View of The Dispute over Hermas' "Shepherd"

SPÓR 0 "PASTERZA" HEEMASA

Z a licza n y tr a d y c y jn ie do pism Ojców A p o sto lsk ic h i c i e ­

szą cy s i ę znaczną powagą w K o ś c ie le ju ż pod k o n iec I I w ., po­

s ia d a "Pasterz" Hermasa n a jb a rd ziej bodaj b u rzliw ą h i s t o r i ę

in t e r p r e t a c j i ze w sz y stk ic h ź r ó d e ł w c z e sn o c h r z e śc ija ń sk ic h .

S .ia d c z y o tym zarówno o b f i t o ś ć p ośw ięcon ej mu l i t e r a t u r y ,

jak i różnorodność t e o r i i in te r p r e ta c y jn y c h , k tó re począw­

szy od d r u g ie j połowy XIX w. u s i ł u j ą w y ja śn ić z a w iłą p r o b le ­

matykę lit e r a c k ą i t e o lo g ic z n ą te g o pism a. Do n a jb a r d z ie j

spornych n a le ż a ły podstawowe k w e s tie , będące nadal przedm io­

tem ożywionych d y s k u s ji: au torstw o i o zas p o w stan ia, s tr u k ­

tu ra lit e r a c k a d z i e ł a oraz ź r ó d ła i n s p i r a c j i nauki Hermasa.

T akie czy in n e r o z s t r z y g n ię c ia ty ch problemów deoydują z ko­

l e i o rozum ieniu te k s tu i zaw artych w nim i d e i t e o l o g i c z ­

nych. A tr z e b a p o d k r e ś lić , żo w ła ś n ie w a sp e k c ie doktrynalnym

stan ow i "Pasterz" n iezw yk le ciekawe i cenne świadectwo k s z ta ­

łto w a n ia s i ę początków nauki c h r z e ś c ij a ń s k ie j w tak ważny<h

d z ie d z in a c h , ja k e k l e z j o l o g ia /w tym p o k u ta /, pneum atologia

i c h r y s t o lo g ia . W spółczesne p o d ję c ie ty c h d o n io s ły c h zagad­

n ie ń j e s t zarazem w ejściom w h i s t o r i ę dokonanych ju ż i n t e r ­

p r e t a c j i , za ś p o stęp w badaniach h is t o r y c z n o lit e r a c k ic h do­

maga s i ę zarazem wypracowania na nowo odpowiednich za sa d .

N in ie js z y a rty k u ł stan ow i in itiu m w ta k rozumiane badania.

i . PIERWSZE ODKRYCIA I KONTROWERSJE

Po raz p ierw szy t e k s t "Pasterza" z o s t a ł opublikowany

w 1513 r . z Wulgaty przoz L e fe v r e 'a d E ta p les i aż do p o łu

wy XIX w. znany b y ł ty lk o w w e r s ji ł a c i ń s k i e j , n ie li c z ą o

341

drobnych cyta tó w u Ojców / Ir e n e u s z , Klemens A le k s a n d r y js k i, O rygen es, A ta n a z y / . O dkrycie manuskryptów g r e c k ic h o tw ie ra nowy eta p in ten syw n ych badań. W 1855 roku C .Sim o n id e s o d n a j­ d u je g r e c k i manuskrypt te k s tu na gó rze Athos /Codex A th e n - s i s / , a w 1859 C .T is c h e n d o r f dokonuje podobnego o d k ry cia w m onastyrze na S y n a ju /Codex S i n a i t i c u s / . W m ięd zyczasie , w 1857 r . , A .R .D r e s s e l p u b lik u je nowo o dk rytą w ersję ł a c i ń ­ ską " P a s t e r z a " , Codex P a l a t i n u s . Do teg o n a le ży je s z c z e do­ d ać w e rsję e t io p s k ą , k tó r ą odkrył i opublikow ał w 1860 toku A . d 'A b b a d ie . R o zp o częła s i ę żmudna p ra ca wydawania tekstów ^ a z a nimi p o ja w iły s i ę p ierw sze i n t e r p r e t a c je . Warto bez wąt p ie n ia j e wspom nieć, gdyż p ozw o li to le p i e j o c e n ić , w czym I s t o t n i e w zb ogacają n aszą w iedzę o " P a s te r z u " Hermasa.

J u ż p ie r w s i kom entatorzy a k ce n to w a li znaczne r ó ż n io e , ja k ie zach od zą pomiędzy czterem a pierw szym i W izjam i a r e s z

-1 P ierw sze w ydan ia: R .A n g e r , Hermae P a s to r g r a e c e , L lp s ia e 1856 / e d i t i o p rin o ep s - n ie p o sia d a żad n ej w a r to ś c i nau­ k o w e j, gdyż wydawca p ad ł o f i a r ą oszustw a C .S im o n id e s a , k tó r y sp rze d a ł b i b l i o t e c e w L e ip z ig ty lk o c z ę ś ć te k s tu o r y g in a ln e g o , a r e s z t ę sam spreparow ał w o p a rciu o w ers­ j ę ł a c iń s k ą ; jedn ak w tym samym roku b ib lio t e k a zdobyła k o p ie t e k s tu a u te n ty cz n e g o / ; A .F .T ls c h e n d o r f , Hermae P as­ t o r g r a e c e , L ip s ia e 1856 / a u to r uważał te n t e k s t za g r e c ­ k i p rze k ła d o r y g in a łu ła o iń s k ie g o - zm ie n ił zd a n ie po od­ k r y c iu Kodeksu na S y n a ju / ; A .R .D r e s s e l , Patrum A p o s t o li c o - rum o p e ra , L ip s ia e 1857, 409-571 - w 2 wyd. te g o ż d z i e ł a z 1863 ro k u . A .F .T is o h e n d o r f opublikow ał Codex S i n a i t i c u s ; A . d 'A b b a d le , Hermae P a sto r a e th io p ic e primum e d i d i t . . . , L ip s ia e i8 6 0 . Pierw sze wydanie k ry ty cz n e i in te g r a ln e s p o r z ą d z ił A .H i l g e n f e l d , Hermae P a sto r g r a e c e e c o d ic ib u s S i n a i t i c o e t l i p s i e n s i scriptoru m ąu e e c c le s ia s tlc o r u m e x c e r p t i s , c o l l a t i s v e r s io n ib u s l a t i n a u traąu e e t a e t h io - p i c a , L ip s ia e 1866, 1881^, 1887**. In fo r m a c je na temat od­ k ry ć i h i s t o r i i wydań te k s tu pódaje S t . G i e t , Hermas e t

t ą d z i e ł a . To s k ł o n i ł o C. d e C ham pagny'ego^do p r z y j ę c i a t e o ­ r i i o dwóch a u to r a c h " P a s t e r z a " . P ie rw szy m , w ed łu g n i e g o , b y ł H erm as, u c z e ń ś w .P a w ła /H z 1 6 , i 4 / , p l s z ą c y z a cz a só w K lem en sa R zym sk iego - a u to rem z a ś p o z o s t a ł e j c z ę ś c i b y ł H e r - m as, b r a t P iu s a I / 1 4 5 - 1 5 5 / . N ie tr u d n o o d g a d n ą ć , ż e t o s t a ­ n o w isk o j e s t k o m p ila c j ą in f o r m a c j i z a c z e r p n i ę t y c h od O r y g e- n e s a 1 z Kanonu M u r a t o r ie g o . O r y g in a ln ą k o n c e p c j ę p odw ójn ego

