Biuletyn patrystyczny

(1)

Jan Gliściński, Tadeusz Kołosowski

Biuletyn patrystyczny

Collectanea Theologica 58/2, 143-152

(2)

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 58 (1988) fa se . I I

BIULETYN PATRYSTYCZNY

Z a w a r to ś ć : I. P U B L IK A C J E . C h rz e ś c ija ń s tw o i k u lt u r a k la s y c z n a . II. K O M U N IK A T Y . Sw . A u g u s ty n a k o b ie ty . III. S P R A W O Z D A N IA . 1. N a u k a O jcó w K o ścio ła n a te m a t w e w n ę trz n e g o w z ro s tu c z ło w ie k a . S y m p o z ju m p a tr y s ty c z n e , R zy m , 20— 21 m a r c a 1987 r. 2. S y m p o z ju m p a tr y s ty c z n e z o k a z ji 1600 ro c z n ic y n a w r ó c e n ia i c h r z tu św . A u g u s ty n a *.

I. P U B L IK A C JE

C h rz e ś c ija ń s tw o i k u lt u r a k la s y c z n a

P o n a d d w a d z ie ś c ia p ię ć l a t te m u u k a z a ła się w tłu m a c z e n iu n a język- p o ls k i k s ią ż k a k a n a d y js k ie g o u czo n eg o C h. N. C o c h r a n e ’ a (f 1945) p t.

C h r z e ś c ija ń s tw o i k u ltu r a a n ty c z n a , p rz e ł. G. P i a n k o , IW P A X , W a rs z a w a

1960, b ę d ą c a o b s z e rn y m s tu d iu m n a te m a t d z ie jó w m y ś li i c z y n u , p o cząw szy od c e s a rz a O k ta w ia n a A u g u s ta , a sk o ń c z y w sz y n a św . A u g u s ty n ie . I n te n c ją a u to r a te g o d z ie ła n ie b y ła p r ó b a p rz e d s ta w ie n ia r e c e p c ji k la s y c z n e j k u lt u r y u m y s ło w e j p rz e z c h rz e ś c ija ń s tw o , lecz — ja k c z y ta m y w n o cie w y d a w n i czej — u k a z a n ie „ g łęb o k o się g a ją c y c h a n a lo g ii i p o k r e w ie ń s tw m ię d z y id e a m i c h r z e ś c ija ń s k im i a n ie k tó r y m i b a rd z o r e p r e z e n ta ty w n y m i id e a m i w y p ie lę g n o w a n y m i p rz e z s ta ro ż y tn o ś ć k la s y c z n ą ” (s. 6).

C h . N. C o c h r a n e p o d k re ś la w p rz e d m o w ie do s w o je j k s ią ż k i, iż n ie p o w in n o się o d d z ie la ć s tu d ió w n a d a n ty k ie m od ty c h n a d c h rz e ś c ija ń s tw e m , in a c z e j b o w ie m d o c h o d z i się do o p ła k a n ia g o d n y c h r e z u l ta t ó w (s. 9). O p in ia jeg o w y d a je się ze w sz e c h m ia r słu sz n a . P o d z ie la j ą d z is ia j z n a k o m ita w ię k szość u czo n y ch . P r z y k ła d e m teg o je s t c h o c ia ż b y w y d a n y n ie d a w n o p o d re d . A. D i B e r n a r d i n o D izio n a rio p a tr is tic o e d i a n tic h ità c r is tia n e , M a - r i e tt i, C a sa le M o n f e rra to 1984, k tó r y b y ć m oże w n ie d a le k ie j p rz y sz ło śc i d o c z e k a się ró w n ie ż p r z e k ła d u n a ję z y k p o lski.

P e w n y m p r z y c z y n k ie m do ta k ie g o ro z u m ie n ia s tu d ió w n a d s ta r o ż y t n o śc ią k la s y c z n ą i c h rz e ś c ija ń s k ą je s t w y d a n a p rz e z L ib r e r ia A te n e o S a le - sia n o k s ią ż k a p t. C u ltu r a e lin g u e cla ssic h e , p o d re d . B. A m a t a , R om a 1986, ss. 157, b ę d ą c a z b io re m a k t sy m p o z ju m z o rg a n iz o w a n e g o w d n ia c h 1—2 lis to p a d a 1985 r o k u w R z y m ie p rz e z W y d z ia ł L i t e r a t u r y K la sy c z n e j i C h rz e ś c ija ń s k ie j P a p ie s k ie g o U n iw e r s y te tu S a le z ja ń sk ie g o . S p o śró d p ię t n a s t u r e f e r a tó w , w y g ło sz o n y c h p o d czas teg o sy m p o z ju m d w a z a s łu g u ją , ja k się w y d a je , n a sz c z e g ó ln ie jsz ą u w a g ę , a to g łó w n ie z te j ra c ji, iż w p e łn i o d p o w ia d a ją lin ii w y ty c z o n e j p rz e z C h. N. C o c h ra n e ’a.

P ie r w s z y z n ic h , k tó r e g o a u to r e m je s t C. R i g g i, d o ty c z y s p o tk a n ia się ze so b ą d w ó c h k u l t u r : p o g a ń s k ie j i c h r z e ś c ija ń s k ie j (I m p a tto c u ltu r a le

tr a P a g a n e sim o e C r is tia n e sim o ). S ta n o w i on p r ó b ę u d z ie le n ia o d p o w ie d z i n a

p y ta n ie : ja k ie k o rz y ś c i o d n io sło c h rz e ś c ija ń s tw o w w y n ik u p rz y m u so w e g o z e tk n ię c ia się z o b c y m p o d w ie lo m a w z g lę d a m i d la sie b ie św ia te m ? Z k u l t u r ą g re c k ą w c z e śn ie j jesz c z e od n ie g o w sz e d ł w k o n ta k t ju d a iz m , k tó r y n ie b y ł w s ta n ie o p rz e ć się je j w p ły w o w i, a c z k o lw ie k p o z o sta ł w ie r n y sw o je m u c re d o re lig ijn e m u . P r z y k ła d e m teg o je s t c h o c ia ż b y K się g a M ą d ro śc i, * R e d a k to re m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t ks. J a n G l i ś c i ń s k i SD B, W a rs z a w a .

(3)

n a p is a n a po_ g re c k u , czy S e p tu a g in ta . R ó w n ie ż A p o sto ło w ie J e z u s a C h r y s t u s a s z e rz y li D o b rą N ó w in ę o z b a w ie n iu p rz e w a ż n ie w ty m ję z y k u .

1 W p ra w d z ie a u to r ż y c h rz e ś c ija ń s c y e p o k i p a tr y s ty c z n e j z c a łą s ta n o w c z o śc ią o d rz u c a li p o lite is ty c z n ą re lig ię G re k ó w , to je d n a k k o rz y s ta li z o sią g n ię ć ic h filo zo fó w . W n a u c z a n iu O jcó w K o śc io ła g o d n y m u w a g i je s t f a k t o b e c n o śc i e le m e n tó w a r y s to te liz m u , p la to n iz ttiu cZy sto ic y z m u . S w . J u s ty n m ó w i o w y s tę p o w a n iu w filo z o fii g re c k ie j „ n a s io n p r a w d y ” (A p o l. I, 44). K le m e n s A le k s a n d r y js k i z d a je so b ie s p r a w ę z te g o , że bez o sią g n ię ć m y ś li h e lle ń s k ie j c h rz e ś c ija ń s tw o n ie b y ło b y w s ta n ie w y p ra c o w a ć s w o je j te o lo g ii. W e d łu g O ry g e n e s a z n a jo m o ś ć d z ie ł filo z o fó w g re c k ic h je s t k o n ie c z n a b ą d ź to d la p o d b u d o w y te o lo g ii c h rz e ś c ija ń s tw a , b ą d ź te ż w c e lu jeg o o b ro n y . S w . B a z y li W ie lk i tw ie r d z i, iż z a s a d y g ło sz o n e p rz e z n ie k tó ry c h filo z o fó w g re c k ic h są zg o d n e z z a s a d a m i z a w a r ty m i w E w a n g e lii. Sw . A u g u s ty n n ie d o s trz e g a w ię k s z y c h ró ż n ic p o m ię d z y c h rz e ś c ija n a m i i n e o p la to n ik a m i.

