Karpiński, Andrzej
"Od hospicjum do współczesnego
szpitala. Rozwój historyczny
p
roblematyki szpitalnej w Polsce do
k
ońca XVII wieku", Zofia
Podgórska-Klawe, Wrocław [etc.] 1981 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 74/2, 400-401
1983
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
400 Z A P IS K I
Po w stąpię znakomitego m ediew isty z Goteborgu Erika L ö n n r o t h a Svend G i s s e 1 przedstaw ia nader zwięźle w kład Skandynaw ów do ogólnoeuropejskich badań nad pustkam i, J e m S a n d n e s — genezę i wstępne studia projektu badaw czego, a następnie znów Gissel jego organizację. Z kolei obszerny (s. 26—77) roz dział został poświęcony metodom pracy i hipotezom badawczym. Jego autorka, Eva Ö s t e r b e r g z Lundu, w ydała niedawno w nikliwe studium kryzysów agrarnych w zachodniej V ärm landii (Szwecja) między 1300 a 1600 w ich różnorakich — de- monograficznych, technicznych, skarbow ych — aspektach („Kolonisation och kriser. Bebyggelse, skattetryck, odling och ag ra rstru k tu r i västra V ärm land, ca. 1300—1600”, Lund 1977). Osadnictwo późnego średniowiecza (od 1300 do 1540) om awia Sandnes a nestor fińskich historyków społeczno-gospodarczych Eino J u t i k k a l a zajm uje się późniejszą fazą osadnictwa określoną w tytule rozdziału jako „The W ay Up”. Gissel przechodzi do wskaźników koniunktury gospodarczej (renty, ceny ziemi i produktów , podatki, dziesięcina itd.) a B jörn T e i t s s o n omawia zmienność czyn ników geograficznych. Kolejny rozdział pióra Gissela dotyka handlu i zaopatrzenia („handlowego zaplecza rozwoju osadnictw a”) a Eva ö sterb erg przedstaw ia społecz
ne aspekty pustek i osadnictwa. Po „Zakończeniu” (J. Sandnes) następuje jeszcze przykład badań interdyscyplinarnych: analiza stosunków w dolinie rzek i Tornio (Torne) na dzisiejszym pograniczu szwedzko-fińskim na północ od Zatoki Botnic- kiej w średniowieczu.
Z m yślą o czytelniku nie zaznajom ionym z badaniam i skandynaw skim i tom został zaopatrzony w bibliografię, nader zresztą zróżnicowaną; są · w niej synte tyczne rozpraw y M. M. P o s t a n a i książka I. W a l l e r s t e i n a o nowożytnym systemie św iatowym jak i maszynopisy referatów m ateriałow ych przedstaw ianego program u badawczego. Załącznik przedstaw ia podział pracy w licznym zespole i jej dotychczasowe rezultaty (książki i referaty). Korzystanie z dzieła ułatw ia indeks rzeczowy i zwięzły słowniczek terminologiczny.
Książka zasługuje na szczegółowe omówienie przez polskich historyków osad nictwa, archeologów i etnologów. Trudno, niestety liczyć, by wyciągnęli z niej również wnioski naukow cy-urzędnicy nadający kształt .organizacyjny zespołowym badaniom w Polsce.
A. M.
Zofia P o d g ó r s k a - K l a w e , Od hospicjum do współczesnego
szpitala. Rozwój historyczny problem atyki szpitalnej w Polsce do koń ca X V II w ieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich — W ydawnictwo,
W rocław—W arszawa—K raków —G dańsk 1981, s. 261, ilustr.
Książka przynosi uwagi o funkcji polskich szpitali, ich statusie praw nym , gos podarce w ew nętrznej, opiece lekarskiej itd. Daje dość przekonyw ującą odpowiedź na pytanie, czym był szpital w średniowieczu, w początkach epoki nowożytnej i u progu X IX stulecia. Stosując m etodę kom paratystyczną P o d g ó r s k a - K l a w e prezentuje rozwój i przem iany polskiego szpitalnictw a na tle europejskim , posłu guje się jednak m ateriałem dotyczącym zaledwie k ilku m iast, głównie Warszawy, k tóra stanow iła także tem at jej poprzedniej pracy (zob. Z. Podgórska-K law e, „Szpi tale warszaw skie 1388—1945”, W arszawa 1975).
