R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X L N R 2 W A R S Z A W A 1989 S. 171—188
R OM AN C ZU BA, JÓZEF M U R Z Y Ń SK I
ZM IANY W ZAW ARTOŚCI SK ŁA D N IK Ó W POKARM OW YCH W SIA N IE I G LEBIE ŁĄ K O W EJ W O K RESIE 15-LETNIEGO
INTENSYW NEGO NAW OŻENIA M INERALNEGO CZĘSC II. ZAW ARTOŚĆ M AKROELEM ENTÓW W SIA N IE
I PO BIERA N IE ICH Z NAWOZÓW
In sty tu t U praw y, N aw ożen ia i G leb o zn a w stw a O ddział Ś lą sk i w e W rocław iu A k ad em ia R olnicza w e W rocław iu
W STĘP
W prow adzonych dośw iadczeniach naw ozow ych w edług ustalonej m e todyki [1] w ciągu 10 la t stosow ano co ro k u 39 kg P i 199 kg К n a h a n a obiektach z dużym i daw kam i azotu (360 - 600 kg N n a ha). P rzew ażnie nie pokryw ało to pełnego zapotrzebow ania roślin n a te składniki. W la tach 1980 - 1984 n a w y b ran y ch obiektach zwiększono w ięc daw ki fosforu do 66 kg P, a daw ki p otasu do 300 kg К n a ha. Z aw artość ty ch sk ładn i ków, a także w apnia, m agnezu i sodu oznaczono w całym 15-letnim okre sie w roślinach zeb ranych ze w szystkich pokosów. P rzed staw iam y tu jed n a k ty lko w ażniejsze w y n ik i c h a ra k te ry z u ją c e cechy jakościow e paszy o raz w yk o rzy stan ie poszczególnych składników z nawozów.
FO SFO R
W edług jakościow ych k ry te rió w paszy, zaw artość fosforu w suchej m asie siana pow inna w ynosić około 0,3% P. W p ierw szych lata ch pro w adzenia dośw iadczenia (1970 - 1973) ty lk o w roślinności z obiektów kon tro ln y ch (bez nawozów) zaw artość fosforu była niższa od podanej z aw ar tości progow ej, a w sianie z pozostałych obiektów w ynosiła 0,30 - 0,42% P. Takie ten d en cje u trz y m y w a ły się przez cały 15-letni okres badań. Siano z pierw szego pokosu z reg u ły w ykazyw ało udow odnioną w yższą zaw ar
tość fosforu niż z kolejnych trzech pokosów (tab. 1). Po zw iększeniu
daw ki fosforu z 39 do 66 kg P n a h a w y stąp ił isto tn y w zrost zaw artości fosforu tylko w sianie z pierw szego pokosu. Z aw artość fosforu w sianie
[172
]
T a b ela 1 Średnia zawartość fosforu w sianie w % P w suchej masie
Mean phosphorus content in hay in % of P in dry matter
I 1
! 1 Dawka P w kg/ha — P rate in kg/ha I
39 Obicktv ! 39 66 1 Treatments | 1970-1973 1 1980 -1984 1980-1984 pokosy — cuts 1 1 ! 2 1 3 1 4 1 1 ! 2 1 3 1 4 i 1 1 2 1 3 4 O j 0,30 0,29 0,34 0,34 0,25 0,26 0,30 0,32 0,25 0,26 0,30 0,32 PK 0,34 0,34 ! 0,42 0,38 0,36 0,35 0,37 0,35 0,36 0,35 0,36 0,39 N -1 2 0 -b P K 0,34 0,35 0,37 0,36 0,35 0,33 0,34 0,35 0,37 0,35 0,37 0,37 I N - 2 4 0 + P K j 0,35 . 0,36 0,37 0,36 0,37 0,30 0,31 0,34 0,39 0,34 0,34 0,37 I N - 3 6 0 + P K j 0,37 ! 0,30 0,34 0,34 0,38 0,38 0,32 0,33 0,41 0,33 0,31 0,36 N — 480-f PK 0,37 0,33 j 0,34 0,33 0,39 ! 0,34 0,30 0,33 0,40 0,36 0,33 0,34 N - 6 0 0 + P K j 0,37 0.30 i 0,31 0,30 0,39 I 0,33 0,30 0,33 0,41 0,37 0,34 0,37 N1R—LSD J 0,07 0,02 | 0,07 0,09 0,04 j 0,04 0,03 j 0,04 0,04 0,04 0,02 0,04 i
[1
7
3
]
T a b e la 2 Średnie roczne pobranie fosforu w kg P z ha
Mean annual phosphorus uptake in kg P from hectare
Obiekty 39 kg P -f 199 kg K/ha 39 kg P + 199 kg K/ha
66 kg P -f 199 kg K/'ha+ + Ca -r Mg 66 kg P -1-300 kg K./ha-f -j-Ca+M g-bCa Treatments 1970--1979 1980--1984 1980--1984 1980--1984 Cl b a i ь a b a 1 b О 9,8 _ 7,5 i — PK 19,8 26,2 17,8 26,1 - — 18,3 16,5 N —120-j-PK 29,4 50,0 25,8 46,8 26,0 28,2 25,7 27,7 N -2 4 0 -fP K 33,6 61,7 29,4 55,7 33,8 40,1 33,6 39,8 N —360-fPK 36,9 69,0 31,6 61,2 34,2 40,8 37,2 45,2 N - 4 8 0 + P K 39,4 75,3 32,7 64,0 38,0 46,5 38,9 47,9 N — 6 0 0 + PK 41,5 80,7 31,0 59,6 39,8 49,3 42,4 53,3 Średnie dla: Mean for: N - 1 2 0 -6 0 0 36,2 67,3 30,1 57,4 34,4 41,0 35,6 42,8 a — pobranie w kg — uptake in kg b — w ykorzystanie w % — utilization in %
[174]
T a b e la 3 Średnia zawartość potasu w % К w suchej masie
Mean potassium content in % o f К in dry matter
Dawka К w kg/ha — К rate in kg/ha
Obiekty 199 199 300 Treatments 1970-1973 1980-1984 1980--1984 pokosy — cuts 1 2 1 3 4 1 2 1 3 4 1 1 2 3 4 О 1,84 1,53 1,41 1,42 1,52 1,40 1,22 1,27 1,52 1,40 1,22 1,27 PK 2,51 2,69 2,73 2,42 2,53 2,41 2,41 2,26 2,67 2,67 2,36 2,28 N — 120+PK 2,33 2,61 2,85 2,23 2,55 2,21 2,40 2,10 2,70 2,36 2,80 2,49 N —240 f PK 2,47 2,46 2,53 2,14 2,06 2,12 2,46 2,11 2,55 2,62 2,79 2,37 N - 3 6 0 + P K 1,95 1,99 2,41 1,87 2,10 2,26 2,42 1,94 2,42 2,60 2,62 2,33 N - 4 8 0 + PK 2,21 2,17 2,45 2,45 2,14 1,91 2,29 1,83 2,36 2,55 2,51 2,50 N —600-fPK 1,92 2,17 2,13 1,79 1,77 2,05 2,13 1,93 2,41 2,57 2,66 2,16 N I R -L S D 0,58 0,74 0,61 0,75 0,32 0,32 0,31 0,32 0,32 0,32 0,31 0,32