3 a u t o r s t w a s fo r m u ło w a ł z k o l e i J . H a u s s l e i t e r . J e g o zd an iem w ła ś c iw y t e k s t " P a s t e r z a " r o z p o c z y n a s i ę od p i ą t e j W iz j i i z o s t a ł n a p is a n y p r z e z H erm asa, b r a t a P iu s a I w p o ł . I I w ., n a t o m ia s t c z t e r y p o c z ą tk o w e W iz je p o c h o d z ą z k o ń c a I I w. od anonim ow ego a u t o r a , k t ó r y j e n a s t ę p n i e a n t y d a t o w a ł. 4

Z n a z w isk ie m A .H i l g e n f e l d a , w y b itn e g o b a d a c z a i w ydaw ­ cy t e k s t u , w ią ż e s i ę t e o r i a o t r z e c h a u t o r a c h . W edług n ie g o n a j s t a r s z ą c z ę ś ć d z i e ł a s t a n o w i p a r t i a śr o d k o w a , od 5 W iz j i - do 7 P o d o b ie ń s tw a ; j e j a u t o r a n a zw a ł umownie "Hermes p a s t o r a l i s " , k t ó r y p i s a ł pod k o n i e c p an ow an ia D om icjan a lu b za T r a j a n a . Z k o l e i in n y a u t o r , "Hermes a p o c a l i p t i c u s " n a p i s a ł 1 - 4 W iz je pod k o n ie c p an ow an ia T r a ja n a lu b z a H a d r ia n a . W r e s z c ie "Hermes s e c u n d a r iu s " , b r a t P iu s a I , d o k o n a ł p ew ­ n ych popraw ek t e k s t u i d o r z u c i ł P o d o b ie ń s tw a 8 - 1 0 . Jed n ak p r z e w a ż a j ą c a c z ę ś ć o p i n i i u c z o n y c h - i to t y c h n a j z n a k o m it s z y c h - b r o n i ł a j e d n o ś c i l i t e r a c k i e j P a s t e r z a . N a l e ż e l i d o n i c h T h .Z ah n ^ , F .X .F u n k ^ i A. v o n H a r n a c k ? . 2 L es A n t o n in s , t . l , P a r l s 1 8 6 3 . 3 De v e r s i o n i b u s p a s t o r i s Hermae l a t i n i s , A o ta S e m in a r ii P h i l o l o g i c i E r l a n g e n s i s , 3 / 1 5 8 4 / 3 9 9 - 4 7 7 . 4 K om entarz do 2 w yd. " P a s t e r z a " z 1881 / j w . p r z y p . 1 / . 6 T h .Z a h n , Der H ir t d e s Hermas u n t e r s u o h t , G otha 1 8 6 4 . 6 F .X .F u n k , Opera Patrum a p o s t o l i c o r u m , T ttb in g en 1 8 7 8 .

T e n ż e , P a t r e s a p o s t o l i o i , t . l , T ttb in g en i 9 0 1 .

7 O .G e b h a r d t, A. von H a rn a ck , Patrum a p o s t o l lo o r u m o p e r a , L i p s i a e 1 8 7 7 .

343

-Z w ła sz o z a dwaj u c z n io w ie te g o o s t a t n i e g o , A.Link& o ra z P .B a u g a r tn e r p o le m iz o w a li z te z a m i A .I I ilg e n f e ld a i w a ln ie p r z y c z y n i l i s i ę do u t r w a le n ia o p i n i i o jednym a u t o r z e . Na­ t o m ia s t n a d a l poszu k iw an o w ła śc iw e g o w y tłu m a c z e n ia w yraźnych p ę k n ię ć i p o w tó rzeń w t e k ś c i e , co w skazyw ało na t o , że p ia n o m u sia ło pow staw ać e ta p a m i. Za tak im r o zw ią za n iem o p o w ie d z ia ł s i ę A.^ von H arnackiO . Według n ie g o a k tu a ln y t e k s t " P a ste r z a " s k ła d a s i ę z s z e ś c i u k o le j n o po s o b ie n a p isa n y c h fragmentów : n a jp ie r w I s t n i a ł a 2 W iz ja , potem Hermas d o p is a ł k o le j n o 1 ,3 i 4 W iz ję , n a s t ę p n ie z r e d a g o w a ł dużą p a r t i ę od 5 W iz ji do 8 P o d o b ie ń stw a , po czym d o d a ł j e s z c z e 9 i 10 P o d o b ie ń stw o . Choć t e n p o d z ia ł n ie p r z y j ą ł s i ę , t o jed n ak poważną z a s ł u ­ gą A. von H arnacka b y ło z w r ó c e n ie uwagi na p o tr z e b ę u w zg lęd ­ n i e n i a h i s t o r i i r e d a k c j i p rzy i n t e r p r e t a c j i t e k s t u . Z adanie t o n a d a l j e s t rów n ie a k t u a ln e , co tru d n e do w ykonania.

Z łożon y c h a r a k te r d z i e ł Hermasa s k ł a n i a ł n ie k tó r y c h uczonych do s z u k a n ia in n ych j e s z c z e d róg w y ja ś n ie ń . P rzed ­ miotem z a in te r e s o w a ń s t a ł s i ę ję z y k i t e r m in o lo g ia t e o l o g i c z na " P a s te r z a " . P iorw szym , k tó r y p od d ał t o pism o gruntow nej a n a l i z i e l i n g w i s t y c z n e j , b y ł T h .Z a h n ^ . O c e n ił on bardzo n is ko t a l e n t p i s a r s k i Hermasa i s t w i e r d z i ł , że z p e w n o śc ią g r e ­ ka n ie b y ła j e g o ję z y k ie m m a c ie r z y sty m . Na dowód te g o sp o rn ą d z i ł o b sz e r n ą l i s t ę hebraizm ów w y stę p u ją c y c h w t e k ś c i e . J e ­ go o p in ia w tym p r z e d m io o ie p o z o s t a ł a z a s a d n ic z o n ie w z r u ­ sz o n a p r z e z z g ó rą s t o l a t ^ . N ie w ą tp liw ie t o in s p ir o w a ło do 8 D ie E in h e it d es P a s to r Hermae, Marburg 1888. 9 D ie E in h e it d es Hermas - B uohs, F r e ib u r g i . B r. 1889. 10 G e s c h ic h te d e s a l t c h r i s t l i o h e n L it e r a t u r b i s E u s e b iu s , t . 2 , C h r o n o lo g ie , L e ip z ig 18 9 7 , 2 5 7 -2 6 7 . 11 T h.Z ahn, jw . 4 8 7 -4 9 7 .