C h rz e ś c ija ń s tw o p rz e ję ło z d z ie d z ic tw a k u l t u r y g re c k ie j k o n c e p c ję h is to r ii, w id z ia ln e j ja k o p o lity c z n a z n a jo m o ść r e r u m g e s ta r u m , w z b o g a c a ją c ją o e le m e n t in t e r w e n c ji B ożej O p a trz n o ś c i (p ro n o ia ). M a ją c p r e k u r s o r a w o so  b ie F ilo n a z A le k s a n d r ii c h rz e ś c ija ń s tw o w y k o rz y s ta ło d la ce ló w e g z e g e ty c z - n y c h sto ic k ie z a s a d y a le g o rii. O trz y m a n e n ie ja k o w d z ie d z ic tw ie p o ję c ie d o s k o n a ło ś c i (k a lo k a ÿ a th ia ) zo sta ło p rz e z n ie o b d a rz o n e n o w y m i tr e ś c ia m i. K o n c e p c ja oso b y , z ro d z o n a w k u ltu r z e h e lle ń s k ie j, d o z n a ła w c h r z e ś c ija ń s tw ie t a k g r u n to w n y c h p rz e k s z ta łc e ń , iż m o ż n a m ó w ić za K ie r k e g a a r d e m 0 „ n ie s k o ń c z o n e j ró ż n ic y ja k o ś c io w e j”. O to n ie k tó r e ty lk o k o rz y ś c i o d n ie sio n e p rz e z c h rz e ś c ija ń s tw o n a s k u te k jeg o s p o tk a n ia się z k u l t u r ą k la s y c z n ą . C zy m o ż n a z a te m u le g a ć p o k u sie d e h e lłe n iz a c ji l i t e r a t u r y i te o lo g ii? W ś w ie tle te g o , co s ą d z i C. R iggi, ta k a p o s ta w a b y ła b y p o z b a w io n a j a k i e g o k o lw ie k se n s u .

A u to r e m d ru g ie g o r e f e r a t u je s t A. Q u a c q u a r e l l i , k t ó r y o m a w ia p o d s ta w y r e t o r y k i k la s y c z n e j i c h rz e ś c ija ń s k ie j (F o n d a m e n ti d e lla re to ric a

c la ssica i c ristia n a ). W ś w ie c ie s ta r o ż y tn y m k ra s o m ó w s tw o b y ło m o cn o z w ią 

z a n e z k o n c e p c ją ży cia . O sią g n ię c ie s z tu k i p o p ra w n e g o i p ię k n e g o w y s ła w ia n ia się (té c h n ê r h e to r ik é ; a rs o ra to ria ) w y m a g a ło p rz e to n ie ty lk o p rz y g o  to w a n ia in te le k tu a ln e g o , le c z p rz e d e w s z y s tk im o d p o w ie d n ie g o w y c h o w a n ia . W s p ó ln y m m ia n o w n ik ie m d la r e t o r y k i k la s y c z n e j i c h rz e ś c ija ń s k ie j b y ło z d e c y d o w a n e p rz e c iw s ta w ia n ie się w a rto ś c io m fo r m a ln y m , je ś li n ie to w a rz y s z ą im w a r to ś c i m o ra ln e . D la C y c e ro n a r e t o r y k a i filo z o fia b y ły je d n ą 1 t ą s a m ą rzeczą, b o w ie m jeg o z d a n ie m n ie m o ż n a o d d z ie la ć od sie b ie p o ję ć

b e n e d ic e re i b e n e v iv e r e . R e to ry k a je s t d z ie d z in ą p o z w a la ją c ą n a p r a k  ty c z n e z a s to s o w a n ie p o ję ć filo z o fic z n y c h . W e d łu g św . A u g u s ty n a e lo q u e n tia i sa p ie n tia , c z y li f o r m a i tr e ś ć , p o z o s ta ją ze so b ą w n ie r o z e rw a ln y m z w ią z k u .

J a k d la r e t o r y k i p o g a ń s k ie j id e a łe m c z ło w ie k a b y ł v ir b o n u s , t a k d la r e t o r y k i c h rz e ś c ija ń s k ie j s ta ł się n im fid e lis . Z a d a n ie m p ie rw s z e g o b y ła u m ie ję tn o ś ć m ó w ie n ia i c z y n ie n ia w sp o só b d o b ry , o b o w ią z k ie m n a to m ia s t d ru g ie g o b y ło ż y c ie z g o d n e z z a s a d a m i z a w a r ty m i w S ło w ie B ożym . W c h rz e ś c ija ń s tw ie P is m o Ś w ię te z a s tą p iło H o m e ra i W e rg iliu sz a , b ę d ą c y c h w z o ra m i d la ś w ia ta k la s y c z n e g o z d u c h o w e g o p u n k tu w id z e n ia . J a k sz k o ła r e t o r y k i p o g a ń s k ie j m ia ła z a z a d a n ie d o b rz e p rz y g o to w a ć m ó w có w do w y s tę p o w a n ia w s e n a c ie , n a f o r u m czy w s ą d z ie , t a k sz k o ła r e t o r y k i c h rz e ś c ija ń s k ie j c z y n iła to p rz e d e w s z y s tk im d la p o tr z e b e w a n g e liz a c y jn y c h .

S w . A u g u s ty n ja k o p ie r w s z y n ie s to s u je r o z r ó ż n ie n ia r e t o r y k i p o g a ń s k ie j od c h rz e ś c ija ń s k ie j. W e d łu g b is k u p a H ip p o n y is tn ie je b o w ie m je d n a 'ty lk o r e to r y k a , m a ją c a c h a r a k t e r u n iw e r s a ln y . O je j e le m e n ta c h k o n s ty tu

ty w n y c h j a k f ig u r y , e u r y tm ia , cola i c o m m a ta , lu m in a o ra tio n is, r ó ż n e

g e n e r a d ic e n d i itp . p isz e św . A u g u s ty n w d z ie le p t. D e d o c tr in a C hristiana.

W jeg o s e r c u od m o m e n tu n a w r ó c e n ia m ie js c e a u to r ó w p o g a ń s k ic h z a jm u j e B ib lia . S tu d i u je j ą i k o c h a . O B o g u je d n a k ła tw ie j p rz y c h o d z i m u p o w ie d z ie ć czy m n ie je s t, n iż k im je s t. C z ło w ie k stw o rz o n y n a o b ra z i p o

(4)

B I U L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y '

1 4 5

d o b ie p s tw o , B oże je s t d la n ie g o g ra n d e, p r o fu n d u m i m a g n a q u a e stio .

A je d n a k to , ,co z d o ła ł p r z y p o m o c y s łó w s ły n n y do n ie d a w n a r e t o r —■ a ja k o b is k u p je d e n z n a jw ię k s z y c h p is a rz y i k a z n o d z ie jó w — n a te m a t B oga i c z ło w ie k a w y ra z ić , św ia d c z y o o g ro m ie je g o g e n iu s z u .

k s. J a n G liś c iń s k i S D B , W a r sza w a

II. K O M U N IK A T Y

S w . A u g u sty n a k ob iety

W z w ią z k u z o b c h o d a m i 1600 ro c z n ic y n a w ró c e n ia św . A u g u s ty n a w d n iu 4 g ru d n ia 1986 r o k u G. L a w l e s s O SA , w y k ła d o w c a w I n s tit u tu m P a tr is t ic u m A u g u s tin ia n u m w R zy m ie, w y g ło sił w g m a c h u A k a d e m ii T eo lo g ii K a to lic k ie j w W a rs z a w ie o d c z y t p t. S w . A u g u s ty n a k o b ie ty . W y d a je się, iż ze w z g lę d u n a in t e r e s u j ą c ą p ro b le m a ty k ę i sp o só b je j p rz e d s ta w ie n ia , o d c z y t te n w y m a g a p r z y n a jm n ie j k r ó tk ie g o o m ó w ie n ia .

W W y z n a n ia c h , k tó r e z a jm u ją je d n o z czo ło w y ch m ie js c n a lis ta c h b e s ts e lle ró w l i t e r a tu r y św ia to w e j, św . A u g u s ty n p o ś w ię c ił w ie le m ie js c a sw o je j m a tc e , M o n ice, k tó r e j zaw d z ię c z a ć m ó g ł n ie ty lk o życie d o czesn e, lecz ta k ż e w d u ż e j m ie rz e w ie c z n e z b a w ie n ie . B is k u p H ip p o n y ś w ia d o m y b y ł teg o , iż w la ta c h s w o je j m ło d o śc i s p r a w ia ł te j k o b ie c ie w ie le k ło p o tó w , z a d a ją c je j s e rc u n ie m a ło b ó lu . Bo czyż n ie c ie rp ie ć m oże m a tk a , k tó r e j sy n je s t k o ja r z o n y z g r u p ą c h u lig a n ó w , m a ro m a n s e z k o b ie ta m i, z a jm u je się a s tro lo g ią i p rz e z d z ie w ię ć la t n a le ż y do n ie le g a ln e j s e k ty m a n ic h e js k ie j? M im o to M o n ik a n ie z a ła m u je r ą k , n ie w y rz e k a się m a r n o tr a w n e g o sy n a , lecz do k o ń c a p o z o s ta je je g o n a jw ie r n ie js z y m p rz y ja c ie le m . J e j Izy, w y s iłk i i m o d litw y zdołały· d o p ro w a d z ić do n a w ró c e n ia A u g u s ty n a . D z ię k i n ie j — ja k s tw ie rd z ił św . A m b ro ż y — p ó ź n ie jsz y b is k u p H ip p o n y d o sz e d ł do p o z n a n ia P ra w d y , k tó r ą p o k o c h a ł i s ta ł się je j w ie r n y m słu g ą .