P = 39 k g P na ha w latach 1970-1979 i 66 kg P na h a wraz z dawką 300 kg К n a ha w latach 1980-1984
Z aw artość m a k ro elem en tó w w sian ie 1 7 5
uzależniona była też od poziom u w ody g ru n to w ej — p rzy w ysokim sta nie w ody zaw artość fosforu w sianie b y ła w yższa niż p rzy niskim jej po ziomie. W pierw szym dziesięcioleciu (1970- 1979), po zastosow aniu n a j w iększych daw ek azotu sty m u lu jący ch w ysokie plonow anie ru n i, p o bra nie fosforu z gleby n a daw kach azotu 480 i 600 kg N n a ha przew yższało zastosow ane daw ki tego składnika (tab. 2). W k o lejn ym pięcioleciu (1980 - 1984) plonow anie ru n i było m niejsze n a obiektach bez zm iany naw ożenia i w konsekw encji m niejsze było też po b ran ie fosforu. Po zastosow aniu n a w y b ra n y c h obiektach zw iększonych daw ek fosforu i potasu oraz do datkow o w apnia, m agnezu i m iedzi nastąp iło w iększe pobranie fosforu z gleby, zw iązane z w iększym plonow aniem ru n i. R ekordow e p ob ran ie tego składnika uzyskano n a obiektach z n ajw ięk szą daw ką azotu (600 kg N n a ha), po zastosow aniu zw iększonych daw ek fosforu, potasu oraz po n a w ożeniu w apniem , m agnezem i m iedzią (tab. 2).
W ykorzystanie fosforu dla w szystkich obiektów obliczono m etodą róż nicow ą w stosun ku do obiektu 0. W pierw szym dziesięcioleciu (1970 - 1979), po zastosow aniu najw iększych daw ek azotu i w k onsekw encji po u zy sk an iu n a ty ch obiektach najw ięk szy ch plonów, w y ko rzy stan ie fosfo ru z naw ozów p rzekraczało n a w e t 75% (tab. 2). W kolejnym pięcioleciu, po u zyskan iu m niejszych plonów, w y k o rzystanie fosforu znacznie się zm niejszyło. Z w iększenie daw ki fosforu obniżyło w y k o rzystanie tego skład nika z nawozów, jed n a k w św ietle bilan su fosforu m odyfikacja n a w ożenia ty m składnikiem okazała się uzasadniona.
P o b ran ie i w y k o rzy stan ie fosforu obliczano z uw zględnieniem ty lk o zbieranej m asy roślinnej. Część tego skład n ika pozostała jed n a k w resz t kach pożniw nych (nadziem nych i w korzeniach). D latego łączne p o b ra nie było w licznych p rzy p ad k ach znacznie w iększe od zastosowanej, daw ki.
PO TA S
Z aw artość potasu w suchej m asie roślinnej przeznaczonej n a paszę pow inna w ynosić około 2% К [3]. Są jed n a k poglądy, że dla zw ierząt w y starczająca je st zaw artość 1,0% К w suchej m asie paszy [2]. N a ogół p rz y jm u je się, że zaw artość po tasu przek raczająca 2,5% w suchej m asie roślin jest szkodliw a dla zw ierząt dom owych.
A nalizy siana z om aw ianego dośw iadczenia w ykazały, że roślinność łąkow a m iała stosunkow o w ysoką zaw artość potasu w suchej m asie (tab. 3). N aw et n a obiektach bez naw ozów potasow ych siano z w szystkich pokosów zaw ierało zawsze pow yżej 1% К w suchej m asie. S y stem aty cz ne stosow anie daw ek 199 kg К n a h a k ształtow ało zaw artość potasu w sianie w przedziale 1,76 - 2,86% К w suchej m asie. Po zastosow aniu całej daw ki p otasu jednorazow o w ystępo w ała n ajw yższa zaw artość tego
1 7 6 R. Czuba, J. Murzyński
składnika w sianie z pierw szego pokosu i obniżała się sy stem atycznie w ru n i z kolejnych odrostów (rys. 1). Po podzieleniu daw ki p otasu na 2 lub 3 części jego zaw artość k ształto w ała się p raw ie jednakow o w sia nie w szystkich pokosów. Po jednorazow ym w iosennym zastosow aniu ca łej daw ki p otasu (199 kg К n a ha) zaw artość p otasu w sianie z pierw sze go pokosu dochodziła do 3,22% w suchej m asie, a po podzieleniu tej daw ki na 3 części — do 2,75%. O dpow iednia zaw artość p otasu w ru n i k olejnych pokosów, po jednorazow ym zastosow aniu daw ki potasu i po je j podzieleniu n a 3 części, w ynosiła: w pokosie 2 — 2,89 i 2,78, w 3 — 2,54 i 2,86, w 4 — 2,21 i 2,53% К w suchej m asie. D zielenie dużych da w ek p otasu w y ró w n u je w ięc w znacznym stopniu zaw artość potasu w roślinności poszczególnych pokosów.