szu k a n ia nowych ro zw iązań p rzez odw ołanie s ię do t r a d y c j i j u ­ d a i s t y c z n e j . Na tym g ru n cie pod k on iec X IX w. p o ja w iła s ię t e o r i a , według k t ó r e j " P a s te r z " b y ł p ie rw o tn ie pismem c z y s to żydowskim, k tó re c h r z e ś c ija n i e p r z y s to s o w a li do w łasnych po­ tr z e b dokonując c h a r a k te r y s ty c z n y c h i n t e r p o l a c j i . O p in ię tę

i3

sform ułow ał n a jp ierw F .C p i t t a , j e j n a jb a r d z ie j znanym p ro - 14

pagatorem b ył D .V 8 1 te r , a w XX w. odnowił j ą bez powodze­ n ia G .S c h lK g o r lS . Mimo poważnych braków t e j t e o r i i ? j e j n ie ­ w ątp liw ą z a s łu g ą b yło s z e r o k ie u w zglę d n ien ie t r a d y c j i j u d a i s ­ ty c z n e j w bad an iach m y śli r e l i g i j n e j " P a s t e r z a " .

W o k r e sie międzywojennym zdecydowanie na p ierw sze m ie j­ sc e w y b ija s ię Komentarz M .D ib e llu s a ^ , w spółtw órcy Formge- s c h i c h t e . Jo go d z ie ło j e s t zw ieńczeniem c a łe g o p o p rz e d z a ją ­ cego okresu badań. Znakom ity b i b l i s t a n ie m ie ck i posunął p r z e ­ de w szystkim b ad an ia w a sp e k cie m etodologicznym . Przed nim uwaga uczonych kon cen trow ała s i ę głów nie na problem ie je d n o ś ­ c i i źró d ła c h li t e r a c k i c h " P a s t e r z a " . M .D ib e liu s s t w i e r d z i ł , że w ie le t r u d n o ś c i, a nawet s p r z e c z n o ś c i w y stęp u ją cy ch w te k ­ ś c i e , n ie może być w yjaśn io n ych ty lk o przy u życiu 'm eto d k r y

-M .D ib e liu s , Der H ir t des Ilermas, T-Mbingen 1923, 424; nowo dane d o r z u c ił K .G r o b e l, Shcpherd o f Hermas, P arable I I , Van d e r b ild S tu d ie s in the H um anitas, 1951, 5 0 -5 5 . Gruntowne studium za g a d n ie n ia i r e w iz ję dotychczasow ych poglądów pod­ j ą ł A .H ilh o r s t .S e m itis m e s e t la tin ls m e s dans le P a ste u r d Hermas, Nijm egon 1976.

13 Zur G e sc h ich te und L it e r a t u r des U rc h riste n tu m s, G H ttin gen 1896, t . 2 , 241-437.

14 Die V is io n c n des Hermąs, d le S i b y l l e und Ciumons von Rom, B e r lin 1900; te n ż e , D ie a p o s to lis c h e n VM ter, B e r lin 1908. 15 Der H ir t des nermas e in e u rsp rM n g lich jH d isc h e S c h r i f t ,

"Nieuw T h e o lo g ls c h T i j d s c h r i f t " 16/1927/, 327-342.

16 Der H ir t des Hermas. Handbuch zum Neuen T estam en t. ErgM nz- ungsband, TMbingen 1923, 415-644.

345

t y k i l i t e r a c k i e j . N a le ż y p o s łu ż y ć s i ę m etodą h i s t o r i i tr a d y ­ c j i / e i n e t r a d i t i o n s k r i t i s c h e E rk lH ru n g/, w in n ej i ś ć ślad am i r ć ż n y c h t r a d y c j i a b so r b u ją c y c h Hermasa, k tó r e on z k o l e i p r z e tw a r z a i n a d a je im w ła sn ą i n t e r p r e t a c j ę . K ie r u ją c s i ę t y ­ mi z a ło ż e n ia m i, o s ią g n ą ł M .D ib e liu s znaczny p o s tę p przy ana­ l i z i e ta k tru d n y ch tem atów , j a k p n e u m a to lo g ia P rzyk azań , a l e ­ g o r i a w ie ż y i e p i f a n i a P a s t e r z a . Obok gruntownych a n a l i z s z c z ę t - g ó ło w y c h , Komentarz te g o u czo n eg o z a w ie r a w ie le m a te r ia łu po­ równawczego w raz z ustosunkow an iem s i ę do o s i ą g n i ę ć p op rzed ­ n ik ów , p r z e z co j e g o d z i e ł o sta n o w i prawdziwą sumę w ie d z y , k t ć r a zachow uje sw o ją w a r to ś ć ró w n ie ż d la w s p ó łc z e s n y c h do­ c ie k a ń nad l i t e r a c k ą 1 t e o l o g i c z n ą p rob lem atyk ą " P a sterza " Hermasa.^

J e s z c z e dwa ważne w y d a r z e n ia n a le ż y odnotow ać z ok resu 17

m ię d z y w o je n n e g o . W 1934 roku C .Bonner o p u b lik o w a ł n ie z n a ­ ny d o tą d m anuskrypt g r e c k i " P a ste r z a " , tz w . M ichigan Codex. P a p ir u s p o c h o d z i z E g ip tu z d r u g ie j połowy I I I w ., a j e g o o s o b liw o ś c ią j e s t t o , ż e n ie z a w ie r a w c a le W iz j i. Z k o l e i t u ż p r z e d w ojną z o s t a ł y zeb ran e i opublikow an e ró żn e f r a g ­ menty w e r s j i k o p t y j s k i e j t e k s t u . D z ie ła te g o d ok on ał L .T h .L e - f o r t , k tó r y do znanych w c z e ś n ie j fragm entów /1 9 0 3 - 1 9 1 0 , J .L e ip o ld i L .D e la p o r t e / d o d a ł nowe i c a ł o ś ć s y s te m a ty c z n ie o p r a c o w a ł* ^ .'W e r sja k o p t y j s k a " P a ste r z a " p o ch o d z i r ó w n ie ż z E g ip tu i j e s t r e p r e z en to w a n a p r z e z tr z y ró ż n e kodeksy /V

-17 C .B on n er, A Papyrus Codex o f th e Shepherd o f Hermas /S in ^ 2 - 9 / , w it h a fragm en t o f th e M andates, M ichigan 1934. 18 L .T h .L e f o r t , Le P a ste u r d'Hermas en c o p te s a h id iq u e ," L e

M u se o n " 5 1 /1 9 3 8 / 2 3 9 -2 7 6 ; t e n ż e , Le P a ste u r d Hermas. Un nouveau cod ex s a h i d i ą u e , tam że, 5 2 /1 9 3 9 / 2 2 3 -2 2 8 . T ek sty t e , wraz z nowo odkrytym i fragm en tam i, o p u b lik o w a ł autcr w cennym d z i e l e : Les P e r e s a p o s t o liq u e s en c o p t e , Louvain