M o n ik a b y ła ró w n ie ż o b e c n a p rz y A u g u s ty n ie , k ie d y te n w r a z ze sw o im s y n e m A d e o d a te m i g r o n e m n a jb liż s z y c h p rz y ja c ió ł p r z y b y ł do C a ssic ia c u m , b y w te j m ie jsc o w o śc i, p o ło ż o n e j ok. 40 k m n a p ó łn o c od M e d io la n u u p o d n ó ż a A lp, p rz e a n a liz o w a ć w ś w ie tle tego, co zaszło w jeg o ży ciu , p r o b le m p ew n o śc i, szczęścia i zła. W ła ś n ie z te g o o k re s u p o c h o d z ą cztery; d ia lo g i filo zo ficzn e: P r z e c iw A k a d e m ik o m , O ż y c iu s z c z ę ś liw y m , O p o r z ą d k u o raz S o lilo k w ia , b ę d ą c e n ie ja k o d o k u m e n ta c ją ro z m ó w p ro w a d z o n y c h w C a s sic ia c u m , w k tó r y c h c z y n n ie u c z e s tn ic z y ła ró w n ie ż M o n ik a . O s ta tn ie c h w ile ży cia s w o je j m a tk i A u g u s ty n o p is a ł z p ra w d z iw ą m a e s te r ią . S c e n a w O stii n a k ró tk o p rz e d śm ie rc ią M o n ik i, k ie d y w e sp ó ł ze s w o im n a w ró c o n y m s y n e m p rz e ż y w a ła c h w ile m isty c z n e g o u n ie s ie n ia , je s t n ie z a w sz e w tr a f n y sp o só b o k re ś la n a m ia n e m w iz ji. W y d a je się, iż h a g io g r a fia n ie z n a ta k ie g o p rz y p a d k u , b y d w ie o so b y t a k b a rd z o sobie b lis k ie d o z n a ły w je d n y m i ty m sa m y m czasie p o d o b n e j e k s ta z y .

D ru g ą k o b ie tą , k tó r a w ży c iu św . A u g u s ty n a o d e g ra ła p o w a ż n ie js z ą r o lę , je s t m a tk a je g o s y n a A d e o d a ta . N ie b y ła o n a żoną, lecz k o n k u b in ą A u g u s ty n a . Z a w a r c ie z n ią z w ią z k u m a łż e ń sk ie g o o k a z a ło się n ie m o ż liw e ze w z g lę d u n a k a s to w y c h a r a k t e r ó w czesn eg o sp o łe c z e ń s tw a . A d e o d a t b y ł d z ie c k ie m n ie c h c ia n y m , g d y się je d n a k u ro d z ił, s ta ł się u m iło w a n y m sy n e m A u g u s ty n a . D w u k ro tn ie w sw o ic h W y z n a n ia c h b is k u p H ip p o n y u z n a ł go za o w oc g rz e c h u . To, że A u g u s ty n a u te n ty c z n ie k o c h a ł m a tk ę sw o je g o sy n a , je s t fa k te m b e z sp o rn y m . P r z e d e w s z y s tk im b y ł je j w ie rn y , o p is z aś ro z łą k i z n ią p rz e n ik a g łę b o k i s m u te k . N ie z n a m y , n ie s te ty , je j im ie n ia . A u g u s ty n n ie p o d a ł go celo w o , s w o je b o w ie m W y z n a n ia z g ó ry p rz e z n a c z y ł do p u b li k a c ji. W olał, Dy m a tk a A d e o d a ta p rz e s z ła do h is to r ii ja k o k o b ie ta a n o n i m o w a , n iż m ia łb y je j w ja k ik o lw ie k sp o só b p rz y n ie ś ć szkodę.

N iem o żliw o ść z a w a rc ia z w ią z k u m a łż e ń sk ie g o z m a tk ą sw o je g o s y n a

(5)

1 4 6 B I U L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y

s p r a w iła , iż zaczęto A u g u s ty n a z a c h ę c a ć do p o ś lu b ie n ia in n e j k o b ie ty , b y w te n sp o só b w z m o c n ił s w o ją p o z y c ję sp o łe c z n ą i p r a w n ą . K a n d y d a tk a n a żonę o k a z a ła się je d n a k o d w a la t a za m ło d a . W y m a g a n y b o w ie m w ie k do z a w a rc ia m a łż e ń s tw a w y n o s ił d la k o b ie t 12, a d la m ężc zy zn 14 la t. A u g u sty n , k tó r y n ie m ó g ł p o ra d z ić sobie z p o ż ą d liw o ś c ią sw o je g o c ia ła , n a w ią z a ł k o n ta k t jeszcze z je d n ą k o b ie tą . W s to s u n k o w o n ie d łu g im je d n a k c z a sie je g o s y t u a c ja ż y c io w a u le g ła c a łk o w ite j z m ia n ie , k ie d y o d n a la z ł p r a w d z iw ą i n ie s k o ń c z o n ą M iłość. C zy ozn acza to , że A u g u s ty n s ta ł się n a g le a n ty f e m in is tą ? N ic p o d o b n e g o . K ie d y A u g u s ty n z o s ta ł k a p ła n e m , a p ó ź n ie j b is k u p e m H ip p o n y , z d a w a ł so b ie d o s k o n a le s p r a w ę z teg o , że z w łaszcza d u c h o w ie ń s tw o je s t szczeg ó ln ie n a ra ż o n e n a ró ż n e p lo tk i. D la te g o te ż s t a r a ł się n ie ro z m a w ia ć n ig d y z k o b ie ta m i, je ż e li n ie b y ło p rz y ty m k tó r e g o ś z je g o p o m o c n ik ó w . W y ją tk ie m b y ło o d w ie d z a n ie w d ó w czy n ie w ia s t c h o ry c h , c e le m n ie s ie n ia im pom ocy. C z ę sto k ro ć je d n a k o g ra n ic z a ł się do z a ła tw ia n ia k o n ie c z n y c h s p r a w z k o b ie ta m i d ro g ą k o re s p o n d e n c y jn ą .

Z b o g a te j s p u ś c iz n y e p is to la r n e j św . A u g u s ty n a p o n a d 20 lis tó w a d r e so w a n y c h je s t do ró ż n y c h k o b ie t. T a k ie j ic h lic z b y m o żn a się doliczyć,, b io rą c za p o d s ta w ę w y d a n ie M a u ry n ó w , w k tó r y m z o sta ło u m iesz c z o n y c h 270 teg o r o d z a ju p is m . W p o ło w ie je d n a k l a t s ie d e m d z ie s ią ty c h o b ecn eg o s t u le c ia J o h n D i V j а к d o k o n a ł w M a rs y lii i w P a r y ż u o d k ry c ia d a ls z y c h 27 lis tó w b is k u p a H ip p o n y . W te j g ru p ie je d e n ty lk o lis t <20 w e d łu g n u m e r a c ji D iv ja k a ), n a jd łu ż s z y z re s z tą z n o w o o d k ry ty c h , a d r e s o w a n y je s t do k o b ie ty , do k tó r e j A u g u s ty n p is a ł n ie c o w c z e śn ie j lis t 267. J e s t to F a b io la M ło d sza, r z y m s k a a r y s to k r a t k a , do k tó r e j b is k u p H ip p o n y z w ra c a się w s p r a w ie A n to n iu s z a , k tó r e g o w y b ó r n a u rz ą d b is k u p i p rz e z A u g u s ty n a o k a z a ł się f a t a ln ą p o m y łk ą . W liśc ie 209 p is a n y m do p a p ie ż a C e le s ty n a , A u g u s ty n s k ła d a r e z y g n a c ję z u r z ę d u b is k u p a H ip p o n y , k tó r a , ja k w ie m y , n ie z o sta ła p rz y ję ta .

Z w r a c a ją c się do F a b io li M ło d szej, p ro s i ją , b y n a k ło n iła A n to n iu s z a do p o w ro tu n a d o b rą d ro g ę życia.

W śró d no w o o d k ry ty c h lis tó w są te ż ta k ie , w k tó r y c h z n a le ź ć m o żn a w z m ia n k i n a t e m a t k o b ie t. N p. lis t 1 in f o r m u je o n a d m ie rn y m c h ło s ta n iu w T a g a śc ie c z ło w ie k a , p rz y ła p a n e g o n a c u d z o łó s tw ie z z a k o n n ic ą . W in n y teg o w y s tę p k u , j a k się d o w ia d u je m y , zło ży ł a p e la c ję do b is k u p a A lip iu sz a , a n a w e t o d w o ła ł się do sa m e g o p a p ie ż a C e le s ty n a . I n n y z lis tó w z a w ie ra o p is b o le s n y c h d o św ia d c z e ń A u g u s ty n a z w ią z a n y c h z jeg o o b o w ią z k a m i d u s z p a s te rs k im i. Z je g o tr e ś c i w y n ik a , że w s p o łe c z e ń stw ie a f r y k a ń s k im is tn ia ł w o w y c h c z a sa c h h a n d e l ż y w y m to w a re m , p o le g a ją c y n a s p rz e d a ż y d z ie w c z ą t i c z e rp a n iu z te g o ty tu łu n ie le g a ln y c h zy sk ó w . D w a in n e lis ty d o ty c z ą s p r a w y d ia k o n a G itty , z ła p a n e g o in fla g r a n ti z p e w n ą k o b ie tą , k tó re g o w y ja ś n ie n ia i rz e k o m e d o w o d y n ie w in n o ś c i A u g u s ty n w p ie r w s z y m z n ic h u z n a je za p ra w d z iw e , w d r u g im n a to m ia s t o d rz u c a je i sp rz e c iw ia się p rz y ję c iu p rz e z n ie g o ś w ię c e ń k a p ła ń s k ic h . P o n ie w a ż m a m y t u t a j do c z y n ie n ia z d w o m a ró ż n y m i lis ta m i, je s t n ie ja s n e , czy d o ty c z ą on e te g o sam eg o p rz y p a d k u .

