Zbigniew Janczewski
"Nauczanie religii i szkolnictwo
katolickie w konkordatach
współczesnych", Krzysztof
Warchałowski, Lublin 1998 :
[recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 44/1-2, 247-249
[7] RECENZJE 2 4 7
skiego w X V III w. (m . in. M. K. Szum lińskiego, M. Pruskiego, W. J. Żłoby, W. M. T eppera) oraz ich substytutów.
Podejm ując w rozdz. IV (s. 141-202) zagadnienie treści i poziom u wykładów z p ra wa rzymskiego w Zam ościu w porów naniu z nauczaniem tego przedm iotu w po przednich okresach i osiągnięciami innych ośrodków sięgnęła A utorka do skryptu profesora Akadem ii ks. Wawrzyńca Żłoby pt. Instt. D. Justin. Imperatoris liberi quattu
or seit Jus Commune.Ten napisany po łacinie osiemnastowieczny rękopis znajdujący się w Bibliotece N arodowej w Warszawie, nie był dotychczas poddany analizie przez romanistów czy też historyków prawa. A utorka kolejno omówiła systematykę skryp tu, przedm iot wykładu oraz odniesienia do praw a polskiego. D obrze skonstruowany jest rozdz. V (s. 203-263) poświęcony zbadaniu nauczania praw a rzymskiego pod ką tem przyznawanych w akadem ii stopni naukowych. A utorka skupiła się wokół nastę pujących zagadnień: podstawa upraw nień A kadem ii do nadaw ania stopnia doktora w zakresie prawa, procedura promocyjna, tezy z zakresu prawa rzymskiego jako pod stawa egzaminu doktorskiego oraz druki okolicznościowe z okazji doktoratów obojga prawa. N a podobnie wysoka ocenę zasługuje rozdz. VI (s. 264-316), w którym ocena poziom u nadawanych w Zam ościu doktoratów została dokonana na podstawie anali zy rozprawy doktorskiej z zakresu rzymskiego prawa spadkowego profesora A kade mii, ks. W alentego M acieja Teppera pt. Dissertatio juridico-civilis de haereditatibus ab
intestato deferuntur, conformiter ad jus civile Romanum cum nonnulls annotationibus juris Austriaci et Polonci(Zam ość 1779). Ta wydana drukiem w Zam ościu pod koniec X V III w. dysertacja nie doczekała się dotychczas należnego zainteresowania bada czy. Analiza treści pracy Teppera przeprowadzona przez M. Dyjakowską stanowi pewne novum w polskiej literaturze naukowej.
W sum ie p rezentow ana praca dowodzi, że A uto rk a dobrze opanow ała w arsztat naukowy; b ad an ia zostały przeprow adzone k o m petentnie i rzetelnie. Spostrzeże nia i wnioski zaw arte w pracy są uzasadnione i przem yślane. Bez w ątpienia lokuje to pracę w rzędzie znaczących osiągnięć naukowych w zakresie historii prawa.
ks. Antoni Dębiński
K R ZY SZTO F W ARCHAŁOW SKI, NA U C ZA N IE RELIGII I SZK O LNICTW O K ATOLICKIE W KONKORDATACH W SPÓ 1CZESNYC H,
TOW ARZYSTW O NAUKOW E KUL, LU BLIN 1998, ss. 249.
Przem iany, jakie nastąpiły w Polsce po 1989 roku, a szczególnie podpisanie no wego K o n k o rd atu między Stolicą A postolską a R zecząpospolitą w dniu 28 lipca 1993 r., sprawiły, że tem atyka konkordatow a stała się szczególnie interesująca
2 4 8 RECENZJE
m
i aktualna. Problem atyka nauczania religii o raz szkolnictwo katolickie należą do tzw. spraw mieszanych, wchodzących w zakres kom petencji wtadzy kościelnej i państwow ej. Stąd też są one przedm iotem regulacji prawnych zarów no je d n o stronnych, ja k rów nież w ielostronnych i dw ustronnych umów międzynarodowych, czyli konkordatów , zawieranych przez Stolicę A postolską z poszczególnymi p a ń stwam i. Problem atykę tę przedstaw ia i analizuje om aw iana książka ks. Krzysztofa W archalowskiego.
A u to r od kilku lat jest adiunktem na W ydziale Praw a K anonicznego U niw ersy tetu K ard. S tefana Wyszyńskiego w Warszawie.
Pozycja dzieli się na trzy części, w sktad których wchodzi osiem rozdziałów. Z a w iera rów nież zakończenie i obszerną bibliografię, w całości liczy sobie 249 stron.
Część pierwsza nosząca tytuł: „Podstawy wychowania religijnego w ram ach edu kacji szkolnej”, rozpoczyna się rozdziałem przedstawiającym stanowisko Kościoła w sprawie wychowania religijnego w szkołach. A u to r cytuje dokum enty Soboru Wa tykańskiego II, papieży Benedykta XV, Piusa X I i Jan a Pawła II, a także K artę Praw Rodziny ogłoszoną przez Stolicę A postolską. D alej ukazuje aktualnie obowiązujące przepisy K odeksu Prawa K anonicznego, regulujące interesujące nas kwestie.