-V II w . / - w śród k i l k u n a s t u frag m en tó w t e k s t u n i e z n a jd u je m y znów W i z j i . S tw ie rd z o n y w obydwu w ypadkach b r a k W iz ji n i e j e s t b e z z n a c z e n ia d l a k r y t y k i t e k s t u . W ła ś n ie t e n f a k t n i e ­ k t ó r z y u c z e n i u w a ż a ją z a d e c y d u ją c y arg u m en t p rz e m a w ia ją c y z a tym , że p i e r w o t n i e i s t n i a ł y dw ie n i e z a l e ż n e od s i e b i e c z ę ś c i , cz y naw et dwa ró ż n e d z i e ł a , k t ó r e z k o l e i z o s t a ł y p o łą c z o n e p r z e z samego H erm asa lu b r e d a k t o r a k o ńcow ego. D o d aj­ my je d n a k z a r a z , że p rz e c iw k o t e j h i p o t e z i e p rzem aw ia ł a c i ń ­ s k a W u lg a ta , p o c h o d z ą c a b ez w ą t p i e n i a z k o ń c a I I w. i z a ­ w i e r a j ą c a i n t e g r a l n y t e k s t " P a s t e r z a " . W ydaje s i ę z a te m , że

in n e p rz y c z y n y zad e c y d o w ały o n ie o b e c n o ś c i W iz ji w w y m ien io ­ nych k o d e k s a c h . A m oże, po p r o s t u , w nowym ś r o d o w is k u , w z u ­ p e ł n i e z m ie n io n y c h w a ru n k a c h r e l i g i j n y c h i h i s t o r y c z n y c h , u znano t o w ezw anie do p o k u ty j u ż z a n ie z r o z u m ia ło i n i e a k ­ t u a l n e - i zrezy g n o w an o z t e j p a r t i i t e k s t u .

2 . WSPÓŁCZESNE WYDANIA TEKSTU I NOWE INTEHPHETACJE Po d r u g i e j w o jn io ś w ia to w e j r o z w in ą ł s i ę w K o ś c ie le k a t o l i c k i m s z e r o k i n u r t p o w ro tu do ź r ó d e ł . O d k ry c ia w Qumran i Nag Hammadi r z u c i ł y nowe ś w i a t ł o na p o c z ą t k i c h r z e ś c i j a ń ­ s tw a , a p o ś r e d n io ró w n ie ż na d z i e ł o H erm asa. '.Y tym k o n t e k ś ­ c i e n a s t ą p i ł o w y raźn e o ż y w ie n ie z a in te r e s o w a ń " P a s te r z e m " . Plonem żmudnych p r a c z te g o o k r e s u s ą dw ie nowe, k r y ty c z n e e d y c je t e k s t u p rz y g o to w a n e n i e z a l e ż n i e od s i e b i e p r z e z M .W hit- t a k e r a ! 9 i R . J o l y 'e g o ^ 9 , W s p ó łc z e ś n i b a d a c z e " P a s t e r z a " o t r z y

-19 Der H i r t d e s H erm as, B e r l i n -1956, -1967^ m it N ach trH g e und B e r ic h tu n g e n . P o r . r e c . H .C h ad w ick , The New E d i t i o n o f H erm as, ^ 'J o u rn a l o f T h e o l o g i c a l S t u d i e s " 8 / 1 9 5 7 / 2 7 4 -2 8 0 . 20 H erm as, Le P a s t e u r , /SCh 5 3 / P a r i s 1958, 19682;

- 347

m a li w ię c z n a k o m ite n a r z ę d z ia p racy sw o ją j a k o ś c i ą z n a c z n ie p r z e w y ż s z a ją c e t e w yd an ia, którym i d y sp o n o w a li ic h p o p r z o d -n ic y . Do to g o n a le ż y j e s z c z e dodać nowy p r z e k ła d i Komen-

22

t a r z G .F .S n y d e r a . P o z o s ta w ia ją c o ce n ę ty c h e d y c j i i tłu m a ­ c z e ń s p e c j a l i s t o m , zaznaczm y r z e c z d l a nas t u t a j i s t o t n ą : w sz y sc y t r z e j u o z e n i s t o j ą z a s a d n ic z o na s ta n o w is k u , że "Pas te r z " j e s t d z ie łe m je d n e g o a u t o r a , i że z o s t a ł n a p isa n y w Rzymie w p ie r w s z e j p o ło w ie ±1 w ie k u .

Wydawało s i ę za te m , ż e p r z y n a jm n ie j sp ó r o a u to r stw o i j e d n o ś ć l i t e r a c k ą n a sz e g o p ism a z a k o ń c z y ł s i ę p o lu b o w n ie: s tr o n y z g o d z iły s i ę w k w e s tia c h z a s a d n ic z y c h , r e z e r w u ją c s o ­ b ie prawo do odm iennych poglądów w spraw ach b a r d z ie j s z c z e ­ g ó ło w y c h . W tym w ła ś n ie duchu p i s a ł R .J o ly w swoim Komenta­ rzu z 1958 r . k o n s t a t u j ą c , że a u to r " P a ste r z a " j e s t j e d e n , a ró ż n e t e o r i e temu p r z e c iw n e , o w ie lu a u to r a c h , z a s łu g u j ą z a le d w ie na w spom nienie^ . Spór r o z g o r z a ł jednał: od nowa. D y sk u sja t o c z y ł a s i ę na p rzem ian w okół dwóch klu czow ych spraw: a u to r s tw a o r a z j u d e o o h r z e ś c ij a ń s k ie g o c h a r a k te r u d z ie ł a . N ie s p o s ó b , o c z y w i ś c i e , p r z e d s t a w ić w y cze r p u ją c o w tym k ró tk im s z k ic u ta k r o z l e g ł e j p r o b le m a ty k i. Problem j u d e o - c h r z e ś o ij a ń s k ie g o c h a r a k te r u " P a ste r z a " z a s łu g u j e na omó­ w ie n ie w osobnym a r t y k u l e . T u taj p r z e ś le d z im y p ie r w sz y n u rt d e b a ty , d o ty c z ą c y a u to r s tw a i n t e r e s u j ą c e g o nas d z i e ł a .

21 L .W .B arnard, The Shepherd o f Hermas i n r e c e n t study,w T he H eytrop J o u r n a f ' 9 / 1 9 6 8 / 2 9 -3 6 oraz ooenę obydwu e d y c j i A .H i l h o r s t , jw . 1 6 - 1 8 .

22 G .F .S n y d e r , The Shepherd o f Hermas. A New T r a n s la t io n and Commentary. The A p o s t o lić F a th e r V I, Camden 1968; r e c . t e j p r a c y : J .P .A u d e t," J o u r n a l o f D i b l i c a l L it e r a t u ­ ro*; 8 7 / 1 9 6 8 / 4 7 5 -4 7 7 .

