Nowe czeskie wydawnictwa regionalne z dziejów przemysłu lniarskiego

Tomaszewski, Jerzy

Nowe czeskie wydawnictwa regionalne

z dziejów przemysłu lniarskiego

Przegląd Historyczny 7 6 /1 ,171-173 1985

Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,

gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych

i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie

w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,

powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego

i kulturalnego.

Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki

wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach

dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.

R E C E N Z J E

₁₇₁

P odsum ow ując sw oje w yw od y pragną w yrazić żal, że odznaczająca się dużą wartością naukową książka Gregorowicza wyszła w minimalnym nakładzie 1000 egzemplarzy, ograniczającym krąg czytelników jedynie do profesjonalistów . W iel­ ka to szkoda, gdyż stanowi ona cenną pom oc przy zdobywaniu um iejętności rozu­ mowania kategoriam i politycznymi.

Marek Kazimierz Kamiński

N O W E C Z E S K IE W Y D A W N I C T W A R E G IO N A L N E Z D Z IE J Ó W P R Z E M Y S Ł U L N IA H S K IE G O

Czechosłowackie wydaw nictw a regionalne docierają do W arszawy dość przy­ padkowo. Niektóre z nich nie są przeznaczone do sprzedaży, toteż otrzymać je mogą jedynie osoby bezpośrednio zainteresowane, o ile nawiążą kontakt z w y ­ dawcą. Inne publikacje teoretycznie można zamówić, lecz nieuniknione w takich wypadkach pośrednictwo przedsiębiorstwa handlu zagranicznego „A rtia” , lekcew a­ żącego potrzeby indywidualnych nabyw ców , najczęściej przekreśla szanse otrzy­ mania poszukiwanej książki. Uprzejm ości A rchiw um oraz Ośrodka D okum entacyj- no-H istorycznego przedsiębiorstwa Texlen w Trutnowie zawdzięczamy m ożliwość przedstawienia grupy interesujących pubŁkacji, dotyczących dziejów przemysłu lniarskiego w północnych powiatach ziem czeskich.

Badania nad tą dziedziną życia gospodarczego i społecznego m ają dość dawną tradycję, a od wielu lat wiązały się z działalnością regionalnego muzeum k ra jo­ znawczego w Trutnowie (Muzeum Podkrkonoší, Trutnov), które w ydaje periodycz­ ną publikację „K rkonoše — Podkrkonoší”. Jako dodatek do niej w 1968 r. ukazała

się — na zlecenie m iejscow ej dyrekcji przemysłu lniarskiego — publikacja, za­ w ierająca dane o rozw oju przemysłu włókienniczego (przede wszystkim lniarskie­ go) i klasy robotniczej okręgu Trutnova w X I X w. (V. L a s á k , J. K á b r t ,

„T extiln í průmysl a dělnictvo na Trutnovsku v X I X . století” , Trutnov 1968). W krótce (nie m am y dokładnych danych) powstała Kom isja Historyczna Texlenu przy kom itecie związku zawodowego, która zainicjowała wydawanie nieperiodycz­ nego zbioru studiów; Początkowo nosił on tytuł „Příspěvky к dějinám národního

podniku T exlen Trutnov. Studie — materiály — zprávy” , zaś od tomu III (w yda­ nego w 1980 r.) — „bnářský průmysl. Příspěvky к dějinám. Studie — materiály — zprávy” . Dysponujem y tomami: II (1976), III oraz IV (1981) wydaw nictw a oraz dwom a tom am i wydanym i odrębnie przez ten sam ośrodek naukowy.

Zakres zagadnień podejm ow anych przez autorów artykułów jest dość rozległy. Przede wszystkim istotną dla historyków ich kategorią są inform acje o stanie ba ­ dań, przeglądy bibliograficzne, recenzje oraz inform acje o zawartości archiw ów związanych z dziejami przemysłu lniarskiego. Znajdujem y je w każdym tomie w ydaw nictw a; um ożliwiają m .in . historykom zorientowanie się w zawartości regionalnych i zakładowych archiw ów, których znaczenie wykracza często poza lokalne granice. Cenne są także przeglądy publikacji i stanu badań, które w y ­ m ieniają ciekaw e regionalne wydaw nictw a, mało znane szerszemu środowisku hi­ storycznemu.