W z a k o ń c z e n iu sw o jeg o r e f e r a tu o. G. L e w l e s s s tw ie rd z ił m. in.: „N ie z a m ie rz a łe m w m o im w y s tą p ie n iu p r z e d s ta w ia ć te o lo g ii św . A u g u s ty n a n a te m a t k o b ie t. Z ro b io n o to ju ż gdzie in d z ie j. N ie m ia łe m ró w n ie ż ta k ie j in te n c ji, b y p rz e p r o w a d z a ć szczegółow ą a n a liz ę p sy c h o lo g ic z n ą z a g a d n ie n ia k o b ie t w ż y c iu i n a u c z a n iu św . A u g u s ty n a . T eg o ró w n ie ż ju ż d o k o n a n o . P r z y ją łe m n a to m ia s t p o z y c ję h is to ry k a ... N ie w ie m je d n a k , czy i n a ile to m i się u d a ło . W ś w ie tle teg o , co p o w ie d z ia łe m , n a s u w a ją się tr z y w n io sk i. P o p ie rw s z e , n ie m o ż n a m ó w ić o A u g u s ty n ie b ez M o n ik i i o M o n ice b ez A u g u s ty n a . P o d ru g ie , z w ią z e k A u g u s ty n a z k o b ie tą , k tó r a b y ła m a tk ą jeg o sy n a , m u s ia ł z o sta ć z e rw a n y p o d p r e s ją rz y m s k ie g o sy s te m u k a sto w e g o . P o trz e c ie w re sz c ie , n a s to s u n e k b is k u p a H ip p o n y do k o b ie t n ie m a ły w p ły w m ia ły is tn ia ją c e w ó w c z a s z w y c z a je sp o łe c z n e ” .

(6)

B I U L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y

II I. S P R A W O Z D A N IA

1. N auka O jców K ościoła n a tem a t w ew n ętrzn eg o w zrostu człow ieka S ym p ozju m p a try sty czn e, R zym , 20— 21 m arca 1987 r.

S y m p o z ju m p a tr y s ty c z n e , z o rg a n iz o w a n e p rz e z w y d z ia ł l i t e r a t u r y k la sy c z n e j i c h r z e ś c ija ń s k ie j P a p ie s k ie g o U n iw e r s y te tu S a le z ja ń s k ie g o w R zy m ie w d n ia c h 20— 21 m a r c a 1987 ro k u , p o św ię c o n e b y ło p r o b le m a ty c e w e w n ę trz n e g o w z ro s tu c z ło w ie k a , z a w a r te j w k a te c h e z ie O jcó w K o ścio ła o k re s u p o n ic e jsk ie g o . Z d a n ie m ty c h ś w ia d k ó w tr a d y c ji ów w z ro s t je s t m o żliw y , 0 ile w p ro c e s ie w y c h o w a n ia u w z g lę d n i się z a ró w n o o sią g n ię c ia k u lt u r y k la s y c z n e j, ja k i z a s a d y z g o d n e z E w a n g e lią . W e w p ro w a d z e n iu do te m a ty k i s y m p o z ju m S. F e l i c i p o d k r e ś lił m . in . to, iż z a słu g ą O jcó w K o ścio ła by ło u tr w a le n ie i p rz e k a z a n ie n a s tę p n y m p o k o le n io m p o d s ta w o w y c h e le m e n tó w w t a k i sp o só b ro z u m ia n e j p e d a g o g ii c h rz e ś c ija ń s k ie j.

С. В i s s o 1 i p r z e d s ta w ił w sw o im w y s tą p ie n iu k o n c e p c ję w y c h o w a n ia w B ib lii (P e d a g o g ia n e lla B ib b ia ). P r e le g e n t w s k a z a ł n a o b ecn o ść w p e d a  gogii b ib lijn e j tr z e c h a s p e k tó w : a n tr o p o c e n tr y c z n e g o — ty p o w e g o d la ś w ia t a g re c k ie g o , n o m o c e n try c z n e g o — c h a r a k te r y s ty c z n e g o d la ś w ia ta ż y d o w sk ie g o , i c h ry s to c e n try c z n e g o — w ła śc iw e g o c h rz e ś c ija ń s tw u , d la k tó re g o Z b a w ic ie l c z ło w ie k a je s t z a ra z e m jeg o je d y n y m N a u c z y c ie le m i W y c h o w a w c ą . W S ta r y m T e s ta m e n c ie w y c h o w a n ie o d z n a c z a ło się su ro w o śc ią , s ty le m m o r a liz a to r s k im i u w z g lę d n ia ło tr z y e le m e n ty : P ra w o , M ąd ro ść i B o ja ź ń B ożą. W N o w y m T e s ta m e n c ie sz czeg ó ln y a k c e n t z o s ta ł p o ło żo n y n a p e d a g o g ii B o żej (Ef 6, 4), tro s c e o d z ie c i (M k 9, 39), m iło śc i b liź n ie g o (M t 5, 43— 48), ja k ró w n ie ż n a id e a le g re c k ie j p a id e i, k tó r y m b y ła d o sk o n a ło ść c z ło w ie k a (F lp 4, 8). N o w y m i e le m e n ta m i w y c h o w a n ia s ta ły się m iło ść i ła s k a .

F. D e l l a C o r t e p r z e d s ta w ił z k o le i p o ję c ie a u c to r ita s w p a tr y s ty - ce IV w ie k u . P o ję c ie to p o w s ta ło w R zy m ie z a c zasó w c e s a rz a O k ta w ia n a A u g u s ta , a w c h rz e ś c ija ń s tw ie o tr z y m a ło n o w ą tr e ś ć . W K o śc ie le p ie r w o t n y m ro z u m ia n o p rz e z n ie a u to r y te t B o g a -S tw ó rc y , C h ry s tu s a , A p o sto łó w 1 ic h n a stę p c ó w . W o k re s ie p rz e ś la d o w a n ia K o śc io ła d o sz e d ł do g ło su jeszcze a u to r y te t m ę c z e n n ik ó w — ś w ia d k ó w w ia ry . W IV w ie k u p r z y b r a ł n a z n a c z e n iu a u to r y te t so b o ró w i sy n o d ó w . Ic h k a n o n y m ia ły m o c o b o w ią z u ją c ą d la całe g o te r y to r iu m , z k tó r e g o w y w o d z ili się u c z e stn ic z ą c y w n ic h b is k u p i. A n a lo g ic z n ie do w ła d z y św ie c k ie j ró w n ie ż w ła d z a k o ś c ie ln a z a częła p o s łu g i w a ć się r e s k r y p ta m i, b ę d ą c y m i u rz ę d o w y m i w y ja ś n ie n ia m i k w e s tii p r a w n y c h . D o d u żeg o a u to r y t e t u d o sz e d ł w o w y m c z a sie p r y m a t b is k u p a r z y m skiego. K ie d y w ła d z a c e s a r s k a z a c z ę ła c h y lić się k u u p a d k o w i, a sto lic ą z a c h o d n ie g o im p e riu m n ie b y ł ju ż R zy m , lecz T r e w ir , M e d io la n i R a w e n n a , w te d y p o d n io s ła z n a c z n ie s w o ją r a n g ę a u c to r ita s sa cra ta P o n tific u m ze s w o ją p o te s ta s lig a n d i e t s o lv e n d i.

A . Q u a c q u a r e l l i o m ó w ił n a s tę p n ie z n a c z e n ie ta k ic h p o ję ć , ja k m ą d ro ś ć i w y m o w a w n a u c z a n iu i w p ro z ie św . A u g u s ty n a („S a p ie n tia ”

e d „ e lo q u e n tia ” n e lV in s e g n a m e n to e n e lla pro sa d i A g o stin o ). D la b is k u p a

H ip p o n y te r m in y te o z n a c z a ją k o le jn o tr e ś ć i fo r m ę , a p o z o s ta ją ze so b ą w śc isły m z w ią z k u . W n a u c z a n iu k a te c h e ty c z n y m p o w in n a , jeg o z d a n ie m , is tn ie ć m ię d z y n im i o d p o w ie d n ia p ro p o rc ja . K a te c h e ta p o s łu g u ją c się ró ż n y m i f ig u r a m i re to ry c z n y m i, j a k n p . e p if o ra , a n a f o r a , a n a d ip lo r a , p a ro n o m a z ja , a lite r a c ja , a s o n a n s , p a r a le liz m itp . p o w in ie n p a m ię ta ć o ty m , iż m a ją on e słu ż y ć j a k n a jle p s z e m u i n a jw ie r n ie js z e m u p rz e k a z o w i tr e ś c i o rę d z ia e w a n gelicznego.

