfologiczne doliny zostały szczegółowo zbadane i opisane przez

M ł o d z i e j o w s k i e g o

[7] i

K l i m a s z e w s k i e g o

[4], którzy

stwierdzają, że piętro kosodrzewiny w górnej części Doliny Pańszczycy

obejmuje dno byłego żłobu glacjalnego wypełnionego tatrytowym i gła-

zowiskami morenowymi.

228

K. Oleksynowa i inni

Dla porównania pobrano próbki z trzech profilów spoza Doliny Pań-

szczycy, a mianowicie: z Wołoszyna, m oreny okolic Małego Kościelca

i stoków Pośredniej Turni (okolice Zielonego Stawu Gąsienicowego) —

odkrywki nr 17, 18, 19, także ze strefy kosodrzewiny. Ponadto analizo­

wano gleby wytworzone z kwarcytów piętra kosodrzewiny na Dubrawi-

skach (stoki Żółtej Turni — rys. 1).

R ys. 1. S ch em at lo k a liza cji badań

a — g r a n i e , s z c z y ty , p r z e ł ę c z e ,

b

— g r a n i c e k o s o d r z e w i n y , с — g r a n i c e l a s u , d — g r a n i c e p a ń s t w a

S k etch of in v e stig a tio n area

a — r i d g e s , s u m m i t s , p a s s e s ,

b

— l i m i t o f d w a r f p i n e ( u p p e r ) , с — f o r e s t l i m i t ( u p p e r ) , d — P o l i s h f r o n t i e r

Spośród 19 badanych gleb podano opisy tylko 9 typowych profilów

wobec dużego podobieństwa pozostałych. Szczegółowe badania analitycz­

ne próbek glebowych z poziomów genetycznych przeprowadzono pow­

szechnie stosowanym i metodami. Oznaczano: skład granulometryczny,

w ęgiel substancji organicznej — całkowity i rozpuszczalny w 0,15-pro-

centowym roztworze Na2C 0 3 (w celu określenia słabo spolimeryzowanych

frakcij kwasów fulwowych), całkowitą zawartość azotu, odczyn gleby,

sumę zasad wym iennych, kwasowość hydrolityczną i wymienną, glin

wym ienny. Przeprowadzono analizę wyciągów w HCl (1 : 1) i oznaczono

w nich część nierozpuszczalną oraz rozpuszczalną S i0 2, A120 3, Fe20 3, CaO,

MgO, K20 , P20 5, wodę higroskopową, stratę ^a prażeniu. W niektórych

profilach oznaczono całkowity skład chemiczny w stopach z Na2C 0 3, tzw.

żelazo wolne i inne.

Charakterystyka tatrzańskich gleb granitowych

₂₂₉

B U D O W A B A D A N Y C H PRO FILÓ W

P r o f i l 1

Położenie: D olina P ań szczycy, na w sch ó d od C zerw on ego S ta w u , 1670 m n.p.m .,

spadek 8° N.

P od łoże skalne: rum osz ta t r y t o w y 1 (m orena).

R oślinność:

P i n e t u m m u g h i c a r p a t i c u m s i l i c i c o l u m .

Profil:

A J Ad

0— 5 cm ściółka k o só w k i i liczn e k o rzen ie traw , pH 3,9.

‘

A Fh

5— 12 cm czarnobrunatna m azista b u tw in a , w ilg o tn a , pulchna, s il­

n ie u k orzeniona, p H 4,0, p r zejście sto p n io w e.

Ao

12— 18 cm ja sn o sza ry p iasek g lin ia sty m o cn y p y la sty , z ciem n y ni i

zaciekam i (około 40% szk ieletu ),

m ok ry,

stru k tu raln y,

śred n io zw ięzły , k orzen ie liczn e pH 4,2, p rzejście sto p ­

n iow e.

Bfh/C

18— 36 cm ciem n ob ru n atn y u tw ór sz k ie le to w y p ia szczy sty (około 50%

szk ieletu ), m okry, b ezstru k tu raln y, p u lch n y, liczn e k orze­

n ie, pH 4,5.

Typ i podtyp: b ielica p ró ch n iczn o -żela zista .

Rodzaj: w y tw o rzo n a z m oren y ta try to w ej.

G atunek: p ia s e k g lin ia sty m ocn y p y la sty , p ły tk i na u tw orze sz k ie le to w y m p ia ­

szczystym .

P r o f i l 7

P ołożen ie: D olina P a ń szczy cy , 1540 m n;p.m ., w y sta w a N.

P odłoże sk aln e: rum osz ta try to w y (m orena).

R oślinność:

P i n e t u m m u g h i c a r p a t i c u m ś U ic i c o l u m .

P rofil:

A d / A L

0— 13 cm w o jło k k orzen i tra w i borów ki, pH 3,7, p rzejście n ie ­

w yraźn e.

A Fu/ A

x

13— 20 cm czarna glina p iaszczysta p y la sta z dużą zaw artością su b ­

sta n cji organicznej, m okra, drob n oagregatow a, pulchna,

bardzo liczn e korzen ie, pH 3,6, p rzejście n iew y ra źn e.

A 1/ A 2

20— 24 cm cza m o sza ra g lin a p ia szczy sta p y la sta , 40% sz k ie le tu , w il­

gotna, k a szk o w a ta , p ojed yn cze k orzenie, pH 3,8, p rzejście

w yraźn e.

Bhf/C

24— 48 cm rd zaw ob ru n atn y u tw ór s z k ie le to w y g lin ia sty , 65% sz k ie le ­

tu, w ilg o tn y , zw ięzły , k o rzen i b rak , pH 4,6.

Typ i podtyp: gleba b ielico w a p róchniczna (na pograniczu rankerów ” b ielicow an ych ).

Rodzaj: w y tw o rzo n a z m oren y ta try to w ej.

G atunek: glin a p ia szczy sta p y la sta , p łytk a, na u tw orze szk ieleto w y m g lin ia sty m .

P r o f i l 9

Położenie: D olina P ań szczycy, 1560 m n.p.m .

P odłoże sk ałn e: rum osz ta tr y to w y (m orena).

R oślin n ość:

P i n e t u m m u g h i c a r p a t i c u m

z

P i n u s c e m b r a .

1 G ranit tatrzań sk i, tj. leu k o to n a lit k w a rco w y , w ed łu g J. T o k a r s k i e g o

„ ta try t” [13]

230

K. Oleksynowa i inni

P r o f i l :

A d ! A L

0— 6 cm w o jło k /korzeni i traw i b u tw ieją ca ściółk a, pH 3,7, p rzej­

ście n iew y ra źn e.

A

fh

6— 20 cm czarn a m azista

su b sta n cja

organiczna,

m okra,

słabo

stru k tu raln a, pu lch n a, Liczne k orzen ie, p H 3,7, p rzejście

w yraźn e.

A 2

20—28 cm szarob eżow a glina średnia pylasta (około 30% szk ieletu ),

słabo stru k tu ra ln a , luźna, liczn e korzen ie, pH 3,7, p rzej­

ście n iew yraźn e.

Bhf / C

28— 37 cm rd zaw ob rązow y u tw ó r s z k ie le to w y g lin ia sty (około 70°/*

szk ieletu ), z w ię z ły , pH 4,1.

Typ i podtyp: b ielica próchniczna.

R odzaj: w y tw o rzo n a z m oren y ta try to w ej.

G atunek: glin a średnia p ylasta, p łytk a, na u tw o rze szk ieleto w y m g lin iastym .

P r o f i l 12

P ołożenie: D u b raw isk a, 1580 m n.p.m .

P od łoże sk aln e: rum osz k w a rcy to w o -g ra n ito w y .

R oślinność:

P i n e t u m m u g h i c a r p a t i c u m s i l ic i c o l u m .

Profil:

A d ! A b

0—8 cm w o jło k k orzeni traw i ściółk a, pH 3,9.

A F

hI AiA 2

8— 32 cm czarn a glin a średnia (około 45% szk ieletu ), z dużą za w a r­

tością su b sta n cji organ iczn ej, m okra, drob n oagregatow a,

pu lch n a, siln ie u korzeniona, pH 3,7, przejście w yraźn e.

Bhf/C

32— 41 cm rd zaw ob ru n atn y u tw ór s z k ie le to w y g lin ia sty (około 80%

szikieletu), lu źn y b ezstru k tu ra ln y , pH 4,5.

Typ i podtyp: gleba b ielico w a próchniczna (na p ograniczu ran k erów b ielicow an ych ).

R odzaj: w y tw o rzo n a ze z w ietrzelin y k w a rcy to w o -g ra n ito w ej.

G atunek: glin a średnia, p łytk a, na u tw orze k a m ien isty m g lin ia sty m .

P r o f i l 14

P ołożen ie: D u b raw isk a, 1650 im n.p.m ., w y sta w a NW .

P od łoże skalne: ru m osz k w a r c y to w o -g r a n ito w y .

R oślinność:

P i n e t u m m u g h i c a r p a t i c u m s i l i c i c o l u m .