Rys. 1. Ś rednia zaw artość potasu w sian ie w ok resie 1970 - 1973 — К w °/o suchej m asy przy d aw ce 199 kg К na 1 ha: a — jednorazow o, b — w dw óch częściach,
с — w trzech częściach
F ig. 1. M ean p otassiu m co n ten t in hay in 1970 - 1973 — К in % of dry m atter a t th e ra te of 199 kg К per 1 hectare: a — w h o le rate, b — rate ap p lied in tw o parts,
с — rate ap p lied in three parts
W ielkość daw ek potasu w ym aga jed n a k dalszych studiów . Z jednej stro n y po zastosow aniu dużych daw ek azotu w y stę p u je p o b ran ie z gleb y dużej m asy potasu przez w ysoko plonującą roślinność aż do zm niejszania zaw artości w glebie tego składnika w łącznie, z drugiej stro n y w y ró w n a n ie bilansu potasu w ty ch w a ru n k a ch podnosi jego zaw artość w roślin ności n a w e t do niepożądanego poziom u (tab. 3).
M asa pobranego przez ru ń łąkow ą potasu była uzależniona głów nie od w ielkości zbieran y ch plonów, a w znacznie m niejszym stopniu od za w artości tego składnika w sianie. P o b ran ie potasu było bardzo duże i n a n iek tó ry ch obiektach przekraczało wielkość zastosow anej daw ki (tab. 3).
Z aw artość m a k ro elem en tó w w sian ie 1 7 7
Tylko n a obiekcie bez naw ozów pob ran ie to system atycznie m alało. Po dobnie jak w p rzy p ad k u fosforu, duże pob ran ie potasu przez roślinność, w iększe od p o b ran ia tego p ierw iastk a o jego m asę z a w a rtą w resztkach pożniw nych, zm niejszało zaw artość p otasu w glebie. P o tw ie rd z a ją to od pow iednie analizy [1]. O bniżona zaw artość p otasu w glebie była podstaw ą do zw iększenia daw ki p otasu n a w y b ra n y c h obiektach. P o zastosow aniu w lata ch 1980 - 1984 składników znacznie w yczerpanych z gleby (Ca, Mg, Cu) zw iększone pobranie spow odow ane było u zyskaniem w yższych plo nów.
P o bieran ie p otasu przez poszczególne pokosy nie było rów nom ierne
(rys. 2). Około 40% potasu pobranego w całym okresie w eg etacy jn y m
p rzy pada n a roślinność pierw szego pokosu. Było to zw iązane z n a jw ię k
-Pokosy — C u t s 199 к g K / h a
2 3
Pokosy — Cuts 300 kg К/h a
R ys. 2. Ś red n ie p ob ran ie К przez roślin n ość łą k o w ą p oszczególn ych p ok osów w c a ły m o k resie w e g eta cy jn y m w latach 1970 - 1979 (w %): a — К w jed n ej daw ce,
b — daw ka К dzielona na 2 części, с — daw k a К d zielona na 3 części
Fig. 2. M ean К u ptake by m ea d o w v eg eta tio n in p articular cu ts throu gh ou t the w h o le grow in g season in 1970 - 1979: a — К in w h o le rate, b — rate К ap p lied in
tw o parts, с — ra te К ap p lied in th ree parts
szym plonem zb ieran y m w ty m pokosie. D zielenie daw ki potasu n a 2 lub
3 części znacznie zm niejszało jego pob ran ie przez roślinność kolejnych
pokosów. U dział potasu pobranego w okresie w egetacyjn ym przez ru ń pierw szego pokosu zm niejszył się w ów czas z 46 do 37%.
W ykorzystanie potasu zastosow anego w naw ożeniu obliczono w ten sam sposób jak fosforu. Małe w y k o rzy stan ie p otasu z naw ozów w y stępo w ało w całym okresie prow adzenia dośw iadczenia ty lko na obiekcie PK, nato m iast n a obiektach z naw ożeniem azotow ym w y k o rzy stan ie to w y nosiło od 51,9 do 94,6% (tab. 4). W raz z w iększym i daw kam i azotu w y k orzystan ie potasu było z reg u ły lepsze, co zw iązane było n a tu ra ln ie z w iększym i plonam i roślinności.