B. A m a t a u k a z a ł p r o b le m a ty k ę m itu w p e d a g o g ii A rn o b iu s z a S t a r szego (11 m ito n e lla „ p a id eia ” a rn o b ia n a ). S ła w n y r e t o r z a fr y k a ń s k ie g o m ia s ta S ik k i w s k a z y w a ł w ie lo k r o tn ie w sw o im n a u c z a n iu n a b ez u ż y te c z n o ść i szk o d liw o ść k u lt u r e lig ijn e g o o p a rte g o n a m ito lo g ii. T y lk o C h ry s tu s , b ę d ą c y

(7)

je d y n y m N a u c z y c ie le m c z ło w ie k a , d a je o d p o w ie d ź n a w s z y s tk ie d rę c z ą c e go p y ta n ia d o ty c z ą c e p o rz ą d k u m o ra ln e g o , in te le k tu a ln e g o i fizy czn eg o . A rn o b iu s z n ie b y ł z a g o rz a ły m p rz e c iw n ik ie m h e te r o d o k s ji, lecz, o ry g in a ln y m a p o lo g e tą , k tó r y p r a w d ę u w a ż a ł za d a r C h r y s tu s a i za cel w y c h o w a n ia . M it je s t, jeg o z d a n ie m , p rz e s z k o d ą w p o s z u k iw a n iu p r a w d y o B o g u i w k s z ta łto w a n iu o so b o w o ści czło w ie k a.

C. M o r e s c h i n i p r z e d s ta w ił d z ia ła ln o ś ć w y c h o w a w c z ą św . ■ G rz e g o r z a z N a z ja n z u , w k tó re g o p o e z ji c a łe s tw o r z e n ie o d d a je cześć г s w o je m u

S tw ó rc y , a C h r y s tu s je s t p rz e w o d n ik ie m c z ło w ie k a w d ro d z e d o B oga, i u k tó re g o k u l t u r a lite r a c k a o sią g n ę ła sw o je a p o g e u m (P o esia e c u ltu r a in ·G re g o 

rio N a zia n ze n o ). J e g o c a r m in a s ta n o w ią s y n te z ę te o lo g ii, ro z u m ia n e j ja k o

„ o d k ry w a n ie s a c r u m ” i „ ta je m n ic a m ą d r o ś c i r o z w ija ją c e j całe g o c z ło w ie k a ” (A. H a m m a n ). L i t e r a t o w y ra fin o w a n y m w y c h o w a n iu i je d e n z n a jb a r d z ie j w z ię ty c h p is a rz y c h rz e ś c ija ń s k ic h z o b s z a ru ję z y k a g re c k ie g o , św . G rz e g o rz z N a z ja n z u z w ró c ił w sw o ic h p o e m a ta c h u w a g ę n a ro z d w o je n ie is tn ie ją c e w s e r c u k a ż d e g o c z ło w ie k a i n a p ra g n ie n ie tr w a łe g o szczęśpia, k tó r e m oże

d ać je d y n ie B óg. ,. ;.|

T e m a te m r e f e r a t u T. S p i d 1 i к a b y ła k u l t u r a i te o lo g ia w . npucza-, n iu k a te c h e ty c z n y m św . B a z y le g o W ielk ieg o (C u ltu r a e te o lo g ia in B a silio

M agno). J a k o m ło d y s tu d e n t w K o n s ta n ty n o p o lu i A te n a c h , B azyli, z a p o z n a ł

się d o b rz e z k u l t u r ą sw o je g o c z a su i z a ją ł w o b e c n ie j p o sta w ę p e łn ą p o w a g i i z a d u m y . Z ro z u m ia ł je d n a k p ró ż n o ść u p r a w ia n ia w ie d z y d la n ie j s a m e j i g d y się n a w ró c ił i p r z y ją ł c h rz e s t z a c z ą ł p ro w a d z ić ży cie p u ste ln ic z e . C h rz e ś c ija n in je s t, je g o z d a n ie m , n ie ja k o z m u s z o n y z m o ty w ó w a p o lo g e ty c z - n y c h z n a ć n a u k i św ie c k ie , p o d o b n ie ja k le k a r z m u s i p o sia d a ć w ie d z ę n a t e m a t c h o ró b w c e lu p o d ję c ia w a lk i z n im i. Z d o b y cze k u lt u r y h e lle n is ty c z n e j m o g ą b y ć w y k o r z y s ta n e do lep szeg o p rz e k a z u i z ro z u m ie n ia p ra w d y E w a n g e lii.

E. D a l C o v o l o p rz e d s ta w ił a n ty c h r z e ś c ija ń s k ą p o lity k ę w y c h o w a w czą la n s o w a n ą p rz e z im p e r a to r a J u l ia n a A p o s ta tę (L ’im p e r a to r e G iu lia n o

e la „p a id e ia ” c ristia n a ). P r e le g e n t p rz y to c z y ł ś w ia d e c tw a O jców , j a k św .

G rz e g o rz a z N a z ja n z u , św . J a n a C h ry z o s to m a i św . A m b ro ż e g o z M e d io la n u o ra z ś w ia d e c tw a h is to ry k ó w p o g a ń s k ic h i c h r z e ś c ija ń s k ic h : A m m ia n a M a r- c e llin a , E u z e b iu s z a i św . H ie ro n im a , E u n a p io s a , R u fin a , F ilo s tó rg iu s z ą , S o k r a te s a , S o z o m e n a i T e o d o re ta z C y ru . W ś w ie tle ty c h ś w ia d e c tw , ja k ró w n ie ż u s ta w y J u l ia n a o n a u c z y c ie la c h z d n ia 17 c z e rw c a 362 r o k u , p o lity k a a n ty c h r z e ś c ija ń s k a te g o w ła d c y m ia ła m . in . n a c e lu w e r y f ik a c ję o ś w ia ty i w y c h o w a n ia , b y n a u c z a n ie w sz k o ła c h p o w ie rz y ć lu d z io m ro z m iło w a n y m w k la s y c z n y c h id e a ła c h i w y z n a ją c y m re lig ię p o g a ń s k ą .

W d r u g im d n iu s y m p o z ju m se rię w y s tą p ie ń o tw o rz y ł r e f e r a t C. R i g - g i, k tó r y m ó w ił n a te m a t sz k o ły te o lo g ic z n e j E p ifa n iu s z a z S a la m in y (L a

„ scuola te o lo g ic a ” d i E p ifa n io ). Z d a n ie m p r e le g e n ta E p ifa n iu s z m oże b y ć

u w a ż a n y za tw ó rc ę n o w eg o , b a rd z ie j u m ia rk o w a n e g o u ję c ia te o lo g ii, w k t ó r e j je s t m ie js c e z a ró w n o n a h e r m e n e u ty k ę b ib lijn ą ty p u lite r a ln e g o , j a k i n a egzegezę a le g o ry c z n o -te o lo g iz u ją c ą , ta k iż jeg o szk o łę m o ż n a z p o w o d z e n ie m u m ie js c o w ić w r ó w n e j o d le g ło śc i od A le k s a n d r ii i A n tio c h ii. W p ra w d z ie E p i fa n iu s z p o tę p a ł O ry g e n e s a i je g o z w o le n n ik ó w , to je d n a k k o rz y s ta ł Z o sią g n ię ć sz k o ły a le k s a n d r y js k ie j, b ę d ą c rz e c z n ik ie m p r o g r e s u g n o zeo lo g iczn eg o i a sc e ty c z n e g o , o p ie ra ją c e g o się n a z a sa d z ie p ro k o p é . T e k s t S e p tu ä g in ty b y ł w je g o sz k o le e g z e g e ty c z n e j u ż y w a n y ja k o p o d rę c z n ik te o lo g ic z n y i filo lo g iczny.

A. V. N a z z a r o z a ją ł się o b e c n o śc ią ś w ia ta b u k o lic z n e g o W ergiliuszai w n a u c z a n iu k a te c h e ty c z n y m św . A m b ro ż e g o (II m o n d o b u co lico v ir g ilia n o

n e lla c a te c h e s i d i A m b r o g io ). Z d a n ie m A. D ie te r ic h m o ż n a w C o rp u s A m b r o - s ia n u m w s k a z a ć co n a jm n ie j p ię tn a ś c ie m ie js c re m in is c e n c y jn y c h , im ita c y j-

n y c h i a lu z y jn y c h o ra z ty le sa m o m ie js c w ą tp liw y c h , w k tó r y c h ro z b r z m ie w a ją sie la n k o w e m o ty w y n a jw ię k s z e g o e p ik a rz y m sk ie g o . B is k u p · M e d io la

(8)

n u n ig d z ie w p ra w d z ie n ie w y m ie n ia z n a z w is k a W e rg iliu sz a , a c z k o lw ie k tr z y k r o tn ie ; d k re ś la go m ia n e m q u id a m p o eta . W k a te c h e ty c z n y m n a u c z a n iu św . A m b ro ż e g o B ib lia i W e rg iliu s z w s p ó łb rz m ią z g o d n ie ze so b ą i n ie m a m ię d z y n im i d y s o n a n s ó w . J e s t to jeszcze je d e n d o w ó d n a to , że p e d a g o g ia c h rz e ś c ija ń s k a c z e rp a ła z b o g a c tw a k u l t u r y k la s y c z n e j te w s z y s tk ie e le m e n ty , k tó r e m o g ły je j słu ż y ć p o m o c ą do ja k n a jb a r d z ie j o ry g in a ln e g o i d o sto so w a n e g o do c z ło w ie k a ż y ją c e g o w o k re ś lo n y m m ie js c u i cza sie p rz e k a z u o rę d z ia E w a n g e lii.