P rofil:

A

l

/ A a

0— 3

cm zb u tw iała ściółk a (kosówki z k orzen iam i traw , pH 4,1,

p rzejście w yraźn e.

A

h/ Ax

3— 17

cm czarn ob ru n atn y p ia sek g lin ia sty m ocny p y la sty , w y m ie ­

szan y z a m orficzn ą su b sta n cją organiczną, w 'ilgotny, b ez­

stru k tu ra ln y , p u lch n y, bardzo liczn e k orzenie, pH 4,1,

p rzejście n iew y ra źn e.

A 2

17—31 cm szarob ru n atn y p iasek g lin ia sty lek k i p y la sty , św ieży , sła ­

bo stru k tu raln y, luźny, liczn e k orzenie, p H 4,4, p rzejście

w yraźne.

B hi/ C

31— 49 cm rd zaw ob ru n atn y p ia sek g lin ia sty m ocn y p y la sty

(około

40°/o szk ieletu ), św ieży , słabo stru k tu raln y, śred n io z w ię ­

zły, bardzo liczn e k o rzen ie, pH 4,8.

Charakterystyka tatrzańskich gleb granitowych

₂₃₁

T yp i podtyp: gleb a b ielico w a żelazisto-p róch n iczn a.

R odzaj: w y tw o rzo n a ze zw ietrzelin y k w a rcy to w o -g ra n ito w ej.

G atunek: p ia sek g lin ia sty m ocny p ylasty.

P r o f i l 15

P ołożen ie: D olina 'P ańszczycy, p ła śń pod Ż ółtą T urnią, 1620 m n.p.m ..

P od łoże skalne: rum osz ta tr y to w y (m orena).

R oślin n ość:

P i n e t u m m u g h i c a r p a t i c u m s i l i t i c o l u m .

P rofil:

A J A

l,

0— 5 cm zb ity w o jło k (korzeni traw i sitó w , pH 3,5.

A f h

5— 10 om czarna, m azista b u tw in a,

w ilg o tn a , pulchna, siln ie

u k o ­

rzeniona, pH 4,0, p rzejście w yraźn e.

A x

10— 13 cm szarob ru n atn y p ia sek g lin ia sty m ocny, w ilg o tn y , ziarn isty,

zw ięzły , liczn e k orzenie, pH 3,6.

A t

13— 24 cm jasn oszarob ru n atn a g lin a

p ia szczy sta (około 50% sz k ie ­

letu), w ilg o tn a , słab o stru k tu raln a, zw ięzła, siln ie ukorze­

niona, pH 3,6, p rzejście n ieregu larn e.

BfhfC

24— 36 cm rd zaw ob ru n atn y u tw ór sz k ie le to w y g lin ia s ty (około 70%

szk ieletu ), w ilg o tn y , b ezstru k tu raln y, pH 3,8.

T yp i podtyp: gleba b ielico w a p róch n iczo-żelazista.

Rodzaj: w y tw o rzo n a z m oren y ta try to w ej.

G atunek: p iasek g lin ia sty m ocny, p ły tk i, na utw orze sz k ie le to w y m g lin ia sty m .

P r o f i l 17

P ołożenie: H ala G ą sien ico w a , o k o lice Z ielon ego S ta w u , stoki P ośred n iej T urni,

około 1780 m n.p.m ., lok aln a p łasien k a.

P odłoże sk aln e: gran it ta trza ń sk i (tatryt).

R oślinność:

P i n e t u m m u g h i c a r p a t i c u m s i l i t i c o l u m .

Profil:

A f h

0— 7 cm ig liw ie k o so d rzew in y w różnym stad iu m rozkładu, w il­

gotne, w łó k n iste, pH 3,7, p rzejście sto p n io w e.

A h / A 2

7— 25 cm cza rn ia w a su b stan cja organ iczn a, k o n sy sten cji m azistej,

od d zielająca się od c zęści m in era ln y ch (ziaren kw arcu),

w ilg o tn a , b ezp ostaciow a, p u lch n a, p rzerośn ięta korz

2

n ia -

m i, śla d o w e so czew k i i sk u p isk a kw arcu , pH 3,2, p rzejście

stop n iow e.

Bhf/C

25— 38 cm czarn ob ru n atn y u tw ó r sz k ie le to w y (około 70% gruzu s k a l­

nego), części ziem iste: glin a p ia szczy sta , w ilg o tn a , pH 4,5.

Typ i podtyp: ranker h ie lic o w y (T

a n g e l r a n k e r ) .

Rodzaj: w y tw o r z o n y z granitu tatrzań sk iego.

G atunek: g lin ia sty u tw ór sz k ie le to w y , p łytk i.

P r o f i l 18

P ołożen ie: H ala G ąsien icow a, o k o lic e M ałego K ościelca, około 1650 m n.p.m ., spad

około 10— 15° NE.

Podłoże skalne: m orena gran itow a.

R oślinność

P i n e t u m m u g h i c a r p a t i c u m .

232

K. Oleksynowa i inni

Profil:

A

lf

0—6 cm b ru n atn oczarn iaw a śció łk o -b u tw in a , w ilg o tn a , w łó k n ista ,

p rzerośn ięta k orzen iam i, pH 3,7, p rzejście stop n iow e.

A F

h

6— 14 cm czarn iaw a su b stan cja organiczna (butw ina) w różnym s t a ­

dium rozkładu, w łó k n isto b ezp ostaciow a, w ilg o tn a , p u l­

chna, liczne k orzenie, liczn e okruchy gran itow e, pH 3,7,

p rzejście sto p n io w e.

A

h/ A 2

14—25 cm czarn iaw a su b stan cja organiczna, od d zielająca się od m i­

n eraln ych b ia ła w y ch ziarn k w arcu, w ilg o tn a , b ry łk o w a ta ,

pulchna, liczn e korzen ie, pH 4,1, p rzejście w idoczne.

B hf/C

25— (40) cm czarn ord zaw y u tw ór sz k ie le to w y (około 60% gruzu s k a l­

nego), części ziem iste: glin a p ia szczy sta , w ilg o tn a , pH 4,2

Typ i podtyp: ranker b ie lic o w y

( T a n g e l r a n k e r ) .

R odzaj: w y tw o rzo n y z m oren y g ran itow ej.

G atunek: g lin ia s ty utw ór sz k ie le to w y , p łytk i.

P r o f i l 19

P ołożenie: D olin a P ięciu S ta w ó w P olsk ich , sto k i K oziego W ierchu, około 1800 m

n.p.m ., spad 15— 20° S.

P od łoże sk aln e: gran it ta trza ń sk i (tatryt).

R oślinność:

P i n e t u m m u g h i c a r p a t i c u m s i l ic i c o l u m .

Profil:

A J A

fh

0— 8 cm czarn iaw a b u tw in a p rzerośn ięta i w y m iesza n a z

darnią,

w ilg o tn a , w łó k n ista , p H 3,9, p rzejście w id oczn e.

A

h/ A 2

8— 12 cm czarn iaw a z b ia ły m i so czew k a m i kw arcu , su b stan cja

orga-nicznonm ineralna o sk ład zie gran u lom etryczn ym g lin y p ia ­

szczy stej, w ilg o tn a , bez w y ra źn ej stru k tu ry, p ra w ie luźna,

liczn e k orzenie, pH 3,6, p rzejście w id oczn e.

Bhf/C

12— 34 cm ciem n ord zaw a g lin a p iaszczysta, szk ieleto w a (około 40°/o

gruzu ta try lo w eg o ), w ilg o tn a , gru d k ow a, zw ięzła, p o je­

dyncze korzen ie, pH 3,8, p rzejście sto p n io w e.

B f/C

34— (65)

cm b ru n atn ożółty u tw ór s z k ie le to w y (około 70°/o gruzu ta try

-tow ego) części ziem iste: g lin a p iaszczysta, w ilg o tn a , pH 4,0.

Typ i podtyp: b ielica p ró ch n iczn o -żela zista (ranker b ielico w y ).

Rodzaj: w y tw o rzo n a z gran itu tatrzań sk iego.

G atunek: glin a p ia szczy sta , szk ieleto w a , p łytk a, na u tw orze sz k ie le to w y m g lin ia ­

stym .

Na podstawie morfologii profilów glebowych stwierdzono, że wT

pię­

trze kosodrzewiny w Tatrach tworzą się współcześnie gleby o hielico-

wym kierunku procesu, z przewagą tworzącej się tam substancji orga­

nicznej o powolnym przebiegu humifikacji z igliwia kosodrzewiny.

Formy powstającej próchnicy to głównie mor, moder/mor, moder. Tak

duże nagromadzenie substancji organicznej — butwiny — jest charakte­

rystyczne dla gleb wysokogórskich, szczególnie dla piętra kosodrzewi-

ny [10].