Stosunkowo niezbyt liczne są artykuły poświęcone dziejom lniarstwa przed początkam i gospodarki kapitalistycznej. W yjątkiem jest artykuł rozpatrujący ar­ cheologiczne znaleziska związane z lnem na ziemiach czeskich (M. K o s t e l n í ­ k o v a , „N ejstarší doklady o lnářstvi v Čechách a na M oravě” t. IV). Parę innych dotyczy początków uprawy lnu, jego przetwórstwa oraz handlu w X V I—X V II stu­ leciach. Podstawow e jednak zainteresowania badawcze wiążą się z dziejami X I X i X X w., do 1950 r.

172

Pierwszą grupą artykułów są studia pośw ięcone dziejom poszczególnych przedsiębiorstw. Zagadnieniami tymi zajm uje się zwłaszcza Bohumír Smutný (t. II: ..Firma Jan Faltis, dědicové. Mladé Buky — Trutnov 1836— 1931” ; „Příspěvek к dějinám firm y Běličské závody, spol. s r. o., dřivé F. W . Duncan v Horním Starém Městě v období do znárodnění” ; t. III: „Firm a Bratří W alzelové v P oříčí u T rutnova” ; t. IV: „Firm a Alois Haase — Trutnov” ). Ten sam autor zajął się także całościow ym i problem ami kształtowania się burżuazji (t. IV: „F orm ování podnikatelské buržoazie ve lnářském průmyslu v Podkrkonoší”). Wskazać należy również studia innych autorów o podobnej tem atyce (t. II: J. K m o n i č e к, „К h i­ storii firm y Eduard M orawetz v letech 1945— 1948” ; t. III: L. H l a d k ý , „P ř í­ spěvek к počátkům firm y F. M. Oberländer, tkalcovna bavlněného a lněnvého zboží v Ü pici” ; J. K o p e c k á , „D ějin y firm y F ejfar a Mládek ve Studenci 1910—1948” ; Z . J i r á s e k ml., „T kalcovská výrobní společnost Starkov 1945— 1948”). Artykuły te przynoszą liczne ciekaw e inform acje dotyczące zarówno samych przedsiębiorstw, techniki produkcji i kapitału, ja k też robotników w nich pra­ cujących.

Kilka artykułów dotyczy bezpośrednio zagadnień rozw oju techniki przemysłu lniarskiego (m.in. w t. IV: M. P á v e k , „H istorický v ý v o j československých lnářských strojů”) oraz rodzajów jego w yrobów .

Następna grupa zagadnień to dzieje klasy robotniczej, rozumiane bardzo sze­ roko. W arunkami życia i pracy robotników w X I X w., zajął się zwłaszcza w yb it­ ny historyk, o wielostronnych zainteresowania (m.in. autor znakomitego dzieła o dziejach czechosłow ackiej historiografii) František K u t n á r (L II: „К hospo­ dářské a sociálně politické otázce Inářství a plátenictví v padesátýčh letech a podkrkonošských tkalců plátna před revolucí 1848” ; t. IV: „Nezaměstnanost a bída přadláků na krkonošských horách v 50. letech 19. století”). Oprócz niego o zagadnieniach społecznych pisali: Vladim ír K o b l í ž e k („Pozoruhodný pokus o řešení sociální otázky tkalců a přadláku v 50. letech 10. století), Vendelín Η Β­

ί ε k· (t. II: „P říspěvek к poznání životních pom ěru a pracovních podmínek lnářského dělnictva na Trutnovsku v 2. polovině 19. století” ; t. II: „Poznám ky к historii sociálních zápasů textilního dělnictva na Trutnovsku do roku 1911” ; t. IV: „M zdové hnutí domáckých tkalců na Vrchlabsku a Jilemnicku v roce 1907” ) oraz Josef K m o n í č e k i Vladim ír W o l f (t. IV: (Počátky socialistické soutěže v národním podniku České lnářské textilní závody 1949— 1950” ; „Ú dem ická směna lnářu 28,—30. 11. 1949” ). ,

Wskazać jeszcze należy poszczególne artykuły dotyczące uprawy lnu i konopi, organizacji przemysłu lniarskiego, nazewnictwa, znaków fabrycznych i innych za­ gadnień.

Poza powyższym w ydaw nictw em seryjnym na uwagę zasługuje w yprzedzają­ cy je chronologicznie tom: „Z historie podkrkonošského textilu. Sborník příspěvku к dějinám textilní v ý r o b y v Podkrkonoší” . (Trutnov 1971), który zawiera pięć arty­ kułów (V. K o b l í ž e k , „Plátenictví Podkrkonoší v druhé polovině 18. stol.” ; J. K á b r t, ,jO nejjem nější české ruční a plánu” ; V. L e s á k , „S távkové b o je textilních dělníků v Podkrkonoší na přlomu 19. a 20. století” ; M. S m i d o v a - - J a n o š t í k o v a , „Sociálni pom ěry královédvorských textiláků v období krize 1930— 1932”).