[1
78
]
T a b e la 4 Średnie roczne pobranie potasu w kg К z ha
Mean annual potassium uptake in kg К from hectare
Obiekty Treatments
39 kg i>+199 kg K/ha 39 kg P -H 99 kg K/ha 66 kg P f 199 kg K /ha-f + Ca-f Mg 66 kg P -f 300 kg K /ha-f + Ca-rMg-j-Cu 1970-1979 1980-1984 1980-1984 1980 -1984 a 1 b a 1 b a 1 ь a 1 b 0 47,3 _ 37,4 _ — I _ — PK 137,9 45,5 125,4 44,2 - - 133,6 32,2 N - 1 2 0 + PK 198,6 75,9 194,0 79,0 177,4 70,3 192,5 51,9 N —240-f PK 204,8 79,0 195,0 79,1 215,0 89,2 251,5 71,6 N —360-rPK 211,2 82,3 204,8 84,1 205,2 84,2 267,8 77,1 N - 4 8 0 + P K 212,1 82,7 195,7 79,5 217,3 90,3 265,3 76,3 N —600+PK 235,8 94,0 173,5 88,3 218,0 90,6 279,2 80,9 Średnia dla: Mean for: N —120—600 212,5 82,9 193,0 78,0 206,5 84,9 251,3 71,5 ; a — pobranie w kg — uptake in kg j b — wykorzystanie w % — utilization in %
T a b e la 5 Średnia zawartość wapnia w sianie w % Ca w suchej masie
Mean calcium content in hay in % of Ca in dry matter Dawka 199 kg K/ha Rate of 199 kg K/ha Dawka 199 kg K /h a+ C a Rate o f 199 kg K /h a+ C a Dawka 300 kg K /h a+ C a Rate o f 300 kg K /h a+ C a 1980-1984 1980-1984 1980-1984 pokosy — cuts 1 2 !1 3 4 1 1 1 2 1 3 4 1 1 2 1 3 4 О 0,99 1,13 1,19 1,24 0,99 1,13 1,19 1,24 0,99 1,13 1,19 1,24 PK 0,76 0,95 1,11 0,99 0,94 1,00 1,00 1,09 0,94 1,00 1,00 1,09 N —120+PK 0,64 0,74 0,74 0,83 0,69 0,88 0,84 0,94 0,74 0,80 0,80 0,91 N —240+P K 0,56 0,62 0,70 0,84 0,63 0,74 0,74 0,94 0,70 0,69 0,79 0,94 N - 3 6 0 + P K 0,58 0,66 0,74 0,76 0,57 0,75 0,75 0,84 0,62 0,76 0,78 0,94 N - 4 8 0 + P K 0,51 0,64 0,73 0,73 0,60 0,71 0,75 0,86 0,64 0,66 0,71 0,96 N - 6 0 0 + P K 0,53 0,59 0,68 0,71 0,61 0,78 0,78 0,99 0,56 0,67 0,78 0,83 N 1 R -L S D 0,11 0 ‘17 0,13 0,24 0,11 0,17 0,13 0,24 0,11 0,17 0,13 0,24
1 8 0 R. Czuba, J. M u rzyń sk i
W A PŃ
Zaw artość w ap nia w ru n i łąkow ej może znacznie obniżać się p rzy n ie doborze tego składnika w glebie. Zaw artości w apnia, stw ierdzone w oce nie siana z całego k raju , w a h a ły się w gran icach 0,20 - 1,73% Ca w suchej m asie. Większość autorów re p re z e n tu je pogląd, że pożądana zaw artość w apnia pow inna w ynosić 0,7% Ca w suchej m asie siana. W om aw ianym dośw iadczeniu zaw artość Ca w sianie w okresie piętnastolecia w ah ała się w przedziale 0,56 - 1,24% Ca w suchej m asie (tab. 5). N ajw yższa za w artość Ca w ystępow ała w sianie w szystkich pokosów zbieranych z obiek tu bez naw ozów i ty lko nieznacznie była niższa w sianie z obiektów PK. W raz ze zw iększaniem daw ek azotu zaw artość w apnia w sianie obniżała się p rzy rów noległym postęp u jący m zakw aszeniu gleby. Niższa zaw ar tość w ap n ia w sianie z obiektów naw ożonych azotem w y nikała też ze składu botanicznego ru ni. Na dużych daw kach azotu ponad 95% m asy roślinnej stanow iły traw y, uboższe w w ap ń od roślin m otylkow ych i ziół w ystęp u jący ch w znacznym udziale (ok. 40%) na obiektach bez n aw o zów i n a PK. Na zaw artość w apnia w sianie n ajk o rzy stn iej w pływ ało podzielenie dużej daw ki p otasu n a 3 części. Nie stw ierdzono isto tn y ch różnic w zaw artości w apn ia w sianie z obiektów bez naw ozów i PK, n a to m iast w sianie z obiektów naw ożonych azotem w ystępow ało stopniow e obniżanie jego zaw artości. Po zastosow aniu w o statn im pięcioleciu n a wozów w apniow ych system aty czny spadek zaw artości w ap nia został za trz y m an y i n aw et zaznaczyła się ten d en cja do wyższej jego zaw artości
T a b e la 6 Średnie roczne pobranie wapnia w kg Ca z ha
Mean calcium uptake in kg Ca from hectare
! 1 Obiekty Treatments Dawka 199 kg K/ha bez Ca Rate of 199 kg K./ha without Ca Dawka 199 kg K/ha Rate o f 199 kg K/ha bez — without Ca -fC a Dawka 300 kg j K/ha + Ca j Rate of 300 kg K /ha+ Ca 1970-1979 1980 -1984 I980-Î984 j О 32,9 30,3 [ 1 _ _ PK 54,9 47,9 * 43,0 ; N -1 2 0 4 -P K 62,3 52,6 57,0 57,2 ! N —240-гРК 69,3 54,9 66,3 69,5 N —369 f PK 74,5 58,8 64,1 77,2 ! N —480-fPK 80,9 56,2 69,6 72,5 ! N - 6 0 0 4 PK ! 88,4 51,8 73,5 72,3 j P = 39 k g/ha
Zawartość makroelementów w sianie 1 8 1
w sianie z obiektów w ap now anych (tab. 5). W latach 1970 - 1979 n a j w iększe pob ranie w ap n ia przez roślinność uzyskano n a najw iększej daw ce N (600 kg n a ha) (tab. 6). Z astosow anie w o statn im pięcioleciu n a w o zów w apniow ych isto tnie w pływ ało n a zwiększone pobranie tego skład nika.