Charakterystyka tatrzańskich gleb granitowych

₂₃₃

T a b e l a 1

N ie k tó re w ła ś c iw o ś c i fiz y k o c h e m icz n e g le b y w p r o f i l u 1 Some p h y s ic o - c h e m ic a l p r o p e r t i e s o f u o i l i n p r o f i l e No.1

Poziom - H o riz o n - cm 0 -5 5-12 12-18 18-36

Symbol poziomu g en ety cz n e g o

G e n e tic sym bol o f h o r iz o n V Ad X2 B fh/ c

S k ła d m echaniczny - I te c h a n ic a l c o m p o s itio n : P r o c e n t c z ę ś c i s z k ie le to w y c h % o f s to n e s and g r a v e l 0 8 49 57 P r o c e n t f r a k c j i c z ę ś c i z ie m is ty c h : % o f f i n e e a r t h i 1 ,0 - 0 ,1 mm no no 49 82 0 ,1 - 0 ,0 5 ma no no 9 5 Of G5—Of 02 mm no no 23 8 0 ,0 2 - 0 ,0 0 6 mm no no 5 3 0 ,0 0 6 -0 ,0 0 2 mm no no 7 2 < 0 ,0 0 2 mm no no 7 0 ło 3 ,9 4 ,0 4 ,2 3 ,5 ^ K C l 3 ,2 3 ,4 4 ,5 3 ,7 С o r g . - O rg. С - % 4 0 ,3 0 27 ,4 6 6 ,6 7 1 2 ,3 4 V o g . - T o t a l N - % 1,65 1,36 0 ,3 3 0 ,6 9 C/N

2

К 20 20 18 H 115,08 6 0 ,8 4 31,17 5 3 ,SO me/1 0 0 g g le b y s me/100 g o f s o i l T 11,65 126,73 7 ,5 2 63 , 36 0 ,7 6 3 1 ,9 3 0 ,6 6 54,46 V - % 9 ,1 9 11,01 2 ,3 8 1.21 kwasowość wymienna exchange a c i d i t y 4 6 ,0 5 18,09 23 ,1 8 13,75 me/1 0 0 g g le b y H+ 30,92 4 »52 10,53 1 1 ,4 3 m e/100 g o f s o i l A l^" _{1 5 ,1 3 13,57 12,65 7 ,3 2}

Al'*4’ • 100’» / kwasowość wymienne ¥ in exchange a c i d i t y 32,86 75,0 1 54,57 3 ^,0 4 m g /100 g g le b y P2°5 no 31,0 4 ,0 3,3 mg p e r 100 g o f s o i l Ko0 r.o 6 ,7 ś l a d t r a c e 0 ,5 no с u n d e te rm in e d

Opisywane gleby są płytkie i kamieniste. Zaliczono je do rankerów

bielicowych, a w większości przypadków do bielic próchnicznych.

Rankery tworzą się najczęściej na nachylonych stokach, gdy tymcza­

sem pozostałe — na stosunkowo połogich terenach. Niekiedy na lokal­

nych płasienkach skalnych tworzą się gleby ranker o we o głębokim po­

ziomie nadkładu butwinowego (odkrywka z okolicy Zielonego Stawu Gą­

sienicowego). Miąższość butw iny jest tu większa niż 25 cm i leży bez­

pośrednio na słabo zwietrzałej skale granitowej. K u b i e ń à [6] określa

takie gleby jako Tangelrankers, analogicznie do gleb wytworzonych w

234

K. Oleksynowa i inni

T a b e l a 2

N ie k tó re w ła ś c iw o ś c i fiz y k o c h e m icz n e g le b y w p r o f i l u 7 Some p h y s ic o - c h e m ic a l p r o p e r t i e s o f s o i l i n p r o f i l e No,7

Poziom - H o riz o n - cm 0 -1 3 13-20 2 0-24 24-48

Symbol poziomu g en ety cz n e g o

G e n e tic sym bol o f h o riz o n Ad/A L ^ H ^ l A1/A 2 \ t ' C

S k ład m echaniczny - M e c h a n ic a l c o m p o sitio n : P r o c e n t c z ę ś c i s z k ie le to w y c h % o f s to n e s and> g r a v e l 0 7 40 65 P r o c e n t f r a k c j i c z ę ś c i z ie m is ty c h : % o f f i n e e a r t h : 1 ,0 - 0 ,1 ma no 46 50 63 0 ,1 - 0 ,0 5 ma no 18 1 8 0,05*-0»02 mm no 24 25 8 0 ,0 2 - 0 ,0 0 6 mm no 7 9 5 0 ,0 0 6 -0 ,0 0 2 mm no 0 5 5 ^ 0 ,0 0 2 mm no 5 10 11 # K20 3 ,7 3 ,6 3,8 4 ,6 ** KC1 3 ,4 2 ,9 3,1 3,8 С o r g . - O rg. С - % 3 8,2 2 12,42 4,62 3 ,7 2 R o g . - T o t a l N - % 1 ,6 0 0 ,5 3 0 ,4 1 0 ,1 3 C/N 24,0 2 1 .0 11 29. 0 С ro z p . w 0,15% NagCO^ С s o l . in 0.15% Na2C03 no 3 ,7 3 2 ,4 3 3 ,6 2 С o g ./C r o z p . - С t/C s o l . no 3 ,3 3 1,86 1 ,0 3 H 1 03,8 3 4 ,4 2 2 ,0 2 6 ,0 m e/100 g g le b y 3 no 5 ,3 3,1 no m e/100 g o f s o i l т _{no 3 9 ,7 2 5,1 no} V - % no 1 3 ,3 12 ,2 no kwasowość wymienna exchange a c i d i t y 1 8 ,2 0 15,40 16,80 1 5 ,0 5 m e/100 g g le b y H+ 5 ,6 0 1 ,05 1 ,9 3 4 ,2 9 m e/100 g o f s o i l Al^*- _{12,60 1 4,35 14 ,8 7 10,76} A l"* . 100% /kwasowość wymienna A l^ 1’ in exchange a c i d i t y 6 9 ,2 3 9 3 ,1 8 8 8 ,5 1 7 1 ,5 0 m g /100 g g le b y P2°5 2 9 ,8 0 ,6 0 ,7 0 ,6 mg p e r 100 g o f s o i l K^O no 2 ,4 0 ,7 0 ,5 no = u n d e te rm in e d i

takich samych warunkach siedliskowych na skałach wapiennych Tan-

gelrendzinas.

Wydaje się, że dla takich gleb w Tatrach należałoby przyjąć tę naz­

wę, bowiem morfologia profilu glebowego, jak i warunki siedliskowe

w Tatrach są podobne do opisywanych przez Kubienę gleb alpejskich.

W ten sposób podkreślonoby specyfikę gleb tatrzańskich, różniących się

Charakterystyka tatrzańskich gleb granitowych

₂₃₅

wyraźnie od gleb innych terenów Polski i wysokogórski (alpejski) cha­

rakter ich procesów glebotwórczych.

Bielice próchniczne i próchniczno-żelaziste tworzące się w piętrze

kosodrzewiny wykazują także swoją odrębność od podobnych jednostek

występujących w innych warunkach geomorfologicznych i opisywane już

były w innych opracowaniach [10].

T a b e l a 3

.'iio k tó re y»?aściv/ości koc ho гг. i o:-, no r'le b y '■* p r o f i l u 9 Sorao p h y s ic o - c h c m ic a l p r o p e r t i e s o f s o i l i n p r o f i l e N o.9

Poziom - h o r iz o n - cm 0 -6 6-20 20-28 28-3 7

Symbol poziomu g e n ety cz n e g o

G e n c tic sym bol o f h o r iz o n V al ApTJ Л2 W 0

S k ła d m ech an iczn y - M ec h a n ic al c o m p o s itio n : P r o c e n t c z ę ś c i s z k ie le to w y c h % o f s t o n e s and g r a v e l 0 12 30 70 P ro c e n t f r a k c j i c z ę ś c i z ie m is ty c h : % o f f i n e e a r t h : 1 ,0 - 0 ,1 mm no no 36 35 0 ,1 - 0 ,0 5 mm no no 15 13 0 ,0 5 - 0 ,0 2 mm no no 12 9 0 ,0 2 -0 ,0 0 6 mra no no 12 13 0 , 006—0,002 mm no no 7 8 < 0 ,0 0 2 mra no no 18 22 H20 3 ,7 3 ,7 3 ,7 4 ,1 ph KC1 3,1 3 ,0 2 ,9 3 ,2 С o r g . - O rg . С - % 34 ,1 4 31,26 4 ,6 3 3 ,2 2 N o g . - T o t a l № - % 1 ,0 8 * 1 .9 5 0 ,4 2 0 ,2 5 c / n 17 16 11 13 С r o z p . w 0,15% Na2C03 С s o l . i n 0.15/* Na2C03 no no 2 ,0 9 3 ,1 7 С o g . / С r o z p . - С t/C s o l . no no 2,21 1 ,0 2 H 1 0 9 ,4 7 8 ,4 2 3 ,4 3 3 ,6 m e/100 g g le b y s гое/100 g o f r o i l T no no 14 ,8 93,1 9 ,1 32,5 2 ,7 4 1 ,3 V - % no 15,8 2 8 ,0 6 ,4 m g/100 g g le b y P2°5 5,1 5 ,7 0 ,9 0 ,6 mg p e r 100 g o f n o i l K20 1 5 ,9 9,1 0 ,9 0 ,4 no = u n d e te rm in e d

OM ÓW IENIE D A N Y C H A N A LITY C Z N Y C H

S k ł a d g r a n u l o m e t r y c z n y . W szystkie badane gleby zawierają

dużo frakcji szkieletowej, części ziem iste wykazują skład utworów lek­

kich (piaski gliniaste, gliny piaszczyste, gliny lekkie).