R. I a - c o a n g . e l i m ó w ił n a te m a t w z a je m n y c h r e l a c ji z a c h o d z ą c y c h p o m ię d z y k la s y c z n ą h u m a n ita s i c h rz e ś c ija ń s k ą s a p ie n tia w n a u c z a n iu k a  te c h e ty c z n y m św . A m b ro ż e g o („H u m a n ita s cla ssica e „ S a p ie n tia ” c r is tia n a

in A m b r o s io ) . P r e le g e n t p o d k re ś lił, iż b is k u p M e d io la n u n ie o d rz u c a ł d z ie 

d z ic tw a p rz e s z ło śc i, a le u m ie ję tn ie w y k o rz y s ty w a ł je g o w a r to ś c i w p r z e k a zie p ra w d w ia r y , z g o d n ie z P a w io w ą z a sa d ą : „W szy stk o b a d a jc ie , a co s z la c h e tn e 1—· z a c h o w u jc ie !” (1 T e s 5, 21). W k a te c h e z ie św . A m b ro ż e g o r z y m s k a h u m a n ita s z o s ta je p o d d a n a s u b lim a c ji, p r z e k s z ta łc a ją c się ty m sa m y m w m ą d r o ś ć c h rz e ś c ija ń s k ą .

J . G l i ś c i ń s k i p r z e d s ta w ił n a s tę p n ie n a u c z a n ie św . A u g u s ty n a o w p ły w ie E u c h a r y s tii n a w e w n ę tr z n y w z ro s t c z ło w ie k a (E u c a ris tia e c re s -

c ita in te r io r e in A g o stin o ). Z d a n ie m b is k u p a H ip p o n y w z r o s t te n je s t m o 

ż liw y , o ile c z ło w ie k t r a k t u j e E u c h a ry s tię ja k o s a k r a m e n t p o b o żn o ści, z n a k je d n o ś c i i w ę z e ł m iło ści. I n n y m i sło w y ch o d zi o to , b y n ie p rz y s tę p o w a ć do S to łu P a ń s k ie g o b ez s p e łn ie n ia p o d s ta w o w y c h w a r u n k ó w do te g o c e lu w y m a g a n y c h , k tó r y m i są w ia r a , czy sto ść se rc a , je d n o ś ć z M isty c z n y m C ia łe m C h r y s tu s a i m iło ść. Ż a d n e g o z ty c h w a r u n k ó w n ie m o ż n a p o m in ą ć , in a c z e j b o w ie m E u c h a r y s tia n ie s p e łn i sw o jeg o z a d a n ia . P r e le g e n t p o d k r e ś lił ró w n ie ż ro lę , ja k ą o d e g ra ł K a r l R a h n e r, k tó r y z a ją ł się o b ro n ą a u - g u s ty ń s k ie j n a u k i o E u c h a r y s tii p rz e c iw k o ty m , k tó r z y s k ło n n i b y lib y z a liczy ć b is k u p a H ip p o n y do g ro n a sy m b o listó w czy d y n a m is tó w .

P r o g r a m sz k o ln y i k a te c h e ty c z n y A u z o n iu sz a o m ó w ił V. M e s s a n a

{II p r o g r a m m a sco la re e c a te c h e tic o in A u so n io ). P r e le g e n t d o k o n a ł te g o n a

p o d s ta w ie d w ó c h z w ła sz c z a d z ie ł r e t o r a z B o rd e a u x o ra z n a u c z y c ie la i p r z y ja c ie la P a u lin a z N oli, tj . L ib e r p r o p r e p tic u ad n e p o te m i C o m m e m o r a tio

p r o fe s s o r u m B u r d ig a le n s iu m . W p ie rw s z y m z n ic h , k tó r e m o że b y ć o k re ś lo 

n e m ia n e m m a g n a c h a rta n a u c z a n ia szk o ln eg o z n a jd u je się w ie le w s k a z a ń co do c u r r ic u lu m stu d ió w , c e c h d y d a k ty c z n o -m e to d o lo g ic z n y c h n a u c z y c ie la o ra z tr e ś c i n a u c z a n ia . W d r u g im n a to m ia s t d z ie le je s t m o w a o p ro g r a m ie n a u c z a n ia g r a m a ty k i i r e to r y k i. S ła b o ś c ią teg o p r o g r a m u b y ło to , iż n ie m ia ł o n p o w ią z a n ia z filo z o fią i n ie d a w a ł m o żliw o ści z d o b y c ia m ą d r o ś c i w s p r a w a c h B ożych.

M. S p i n e 11 i p r z e d s ta w ił s y lw e tk ę k a p ła n a n a u c z a ją c e g o , n a p o d s ta w ie d z ie ła J u l ia n a P o m e r iu s z a z a ty tu ło w a n e g o O ż y c iu k o n te m p la c y jn y m

{II „ sacerdos d o c e n s” n e l „De v ita c o n te m p la tiv a ” d i G iu lia n o P o m erio ).

N a u c z a n ie to w in n o d o ty c z y ć d o k tr y n y o ra z ż y c ia e ty c z n o -d u c h o w e g o . N ie j e s t o no d la k a p ła n a c zy m ś f a k u lta ty w n y m , lecz o b o w ią z k ie m w y p ły w a ją c y m ze s p r a w o w a n ia p rz e z n ie g o św ię ty c h o b rzęd ó w . W in ę z a c ią g a ją ci słu d z y o łta r z a , k tó r z y z a n ie d b u ją się p o d ty m w z g lęd em . N a u c z a n ie k a p ła ń s k ie w in n o o d p o w ia d a ć w p e łn i ż y c iu teg o , k to je s p e łn ia . W k a te c h e z ie czy te ż w g ło s z e n iu S ło w a B ożego n a le ż y , z d a n ie m J u l i a n a P o m e r iu s z a , p o słu g iw a ć się ję z y k ie m i s ty le m p r o s ty m i z ro z u m ia ły m , a c z k o lw ie k p e łn y m d o s to je ń s tw a i p o w ag i.

R e fe ra t, k tó r y w y g ło s ił A . M. T r i а с с a, b y ł p o ś w ię c o n y o b ja ś n ie n iu z n a c z e n ia słó w e r u d itio i e r u d ir e w S a k r a m e n ta r z u z W e ro n y („ E ru d itio ” e d

„ e ru d ire ” n e l „ S a c r a m e n ta r iu m V e r o n e n s e ”). P r a w d z iw ą w ie d z ę w e d łu g te j

k s ię g i litu r g ic z n e j, w k tó r e j z a w a r te są f o r m u la r z e m o d lite w n e i p o d a n e z w y c z a je litu r g ic z n e d a w n y c h K o ścio łó w , z d o b y w a c z ło w ie k p o d c z a s c e le

(9)

b r a c ji e u c h a ry s ty c z n e j, k tó r a s ta n o w i rz e c z y w is ty lo c u s e d u c a tio n is C h ristia 

n a e i je s t „ ik o n ą ” w y c h o w a w c z e j s z tu k i sam eg o B oga. D zięk i te j c e le b r a c ji

c z ło w ie k w z r a s ta w e w n ę tr z n ie i u b o g a c a się d u c h o w o w z b o g a c o n y ła s k ą C h ry s tu s a i s t a je się p ra w d z iw y m e r u d y tą w z a k re s ie m iło w a n ia B oga i lu d zi.

k s. J a n C liś c iń s k i S D B , W a r sza w a 2. S y m p ozju m p a try sty czn e z ok azji 1600 rocznicy

n aw rócen ia i chrztu św . A u g u sty n a

W d n ia c h 24 i 25 k w ie tn ia 1987 r o k u w g m a c h u B ib lio te k i G łó w n e j K a to lic k ie g o U n iw e r s y te tu L u b e lsk ie g o o d b y ło się z o rg a n iz o w a n e p rz e z M ię d z y w y d z ia ło w y Z a k ła d B a d a ń n a d A n ty k ie m C h rz e ś c ija ń s k im K U L s y m p o z ju m p a tr y s ty c z n e . Z r a c j i p rz y p a d a ją c e j 1600 ro c z n ic y n a w r ó c e n ia i c h rz tu św . A u g u s ty n a b y ło ono p o św ię c o n e w c a ło ś c i ży ciu , d z ie jo m n a w ró c e n ia o ra z m y ś li filo z o fic z n e j i te o lo g ic z n e j te g o n a jw y b itn ie js z e g o O jc a K o ścio ła. O b ra d y z a in a u g u r o w a ł r e k t o r K a to lic k ie g o U n iw e r s y te tu L u b e lsk ie g o k s. b p p ro f , d r h a b . P io tr H e m p e r e k . N a s tę p n ie z a b r a ł głos g łó w n y o rg a n iz a to r sy m p o z ju m ks. d r S ta n is ła w L o n g o s z (K U L), p o d a ją c in f o r m a c je o rg a n iz a c y jn e d o ty c z ą c e p rz e b ie g u o b ra d . P ie r w s z e j s e s ji sy m p o z ju m p rz e w o d n ic z y ł p re z e s S e k c ji P a tr y s ty c z n e j p rz y K o m is ji E p is k o p a tu P o ls k i d o S p ra w N a u k i K a to lic k ie j, k s. d r B o g d a n С z ę s z (P W T P o z n a ń ). U d z ie lił o n g ło s u k s. d r . A u g u s ty n o w i E c k m a n - n o w i (K U L ), k tó r y p o d n ie o b e c n o ść k s. d r. h a b . W a c ła w a E b o r o w i - c z a (P e lp lin ) o d c z y ta ł jeg o r e f e r a t p t. P ro c e s n a w ra c a n ia się św . A u g u 