M AGNEZ
W skali k ra ju zaw artość m agnezu w sianie w ah a się w przedziale 0,06 - 0,58% Mg w suchej m asie. Na ogół p rzy jm u je się, że pasza pow in n a zaw ierać 0,17 - 0,24% Mg w suchej m asie. W sianie, zb ieran ym w opi sanym dośw iadczeniu, zaw artość m agnezu w okresie 15 la t w ynosiła 0,12 - 0,37% Mg, zależnie od zastosow anego naw ożenia (tab. 7). Nie stw ierdzono udow odnionej zależności m iędzy w ielkością daw ki azotu a zaw artością m agnezu w sianie w okresach rocznych, n ato m iast w y stą piło stopniow e obniżanie zaw artości m agnezu w roślinności w raz ze w zro stem plonów zbieran ych w okresach kilk u letnich . N a najw iększej daw ce azotu (600 kg N na ha) śred n ia zaw artość Mg w sianie czterech pokosów z okresu 1970 - 1973 w ynosiła 0,21 - 0,29, a w okresie 1980 - 1984 już ty l ko 0,12 -0 ,2 2 % Mg w suchej m asie. S padek zaw artości Mg jest s ta ty stycznie udow odniony w przedziale daw ek 240 - 600 kg N /ha, k tó re — poprzez stym u low an ie w ysokiego plonow ania — p row adziły do w yczer py w ania m agnezu z gleby.
We w szystkich latach, niezależnie od obiektów naw ozow ych, n a jw y ż szą zaw artość m agnezu stw ierdzono w sianie z czw artego pokosu. Z w ięk szenie daw ki p otasu zm niejszyło zaw artość m agnezu w sianie w szystkich obiektów . U dow odniono to w około 50% przypadków . D zielenie daw ek potasu znacznie niw elow ało różnice w zaw artości Mg w sianie z poszcze gólnych pokosów — n ajm n ie jsze różnice uzyskano po podzieleniu daw ki potasu n a 3 części. N iedostatek m agnezu w glebie, zaznaczający się w sia nie z czasem coraz w y ra ź n ie j, został w pełni potw ierdzony w analizach gleby [1]. Skłoniło to nas do zastosow ania intensyw nego naw ożenia m a gnezem w o statnim pięcioleciu. Po zastosow aniu m agnezu uzyskano stop niow ą popraw ę zaw artości tego skład n ik a w sianie, co n a jw y ra ź n ie j w y stąpiło n a dużych daw kach N i w sianie czw artego pokosu (tab. 7).
P o b ran ie przez roślinność m agnezu, podobnie jak w apnia, w całym okresie prow adzenia dośw iadczenia układ ało się proporcjonaln ie do w iel kości plonów siana, zgodnie ze w zrostem daw ek N. Po zastosow aniu n a wozów m agnezow ych pobran ie m agnezu zw iększyło się zarów no n a obiek tach z d aw ką 199 kg К n a ha, jak rów nież po zw iększeniu tej daw ki do 300 kg (tab. 8).
[ 1 8 2 ] T a b e la 7
Średnia zawartość magnezu w sianie w % Mg w suchej masie Mean magnesium content in hay in % of Mg in dry matter 1 Obiekty Treatments 1---Dawka 199 kg K/ha Rate of 199 kg K/ha Dawka 199 kg K /ha-f Mg Rate of 199 kg K/ha + Mg Dawka 300 kg K /ha-fM g Rate o f 300 kg K /ha-fM g ! 1980-1984 1980-1984 1 1980--1984 pokosv — C U IS l 1 2 1 3 1 4 1 1 2 1 3 1 4 1 1 1 2 1 3 1 4 О 0,22 0,28 0,30 0,31 1 i PK 0,15 0,16 0,18 0,17 0,15 1 0,15 0,13 0,20 0,14 0,14 0,12 ! 0,20 N - 1 2 0 + P K 0,16 0,15 0,16 0,26 0,16 ! o,i6 0,16 0,24 0,14 0,13 0,14 0,22 N —240+ PK 0,14 0,14 0,16 0,25 0,16 0,18 0,20 0,37 0,14 0,14 0,17 0,28 ; N —360-fPK 0,14 0,14 0,18 0,27 0,18 0,17 0,19 0,35 0,14 0,16 0,16 0,30 j N - 4 8 0 + P K 0,15 0,18 0,21 0,25 0,16 0,20 0,24 0,29 0,14 0,14 0,17 0,27 j N - 6 0 0 + P K 0,13 0,12 0,17 0,22 0,16 0,18 0,22 0,34 0,16 0,17 0,20 0,30 ; N 1 R -L S D 0,03 0,04 0,04 0,08 1 0,03 0,04 0,04 0,08 0,03 0,04 0,04 j 0,08
Z aw artość m a k ro elem en tó w w sian ie 1 8 3
T a b e la 8 Średnie roczne pobranie magnezu w kg Mg z ha
Mean magnesium uptake in kg Mg from hectare
Obiekty Dawka 199 kg K/ha bez Mg Rate o f 199 kg Dawka 199 kg K/ha Rate of 199 kg K/ha Dawka 300 kg K/ha + Mg Rate o f 300 kg Treatments K/ha without Mg
bez — without Mg -Г Mg K/ha + Mg
1970-1979 1980-1984 1980-1984 O 8,0 7,4 _ _ PK 10,4 8,4 * 7,4 N - 1 2 0 + P K 14,9 12,2 12,5 10,5 N —240+ P K 18,8 13,7 18,4 15,6 N - 3 6 0 + P K 22,0 14,5 18,8 17,5 N - 4 8 0 + P K 22,9 16,5 21,6 17,1 N --6 0 0 + P K 25,4 13,0 19,8 20,8
* takiego obiektu nie było — n o such a treatm ent was there
SÓD
Z aw artość sodu w ru n i łąkow ej w ah a się w k ra ju w przedziale 0,015 - 0,620% N a w suchej m asie. Pasza p ow inna zaw ierać od 0,15 do 0,25% Na. W om aw ianym 15-letnim okresie, zaw artość sodu w suchej m asie siana w ynosiła od 0,04 do 0,39% N a (tab. 9). Z aw artość sodu w sianie obni żały zarów no duże plony, jak rów nież stopniow e w yczerpyw anie sodu z gleby. Dom ieszki sodu w naw ozach potasow ych nie p o k ry w ały zapo trzeb o w an ia roślinności na ten składnik. W pierw szym okresie p ro w a d zenia dośw iadczenia (1970 - 1979) p o b ran ie sodu odpow iadało w ielkości zb ieranych plonów, n ato m iast w k o lejn y m pięcioleciu — n a sk u tek obniżonej zaw artości sodu w sianie — n ajw iększe pobranie tego sk ład n ik a w ystępow ało na obiektach o średn ich plonach ze średnim i daw k am i N (240 kg n a ha). Z astosow anie naw ozów w apniow ych i m agnezo w ych nie zm ieniało tego sta n u (tab. 10).