236

K. O lek sy n o w a i in n i

T ■- b о 1 а 4 N i e k t ó r e w ł a ś c i w o ś c i f i z y k o c łi o n ic z n e g ï e b y w p r o i ’i l u 12

.Some p h y s i c o - c h e m i c a l p r o p e r t i e s o f s o i l i n p r o f i l e No. 12

Poziom - H o riz o n - cm 0 -8 8 -3 2 32-41

Symbol poziomu g e n ety cz n e g o

G e n e tic symbol o f h o r iz o n Ad /AL AFH/A 1A2 W 0

S k ła d m echaniczny - î«'echar.i c a 1 c o m p o sitio n : P r o c e n t c z y ś c i s z k ie le to w y c h % o f s to n e s and g r a v e l 0 49 82 P r o c e n t fr a k e ,i i c z y ś c i z ie m is ty c h : 70 o f f in e e a r t h : 1 ,0 - 0 ,1 mm no 43 60 0 , 1 - 0 ,0 5 dm no 9 10 0 ,0 5 - 0 ,0 2 mm no 12 8 0 , 02- 0,006 mm no 18 5 0 ,0 0 6 - 0 ,0 0 2 mm no 2 6 < 0 ,0 0 2 mm no 16 11 PH H20 3 ,9 3 ,7 4 ,5 PH KOI 3 ,6 3,1 3 ,8 С o r g . - O rg. С - % 3 4 ,6 2 12,18 3 ,7 5 o g . - T o t a l N - % 1 ,6 4 0 ,7 2 0 ,2 5 и / к 21 17 15 С r o z p . w 0,15& NagCO^ s o l . in 0 .1 5 # Na2C0^ no 5 ,7 6 3 ,6 9 С o g . / С r o z p . - С t o t . /С s o l . no 2 ,2 2 1 ,0 2 H 6 3 ,6 4 5 ,4 2 6 ,9 ш е /100 g g le b y s m e/100 g o f 3 o i l T no no 5 ,2 5 0 ,6 1,1 2 8 ,0 V - % no 1 0 ,3 3 ,9 kwasowość wymienna exchange a c i d i t y 1 2 ,6 0 1 6 ,8 0 1 2 ,9 5 H+ m e /100 g g le b y 5 ,6 0 1 ,7 5 1 ,2 3 m e/100 g o f s o i l A l ^ 7 ,0 0 1 5 ,0 5 1 1 ,7 2

A l^ ł’^_ . 100& /kw asow ość wymienna

A l ^ i n exchange a c i d i t y 5 5 ,5 6 8 9 ,5 8 9 0 ,5 0

mg/100 g g le b y P2°5 2 5 ,9 1 .4 0 ,4

mg p e r 100 g o f s o i l K20 1 1 ,0 2 ,6 0 ,9

no = u n d e te rm in e d

W niektórych poziomach występuje większa zawartość frakcji pyło­

wej. Ma to miejsce szczególnie w górnych poziomach, co zostało już za­

obserwowane podczas badań gleb tatrzańskich [8, 9]. Wydaje się, że

jest to efekt częstego rozmarzania i zamarzania wody, prowadzący do

wzmożonej dezintegracji ziarn kwarcu. Małe ilości frakcji koloidalnej

tłumaczyć można warunkami bielicującymi, w których w ystępuje amor-

fizacja skaleni, a nie transformacja prowadząca do powstawania m

ine-C h arak terystyk a ta trza ń sk ich gleb g ra n ito w y ch

237

ï a b o l a 5 N ie k tó re w ła ś c iw o ś c i fiz y k o c h e m ic z n e g le b y w p r o f i l u ÏÙ. Some p h y s ic o - c h e m ic a l p r o p e r t i e s o f s o i l i n p r o f i l e .Vo. 1Й Poziom - H o riz o n - cm 0 - 3 j - r ? 17-31 31-49 Symbol poziomu e cn c ty c z n o g o

G c n c tic cym bo1 o f h o r iz o n V Ad AH/A 1 A2 W 0

iik ła d m ech an iczn y - lîe c h a n i c a l c o m p o s itio n : P r o c e n t c z ę ś c i s z k ie le to w y c h % o f s to n e a and g r a v e l 0 10 33 40 P r o c e n t f r a k c j i c z ę ś c i z ie m is ty c h ; % o f f i n e e a r t h : 1 ,0 - 0 ,1 mm no 48 56 55 0 ,1 - 0 ,0 5 mm no 24 20 15 0 ,0 5 - 0 ,0 2 mm no 9 9 13 0 ,0 2 - 0 ,0 0 6 mm no 8 5 7 0 , 006- 0,0 02 mm no 2 1 3 < 0 ,0 0 2 mm 310 9 9 7 r H H 2 0 PK KC1 4,1 3 ,3 4 ,1 3 ,3 4 ,4 3 ,7 4 ,8 4 ,0 С o r g . - O rg. С - % 2 4 ,0 0 6 ,0 0 4 ,3 5 2 ,7 0 IT o g . - T o t a l N - % 1 ,3 0 0 ,3 9 0,16 0 ,1 2 С/Л 18 15 27 23 С r o z p . w 0,15% Na2C0-j С s o l . i n 0.15% NagCO^ no 3 ,5 0 3 ,7 2 2 ,3 2 C o g . / C r o z p . - С t o t . /С s o l . no 1,71 1 ,1 7 1,16 H 6 5 ,9 3 8 ,5 3 1 ,5 1 7 ,5 m e/100 g g le b y s me/100 g o f Q o il T no no 1 ,2 39 ,7 no no CO ^ О ГО i > no 3,1 no 4 ,4 kwasowość wymienna e xchange a c i d i t y 1o,30 2 1,3 5 16,80 7 ,1 8 m e/100 g g le b y н+ m e/100 g o f s o i l о. A l 4 ,2 0 12,6 0 0 ,8 8 2 0 ,4 7 5 ,0 8 1 1 ,7 2 0 ,3 3 7 ,0 9

Al^*" • 100% /kw asow ość wymienna 7 5 ,0 0 9 5 ,9 8 6 9 ,7 5 9 8 ,7 4

A l ^ i n exchange a c i d i t y

m g/100 g g le b y P2°5 9 ,1 0 , 3 0 ,1 0 ,6

mg p e r 100 g o f s o i l K20 1 4 ,9 0 ,8 0 ,8 ° , 5

no = u n d e te rm in e d

rałów ilastych; brak tu iłowienia, które ma m iejsce w procesie brunat­

nienia [11].

Skład granulometryczny wszystkich badanych gleb przedstawiono

graficznie na trójkącie Fereta (rys. 2), gdzie wyraźnie widać dość jedno­

rodny skład części ziem istych.

S k ł a d m i n e r a l n y . Jakościowa analiza preparatów proszkowych

z wydzielonych frakcji wykazała duży udział kwarcu bizarnego i moc­

no skorodowanych skaleni już zserycytowanych, duży udział muskowitu

238

K. O lek sy n o w a i in n i

T a b e l a 6

N ie k tó re w ła śc iw o ś c i fiz y k o c h e m icz n e g le b y w p r o f i l u 15 Some p h y s ic o - c h e m ic a l p r o p e r t i e s o f s o i l i n p r o f i l e N o .15

Poziom - H o riz o n - cm 0 -5 10-13 13-24 24-36

Symbol poziomu g en ety cz n e g o

V al

à

W c

G e n e tic symbol o f h o riz o n A1 A2

S k ła d m echaniczny - M ec h a n ic al c o m p o sitio n : P r o c e n t c z ę ś c i s z k ie le to w y c h % o f s to n e s and g r a v e l P ro c e n t f r a k c j i c z ę ś c i z ie m is ty c h : % o f f i n e e a r t h : 0 31 50 70 1 ,0 - 0 ,1 mm no 63 54 46 0 ,1 - 0 ,0 5 mm no 5 15 8 0 ,0 5 - 0 ,0 2 nm no 13 6 15 0 , 02- 0,006 mm no 1 9 13 0 ,0 0 6 —0 ,0 0 2 mm no 18 7 8 < 0 ,0 0 2 mm no 0 9 10 P“ H20 3 ,5 3,6 3 ,6 3 ,8 P« KC1 2 ,9 2 ,7 2 ,7 3 ,1 С o r g . - O rg . С - % 50,38 30,61 2 ,7 7 2 ,2 8 N o g . - T o t a l N - % 2 ,4 0 _1,75 0 ,3 3 0 ,1 8 C/N 21 18 8 ₁₃ С ro z p . w 0 ,1 5 NagCO^ _{no 3,38 2,18 2,18} С s o l . i n 0.15% NagCO^ С o g . / С r o z p . - С t o t . /С s o l . no 9,0 6 1 ,2 7 1 ,0 5 H 1 33,37 34,97 2 2 ,8 2 2 7 ,5 0 me/1 0 0 g g le b y s _{3 7,59} 6 ,3 9 1 ,3 2 0 ,0 0 m e/100 g o f s o i l T 170,96 41,36 2 1 ,1 4 2 7 ,5 0 V - % 21 ,9 9 15,45 5 ,4 7 0 ,0 0 kwasowość wymienna 17,19 10,69 16,28 1 1 ,0 2 exchange a c i d i t y m e/100 g g le b y H+ ö ,5 5 1,81 4 ,1 9 0 ,4 5 ш е/100 g o f s o i l A1> _{8 ,6 4 8 ,8 8} 1 2 ,0 9 1 0 ,5 7