s ty n a . P o n ie w a ż r e f e r a t y i k o m u n ik a ty w y g ło sz o n e p o d czas s y m p o z ju m b ę d ą

o p u b lik o w a n e w cało ści w n a s tę p n y m n u m e r z e V o x P a tr u m , w n in ie js z y m s p r a w o z d a n iu o g ra n ic z y m y się ty lk o d o b a rd z o s k ró to w e g o z a s y g n a liz o w a n ia ic h p ro b le m a ty k i.

K s. W . E b o ro w ic z po u k a z a n iu ź ró d e ł d la p o z n a n ia a u g u s ty ń s k ie j p r z e m ia n y , s k o n c e n tr o w a ł się n a p o szcz e g ó ln y c h e ta p a c h ży cia A u g u s ty n a , u k a z u ją c e w o lu c ję p ro c e s u jeg o d o jr z e w a n ia do w ia ry . S zczeg ó ln ie z o s ta ły p o d k re ś lo n e o k re s k a r t a g iń s k i o ra z p o b y t w M e d io la n ie . N a s tę p n ie a u to r z a tr z y m a ł się n a d r o z w a ż a n ia m i A u g u s ty n a n a te m a t n a w ró c e n ia , ja k i e p o z o s ta w ił on n a m w sw o ich W y z n a n ia c h , a n a liz u ją c szczeg ó ln ie te r m in y c o n 

v e rs io , r e d itu s , sa lu s. R e f e r a t z a k o ń c z o n y z o s ta ł o m ó w ie n ie m a u g u s ty ń s k ie j

n a u k i o p o w ro c ie .

P o p rz e r w ie g ło s z a b r a ł p o n o w n ie k s. d r A u g u s ty n E c k m a n n , w y g ła s z a ją c w ła s n y r e f e r a t z a ty tu ło w a n y L itu r g ia i te o lo g ia c h r z tu św . A u -

s ty n a w M e d io la n ie. P r z e d s ta w ił o n n a p o d s ta w ie p is m św . A m b ro ż e g o litu r g ię c h r z tu św ., k tó r y n a W ie lk a n o c 387 r o k u p r z y ją ł j a k o n e o f ita p ó ź n ie js z y b is k u p H ip p o n y . O m ó w ił e le m e n ty li tu r g ii p rz e d c h r z c ie ln e j (o b rz ę d e f f a t h a , e g z o rc y z m y o c z y sz c z a ją c e d u sz ę z n ie c z y sto śc i, w y ja ś n ie n ie s y m b o lu w ia r y , o tw a rc ie c h rz c ie ln ic y , n a m a s z c z e n ie i w y rz e c z e n ie się s z a ta n a ) , c h rz c ie ln e j (p o św ię c e n ie ź ró d ła c h rz c ie ln e g o , z a n u rz e n ie i w y z n a n ie w ia ry ), p o c h rz c ie ln e j (n a m a sz c z e n ie p o c h rz c ie ln e , u m y c ie nóg, n a ło ż e n ie b ia łe j szaty ). O m a w ia ją c teo lo g ię c h rz tu , p r e le g e n t z w ró c ił p rz e d e w s z y s tk im u w a g ę n a to , iż w e d łu g A m b ro ż e g o c h rz e s t je s t w z n ie s ie n ie m d u sz y aż do m isty c z n e g o z łą c z e n ia się z C h ry s tu s e m w K o ściele, o ra z z re a liz o w a n ie m w so b ie o b ra z u B ożego.

S e sję p rz e d p o łu d n io w ą z a k o ń c z y ł k o m u n ik a t doc. d r h a b . B a r b a r y F i - 1 a r s к i e j (K U L , A T K ) p t. B a p ty s te r iu m w M e d io la n ie. P o s łu g u ją c się p rz e ź ro c z a m i p r e le g e n tk a p r z e d s ta w iła p la n b is k u p ie g o k o śc io ła w M e d io la n ie . Z n a jd u ją c e się w n im b a p ty s te r i u m o o k to g o n a ln y m k s z ta łc ie i w y m ia r a c h 19X 30 m ., z n a jd o w a ło się n a d p ó łn o c n ą z a k r y s tią k o ścio ła.

(10)

S e sję p o p o łu d n io w ą z a in a u g u ro w a ł r e f e r a te m S w . A u g u s ty n ja k o p r z e d 

s ta w ic ie l filo z o fii c h r z e ś c ija ń s k ie j k s. p ro f, d r h ab . M a r ia n K u r d z i a ł e k

(K U L). P r e le g e n t s k o n c e n tro w a ł sw ą u w a g ę n a p rz e w o d n im w ą tk u c a łe j filo z o fii A u g u s ty n a : In te llig e , u t cred a s; c re d e , u t in te llig a s.

N a s tę p n ie k s. p ro f, d r h a b . S ta n is ła w K o w a l c z y k (K U L ) o m ó w ił z a g a d n ie n ie : S p o łe c z n o ś ć n a tu r a ln a i n a d n a tu r a ln a w m y ś li św . A u g u s ty n a . O p ie ra ją c się n a z a s a d n ic z y m d la t e j k w e s tii d z ie le D e c iv ita te D ei, p r e le  g e n t p rz e d s ta w ił a u g u s ty ń s k ą k o n c e p c ję ro d z in y , p a ń s t w a o ra z K ościoła. W sk a z u ją c n a r e la c ję p o m ię d z y sp o łeczn o ścią n a tu r a ln ą a n a d p rz y r o d z o n ą a u to r p rz y p o m n ia ł p o s tu lo w a n ą p rz e z A u g u s ty n a a u to n o m ię o b u sp o łeczn o ści, k tó r a je d n a k d la d o b ra lu d z i n ie p rz e k r e ś la w z a je m n e j w s p ó łp r a c y m ię d z y n im i. K o le jn y r e f e r a t: W p ł y w E u c h a r y s tii na w z r o s t w e w n ę t r z n y c z ło w ie k a w n a u c z a n iu św . A u g u s ty n a p rz e d s ta w ił k s. d r J a n G l i ś c i ń s k i (A TK ). A u to r ro z p o c z ą ł sw e w y s tą p ie n ie od p o d a n ia f r a g m e n tu sió d m e j k s ię g i W y  zn a ń , w k tó r e j św . A u g u s ty n w s p o m in a o ty m , ja k p o d czas je d n e g o ze sw o  ic h w e w n ę trz n y c h d o ś w ia d c z e ń u s ły s z a ł s k ie ro w a n y do n ie g o z w y s o k a głos C h ry s tu s a : „ J a m p o k a rm d o ro s ły c h , d o ro ś n ij, a b ę d z ie sz m n ie p o ż y w a ł; i nie w c h ło n ie s z m n ie w sie b ie , ja k się w c h ła n ia c ie le s n y p o k a rm , lecz ty się w e m n ie p rz e m ie n is z ”. D la A u g u s ty n a E u c h a r y s tia je s t p o k a rm e m , k tó r a w in n a b y ć p rz y jm o w a n a p rz e z lu d z i d o jr z a ły c h d u c h o w o , a je j o w o c e m p o w in n a b y ć w e w n ę tr z n a p rz e m ia n a c z ło w ie k a . N a s tę p n ie w tr z e c h k o le jn y c h p u n k ta c h p r e le g e n t u k a z a ł te f r a g m e n ty p is m b is k u p a H ip p o n y , k tó r e p o z w a la ją d o s trz e c w je g o d o k tr y n ie E u c h a r y s tię ja k o s a k r a m e n t p o b o żn o ści, z n a k je d n o ś c i K o ścio ła o ra z w ę z e ł m iłości.