W przeprow adzonym dośw iadczeniu sód okazał się zatem k olejn ym pierw iastk iem niedoborow ym w w a ru n k a ch w ysokiego plonow ania u ż y t k u zielonego, stym ulow anego naw ożeniem azotem, fosforem i potasem .
S tosunek К : (Ca + Mg) w sianie
W zajem ne stosunki ilościowe kationów w paszach są m ia rą zrów no w ażonego ich skład u chem icznego. W śród licznych bad an y ch zależności (P : Ca, Mg : K, Na : К i inne) najczęściej oceniany jest stosunek К : (Ca + Mg). Liczbowa w artość tego sto su n ku pow inna w ynosić 1,62,
a przekroczenie w artości 2 św iadczy o niedoborze w ap n ia i m agnezu
T a b e la 9 O b ie k ty Treatments О P K N - 1 2 0 + P K N - 2 4 0 + PK N —360+PK N - 480-1-PK j N —600H -PK ! n i r- l s d
Średnia zawartość sodu w sianie w % Na w suchej masie Mean sodium content in hay in % o f Na in dry m atter
i
Dawka 199 kg K/ha Рч-ate of 199 kg K/ha
Dawka 199 kg K/ha Rate of 199 leg K/ha
I... ~ i Dawka 300 kg K/ha Rate of 300 kg K/ha j — 1970 -1973 1980-1984 I 1980 -1984 pokosy — cuts .. i 1___ 2____ 1 3 ! 4 j _ _ _ _ _ _ _1_ _ _ _ _ _ _1 2 1____ 3____ 1 4 1 1 1 2 1 3 1 4 0,20 ! 0,39 0,35 0,32 0,22 0,21 0,25 0,24 0,22 0,21 0,25 0,24 0,11 0,21 I 0,23 0,15 0,12 0,12 0,12 0,09 0,09 0,09 0,05 0,09 0,13 0,17 1 0,22 0,16 0,10 0,12 0,03 0,12 0,10 0,10 0,04 0,09 0,15 0,27 0,35 0,18 0,11 0,10 0,07 0,14 0,11 0,10 0,07 0,12 0,27 0,32 0,38 0,32 0,10 0,09 0,07 0,10 0 ,1 0 ! 0,09 0,06 0,09 0,22 0,35 0,35 0,25 0,08 0,12 0,08 ! 0,07 0,08 0,08 0,07 0,07 0,20 0,29 0,38 0,38 0,07 j 0,07 0,06 0,06 0,08 j 0,08 0,07 0,06 0,04 0,05 ! 0,07 0,09 0,03 0,04 1 0,04 j 0,06 j 0,03 1 0,04 ! 0,06 0,06
Z aw artość m a k ro elem en tó w w sian ie 1 8 5
i a b e la 10 Średnie roczne pobranie sodu w kg Na z ha
Mean annual sodium uptake in kg Na from hectare
Obiekty
Dawka 199 kg K/ha bez Ca, Mg
Rate o f 199 kg Dawka 199 kg K/ha Rate of 199 kg K/ha 1 Dawka 300 kg j K /ha+C a, Mg ! Rate o f 300 kg ! K/ha + Ca, Mg Treatments K/ha without
Ca, Mg bez — without Ca, Mg + Ca, Mg
1970-1979 1980--1984 1980-1984 О 8,9 6,5 - 1 PK 7,1 6,5 * 4,7 N — 120+ PK 11,8 7,8 8,1 6,4 N - 2 4 0 + P K 18,6 8,2 9,7 8,9 N - 3 6 0 + P K 19,6 7,8 7,2 8,5 N - 4 8 0 + P K 21,7 8,0 6‘9 7,8 N -6 0 0 4 -P K 22,3 5,9 8,4 8,0
* takiego obiektu nie było — n o such a treatm ent was there
w artości liczbowe om aw ianego stosu n k u kationów w ah ały się od 1,01
do 4,40. Część ty ch danych przedstaw iono dla dwóch okresów dośw iad czenia i pokosów pierw szego i czw artego. W artości liczbowe dla d ru g ie go i trzeciego pokosu z reg u ły m ieściły się m iędzy w ykazanym i w a r tościam i (tab. 11). M ożna z nich w nioskować, że podzielenie dużej daw ki p otasu n a 3 części znacznie zbliżało stosunek К : (Ca + Mg) do o pty m al
nego, a przede w szystkim p opraw iało tę w artość w sianie z 1 pokosu..