Al^* . 100& /kwasowość wymienna 50,26 8 3 ,0 7 7 2 ,2 6 9 5 ,9 2

A l^+ i n exchange a c i d i t y

m g/ 100 g g le b y P 2°5 4 0 ,0 1 4 ,0 6 ,0 7 ,0

mg p e r 100 g o f s o i l K2° 6 3 ,5 5 ,0 3,0 3 ,0

x poziom 5 -1 0 cm n ie b y ł a n alizo w a n y - h o riz o n 5-10 cm was n o t a n a ly s e d no » u n d e te rm in e d

i niewielką ilość odbarwionego biotytu. M inerały wykazują m ałe obto­

czenie świadczące o m iejscowym ich pochodzeniu.

O d c z y n g l e b y . W szystkie badane gleby należą do bardzo kwaś­

nych i kiwaśnych; w górnych organicznych poziomach pH w H

2

O, 3,5—

4,3, a w 1 N KC1 2,7— 3,8, w 'poziomach m ineralnych pH w H

2

O 3,8—

5,0, a w 1 N KC1 2,6— 5,0.

Charakterystyka tatrzańskich gleb granitowych

₂₃₉

T a b e l a 7 N ie k tó re w ła ś c iw o ś c i fiz y k o c h e m ic z n e g le b w p r o f i l a c h 17» 18, 19 Some p h y s ic o - c h e m ic a l p r o p e r t i e s o f s o i l s i n p r o f i l e s 17, 18, 19 Nr p r o f i l u P r o f i l e No. M iąższo ść Symbol poziom u H o riz o n sym bol S k ła d m echaniczny С pH D epth cm M echanic, c o m p o sitio n o r g . * C /tf _{H20 KC1} 17 1-7 _*FH b u tw in a - raw humus 3 3 ,3 26 3 ,7 3 ,0 7 -2 5 Ah /A2 b u tw in a - raw hur.us 1 9 ,0 7 19 3 ,2 2,6 25-38 _{w c} u tw ó r s z k ie le to w y g l i n i a s t y loamy s k e l e t o n s o i l 2 ,3 7 13 4 ,5 3 ,8

18 0-6 A i/Ap b u tw in a - raw humus 36 ,7 0 32 3 ,7 3 ,5

6 -1 4 _"^FH b u tw in a - raw huraus 35,65 25 3 ,7 3 ,0

14-25 a h / a2 g l i n a p i a s z c z y s t a - sandy loam 6 ,4 3 24 _{4 »1} 3 ,4 25-40 utw ó r s z k ie le to w y g l i n i a s t y

loamy s k e l e t o n s o i l 7 ,0 5 22 4 ,2 3 ,6

19 0-8 _Ad/APH b u tw in a - raw humus 3 7 ,5 0 28 3 ,9 3 ,7

8-1 2 ah / a2 g l i n a p i a s z c z y s t a - sandy loam 1 6 ,9 0 24 3 ,6 3 ,0

12-34 g l i n a p i a s z c z y s t a - sandy loam 18,60 20 3 ,8 3 ,2

34-65 utw ór s z k ie le to w y g l i n i a s t y

loamy s k e l e t o n s o i l 7 ,9 0 17 4 ,0 4 ,2

W ę g i e l o r g a n i c z n y . Zawrtość w ęgla organicznego jest we

w szystkich badanych poziomach bardzo wysoka i waha się w granicach

24— 40,3% w poziomach akum ulacyjnych oraz 2,7— 3,8% w poziomach

iluwialnych.

Wychodząc z założenia, że w poziomach B hf jest zgromadzona substan­

cja organiczna z łatwo migrującej form y kw asów fulw owych, ekstraho­

wano glebę 0,15-procentowym roztworem Na2C 0 3 na gorąco i stwierdzono,

R ys. 2. Z m ienność sk ład u m ech an iczn ego bad an ych gleb

V ariation of m ech a n ica l com p osition in in v estig a ted so ils

240

K. O lek sy n o w a i in n i

że substancja organiczna zawarta w poziomach iluw iainych (Bhf) jest nie­

kiedy całkowicie rozpuszczalna (stosunek %C org. całkowitego do %C

org. rozpuszczalnego w 0,15-procentowym Na2C 0 3 jest zwytkle równy lub

bliski jedności). W poziomach akum ulacyjnych ten stosunek jest zawsze

w yższy od jedności i niekiedy dochodzi do dziewięciu. Badania te należy

traktować jako wstępne, chociaż w prosty sposób określające łatwo w ę­

drujące form y próchnicy.

S t o s u n e k С : N. Jest on w badanych glebach wysoki i wynosi śred­

nio powyżej 20, niekiedy ponad 30, co jest charakterystyczne dla gleb,

w których warunki klim atyczne odgrywają pierwszoplanową rolę (za­

hamowanie rozkładu substancji organicznej i w ytworzenie dużego nadkła­

du substancji włóknisto-m azistej, murszopodobnej butwiny).

W ł a ś c i w o ś c i s o r p c y j n e . Są one w badanych glebach typowe

dla próchniczno-bielicowych sekwencji glebowych; wysoka pojemność

sorpcyjna związana jest z dużą ilością substancji organicznej w poziomach

akumulacyjnych. Kompleks sorpcyjny zajęty jest głównie przez jony

hydronowe. Procentowy udział glinu wzrasta ku dołowi i dochodzi do

95%. Zawartość jonów zasadowych jest niezw ykle m ała (1— 5 me na

100 g gleby).

A n a l i z y * c h e m i c z n e g l e b . Przeprowadzono je w wyciągach

HCl (1 : 1) dla wszystkich poziomów genetycznych w celu scharaktery­

zowania migracji niektórych składników (pierwiastków) wchodzących w

skład minerałów glebowych. W yniki tych analiz podano w tabelach 8—

13. Otrzymane dane analityczne przeliczono na skład procentowy po

odjęciu próchnicy, co ułatwia interpretację zmian zachodzących dzięki

procesowi glebotwórczemu. Odnosi się to również do przeliczeń w sto­

sunku do poziomu najniższego w profilu glebowym. Przeliczenia te po­

zwalają na jakościowy i ilościowy opis migracji pierwiastków w w arun­

kach zachodzącego procesu glebotwórczego.

Z całkowitych analiz chemicznych w profilach 17, 18 i 19 (tab. 14)

wynika, że pomimo procesu inicjalnego w rankerach bielicow ych daje się

zaobserwować nie tylko chemiczne wietrzenie, ale także geochemiczne

przemieszczanie, prowadzące do nagromadzenia

lub

ubytku

różnych

składników w profilu glebowym.

Przedstawione dane analityczne jednoznacznie określają bielico wy

kierunek procesu glebotwórczego.

Bilans geochemiczny i zróżnicowanie minerałów, wynikające z pro­

cesów wietrzenia uwarunkowanych specyficznym środowiskiem geomor­

fologicznym, petrograficznym i fitoklim atycznym , będzie scharakteryzo­

wany w części II.

T a b e l a 8 ï r a k c jonow ana a n a l i z a chem iczn a g le b y /w y c ią g i w HC1 1 : 1 / w p r o f i l u 1