Nowy eta p w h i s t o r i i i n t e r p r e t a c j i " P a s te r z a " o tw orzył S t . G i c t ^ , p r o fe s o r ze S tr a s b u r g a , k tó ry wysunął t e o r ię o tr z e c h a u to r a c h . W s w o je j o b sz e rn e j p racy p r z e ś le d z i ł t r a ­ d y c ję manuskryptów, poddał gruntow nej r e w i z j i dotychczasow e i n t e r p r e t a c j e , a przede w szystkim sam p rze p ro w a d ził niezw y­ k le drobiazgow ą a n a liz ę l i t e r a c k ą i t e o lo g ic z n ą d z ie ł a H e r- mansa. Postulow any p rze z n iego sposób ro zu m ien ia te g o p i s ­ ma c a łk o w ic ie o d b ie ga od d o ty ch cza so w e j t r a d y c j i - s tą d wyma­ g a n ie c o s z e r s z e j p r ó z e n t a c ji , choć musimy s i ę o g r a n ic z y ć do podstawowych s tw ie r d z e ń .

W je g o u ję c iu p ro ce s pow staw ania " P a s te r z a " p r z e d s ta ­ w ia s i ę n a s tę p u ją c o . N ajp ierw z o s t a ł y n ap isan e c z t e r y pierw sze W iz je , n a jw c z e ś n ie j z końcem I w . , a n a jp ó ź n ie j w la ta c i d w u d zie sty ch I I w ieku^^. I c h a u t o r , najpraw dopodobniej H e r- mas /ch o ć może to być rów nież im ię za p o ży c zo n e / , w y s tą p ił w gm inie rz y m sk ie j z wezwaniem do p o k u ty . Do tego c e lu n a j­ b a r d z ie j nadawały s ię w ła śn ie w iz je w ty p ie a p o k a lip ty cz n y m , nasycone elementami o s o b is ty m i. W centrum je g o za in tereso w a ń - co w yraźnie o d r ó żn ia go od dwóch p o z o s ta ły c h autorów - j e s t nauka o K o ś c i e l e , p ro egzystu ją cym i zarazom budującym s i ę na z ie m i. Przy tym c h r y s t o lo g i a j e s t za le d w ie z a z n a c z o

-24 H crm as, Le P a s te u r , P a r is 1963 / to d z ie ł o cytujem y d a l e j / . N a stę p n ie b r o n ił sw oich poglądów na sympozjum w S tr a s b u r ­ gu w 1964 ro k u . H c fe r a ty i d y sk u sje ukazały s i ę w "A speots du ju d ó o - c h r is t i a n i s m e " , P a r is 1965; je g o w y stą p ie n ie wraz z d y s k u s ją z o b . tam że, 9 5 - i l 2 ; "Un oourant ju d e o - c h r e tio n a dome an mi io u du 11^ s l o c i e ? " Opublikow ał je s z c z e sk ró t sw o jej k o n c e p c ji p t . L cs t r o i s au teu rs du P a ste u r d 'H c r m a s ," S tu d ia P a tr is tic a '* 8 / 1 9 6 6 / 1 0-23 . 25 S z e r o k ie omówienie W iz ji - Hermas, jw . 11-20 /omówienie

t r o ś c i / , 71-74 / t r a d y c ja m anuskryptów/, 81-85 / k ry ty k a w ew nętrzna, z w ł. r e p e t y o je / , 108-137 / a n a liz a te o lo g ic z n a /

349

na i podporządkow ana e k le z j o lo g ic z n e m u punktow i w id z e n ia . Obok t y c h ele m e n tó w , w p r z e k o n a n iu S t . G i ę t a , z a odrębnym au­ to rstw em 1^-4 W iz ji p rzem aw iają j e s z c z e k r y t e r i a z e w n ę tr z n e : brak t e j c z ę ś c i d z i e ł a w M ich ig a n Codex ora z w w e r s j i k op - t y j s k i e j , co b y ło j u ż p o d n o sz o n e .

A p el H erm asa, k o n k lu d u je S t . C i e t , m u sla ł w id o c z n ie s p o t k aó s i ę z u zn an iem , gd yż w przeciw nym r a z ie b y łb y u l e g ł c a ł ­ kow item u z a p o m n ie n iu . P op u la rn a nauka "małego pisem ka" d o ­ m agała s i ę je d n a k d o p e ł n i e n i a . T u t a j , zdaniem te g o uczonego^^ w kracza d r u g i a u t o r , umownie nazwany P a ste r z e m , k tó r y r o z w ija z i n s p i r a c j i 3a n o w ej d o k tr y n ę o Synu Bożym. J e g o d z ie łe m j e s t 9 P o d o b ie ń stw o , n a p is a n e m n iej w ię c e j w p o ło w ie I I w. K ilk a l a t p ó ź n ie j t r z e c i a u t o r , P s e u d o - P a s t e r z , d o p is u j e dw ie p a r­ t i e t e k s t u . P ie r w s z ą , na k t ó r ą s k ła d a j ą s i ę : 5 W iz ja , i2 P rzy k a za ń i P o d o b ie ń stw a od 1 do S , u m ie sz c z a pom iędzy t e k ­ s ta m i sw o ic h p o p r z e d n ik ó w , a c z ę ś ć d r u g ą , t z n . iO P o d o b ień ­ s t w o , n a końcu d z i e ł a ^ ^ . J e g o nauka, p o d k r e ś la S t . G i e t , ma w y r a ź n ie cech y p o le m ic z n e w s to su n k u do Hermasa, a z w ła s z ­ c z a do P a s t e r z a , p r z e d e w sz y stk im w z a k r e s ie c h r y s t o l o g i i , m a ją c e j c h a r a k te r a d o p c j o n is t y c z n y i j u d e o c h r z e ó c lj a ń s k i. T e o r ia S t . G i ę t a n ie p r z e k o n a ła s p e o j a l i s t ó w , k tó r z y w l i c z n y c h r e c e n z ja o h i a r ty k u ła c h p o le m ic z n y c h u sto su n k o w y ­ w a li s i ę do n i e j b ard zo k r y ty o z n le ^ ^ . J e d y n ie J .D a n ie lo u wy-26 Tamże, 4 4 - 4 6 /o m ó w ie n ie 9 P o d o b ie ń s tw a /, 7 6 -8 0 / t r a d y c j a m an u sk ry p tó w /, 1 0 2 -1 0 7 /k r y t y k a w ew nętrzna - w y o d r ę b n ie ­ n i e 9 P o d o b ie ń s tw a /, 1 3 9 -1 7 9 / a n a l i z a t e o l o g i c z n a , 1 5 6 -1 6 8 / c h r y s t o l o g i a / . 27 Tamże, 2 0 -4 0 /o m ó w ie n ie t r e ś c i P rzykazań i P o d o b ie ń s tw a /, 8 5 - 1 0 1 ; 2 4 9 -2 5 4 /k r y t y k a w e w n ę tr z n a /, 1 8 0 -2 4 8 / a n a l i z a t e o l o g i c z n a w tym c h r y s t o l o g i a : 1 8 1 -1 8 4 , 2 1 5 -2 2 4 . 28 R .M .G rant, r e c .," G n o m o n " 3 6 /1 9 6 4 / 3 5 7 -3 5 9 ; J .A .F i s c h e r ,

r a z i ł a p r o b a t ę d l a je g o wywodów o t r z e c h a u t o r a c h - p rz y czym n ie c o p ó ź n i e j sam s u g e r o w a ł - że n a le ż a ło b y p r z y j ą ó