S e sję tę z a k o ń c z y ły d w a k o m u n ik a ty . W p ie r w s z y m d r T a d e u s z G o ł - g o w s k i (A T K ) il u s t r u ją c sw ą w y p o w ie d ź p rz e ź ro c z a m i p r z e d s ta w ił śla d y c h rz e ś c ija ń s tw a w d z is ie jsz e j H ip p o n ie . Z k o le i m g r P r ó c h n i k (K U L) w k o m u n ik a c ie S ta r o ż y tn a ik o n o g r a fia św . A u g u s ty n a z a p re z e n to w a ła s ta  ro ż y tn e f r e s k i i m a lo w id ła u k a z u ją c e p o sta ć D o k to ra Ł a sk i. P o k r ó tk ie j p rz e r w ie u c z e s tn ic y s y m p o z ju m z g ro m a d z ili się w k o śc ie le a k a d e m ic k im , g d zie k o n c e le b ro w a n o litu r g ię e u c h a ry s ty c z n ą , k tó r e j p rz e w o d n ic z y ł b p J a n S r u t w a. H o m ilię w y g ło słi ks. F r a n c is z e k D r ą c z - k o w s к i. L itu r g ia t a b y ła s ty liz o w a n a n a w z ó r s ta r o ż y tn e j litu r g ii a m b r o - z ja ń s k ie j, w k tó r e j u c z e stn ic z y ł i św . A u g u s ty n , g d y ro z p o c z y n a ł sw e życie ja k o c z ło n e k m isty c z n e g o C ia ła C h ry s tu s a . W y k o rz y s ta n o oprócz te k s tó w M szy a m b r o z ja ń s k ie j ró w n ie ż f r a g m e n ty Ż y w o ta św . A u g u s ty n a P o s s y d iu - sza o ra z P o c h w a ły w o d y c h r z c ie ln e j z k o m e n ta r z a św . A m b ro ż e g o d o E w a n  g e lii w g św . Ł u k a sz a .

W ie c z o re m z e b ra li się n a w s p ó ln e j n a r a d z ie w sz y sc y z a in te re s o w a n i p rz e k ła d a m i d z ie ł A u g u s ty n a . Z a s a d n ic z y m w n io sk ie m , j a k i w y p ły n ą ł z d y s k u s ji, b y ło z o rg a n iz o w a n ie w n a jb liż s z y m c zasie s p e c ja ln e g o s y m p o z ju m p o św ięco n eg o p rz e k ła d o m d z ie ł D o k to ra Ł a sk i. N a stę p n e g o d n ia p o r a n n ą s e s ję , k tó r e j p rz e w o d n ic z y ł k s. doc. d r h a b . F r a n c is z e k D r ą c z k o w s k i (K U L ), o tw o rz y ł r e f e r a t w y g ło sz o n y p rz e z ks. p ro f. N ello C i p r i a n i (R zym ), O s k a r ż e n ie św . A u g u s ty n a o m a n ic h e iz m p r z e z J u lia n a z E k la n u m , B is k u p p e la g ia ń s k i m y ś li i s u g e s tie do a r g u m e n  tó w a n ty a u g u s ty ń s k ic h z a c z e rp n ą ł p rz e d e w s z y s tk im z a n ty m a n ic h e js k ie g o t r a k t a t u S e ra p io n a . S c h e m a t te j p o le m ik i p rz e d s ta w io n y z o sta ł w p ię c iu p u n k ta c h : 1. la u s c r e a tu r a e g ło sz o n a p rz e z J u l ia n a p o le m iz u je z a u g u s ty ń  s k ą n a u k ą o g rz e c h u p ie r w o r o d n y m ; 2. la u s n u p tia r u m : o b ro n a m a łż e ń s tw a i n a tu r a ln e j d o b ro c i lib id o ; 3. la u s lib e r i a r b itr ii: o b ro n a w o ln e j w o li; 4.

la u s legis: o b ro n a p r a w a S ta re g o P rz y m ie rz a , k tó r e A u g u s ty n bez tr u d n o ś c i

u z n a ł za S ło w o B oże; 5. la u s sa n c to r u m : J u l ia n o s k a rż a A u g u s ty n a o to , że n ie u z n a je o n A p o sto łó w i P ro r o k ó w za c a łk o w ic ie ś w ię ty c h , a je d y n ie z a m n ie j zły ch .

(11)

A u g u s ty n a z p a p ie s k im R z y m e m . A u g u s ty n b y ł w R z y m ie d w a ra z y . B y ło

to W r o k u 383 o ra z p o o tr z y m a n iu c h rz tu . C h o ć n ig d z ie o ty m n ie w s p o m i n a , n a le ż y p rz y p u s z c z a ć , że m ia ł o k a z ję s łu c h a ć w te d y p a p ie ż y D am azeg o czy C e le stiu s z a . K o n ta k ty ze św . A m b ro ż y m p o w o d o w a ły , że n ie m ó g ł te ż c h y b a n ie d o s trz e c je g o a d a g iu m : U b i P e tr u s , ib i ecclesia . J e d n a k ja k o k a p ła n i b is k u p A u g u s ty n n ig d y w R z y m ie n ie b y ł. M ó w ią c o p rz y c z y n a c h te g o f a k t u w s k a z u je się n a z d ro w ie A u g u s ty n a , n a w z g lę d y o so b iste i n a to, że e p is k o p a t a f r y k a ń s k i n ie p o p ie r a ł w ę d ró w e k b is k u p ó w do R z y m u . W ty m o k re s ie w ię c k o n ta k t y o g ra n ic z a ły się p rz e d e w s z y s tk im do w y m ia n y k o re s p o n d e n c ji z p a p ie ż a m i. S to s u n e k A u g u s ty n a do b is k u p ó w R z y m u w ty m o k re s ie p r e le g e n t u k a z a ł n a p o d s ta w ie h is to r ii s p o ró w z d o n a ty s ta m i i p e la - g ia n a m i, p o d k r e ś la ją c w ty m d r u g im p r z y p a d k u s ły n n e a u g u s ty ń s k ie a d a g iu m : R o m a lo c u ta ca u sa fin ita , g d y w s p r a w ie p e la g ia n iz m u z a b r a ł głos p a p ie ż Z o sy m .

Sw . A u g u s ty n a ja k o m is tr z a k o n te m p la c ji u k a z a ł k s, p ro f, d r h a b . W a le r ia n S ł o m k a (K U L ). U c z y n ił to w o p a rc iu o li s t a p o s to ls k i J a n a P a w ła I I A u g u s tin u m H ip p o n e n s e m , f r a g m e n ty W y z n a ń , O b ja śn ie n ia do P s a lm ó w o ra z k a z a n ia A u g u s ty n a . W szy scy a u to r z y s ą z g o d n i, że A u g u s ty n

b y ł n a u c z y c ie le m k o n te m p la c ji. K o n tr o w e r s je w ś ró d b a d a c z y b u d z i p ro b le m , czy A u g u s ty n s a m d o św ia d c z y ł k o n te m p la c ji m is ty c z n e j. J e d n i, z p o w o d u p rz y z n a w a n ia p rz e z A u g u s ty n a z b y tn ie j a k ty w n o ś c i u m y s ło w i o ra z jeg o p o

g lą d ó w p lo ty ń s k ic h , o d m a w ia ją m u k o n te m p la c ji w śc is ły m teg o sło w a z n a c z e n iu . I n n i a u to r z y tw ie r d z ą , że t a k i p o g lą d je s t n ie p o ro z u m ie n ie m . P o g lą d y P lo ty n a i k o n te m p la c ja m is ty c z n a n ie m u s z ą się w c a le w y k lu c z a ć . A u g u s ty n z d y s ta n s o w a ł m y ś l n e o p la to ń s k ą ro z u m o w a n ie m c h rz e ś c ija ń s k im . S e sję i c a łe sy m p o z ju m z a k o ń c z y ły tr z y k o m u n ik a ty . W p ie r w s z y m k s. doc. d r h a b . W o jc ie c h K a n i a (T a rn ó w ) p r z e d s ta w ił św . A u g u s ty n a w z a in te re s o w a n ia c h i o c e n ie ks. J a n a C z u ja . K s. C z u j o p ró cz teg o , że n a p is a ł d w a ż y w o ty A u g u s ty n a , in te r e s o w a ł się p rz e d e w s z y s tk im je g o e k le z jo lo g ią , a ró w n ie ż ta k i m i p ro b le m a m i, ja k r e la c je m ię d z y K o śc io łe m a p a ń s tw e m o ra z k a p ła ń s tw o św ie c k ic h . O m ó w ie n ia l i t e r a t u r y p rz e d m io tu o ra z z a s y g n a liz o w a n ia te rm in o lo g ii u ż y w a n e j p rz e z A u g u s ty n a p rz y o m a w ia n iu E u c h a r y s tii d o k o n a ł k s. doc. d r h a b , H e n r y k W o j t o w i c z (K U L ) w k o m u n ik a c ie p t. E u c h a r y s tia u św . A u g u s ty n a . K s. p ro f , d r h a b . S ta n is ła w C e le s ty n N a p i ó r k o w s k i (K U L) u k a z a ł z a ś O b ecn o ść św . A u g u s ty n a w m a r io lo g ii S o b o r u W a ty k a ń s k ie g o II. S c h e m a t p ie r w s z y ó sm eg o ro z d z ia łu k o n s ty tu c ji L u m e n g e n tiu m n ie u w z g lę  d n ia ł n a u k i św . A u g u s ty n a . T e k s t o s ta te c z n y je d n a k tr z y k r o tn i e o d w o łu je się do jeg o m y ś li, p rz e d e w s z y s tk im w c e lu p o d k r e ś le n ia o so b isteg o w k ła d u M a tk i B o żej w d zieło z b a w ie n ia .