F r a c t i o n a t e d c h em ica l a n a l y s i s o f s o i l / e x t r a c t « i n HC1 1 s 1 / i n p r o f i l e No.1 Al / Ad À2 “ л /С a b e a Ъ с a b с a b Część n ie ro z p u s z c z a ln a I n s o lu b le p a r t 13 ,7 9 7 9 ,3 0 102,95 36 ,1 5 8 2 ,3 7 1 0 6 ,9 3 7 2 ,2 3 8 6 ,5 1 112,51 5 0 ,4 3 7 7 ,0 5 S i0 2 r o z p . - s o lu b le 1 ,3 3 7 ,6 5 160,38 2 ,4 4 5 ,5 6 1 16,56 3 ,17 3 ,8 0 7 9 ,6 6 3 ,1 2 4 ,7 7 A12°3 0 ,0 2 1 ,3 2 15,68 2 ,2 7 5 ,0 3 5 9 ,7 3 3 ,6 6 4 ,3 9 5 2 ,1 4 5 ,5 1 8 ,4 2 Ро2° з 0 ,9 1 5 ,3 2 7 8 ,5 8 1 ,5 9 3 ,4 8 5 1 ,4 0 2 ,3 9 2 ,8 7 4 2 ,3 9 4 ,4 4 6 ,7 7 CaO 0 ,1 3 0 ,8 0 216,22 0 ,1 8 0 ,4 3 116,22 0 ,2 0 0 ,2 5 6 7 ,5 7 0 ,2 4 0 ,3 7 MgO 0 ,4 3 2 ,51 33 4 ,6 7 0 ,4 0 0 ,9 0 1 20,00 0 ,3 3 0 ,4 0 5 3 ,3 3 0 ,4 8 0 ,7 5 KgO 0 ,1 7 0 ,9 9 125,32 0 ,2 9 0 ,6 9 8 7 ,3 4 0 ,5 5 0 ,6 6 8 3 ,5 4 0 ,5 3 0 ,7 9 Na20 0 ,1 0 0,62 8 8 5 ,7 1 0 ,0 7 0 ,1 7 2 42,86 0 ,1 4 0 ,1 7 2 4 2 ,8 6 0 ,0 4 0 ,0 7 ■ 30^ 0 ,5 1 2 ,5 9 2 4 9 ,0 4 0 ,5 0 1 ,1 5 110,58 0 ,5 2 0 ,6 2 5 9 ,6 2 0 ,6 8 1 ,0 4 Suma - T o t a l 1 7,39 1 00 ,0 0 4 3 ,8 9 1 0 0 ,0 0 8 3 ,4 9 1 0 0 ,0 0 6 5 ,4 7 1 0 0 ,0 0 H20 /w 105°C/ S u b s ta n c ja o rg a n ic z n a O rg an ie s u b s ta n c e s 5 ,3 0 7 7 ,7 0 3 ,6 4 52,31 2 , l6 1 4 ,8 0 5 ,9 6 2 8 ,5 3 Suma - T o t a l 100,39 9 9 ,8 4 100,48 9 9 ,9 6 a - c a łk o w ita a n a l i z a / s k ł a d n i k i r o z p u s z c z a l n e / - f u l l a n a l y s i s / s o l u b l e c o n s t i t u e n t s /

b - p r z e l i c z e n i e n a s u b s t a n c j ę bezwodną i b e z p ró c h n ic z n ą - r e c a l c u l a t e d w ith o u t w a te r and o r g a n ic s u b s ta n c e с - l i c z b y w zględne /poziom n a jg łę b s z y « 1 0 0 / - r e l a t i v e num bers / d e e p e s t h o riz o n - 1 0 0 /

C

h

a

r

a

k

te

r

y

st

y

k

a

ta

tr

z

a

ń

sk

ic

h

gle

b

g

r

a

n

it

o

w

y

c

h

2

4

1

T a b e l a 9 F rak cjo n o w an a a n a l i z a chem iczna g le b y /w y c ią g i w HC1 1 : 1 / w p r o f i l u 7

F r a c t i o n a t e d c h e m ic a l a n a l y s i s o f s o i l / e x t r a c t s i n HC1 1 : 1 / i n p r o f i l e N o.7 V AI AFH/A 1 K y/ k 2 Ah f /С a b c a b с a b с a

_I

ь Czpść r:ic r o z p u s z c z a I r a 1лзо1иЬ1е p a r t 5 ,1 7 7 3 ,8 6 8 1 ,9 2 64,81 9 0 ,5 0 100,38 8 0 ,2 8 9 1 ,4 3 101,41 i < * ,1 3 t ...— 9 0 ,1 6 JiO ^ r o z p . - oo -u b lü 0 ,7 5 10,71 2 3 8 ,0 0 3 ,2 3 4 ,5 1 1 00,22 3 ,0 9 3 ,5 2 7 0,22 4,2?. 4 ,5 0 A1»°3 0 ,2 0 2 ,8 6 8 3 ,6 3 0 ,8 2 1 ,1 5 3 3 ,6 3 2,06 2 ,3 5 68,7 1 2,0 9 3 ,4 2 r e 2° 3 0,11 1 ,5 7 2 06 ,5 8 0 ,5 4 0 ,7 5 9 8 ,6 8 0 ,2 5 0 ,2 8 3 6 ,8 4 0 ,7 6 CaO 0 ,4 6 , 6 ,5 7 2 7 37,50 0 ,3 2 0 ,4 5 1 87,50 2,01 2 ,2 9 9 54,16 0 ,2 0 0 ,2 4 «co 0,31 4 ,4 3 1 0 3 0 ,2 3 1,8 9 2 ,6 4 6 1 3 ,9 5 0 ,1 1 0 ,1 3 3 0 ,2 3 0 ,3 6 0 ,4 3 Suma - T o t a l 7,0 0 1 00,00 71,61 100,00 8 7 ,8 0 1 00,00 8 4 ,4 4 1 0 0 ,0 0 H20 /w 105°C/ 8 ,6 0 2 ,4 3 1 ,6 2 3,5 8 S u b s ta n c ja o r g a n ic z n a O rg an ie s u b s ta n c e s 84,2 8 2 5 ,8 3 1 0 ,5 8 11 ,5 4 Suma - T o t a l 99,88 9 9 ,8 7 1 0 0 ,0 0 9 9,56 a , b , с - j a k tt t a b , 8 a s in Table 8

24

2

K

.

O

le

k

sy

n

o

w

a

i

in

n

i

T a b e l a 10

Frakcjonowana analiza chemiczna gleby /wyciągi w HC1 1 i l / w profilu 9

Fractionated chemical analysis of s o il /ex tra cts in HC1 1 t l / in profile flo. 9

Ad/A L A2 > W C

a

b с a b с a b с a b C zęść n ie r o z p u s z c z a ln a I n s o l u b l e p a r t 11,08 77,91 9 1 ,9 9 2 0 ,2 1 8 1 ,9 8 9 6 ,8 0 79,► 28 9 2 ,2 7 1 08,95 7 4 ,2 9 8 4 ,6 9 S i0 2 r o z p . - s o lu b le 1,56 10,97 156,94 2 ,2 5 9 ,1 3 130,62 2,»21 2 ,5 7 36 ,7 7 6 ,1 3 6 ,9 9 Л12° 3 0,2 1 1,4 8 2 5 ,1 3 0 ,9 6 3 ,8 9 6 6 ,0 4 2,»94 3 ,4 2 5 0 ,0 6 5 ,1 7 5 ,8 9 ï e 2° 3 0 ,5 9 4 ,1 5 4 3 2 ,2 9 0 ,2 9 1 ,1 8 122,92 0,>53 0 ,6 2 6 5 ,5 8 0 ,8 4 0 ,9 6 CaO 0 ,5 1 3 ,5 9 3 6 6 ,3 3 0 ,5 1 2 ,0 7 2 1 1 ,2 2 0,,49 0 ,5 7 5 8 ,1 6 0 ,8 6 0 ,9 8 MgO 0 ,2 7 1 ,8 9 385,71 0 ,4 3 1 ,7 5 357,14 0,»47 0 ,5 5 112,24 0 ,4 3 0 ,4 9 Suma - T o t a l 14,22 1 0 0 ,0 0 2 4 ,6 5 1 00,00 85,»92 1 00,00 8 7 ,7 2 1 0 0 ,0 0 H20 /w 105°C/ 7 ,9 9 6 ,5 3 1.,79 3 ,2 7 S u b s ta n c j a o rg a n ic z n a O rg a n ic s u b s ta n c e s 7 7 ,3 9 68 j. 45 11,»97 8 ,6 2 Suma - T o t a l 9 9 ,6 0 9 9 ,6 3 99<»58 99 ,6 1 a , b , с - j a k w t a b . 8 a a i n T ab le 8

C

h

a

r

a

k

te

r

y

st

y

k

a

ta

tr

z

a

ń

sk

ic

h

gle

b

g

r

a

n

it

o

w

y

c

h

244

K. O lek sy n o w a i in n i

T a b e l a 11 F rak cjo n o w an a a n a l i z a ch em iczn a g le b y /w y c ią g i w HC1 1*1/w p r o f i l u 12

F r a c t i o n a t e d c h e m ic a l a n a l y s i s o f s o i l / e x t r a c t s i n HC1 1 * 1 / i n p r o f i l e No. 12 Ad/A L ApH/ Ai A2 W 0 a b « a b с a b C zęść n ie r o z p u s z c z a ln a I n s o l u b l e p a r t t>102 - r o z p . - s o lu b le a i2o3 f« 2° 3 CaO MgO 12,35 3 ,1 5 0 ,2 5 0 ,1 2 0 ,7 2 0 ,1 9 7 3 ,6 0 1 8 ,7 7 1 И 9 0 ,7 2 4 ,2 9 1 ,1 3 8 3 ,2 3 3 8 0 ,7 3 3 6,88 6 5 ,4 5 4 2 ,9 0 226,00 6 9 ,3 9 1,5 5 0 ,7 2 0 ,7 8 0 ,2 6 0 ,1 8 9 5 ,2 0 2 ,1 3 0 ,9 9 1 ,0 7 0 ,3 6 0 ,2 5 107,66 4 3 ,2 0 2 4 ,5 0 9 7 ,2 7 36, CO 5 0 ,0 0 7 2 ,6 2 4 ,0 5 3 ,3 2 0 ,9 0 0 ,3 2 0 ,4 1 S 3 ,4 3 4 ,3 3 4 ,0 4 1 ,1 0 1 ,0 0 0 ,5 0 Suną - T o t a l 1 6,78 1 0 0 ,0 0 7 2 ,8 8 100,00 8 2 ,1 2 1 00,00 H20 /w 105°C / S u b s ta n c j a o rg a n ic z n a O rg an ie s u b s ta n c e s 6 ,2 8 7 6 ,8 5 3 ,2 2 2 3,61 4 ,1 1 1 3 ,5 4 Suaa - T o t a l 99,91 99,71 9 9 ,7 7 a* b , e - j a k w t a b . 8 - a s In T able 8