, 29 j e s z c z e c z w a rte g o a u t o r a , r e d a k t o r a c a ł o ś c i . W ydaje s i ę j e d n a k , że je g o s ta n o w is k o o p i e r a s i ę g łó w n ie n a s y m p a tii do ty c h p a r t i i k s i ą ż k i S t . G i ę t a , k t ó r e t r a k t u j ą o j u d e o c h r z e ś c i j a ń s t w i e " P a s t e r z a , a w ię c p r o b le m a ty c e b a rd z o b l i s k i e j a u to r o w i " T h e o lo g ie du ju d e o - c h r i s t i a n i s m e " / P a r i s i 9 5 8 / . Pom iędzy n im i i s t n i e j e je d n a k n a d e r i s t o t n a r ó ż n i c a . D la b a ­ d a c z a ze S t r a s b u r g a e le m e n ty j u d e o c h r z e ś c i j a ó s k i e s ta n o w ią m a t e r i a ł n a j p ó ź n i e j s z y i m ają c h a r a k t e r a d o p c j o n i s t y c z n y , p o d c z a s gdy J .D a n i e l o u uw aża j e z a n a j w c z e ś n i e j s z e i n ie z g a d z a s i ę s ta n o w c z o , aby o k r e ś l a ć j e mianem a d o p c jo n iz m u , 30 l e c z p r o p o n u je nazwę " c h r y s t o l o g i a a r c h a i c z n a " . A p r z e c i e ż t o s t w i e r d z e n i e , k t ó r e u s z ł o uwadze D a n ie lo u , b u rz y lo g i k ę wywodów S t . G i ę t a u sam yck p o d sta w i m usi p ro w a d z ić k o n s e ­ k w e n tn ie do o d r z u c e n i a c a ł e j j e g o t e o r i i .

K ry ty c y w y k a z a l i , że w a r g u m e n t a c j i S t . G i ę t a z n a j d u j e

r e c . , ''T h e o l o g i s c h e H e v u e " 6 1 /1 9 6 5 / 3 0 4 -3 0 8 ; M .W h itta k e r , H erm as, S h e p h c rd o f , New C a t h o l i c E n c y k lo p e d ia t . 6 , New York 1 9 6 7 , 1074; L .W .B a rn a rd , jw . 3 1 -3 2 ; o r a z n a j o b s z e r ­ n i e j s z a k r y t y k a , z k t ó r e j k o rz y s ta m y d a l e j : R .J o l y , H e r­ mas e t l e P a s t e u r , " V i g i l i a e C h r i s t i a n a e " 2 i / 1 9 6 7 / 2 0 1 -2 1 8 ; o r a z A . H i l h o r s t , jw . 2 0 - 2 8 . Do t e g o n a le ż y d o d a ć j e s z c z e s t u d i a , w k t ó r y c h S t . G i e t j e s t f o r m a l n i e k ry ty k o w a n y a z a razem j e d n o ś ć " P a s t e r z a " w y n ik a z t r e ś c i a n a l i z : L .P e rn v e d e n , The c o n c e p t o f th e C h u rch i n th e S h e p h e rd o f H e r­ m as, Lund 1966; G .F .S n y d e r , j w . ; J . i t e i l i n g , Hermas and C h r i s t i a n p r o p h e c y . A s tu d y o f th e e l e v e n t h M a n d a te , London 1973; P h .V i e l h a u e r , G e s c h ic h te d e r u r c h r i s t l i c h o L i t e r a t u r , B e r l i n 1 9 7 5 ,5 1 3 - 5 2 3 . 29 P o r . J . D a n i e l o u , r e c . , " H e c h e r c h e s de s c i e n c e r e l i g i e u s e , 5 2 /1 9 6 7 / 1 0 3 -1 0 7 o r a z g ł o s w d y s k u s j i w: A s p e c ts du j u - d e o - c h r i s t i a n i s m e , jw . l i i . 30 lte c . jw . 105 o r a z A s p e c t s . . . jw . I l i .

3 5 i

-S ię w ie le s ła b y c h punktów. -Spróbujmy n a jw a ż n ie jsz e z n ic h

k ró tk o z a sy g n a liz o w a ó . Wpierw n a le ży wymienió powoływanie s i ę

na tr a d y c ję manuskryptów, k tó ra p r z e c ie ż n ie przemawia za i s t ­

nieniem p r z e z j a k i ś c z a s dwóch o d d z ie ln y c h c z ę ś c i " P a sterza " .

P r z e c iw n ie , n a j s t a r s z e wzm ianki o H erm asie, c y ta ty u Ojców

i tr a d y c ja w ie lu manuskryptów p o tw ie r d z a ją o p in ię o jednym

a u to rz e i je d n o ś o i l i t e r a c k i e j d z i e ł a . Podobnie r z e c z s i ę ma

z jednym z koronnych je g o argumentów, a m ia n o w icie, obecne

w t e k ś c ie p o w tó rzen ia oraz zwroty typu "a p o te m ... u j r z a łe m ...

p o w ie d z ia ł m i . . . " n ie dowodzą a n i l i t e r a c k i e j o d ręb n ości n a s­

tę p u ją c y ch potem p a r t i i t e k s t u , a n i różnego ic h a u to r s tw a * ^

J e s t t o bowiem typowy d la a p o k a lip sy s t y l n a r r a c ji; ponadto

cz a s otrzymanych objaw ień w ca le n ie musi o zn a cza ć, że z o s t a ły

one w tym samym c z a s ie s p is a n e , c z y l i n ie można u tożsam iać

cz a su t e k s t u z fak tyczn ym czasem je g o r e d a k c j i.

J e s z c z e tr u d n ie j p r z y ją ć n iezw y k le skomplikowaną l o g i ­

kę pow staw ania d z i e ł a , zaproponowaną p rzez S t .G ię t a , k tó ra

za k ła d a rz ecz y wpropt nieprawdopodobne z h is to r y c z n e g o i p sy ­

c h o lo g ic z n e g o punktu w id zen ia * ^ . o i l e bowiem można by zro zu ­

m ieć p ostęp o w a n ie d ru g ie g o a u to ra d o łą c z a ją c e g o do znanego

ju ż d z i e ł a w ła sn ą naukę, t o n ie sposób wytłum aczyć r e a k c ji

a u to ra t r z e c i e g o , k tó ry ohce polem izow ać i zarazem p o z o sta ć

niezauważonym, ma zam iar zw a lc za ć b łę d y , a le ic h otw arcie

n ie w ym ienia - co w ię c e j , p ie c z o ło w ic ie i bez zmian je p rze­

p is u j e - w łą c z a ją c skrom nie sw oje wywody pomiędzy d z i e ł a po­

przedników i na końcu. P r z e c ie ż to w szystk o n ie mogłoby u jś ć

uwadze o t o c z e n ia , k tó r e dobrze zn a ło d z i e ł o w w e r s ji k r ó t s z e j

31 H .J o ly , jw . 2 0 5 -2 0 8 .

/j a k tw ie r d z i S t .G i e t / , a ponadto m usiałyby z o s t a ć j a k ie ś

śla d y ty ch w c z e ś n ie js z y c h r e d a k c j i, zanim n ie z o s t a ły one

u zu p ełn ion e p rzez rzekomego ju d e o c h r z e ś c ija n in a - a d o p o jo n is -

t<3.