K olejny rozdział zajm uje się gw arancjam i w ychowania religijno-m oralnego w um ow ach m iędzynarodow ych. R ozpatrzone zostały tutaj najpierw umowy w ielo stro n n e, takie ja k np. Pow szechna D eklaracja Praw Człowieka z 1948 r. i A m ery kańska K onwencja Praw Człow ieka z 1969 r., a następnie umowy konkordatow e.
D ruga część omaw ianej książki nosi tytuł: „N auczanie religii w szkołach p u blicznych w obowiązujących um ow ach konkordatow ych” . Pierwszy z rozdziałów dotyczy nauczania religii w form ie obligatoryjnej. Polega on a na tym, że religia jest zwyczajnym przedm iotem edukacji szkolnej, obowiązującym wszystkich uczniów, z wyjątkiem tych, których rodzice złożą w yraźne ośw iadczenie, że nie życzą sobie, aby ich dzieci uczęszczały na naukę religii. A u to r kolejno przedstaw ia konkordaty zaw arte z N iem cam i i ich poszczególnymi krajam i związkowymi np. Bawarią, D ol ną Saksonią, Sarą, a także A ustrią, P ortugalią, D om inikaną, K olum bią i Peru.
K olejny rozdział ukazuje nauczanie religii w szkołach publicznych w form ie fa kultatyw nej, charakteryzującej się tym, iż p obieranie nauki religii przez uczniów uzależnione zostało od pozytywnego ośw iadczenia woli uczestniczenia w lekcjach, składanego przez rodziców lub samych uczniów, którzy osiągnęli już okrelony przez praw o wiek. Problem dotyczy H iszpanii, W łoch, M alty, Chorwacji oraz na szego kraju.
R ozdział trzeci przedstaw ia gw arancje dotyczące nauczania religii, istniejące w Tunezji.
Trzecia część książki zajm uje się regulacjam i praw nym i dotyczącymi szkół k ato lickich. R ozdział rozpoczynający tę p artię m ateriału dotyczy przedszkoli, szkół
[9] RECENZJE 2 4 9
podstawowych i średnich. U kazuje między innymi status szkół katolickich w p o szczególnych państw ach, dotacje państw ow e i subwencje osobow e, wpływy władz państwowych i kościelnych na program y nauczania, wymagania staw iane przed na uczycielami. K olejny z rozdziałów dotyczy szkół wyższych, a w szczególności uni w ersytetów papieskich i katolickich, wydziałów teologicznych na uczelniach p ań stwowych oraz uczelni przygotowujących nauczycieli religii.
Rozdział trzeci om aw ia regulacje praw ne zaw arte w konkordatach i innnych um ow ach między Stolicą A postolską a poszczególnymi państw am i, dotyczące se m inariów duchow nych, zarów no wyższych jak i niższych.
Pozycja książkowa kończy się obszernym (m oże trochę naw et zbyt obszernym ) zakończeniem , podsum owującym wszystkie przedstaw ione zagadnienia.
Praca o p a rta jest przede wszystkim na analizie m ateriału źródłow ego, który stanow ią obow iązujące konkordaty. D la pełniejszego zobrazow ania regulacji kon kordatowych dotyczących nauczania religii w szkołach publicznych oraz szkolnic twa katolickiego, a u to r uw zględnił rów nież jak o źródła pom ocnicze, dokum enty doktrynalne Kościoła i konw encje m iędzynarodow e. U żyto m etody dogm atyczno - praw nej o raz praw no - porów nawczej. Ponadto przy opracow ywaniu poszczegól nych zagadnień szeroko uw zględtitono literatu rę przedm iotu - krajow ą i zagra niczną. N a zakończenie w arto dodać, iż książka jest pierwszym monograficznym opracow aniem tego typu.
ks. Zbigniew Janczewski
JÓ Z E F K R U K O W SK I, K R ZY SZTO F W ARCHAŁOW SKI, POLSKIE PRAWO WYZNANIOWE, RED. J. K R U K O W SK I, WARSZAWA,
WYDAWNICTWA PRAW N ICZE PW N , ss. 312.
P ublikacja p o d powyższym tytułem je st odpow iedzią na społeczne z a p o trz e bow anie na o p raco w an ie całości w spółczesnego praw a w yznaniow ego, które ukazyw ałoby w sposób o d p o w ied n io usystem atyzow any rezu ltaty długiego i skom plikow anego pro cesu norm alizacji stosunków m iędzy państw em a K o ściołem , ja k a n astąp iła na p odstaw ie nowej K onstytucji R P (1997) i k o n k o rd atu m iedzy S tolicą A p o sto lsk ą i Polską (ratyfikow anego w 1998). Z ap o trz eb o w an ie n a tego ro d zaju o p raco w an ie je s t zro zu m iałe w K raju, w którym o k o ło 99% społeczeństw a d ek laru je swą p rzynależnośę do kościołów i innych zw iązków wy znaniow ych, z czego ok. 94% - do K ościoła katolickiego, 5% - do innych k o ściołów i związków wyznaniow ych, a tylko ok. 1% stanow ią bezw yznaniow cy (ateiści, deiści, agnostycy).