PO D SU M O W A N IE I W N IO SK I

W Tatrach, w piętrze kosodrzewiny, na skałach krystalicznych i in­

nych bezwęglanowych, zachodzi proces bielicowania inicjalnego. Proces

ten jest zdefiniowany nie tylko przez wzmożenie całkowitego wietrzenia,

ale również przez biochemiczną przemianę degradującą, która rozpoczyna

się w poziomach akum ulacyjnych i przenika do całego profilu. Bielicowa-

nie w tym przypadku polega na zmianie stanu fizycznego

produktów

uwolnionych przez w ietrzenie oraz na geochemicznym zróżnicowaniu po­

ziomów przez przemieszczanie. Profile badanych gleb są barwnie mało

zróżnicowane. Przeważa kolor ciemny, który związany jest z dużą ilością

substancji organicznej. Jednakże badania analityczne potwierdzają zróż­

nicowanie chemiczne w wydzielonych poziomach genetycznych.

Wyróżnione jednostki glebowe należą do asocjacji gleb górskich płyt­

kich i szkieletowych, w których zaznacza się proces bielicowania (ran-

kery) lub proces ten jest już dość zaawansowany (gleby bielicowe, bie­

lice).

Ważną rolę w rozwoju profilu glebowego odgrywają czynniki reliefu

górskiego i związane z nimi czynniki klimatyczne. Na lokalnych płasien-

kach skalnych porośniętych kosodrzewiną występują gleby z grubym

nadkładem butwiny, odpowiadające alpejskim rankerom butwinowym

Tangelrankers. Na względzie łagodnych stokach i falistej morenie rów­

nież pod kosówką tworzą się dość dobrze uformowane bielice, na stokach

stromych występują gleby o słabo wykształconym profilu (rankery).

T a b e l a 12

Frakcjonowana analiza chemiczna gleb /wyciągi w HCl 1:1/ w profilu 14

Fractionated chemical analysis of s o il /ex tra cts in HCl 1*1/ in profile Ho.14

Al / Ad AH/ Ai A2 a b с a b с a Ъ с a Ъ C zęść n ie r o z p u s z c z a ln a I n s o lu b le p a r t S102 r0Z P* ~ s o lu b le A12°3 F e 2° 3 CaO MgO 4 2 ,1 2 1 ,2 8 0 ,5 1 0 ,1 5 0 ,6 6 0 ,2 3 9 3 ,7 0 2 ,8 5 1 .1 4 0 ,3 3 1 .4 7 0 ,5 1 1 01,83 119,25 6 3 ,6 9 2 7 ,7 3 2 0 4 ,1 7 26,98 7 6 ,9 7 2.11 1 ,46 0 ,4 2 0 ,5 3 0 ,2 1 94,2 1 2 ,5 8 1 ,7 9 0 ,5 1 0 ,6 5 0 ,2 6 102,38 107,95 100,00 4 2 ,8 6 9 0 ,2 8 1 3,76 74 ,3 1 6 ,7 2 1 ,28 0 ,2 6 0 ,6 7 0 ,8 7 8 8 ,3 5 7 ,9 9 1 .5 2 0 ,3 1 0 ,8 0 1 .0 3 96,01 334,31 8 4 ,9 2 26,05 111,11 54 ,5 0 8 1 ,6 7 2 ,1 2 1 .5 8 1 ,0 6 0 ,6 4 1,6 8 9 2 ,0 2 2 ,3 9 1 ,7 9 1 .1 9 0 ,7 2 1 ,8 9 Suma - T o t a l 4 4 ,9 5 1 0 0 ,0 0 8 1 ,7 0 10 0 ,0 0 8 4 ,1 1 1 00,00 8 8 ,7 5 1 0 0 ,0 0 H20 /w 105°C/ S u b s ta n c ja o r g a n ic z n a O rg an ie s u b s ta n c e s 4 ,7 5 4 9 ,8 3 3 ,4 2 1 4 ,5 4 3 ,2 0 12,26 2 ,7 3 8 ,2 3 Suma - T o t a l 9 9 ,5 3 99 ,6 6 9 9 ,5 7 9 9,71 a , b , с - j a k w t a b . 8 - a s i n T able 8

C

h

a

r

a

k

te

r

y

st

y

k

a

ta

tr

z

a

ń

sk

ic

h

gle

b

g

r

a

n

it

o

w

y

c

h

2

45

T a b e l a 13

F rak cjo n o w an a a n a l i z a ch em iczn a g le b y /w y c ią g i r/ HC1 1 : 1 / w p r o f i l u 15 F r a c t i o n a t e d c h ercica l a n a l y s i c o f s o i l / e x t r a c t s in HCl 1 : 1 / i n p r o f i l e N o• 15 Ad/A L ^PH A1 A 2

W C

a b с a b с a b с a b с a b Zz ę a ć n i e r o z ­ p u s z c z a ln a Iri::olu'ol.» p a r t ■-ÜOp r o z p . - s o lu b le A ł2 °3 f

, 2°3

CaO MgO K20 .\’a 20 S 03 4 ,6 0

0

,b 6 0 ,1 7 0 ,4 3

0,18

0 ,1 9 0 ,0 7

0,02

0 ,3 5

69,00

9 ,9 3

2,50

6 ,4 2 2,71 2 ,9 0 1 ,0 5

0,26

5 ,2 3 7 6 ,0 7 7 6 3 .8 5 1 21,36 163,78

1084,00

5 1 7 .8 6

164,06

185,71

1216,28

2 6 ,8 4 0 ,9 5

1,01

0,58

0,22

0,16

0 ,1 7 0 ,0 3 0 ,5 1

88,10

3 ,1 4 3 ,3 4 1 ,9 0

0,70

0 #53 0 ,5 5 0 ,0 9 1 ,6 7 9 7 ,1 2 2 4 1 ,5 4 162,14 48 ,4 7

200*00

9 4 ,6 4 8 5 ,9 6 6 4 ,2 9 388 , 37 5 7 ,1 2

1,18

1 ,7 2

1,10

0 ,1 5 0 ,1 3 0 ,5 0 0 ,0 7 0 ,4 1 9 1 ,5 2 1 .9 4 2 ,8 0 1 ,7 8 0 ,2 7

0,21

0 ,8 1 0 , 0 7 0 ,5 1

101,00

1 49 ,2 3 1 35,92 45,41 1 08,00 3 7 ,5 0 126,56 5 0 ,0 0

118,60

8 5 ,0 1 1 .2 5 1 ,7 7 1 ,8 2

0,20

0 ,2 3 0 ,7 1 0 ,0 4

0,48

9 2 ,9 0 1.35 1 .9 3 1 .9 9

0,22

0 ,2 5 0 ,7 8

0,06

0 ,5 2 102,41 1 0 3 ,8 5 9 3 ,6 9 5 0 ,7 7

88,00

4 4 ,6 4

121,88

4 2 ,8 6 1 2 0 ,9 3 7 8 ,3 5 1 ,0 7 1 ,8 0 3 ,4 3

0,22

0,48

0 ,5 7 0 t 13 0 ,3 8 90,71 1 ,3 0

2,06

3 ,9 2 0 ,2 5

0,56

0 ,6 4 0 ,1 4 0 ,4 3 Suma - T o t a l 6 ,6 7 10 0,00 3 0 ,4 7 1 0 0 ,0 0 6 2 ,3 8 1 0 0 ,0 0 9 1 ,5 1 10 0 ,0 0 8 6 ,4 3 100,00 H20 /w 105°C/ S u b s ta n c ja o rg a ­ n ic z n a - o rg a n ic s u b s ta n c e s 6 ,4 7

06,86

2 ,5 8 6 7 ,0 4

1,20

36,85 0 ,4 5 8 ,3 » 1.35

11,86

Suma - T o ta l 100,00 100,09 1 0 0 ,4 3 1 00,34 9 9 ,6 4 ;t, b , с - ja k w t a b , 8

аз

i n T ab le 8

24

6

K

.

