Morawski, Zbigniew
"Historia Gdańska, t. 1", oprac. zbiorowe
pod red. Edmunda Cieślaka, Gdańsk
1978 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 7 1 /1 , 1771980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I 1 7 7
„D w ory władców i chłopów ”). Wiele uwagi poświęcił początkom urbanizacji i postępowi m aterialnem u.
W rozdziale IV: „N orm anow ie a św iat wczesnośredniowieczny” (s. 160— 187) znajdujem y charakterystykę działalności i roli N orm anów w Europie Zachodniej i W schodniej. Jak pod kreśla Leciejewicz nie sprow adzała się ona wyłącznie do wojen i rabunków . K onfrontacja zbrojna ustępow ała z czasem na plan dalszy wobec działalności pokojowej. Łatw ość przystoso w ania się d o obcych w arunków (jak podkreśla au to r była ona funkcją kultury ukształtow anej na północy) prow adziła często do zatraty odrębności etnicznej N orm anów . Leciejewicz wysoko przy tym podnosi zasługi N orm anów w ożywieniu handlu, wytwórczości, żeglugi oraz dostar czaniu nowych wzorców artystycznych. Specjalną uwagę poświęcił au to r konfrontacji norm ań- sko-słowiańskiej. W skazał na podobieństw a w kierunkach rozw oju społeczno-politycznego Skandynaw ii i Słowiańszczyzny, przy rozbieżnościach w naturalnych w arunkach bytu. Sytuacja ta stw arzała przesłanki d o naw iązania k ontaktów gospodarczych od V III/IX w. oraz spora dycznych kontaktów politycznych.
Tę cenną książkę uzupełniają liczne fotografie, rysunki i m apy oraz bibliografia i indeks.
M . D.
Historia Gdańska, opracow anie zbiorow e pod redakcją Edm unda C i e ś l a k a
t. I : do roku 1454 pod redakcją E dm unda C i e ś l a k a , W ydawnictwo M orskie, G dańsk 1978, s. 784.
N ajnow sza zbiorow a synteza dziejów G dańska pow staje ja k o pierwsze pełne opracow anie historii tego m iasta od czasów „Geschichte der S tad t D anzig” P. S im s o n a . Tom I obejm uje okres od IVII w. d o 1454 r. W części pierwszej om ówione są formy i kształtow anie się osadnictw a d o połow y X w., gospodarka (w tym rzem iosło i wymiana) oraz kultura duchow a okresu (autor — L. J. Ł u k a ) . Podobnie część druga, „G dańsk pod panow aniem dynastii piastow skiej i w schodniopom orskiej” (IX—X III w., autoram i poszczególnych rozdziałów są A. Z b i e r - s k i i K . J a s i ń s k i ) obejm uje zagadnienia rozw oju przestrzennego G dańska, wytwórczości rzemieślniczej, produkcji żywnościowej, handlu i funkcji portow ych miasta, struktury ludności oraz kultury. D ruga połowa tej części pośw ięcona jest głównym problem om dziejów politycznych G dańska. Jak widać, w pierwszych dw óch częściach dom inują zagadnienia kultury materialnej i gospodarki. W ynika to w pewnej m ierze z ilościowej przewagi źródeł archeologicznych, nagrom adzonych w toku pow ojennych badań. N iestety, m imo sprzyjających w arunków geolo gicznych, w arstwa kulturow a tego żywego i rozwijającego się m iasta nie jest zbyt dobrze zachow ana — dlatego odtw arzanie jego dziejów w oparciu o zabytki archeologiczne napotyka na pewne trudności, zwłaszcza wtedy, gdy konfrontuje się archeologię ze źródłam i pisanymi. Przejawem tego są różnice stanowisk autorów drugiej części w sprawie lokalizacji najstarszych osad typu miejskiego na terenie G dańska, św iadom ie odnotow ane w dziele. Część trzecią (M . B is k u p ) rozpoczyna opis kształtow ania się miejskiego, zespołu osadniczego i układu przestrzennego od początku XIV w., stulecia krystalizacji gdańskiej aglom eracji miejskiej; dalej, zgodnie z przyjętym układem traktuje się o ludności, handlu i produkcji rzemieślniczej, o miejscu G dańska w Hanzie, o stosunkach z zakonem krzyżackim i kulturze. Omawiając schyłek rządów krzyżackich (1409— 1454) w oddzielnej partii trzeciej części, au to r koncentruje się na wydarzeniach politycznych i społecznych okresu, rejestrując zarazem przeobrażenia w układzie przestrzennym , gospodarce, oraz dem ografii i kulturze. W arto też odnotow ać um ieszczoną na początku tom u rozpraw kę o nazw ach miejscowych aglomeracji gdańskiej (H . G ó r n o w i c z a ) . Tom jest bogato ilustrow any, zaopatrzony w oddzielne omówienie stanu badań w poszczególnych częściach, bibliografię, a także indeksy, rzeczowy, osobowy i geogra ficzny. W ydaje się, że tak obszerne potraktow anie dziejów G dańska, jakie zamierzyli sobie autorzy, jest w pełni uzasadnione: synteza ukazuje historię m iasta potężnego, odgrywającego wielką rolę w dziejach Rzeczypospolitej, m iasta będącego długie lata niezależnym organizm em politycznym.
Z . M .