W reszcie jako „supplementum 1” do omawianego w yżej wydaw nictw a nie­ periodycznego ukazał się f tom M. K r y l , L. C h l á d k o v á, „P obočk y koncen­ tračního tábora Gross-Rosen ve lnářských závodech Trutnovská za nacistické okupace” (Trutnov 1981). Zawiera on opis obozów oraz firm korzystających z pra­ cy więźniów, dane statystyczne o więźniach, opis warunków życia i pracy, a wresz­ cie dzieje w yzw olenia. —

R E C E N Z J E

₁₇₃

Om ówione tom y dowodzą, że w Trutnow ie ukształtował się godny uwagi ośrodek badawczy, który potrafił przyciągnąć do współpracy zarówno wybitnych uczonych starszego pokolenia, jak też m łodych, zdolnych historyków. Badania ich mogą nas zainteresować również ze względu na powiązania polskiego przemysłu włókienniczego w X I X w . z przem ysłem ziem czeskich. Stamtąd przecież — z okolic Rum burka — pochodzili Hille i Dittrich, właściciele zakładów żyrar­

dowskich. Być może w ięc, w jednym z przyszłych tom ów wydanych w Trutnowie znajdziem y inform acje, w yjaśniające niektóre kwestie ważne dla dziejów p ol­ skiego przemysłu włókienniczego, a dotychczas nam nieznane.

Instytutowi Badawczemu Przemysłu Bawełniarskiego w Ústí nad O rlicí za­ wdzięczam y m ożliwość zapoznania się z dalszymi tomami wydaw nictw a „Z dějin textilu. Studie a materiály. Sborník příspěvku к dějinám textilní v ýrob y v CSRR” (inform ację o tomie III zob. PH t. L X X IV , 1983, z. 2, s. 418). W tomach I i II, w ydanych w 1982 r., znajdujem y inform acje o literaturze i źródłach, studia uka­ zujące tendencje rozw oju przemysłu włókienniczego (tom I: J. F e j g l , „H lavní sm ěry textilního průmyslu Východočeského kraje” ; tom II: M. P á v e k , „P očátky textilní v ýrob y v českých zemích do konce 18. století” ; J. D a n i e l i s, „C o říkají některé statistiky к problem atice v ý v o je textilní a oděvní v ý rob yy v ob d o­ bí československé buržoázni republiky”) oraz inne artykuły (tom I: E. B o u z a, „Ceskoskaličtí textiláci v prosincové generalni stavce 1920” ; F. M u s i l , „K ap i­ toly z dějin, textilního školství v Ústí nad O rlicí” ; tom II: F. K o z e l „Příspěvek к dějinám M ilety v letech 1949— 1979” , 1, čast; J. S u l a , „Návrh československé mince s textilním m otivem ” ).

T om IV, w ydany w 1983 r., nosi szczególny oharakter. Zawiera bow iem w y ­ kaz czasopism i roczników związanych z w łókiennictw em na ziemiach czeskich, w ydaw anych w latach 1787— 1982. W ykaz ten obejm uje 1144 pozycji, w których — poza tytułem — znajdujem y elementarne inform acje o każdym wydaw nictw ie. Bibliografię uzupełniają indeksy: rzeczowy, geograficzny, chronologiczny, w ydaw ­ có w oraz redaktorów. Będzie to znakomita pom oc dla wszystkich, interesujących się dziejami przemysłu włókienniczego, nie tylko na ziemiach czeskich.

Jerzy Tomaszewski

' jP S. Już po złożeniu do druku tego numeru dotarły do W arszawy n ow e publi­

kacje: „L nářský průmysl” t. V (Trutnov 1984), gdzie ml in. jest wspom nienie o zm arłym 11 września 1983 prof. F. K u t n e ř e ; V^ S v o b o d o v á , Lidová a ma­ nufakturní textilní výroba s přihlédnutím к rý v o ji na M oravě; Lnářsky průmysl supplementum 2 (Trutnov 1983); „Z dějin textilu” t. V i VI (Ústí nad O rlicí 1983, 1984); V. V o t o č e k , Národná podnik kolora Sem ily a vodní tryskové stany. Z dějin textilu supplementum 1 (Ústí n. O. 1983); D ějiny Závodů význam ný ná­ stroj Kom unistické v ých ovy (Ústín. O. 1984).