O

le

k

sy

n

ow

a

i

in

n

i

T a b e l a 14 Z e s ta w ie n ie procentow e głównych s k ład n ik ó w w g le b a c h w o d n ie s i e n iu do g r a n i t u t a t r z a ń s k i e g o / ł a t r y t u /

/a n a liz o w a n y c h ze stopów w NagCOy

P e r c e n ta g e s o f p r i n c i p a l c o n s t i t u t e n t s i n s o i l s a s compared to th e T a tr a g r a n i t e / t a t r i t e / / a n a l y s e s from p ro d u c t o f f u s io n w ith .'JagCOy'

S k ał:, m a c ie r z y s ta Numery p r o f iló w , sym bole i poziomy g e n e ty c z n e - P r o f i l e Nos, g e n e t ic sym bols and h o r iz o n s S k ła d n ik i Components P a r e n t ro c k g r a n i t . a 18 19 t a t r z a ń s k i Au/A 2 7 - 25 om W 0 25 - 38 cm Ah / a 2 14 - 25 cm Bh l./c 25 - 40 cm Ajj/ A2 8 - 12 cm W c 12 - 34 cm Bf /C 34 - 65 cm 3 i 0 2 7 4 ,2 8 9 9 ,4 3 102,69 9 5 ,3 4 8 9 ,8 2 95,41 9 0 ,1 9 9 9 ,6 0 Л12°3 1 7,98 8 8 ,8 8 9 1 ,9 9 1 27,64 135,71 1 27,70 136,21 108,18 P e 2° 3 2 ,6 5 2 1 5 ,0 9 149,81 9 6 ,6 0 2 0 0 ,0 0 9 6 ,9 8 201,51 117,36 CaO 4 ,1 4 5 8 ,9 4 4 0 ,1 0 4 8 ,7 9 4 7 ,8 3 4 7 ,5 6 4 0 ,5 ö 5 3 ,8 6 MgO 0 ,9 5 2 1 2 ,6 3 163,16 171,58 16 8 ,4 2 171,58 15 7 ,8 9 128,42

x A n a liz a chem iczna g r a n i t u t a t r z a ń s k i e g o / t a t r y t u / w edług J . T o k a rsk ie g o [12J

C hem ical a n a l y s i s o f T a tr a g r a n i t e / t a t r i t e / a f t e r J , T o k a rs k i Г12]

C

h

a

r

a

k

te

r

y

st

y

k

a

ta

tr

z

a

ń

sk

ic

h

gle

b

g

r

a

n

it

o

w

y

c

h

24

7

248

K. O lek sy n o w a i in n i

LIT ER A TU R A

[1] A d a m c z y k В.: S tu d ia g leb o zn a w czo -fito so cjo lo g iczn e w D olin ie M ałej Łąki

w T atrach. A cta agr. et siv. Ser. L eś. 2, 1962, 45— 116.

[2] F a b i j a n o w s i k i J.: L asy tatrzań sk ie. T atrzań sk i P ark N arod ow y. P A N ,

K rak ów 1962, 240— 304.

[3] H e s s М.: P iętra k lim a ty czn e w P o lsk ich K arpatach Z achodnich. Zesz. nauk.

UJ. P race geogr., z. 11, K raków 1965.

[4] K l i m a s z e w s k i М.: Z arys rozw oju rzeźb y Tatr P olsk ich . T atrzań sk i Pari:

N arodow y. PA N , K rak ów 1962, 105— 124.

[5] K o m o r n i c k i T. i w spółpr.: G leb y T atrzań sk iego P arku N arod ow ego. Cz. I:

Obszar w sch o d n i od D o lin y B iałej W ody po K op ień ce. S tu d ia Ośr. Dok. Fizjogr.

4, 1975, 101— 130.

[6] K u b i e n a W. L.: The soils of E urope. Th. M urby and Co. M adrid-L ondon

1953

[7] M ł o d z i e j o w s k i J.: K rajobraz g eo g ra ficzn y D olin y P a ń szczy cy w T atrach.

O chrana P rzyrody 14, K raków 1934.

[8] O l e k s y n o w a K., S k i b a S.: G eoch em ical ch aracterization of a p oly g o n a l

soils in the fla tte n in g of K r?yze P ass in th e T atra M ts. S tu d ia G eom orp-

-C arp at.-B alcan ica 10, 1976, 28— 47.

[9] O l e k s y n o w a K. , S k i b a S.: C h arak terystyk a n iek tórych gleb k rio g en icz­

n y ch w T atrach. Rocz. glebozn. 28, 1977, 1, 293—312.

[10]

S k i b a S.: S tudia nad gleb am i w y tw o rzo n y m i w różnych p iętrach k lim a ty

cz-no-roślirm ych k ry sta liczn ej części T atr P olsk ich . Rocz. glebozn. 28,

1977, 1,

203—241.

[11] S o u c h i e r B.: E v o lu tio n des sols slu r riches crista llin es a l ’é ta g e m ontagnard

(Vosges). S trasbourg 1971.

[12]

T o k a r s k i J.: P etrografia. L w ó w 1928, K. S. Jak u b ow sk i.

[13]

T o k a r s k i J.: Izofem y tatrytu . B iul. IG 149, W arszaw a 1959.

К. О Л ЕК С Ы Н О В А . С. С К И Б А , А. М ЕХУВКА

ПОЧВЫ ОБРАЗОВАННЫЕ ИЗ ГРАНИТОВ В ФИТОЦЕНОЗАХ PINETUM

M U G HI В ТАТРАХ

ЧАСТЬ 1-Я. МОРФОЛОГИЧЕСКИЕ И ХИМИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ

Институт почвоведения, агрохимии и микробиологии

Сельскохозяйственная акадения в Кракове

Р е з ю м е

Авторы, продолжая свои исследования в Татрах [1, 5, 8, 9, 10], занялись выяснением

хода почвообразовательных процессов в зоне карпатской горной сосны (сообщества

Pinetum

mughi).

Выбрали для испытаний территорию Долины Паныцыцы, ввиду однородности ее

материнской горной породы (татранский гранит) и относительно равнинной площади - дно

послеледниковой троговой долины (рис. 1). Для сравнения были исследованы почвы такой-

-же зоны из других районов Татр под пологом карпатской горной сосны.

В первой части труда авторами представлены местные полевые и лабораторные исследова­

ния (табл. 1-7, рис. 2), в которых констатируется, что в зоне карпатской горной сосны про­

текает процесс подзолообразования: на склонах формируются подзолистые ранкеры, а на

более равнинных площадях - подзолистые почвы и подзолы (неглубокие, каменистые).

C h arak terystyk a tatrzań sk ich gleb g ra n ito w y ch

249

Из химических анализов следует, что в этой зоне ь:е только протекают физико-хими­

ческие процессы выветривания, но и медленное геохимическое перемещение разных соедине­

ний, образуемых при выветривании, способствующее хроматографическому экспонированию

генетических горизонтов (таб. 8-14).

Во второй части труда авторами показаны изменения в минеральной части почвы,

вытекающие из физико-химических преобразований, выявленных в обсуждаемой биоклима-

тической зоне.

K . O L E K S Y N O W A , S. S K IB A , A . M IE C H Ô W K A

SO ILS FORM ED ON G R A N IT O ID S IN PIN ET U M M U G H I COM M U NITIES

IN THE TA T R A MTS.

PA R T I. M ORHOLOGICAL A N D CHEM ICAL PR O PER TIES

In stitu te of S oil S cien ce, A g ricu ltu ra l C h em istry, and M icrobiology,

A g ricu ltu ra l U n iv e r sity of C racow

S u m m a r y

T he au th ors con tin u ed th eir in v estig a tio n s in th e T atra M ts. [1, 5, 8, 9, 10] and

stu d ied th e p ed ogen etic p rocesses occurring in the d w arf p ine zone (com m u n ity

P i n e t u m m u g h i ) ;

th e y selected th e area o f th e P ań szczyca V a lle y as th e parent

rock is rather u n iform (Tatra granite) and th e su rface is r e la tiv e ly fla t on the

bottom of a g la cia l trough (Fig. 1). A com p arison w as m ade by stu d y in g soils

of th e sam e d w arf p in e zone from a d jacen t parts of th e T atra M ts.

In the p resen t part I the au th ors p resen t resu lts of fie ld and laboratory in v e s ti­

g a tio n s (Tables 1— 7, Fig. 2) in w h ich th ey a scerta in th at a p od zol-form in g process

occurs in the d w arf pine zone; on th e slop es th ere are podzol rankers, on m ore

fla t areas — podzolic soils and podzols (sh allow and ston y).

It fo llo w s from ch em ical an alyses th at in th is zone th ere occur not on ly

p h y sico -ch em ica l w ea th erin g p rocesses but also slow g eo ch em ica l tran slocation s

of variou s com pounds form ed during w ea th erin g , co n trib u tin g to a ch rom ato­

graphic ex p o su re of g en etic horizons (Tables 8— 14).

In th e second part th e a u th o rs w ill sh o w th e ch an ges in th e m in eral part of

th e p ro file resu ltin g from p h y sico -ch em ica l tran sform ation s occurring in the said

b io clim a tic zone.

D o c . dr K r y s t y n a O l e k s y n o w a I n s t y t u t G l e b o z n a w s t w a ,

C h e m i i R o l n e j i M i k r o b i o l o g i i A R K r a k ó w , al. M i c k i e w i c z a 21