W reszcie p o z o s ta ły do r o z p a tr z e n ia sprawy język ow e.

S t .G ie t p rzep row ad ził obszerne studium sło w n ictw a "P asterza",

pragnąo od stro n y lin g w is ty c z n e j dodatkowo wzmocnić w iary­

godność sw oich wniosków. Z je g o a n a liz y w ynika, że każdy z

tr z e c h autorów p o słu g iw a ł s i ę w łasną te r m in o lo g ią , a spotykana

d o ść c z ę s t o p o lis e m ia j e s t w ła ś n ie efek tem pracy rćżn y ch

autorów . To za g a d n ie n ie rów nież d o czek a ło s i ę gruntownego

i k rytyczn ego opracow ania. A .H ilh o r s t p o d n ió s ł na w stę p ie

k w e s tie m e to d o lo g icz n e . Z w rócił uwagę na f a k t , że dobór sło w ­

n ictw a j e s t ś c i ś l e związany z wybranym tematom, który w ła ś ­

n ie w "Pasterzu" s i ę z m ie n ia . Ponadto w ie lo z n a c z n o ść używanych

terminów j e s t d o ść c h a ra k te ry sty cz n a d la teg o typu d z i e ł i n ie

można żądać od sta r o ż y tn y c h autorów, aby s t o s o w a li s i ę do

w sp ó łczesn y ch wymagań w tym względzie****. Dodajmy od s i e b i e ,

że deoydująoy wpływ na sło w n ictw o "P asterza" m iały z pewnoś­

c i ą w ykorzystane ź r ó d ła /ju d a is ty o z n e i h e l l e n i s t y c z n e / oraz

ję zy k środ ow isk a, do k tórego s i ę zw ra o a ł. W tym z a k r e s ie mo­

że on być k apitalnym przykładem zmagania s i ę p ierw o tn ej t e o ­

l o g i i c h r z e ś c ij a ń s k ie j z ję zy k ie m .

W dalszym toku sw oich a n a li z , cytowany tu ta j językoznaw ­

ca z Nijmegen zap rezen tow ał w ła sn y sposób ro zw ią za n ia k w e s t ii

lin g w is ty c z n y c h " P a sterza " . Uznając n ie w y sta r o z a ln o ść a n a l i ­

zy samego słow n iotw a form u łu je z a sa d ę, że o jednym czy o w ie ­

lu a u torach może decydować str u k tu r a ję z y k a , a w ięc przede

353

w sz y stk im u żyw an ie podobnych form gram atyczn ych i s k ła d n io ­ w ych*^. j ^ o m a t e r ia ł porównawczy p o s ł u ż y ł a mu g r e k a N T ,r e -- p r e z e n t u j ą c a w ie lu a u to r ó w , ró ż n e d z i e ł a i r ó ż n e ś r o d o w is k a . Po w ybraniu z o a łe g o t e k s t u NT p i ę t n a s t u n a j b a r d z ie j typowych

d la

r o z p r o s z o n e po całym t e k ś c i e - to o p in ia o jednym a u to r z e " P a ste r z a " s t a j a s i ę n ie p o d w a ż a ln a .

Z u p e łn ie na u b oczu to o z o n y c h p o lem ik z e S t.G ie te m po­ z o s t a ł W .C oleborne z A u s t r a l i i , k tó r y w tym samym c z a s ie c p u - b lik o w a ł sw o ją p r a c ę d o k to r sk ą ,d o w o d z ą c t e z y o s z e ś c i u a u to ­ rach " P a s te r z a " * ^ . A le j e g o w y s t ą p ie n ie p o z o s t a ło z u p e łn ie bez e c h a . Chcąc b l i ż e j z a in t e r e s o w a ć śr o d o w isk o naukowe swo im i o s ią g n ię c ia m i o p u b lik o w a ł dwa s t r e s z c z e n i a sw o je j r o z

-34 T am że,2 5 .

35 T am że,25 / t a b e l a / - 2 8 .

36 W .C o leb o rn e, A L i g u i s t i c Approach t o th e Problem o f S t r u c - t u r e and C o m p o sitio n o f th e Shepherd o f Ilerm as, N e w c a stle 1965;

prawy**?. D z ię k i temu sp o p u la r y z o w a ł wprawdzie s w o ją k on cep ­ c j ę , n a to m ia s t a n i s z e r s z e g o od d źw ięk u , a n i u z n a n ia n ie u z y s ­ k a ł . Po p r o s tu o p in ia o jednym a u to r z e b y ła j u ż pod k o n ie o l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h z b y t ugruntow ana, z a ś a r s e n a ł w s z e lk ic h p r z e c iw n y c h argumentów z o s t a ł r o z b r o jo n y . Tym n ie m n ie j ,c h o ć ­ by t y lk o z r a o j i h is t o r y c z n y c h , tr z e b a p r z e d s ta w ić z a r ^ s j e ­ go t e o r i i .

W .C oleborne p rzyjm u je b ardzo w czesn e p o w sta n ie " P a ste r z a " , w o k r e s ie pom iędzy 60 - 100 r . , p r z y czym h is t o r y c z n a k o l e j ­

n o ść p o s z c z e g ó ln y c h p a r t i i t e k s t u , w edług p o d z ia łu na s z e ś c i u au to ró w , w ygląd a n a s tę p u ją c o : i / P r z y k a z a n ia 1 - 1 2 , 3 , 3 ; 2 / P od ob ień stw o i - 6; 3 / P r z y k a z a n ie 1 2 , 3 , 4 - 6 , 5 ; 4 / W izje 1 -4 ; 5 / P od ob ień stw o 8; 6 / P o d o b ień stw o 9 , 1 - 3 0 . N ie u w zględ ­ n ia o s t a t n i e j p a r t i i t e k s t u , k t ó r e j brak w m anuskryptach g r e o - k i c h . J e g o p r a c a j e s t dobitnym przykładem na t o , że w sz y stk o z a le ż y od m etody. Bowiem po p o d z ia le t e k s t u na s z e ś ć c z ę ś c i w o p a r c iu o t r e ś ć d z i e ł a i t r a d y c j ę manuskryptów dok on u je l i n ­ g w is t y c z n e j w e r y f i k a c j i s w o je j t e o r i i p rzy pomocy s p e c j a ln e g o