T a b e la 11 Średni stosunek K: (C a+M g) w sianie
Mean К: (Ca + Mg) ratio in hay
1970-1973 1977-1979 Obiekty К 1/1 1 К 1/3 + 1/3 + 1/3 К 1/1 К 1/3 + 1/3+ 1/3 j Treatments pokosy — cuts _ _ _ _ _ f i l l ' [ 1 ■ 1 4 1 1 ! 4 _ _ _ _ _ П Т " О 1 1,82 i 1,01 r __ j 1,90 ' 0,76 __ j — PK 2,55 ; i,58 * 2,87 I 2,60 ❖ * ; N —12,0+PK ! 2,79 ! 1,96 2,53 1,83 ' 3,30 ; 2,75 ; 3,25 3,00 j N —2 4 0 + PK : 2,90 ! 1,37 ! 2,37 j 2,06 3,90 j 2,83 3,18 2,89 I N - 3 6 0 + PK 3,47 j 1,27 i 1,79 1,53 ! 3,42 I 2,24 ! 2,41 2,74 • N — 480 + PK j 2,25 ! 1,67 I 1,99 2,47 j 4,40 ; 2,40 i 3,71 ! 3,24 N — 6 0 0 + PK 2,64 1i 1,46 1 1,88 j 1,53 i 4,22 2,13 j 2,91 1 3,20 ! * takich obiektów nic było — no such treatm ents were there !
1 8 6 R. Czuba, J. M u rzyń sk i
Obliczone dla poszczególnych obiektów stosunki Ca : К (pow inien w yno sić 1 : 2) i Mg : К (praw idłow y 1 : 6) w skazują, że siano zaw ierało z re g uły za m ało Ca i Mg w stosunku do K.
POD SUM O W AN IE
Zastosow ane w 15-letnim dośw iadczeniu duże daw ki fosforu i p otasu b yły stosunkow o dobrze w y k o rzystyw an e przez roślinność łąkow ą. Głów n y m czynnikiem w a ru n k u ją c y m w y ko rzy stan ie ty ch składników były d u że daw ki azotu, sty m u lu jące w ysokie plonow anie roślinności, a po znacz ny m w yczerpaniu z gleby Ca, Mg i Cu — reg e n e rac y jn e naw ożenie tym i składnikam i. Zw iększone daw ki fosforu zm ieniały zaw artość tego skład n ik a tylk o w roślinności z pierw szego pokosu, n ato m iast zaw artość p o ta su w dużym stopniu zależała od w ielkości zastosow anej daw ki. N aw oże nie pow odujące u jem n y bilans potasu nie pociągało za sobą nad m iern ej zaw artości potasu w sianie w sto su n ku do p rzy ję ty c h obecnie norm . N a tom iast w w a ru n k a ch bilan su dodatniego z reg u ły otrzym yw ano zaw ar tość potasu w sianie u z n an ą za bardzo w ysoką. D zielenie daw ek p otasu n a 2 lub 3 części znacznie niw elu je zaw artość potasu w ru n i łąkow ej. Duże daw ki N P K pow odow ały stopniow e w yczerpyw anie z gleby w ap nia i m agnezu, a w ostatnich latach rów nież z sodu. Z aw artość w ap n ia i m a gnezu w sianie isto tn ie obniżała się już po kilku lata ch prow adzen ia do św iadczenia. Rów nolegle w ystępow ało też coraz w iększe zakw aszenie .gleby. D zielenie daw ek po tasu n a 2 lub 3 części znacznie w y rów n y w ało poziom zaw artości Ca i Mg w sianie. P o b ran ie przez roślinność w ap n ia i m agnezu w pierw szym dziesięcioleciu dośw iadczenia zw iększało się w raz z w yższym plonow aniem runi, n ato m iast w o statn im pięcioleciu n a n a j w iększych daw kach azotu p o bran ie ty ch składników było m niejsze niż na daw kach średnich. W ynikało to z niższej zaw artości Ca i Mg w plo nach uzyskanych na n ajw iększych daw kach N. Zastosow anie w o statn im pięcioleciu naw ozów w apniow ych i m agnezow ych zwiększyło zaw artość Ca i Mg w sianie oraz pobranie ty ch składników przez roślinność. Z w ięk szona d aw k a p otasu ze 199 do 300 kg n a h a w p ływ ała n a w iększe p o b ra n ie Cu n a obiektach naw ożonych w ap n iem i m agnezem , n a to m ia st po b ran ie Mg nie zm ieniało się.
W 15-letnim okresie stw ierdzono system aty czne obniżanie się z aw ar tości sodu w roślinności, co pow odow ało w y czerpyw anie tego skład nik a z gleby. Znalazło to odbicie w m asie sodu pobieranego przez ru ń łąkow ą. Obliczone relacje К : (Ca + Mg) w ykazały, że dzielenie daw ek p o tasu n a
3 części znacznie zbliżało w artość liczbow ą tego sto sun ku do optim um .
W większości przy padk ów jed n a k siano m iało za n isk ą zaw artość Ca i Mg w stosunk u do K, co skłoniło nas do zastosow ania naw ozów w apniow ych i m agnezow ych.
Z aw artość m a k ro elem en tó w w sia n ie 1 8 7
W N IO SK I
1. W prow adzonym dośw iadczeniu roślinność efektyw nie w yk o rzy
sty w ała daw kę 66 kg P i 300 kg К, a p lony rosły. Jed n ak że o ile zaw ar tość P w sianie w z ra sta ła ty lk o w pierw szy m pokosie, to zaw artość К przekraczała p rz y ję tą w paszy norm ę.