Książka składa się z 10 rozdziałów i posiada układ chronologiezno-rzeczowy. Kolejne fragm enty poświęcone są kształtow aniu się pojęcia nowożytnego szpitala, pełnionym przezeń funkcjom , sytuacji praw nej i organizacji, źródłom utrzym ania i gospodarce szpitalnej. Osobno omówiono (niestety dosyć pobieżnie) budownictwo | szpitalne oraz rozwój higieny W '|placówkach lecznictwa zamkniętego; podjęto też
Z A P IS K I 401
próbę przedstaw ienia zbiorowości pensjonariuszy przytułków i szpitali. Dwa ostatnie rozdziały prezentują spraw y ściśle medyczne: opiekę lekarską do końca X V III w ie ku oraz osiągnięcia dziewiętnastowiecznej nauki w odniesieniu do instytucji, o których mowa i ich specjalizację.
Sygnalizowana problem atyka, bardzo ja k widać obszerna, przedstaw iona zos tała na ogół powierzchownie. Przykłady zagraniczne, wzięte z literatury, dom inują niekiedy n ad polskimi, co więcej niew praw ny czytelnik może odnieść wrażenie, iż między Rzeczpospolitą aż do jej upadku a zachodnią Europą praw ie nie było róż nic. Nie uniknęła też autorka obszernych dygresji, które luźno wiążą się z zasad niczym tem atem (np. przy okazji w zm ianek o stosowaniu w lecznictwie zam knię tym dziewiętnastowiecznych odkryć w dziedzinie diagnostyki, terap ii i higieny przypom ina się okoliczności tych osiągnięć i sylw etki ich tw órców — a zatem po daje się inform acje, które można odnaleźć w każdym podręczniku historii m e dycyny). Nota bene stulecia XVIII i X IX w yraźnie przew ażają, zaś okres wcześ niejszy w brew tytułow ej zapowiedzi prezentow any jest skrótowo, co gorsza w o derw aniu od kontekstu gospodarczego, społecznego i politycznego.
W pracy wykorzystano znaczną liczbę źródeł, choć niektóre z nich w ydają się nieco przypadkowo dobrane. Uwzględniono m. in. księgi m iejskie, ak ta w izytacji szpitali, tra k ta ty medyczne, rachunki dochodów i w ydatków instytucji opieki spo łecznej i zdrowotnej, pomieszczone w AGAD, Bibliotece PAN w K rakow ie oraz m a ło rozpoznanym przez badaczy A rchiw um Sióstr M iłosierdzia w W arszawie.
A. K. M üvészet 1. Lajos Király Korában (1342—1382) [Sztuka w czasach Lud
w ika I]. Kałalógus, red. Ernö M a г o s i, Melinda T ô t h, Lívia V a r g a , B udapest 1982, s. 399, 81 tablic.
Od 13 do 15 września 1982 r. m iała miejsce w Székesfehérvár konferencja n a u kowa na tem at „Królowie andegaweńscy w Europie środkowo-wschodniej”, zorga nizowana przez Kom itet H istorii Średniowiecza WAN, Instytut H istorii Sztuki WAN ooraz Muzeum im. króla Stefana w Székesfehérvár. Konferencję połączono z otw ar ciem w ystaw y „Sztuka Węgier w czasach panow ania Ludw ika I ”. Te dw ie im pre zy zostały ze sobą powiązane nieprzypadkowo. Stały się dobitnym w yrazem n aras tającego zainteresow ania historią W ęgier w okresie panow ania dynastii andega weńskiej. Zarówno konferencja jak i w ystaw a będą miały ogromne znaczenie dla dalszych badań nad okresem andegaw eńskim , który — w co bardzo trudno uwie rzyć — po dzień dzisiejszy nie doczekał się specjalnego, syntetycznego opracow a nia. R eferaty wygłoszone na konferencji ukażą się drukiem w term inie później szym, katalog w ystaw y udało się organizatorom wydać od ręki.
Nie jest to jednak wyłącznie zwykły katalog wystawy. Zaw iera on bówiem nie tylko szerokie i kom petentne omówienie wystawionych w Székesfehérvár przedmiotów sztuki lecz także szereg niezwykle cennych rozpraw naukowych. W efekcie katalog stał się poważnym dziełem naukowym , które przez dłuższy czas będzie jeszcze niezbędne historykom i historykom sztuki zajm ującym się okresem
andegaweńskim. .
K atalog otw iera rozpraw a „Król Ludw ik I i jego epoka” pióra A. K u b i n y i. A utor rysuje w niej znacznie bardziej pozytywny obraz epoki ludw ikańskiej niż spotykany dotąd w powojennej węgierskiej historiografii. Dalsze rozpraw y są już ściślej związane z historią sztuki, ale w żadnym w ypadku nie tracą swej ogólniej szej wymowy. Są to: „Epoka Ludw ika I w węgierskiej literaturze na tem at historii sztuki” (Dezsô Dercsényi), „Sztuka dworska XIV wiecznych Węgier i Środkowa E uropa” (Ernö Marosi), „Ludwik I w sztuce” (György Rózsa).