" a p a ra tu s d is o e r n e n d i" . Z o s t a ł on sp o rzą d zo n y ze 162 bardzo różn orod n ych fenomenów ję z y k o w y c h , k tó r y c h c z ę s t o t l i w o ś ć wys­ tę p o w a n ia w t e k ś c i e ma r o z s t r z y g n ą ć problem a u to r s tw a . Zarów­ no j e g o m etoda ja k i o s i ą g n i ę t o t ą drogą r e z u l t a t y z o s t a ły zd ysk red ytow an e p r z e z A . i l i l h o r s t a . W ykazał on W .C o le b o r n e 'o w i, że wpadł w b łę d n e k o ł o , gd yż po " sk o n tr o lo w a n iu " sw o je j t e o ­ r i i o s z e ś c i u a u to r a c h p od d ał w e r y f ik a c j i samą m etodę w y- łą o z n i e na m a t e r ia le badanego j u ż t e k s t u . Wiadomo, że w t a ­ kim wypadku metoda może ty J k o p o t w ie r d z ić samą S o b i e , o o z y

-37 A L i n g u i s t i o Approach t o t h e Problem o f S t r u c tu r e and C o m p o sitio n o f th e Shepherd o f H e r m a s," C o llo q u iu m " 3 /i9 6 9 / 1 3 3 -1 4 2 ; The Shepherd o f Hermas. A c o s e f o r a m u lt ip le a u th o r s h ip and some i m p l i c a t i o n s , StP 1 0 /1 9 6 9 / 6 5 - 7 0 .

355

-w i ś c i e , o i l e n ie p o p ełn io n o innych błędó-w . Próba -w ygląd ała

w t e n sp oaób, że d z i e ł o p ie rw szeg o a u to r a z o s t a ło p o d z ie lo n e

żówno na dwie c z ę ś c i i przebadane przy u ży o iu "aparatu". Na­

l e ż a ł o s i ę sp odziew ać ty ch samych wyników, a l e badanie wyka­

z a ło c o ś z u p e łn ie p rzeciw n eg o . Wtedy W.Coleborne form ułuje

za sk a k u ją ce i zarazem kompromitujące go s tw ie r d z e n ie , że po­

s łu g iw a n ie s i ę "aparatem" n ie ma sen su , gdy s i ę uprzednio

n ie w ie , w o p a rciu o in n e dane, że badany t e k s t ma k ilk u au -

torów 38. D a lsz e kom entarze są z b y te c z n e .

3 . WNIOSKI

Znajomość h i s t o r i i badań "Pasterza" Hermasa p o z w o liła

nam wydobyć podstawowe problemy związane z je g o i n t e r p r e t a ­

c j ą . Skomplikowana t r e ś ć te o lo g ic z n a te g o pisma oraz je g o

s tr u k tu r a l i t e r a c k a wymagają odpow iednich metod a n a liz y .

W tym a s p e k c ie można sform ułować k ilk a zasad i p o stu la tó w :

i / " P a sterz" p o sia d a jed n eg o a u to ra , k tó ry sw o je d z i e ­

ł o p i s a ł w Rzymie eta p a m i, w p ie r w sz e j p ołow ic I I w.

2 / Zam iast t e o r i i o w ielokrotnym a u to r s tw ie , lepszym

wytłum aczeniem z ło ż o n e g o ch arak teru je g o doktryny

38 A .H ilh o r s t , jw . 2 1 -2 3 / z powołaniem s i ę na odpow iednie

m ie js c e u W .Coleborne, L in g u is t ic Approach, jw . 4 7 2 -4 7 4 / -

je g o o p in ię o t e j praoy n a j le p ie j oddaje n a stęp u ją ce zda­

n ie : "Coleborne ne sem ble pas se rendre oompte qu i l nous

p r ś s e n te l a une s o r t e de m ira c le de l ' h i s t o i r e l i t t e r a l r e "

/ta m ż e , s . 2 1 / . Warto j e s z c z e d odać, że A .H ilh o r s t powołuje

s i ę na w yn ik i in n e j p ra cy , w k tó r e j przy u ży ciu metod l i n ­

g w isty c zn y ch s tw ie r d z a s i ę je d n o ś ć au to rstw a "P asterza" -

p o r. Q .Horton, McLeman, C h r is t ia n it y and th e Computer,

London i964 3 i , 8 4 -8 5 .

j e s t b a d a n ie r ó ż n o r o d n y c h t r a d y o j i , z k t ó r y c h H e r - maa k o r z y s t a ł ; s t ą d p o s t u l a t , aby p o s łu ż y ó s i ę h i s ­ t o r i ą t r a d y o j i i h i s t o r i ą r e d a k o j i ;

3 / P rz y i n t e r p r e t a c j i p o s z c z e g ó l n y c h i d e i i o b razów n a­ l e ż y t e ż w z ią ó pod uw agę ś r o d o w is k o , c z y l i gm inę r z y m sk ą , w raz z o a ł ą j e j s p e c y f i k ą k u l t u r o w o - r e l i g i j n ą; 4 / D odatkow ych w sk a z a ń do p e ł n i e j s z e g o r o z u m ie n ia t e o ­ l o g i i H erm a sa , z w ł a s z c z a c h r y s t o l o g i i , e k l e z j o l o g i i i p n e u m a t o l o g i i , może d o s t a r c z y ć s t u d iu m nad j u d e o - c h r z e ś c i j a ń s k i m c h a r a k te r e m t e g o p is m a , a l e p r z y u w z g lę d n ie n iu r ó w n ie ż m o ż liw y c h wpływów h o l l e n i s t y c z n y c h , K s .F r a n c i s z e k S z u l c

BADANIA NAD MALOWIDŁAMI Z KATAKUMB RZYMU W OKRESIE PO I I WOJNIE ŚWIATOWEJ*

Po k r ó t k i e j p r z e r w i e , sp ow od ow an ej d z i a ł a n i a m i w o je n ­ n y m i^ , p o d j ę t o w k atak u m b ach Rzymu t r w a j ą c e do d z i ś b a d a n ia nad w ie lo m a z a g a d n ie n ia m i z z a k r e s u a r c h e o l o g i i o h r z e ś c i j a ń

-Ł C z ę ś ó p ie r w s z a n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u , o b e jm u ją c a o k r e s od p o c z ą tk ó w z a i n t e r e s o w a n i a katakum bam i w XV w iek u d o l a t 4 0 t y c h n a s z e g o s t u l e c i a , z o s t a ł a o d d a n a do d ru k u w " R o o z n i- k a ch H u m a n isty c z n y c h KUL".

2 W ojen ne l o s y katakum b / p e ł n i ł y on e w ów czas r ó ż n o r o d n e f u n ­ k c j e - soh ro n ó w p r z e c i w l o t n i c z y c h , k r y jó w e k d l a p r z e c i w n i ­ ków R e p p u b lio a S o c i a l e e t o / o p i s a ł A n t o n io F e r r u a w a r t y k u