2. Po zastosow aniu dużych daw ek NPK, i w efekcie uzy sk an iu w y sokich plonów siana, w y stąp iło system atyczne w yczerpy w anie z gleby Ca i Mg, a w o statn im pięcioleciu rów nież Na. Odbiło się to w zaw artości ty ch składników w sianie.
3. W celu u n ik n ięcia n ad m iern ej zaw artości К w sianie w skazane jest dzielenie daw ki К n a 2 - 3 części. Pociąga to za sobą zbliżenie w sianie stosun ku К : (Ca + Mg) do w artości optym alnej.
4. D ośw iadczenie w ykazało, że po przekroczeniu daw ki 240 kg N n a ha niezbęd ne jest stosow anie naw ożenia nie tylko Ca, Mg, ale i Na.
LIT ER A TU R A
[1] C z u b a R., M u r z y ń s k i J. Z m iany w za w a rto ści sk ła d n ik ó w p ok arm ow ych w sia n ie i g leb ie łą k o w ej w o k resie 1 5-letn iego in ten sy w n eg o n aw ożen ia m in e raln ego. Część I. P lo n y i zm iany w ła śc iw o śc i gleb. Rocz. G lebozn. 39 nr 4 s. 245 - 264.
[2] M i k o ł a j c z a k Z., P r e ś J. Z zagad n ień racjon aln ej gospodarki p a stw isk o w ej. W iad. M elior. i Łąk. 1983 nr 12.
[3] N o w a k M. S k ład m in eraln y siana a w y n ik i ży w ien ia . Prz. Hod. 1978 nr 8 s. 4 - 5 . Р. ЧУБА, E. МУЖИНЬСКИ ИЗМЕНЕНИЯ В СОДЕРЖАНИИ ПИТАТЕЛЬНЫХ ВЕЩЕСТВ В СЕНЕ И ЛУГОВОЙ ПОЧВЕ В ПЕРИОД 15-ЛЕТНИЙ ИНТЕНСИВНОГО МИНЕРАЛЬНОГО УДОБРЕНИЯ 4 .II . СОДЕРЖАНИЕ МАКРОЭЛЕМЕНТОВ В СЕНЕ И ИХ УСВАИВАНИЕ ИЗ УДОБРЕНИЙ Институт агротехники, удобрения и почвоведения, Силезский филиал во Вроцлаве Сельскохозяйственная академия во Вроцлаве Р е з ю м е В 1970—1979 гг. опытный луг удобряли ежегодно дозой 39 кг Р и 195 кг К на гектар. В период 1980—1984 гг. доза Р была повышена до 66 кг, в К до 300 кг на гектар. Одновре менно в обоих периодах применяли азотное удобрение в дозах достигающих 600 кг N на ге ктар. Урожаи сена превышали Ю т сухого вещества с гектара. Однако, если содержание Р в сене повышалось только в 1-ом укосе, то содержание К превышале величину принятую в качестве стандарта в корму. По мере роста урожаев происходило систематическое исчер
1 8 8 R. Czuba, J. Murzyński пание почвы по отношению к Са и Mg, а в последнее пятилетие также к Na. Это отражалось на содержании указанных элементов в сене. Установлено, что для сокращения чрезмерного содержания К в сене следует дозу К вносить в 2 —3 частях. Это приводит к сужению соот ношения К : (Са -г Mg) до оптимального значения. В опыте установлено также, что при превышении дозы 240 кг И на га необходимо внести дополнительное удобрение луга не только Са и Mg, но и Иа. R. C Z U B A , J. M U R Z Y Ń S K I
C H A N G ES IN THE CONTENT OF N U T R IEN T S IN HA Y A N D M EADOW SOIL- IN THE 15-YEAR IN TEN SIV E M IN ERA L FER TILIZ A T IO N PERIOD P A R T II. CONTENT OF M ACROELEM ENTS IN H A Y A N D THEIR U P T A K E
FROM FER TILIZER S
In stitu te of S o il S cien ce and C u ltivation o f P lan ts, S ilesia n B ranch D iv isio n in W roclaw
A gricu ltu ral U n iv ersity of W rocław
S u m m a r y
The ex p erim en ta l m ead ow w a s fertilized ev ery year of th e period 1970 - 1979' w ith the rates of 39 kg P and 199 kg N per hectare. In the period 1980 - 1984 the P rate w a s in creased up to 66 kg and the К rate up to 300 kg per h ectare. P a ra llelly n itrogen fertiliza tio n w ith th e rates reach in g 600 kg N per hectare w ere ap p lied in both periods.
H ay y ie ld s of ov er 10 t of dry m atter from hectare w ere obtained. H ow ever, if the P con ten t in hay in creased in th e first cut only, so the К con ten t exceeded, the v a lu es a ssu m ed as standard in the fodder. S im u lta n eo u sly w ith in creasin g hay yield s a sig n ifica n t ex h a u stio n of soil of Ca and Mg and in th e last fiv e years a ls o of Na took place. T his w a s reflected in th e co n ten t of th ese elem en ts in hay. It has been proved th at in order to red u ce th e e x c e ss iv e К con ten t in hay, a p p lica tio n o f К rate in 2 - 3 parts w ou ld be pu rp osefu l. T his w ou ld lead to n arrow in g of t h e К : (Ca + Mg) ratio to an optim um v a lu e. A ccording to the ex p erim en t resu lts, th e tran sgression of the rate of 240 kg N per hectare w ou ld require an additional, fertiliza tio n of the m ead ow not only w ith Ca and Mg, but also w ith Na.
P r o f . d r R. C z u b a P r o c a w p ł y n ę ł a d o r e d a k c j i w l i p c u 1988 r
I n s t y t u t U p r a w y , N a w o ż e n i a г G l e b o z n a w s t w a O d d z i a ł Ś l ą s k i
